Р. Б. Доскалиева
Психофизикалық және психофизиологиялық
жүктеу/скачать 1.66 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.2. Психологиялық категориялар
- Базистік және метапсихологиялық категориялар.
| Психофизикалық және психофизиологиялық мәселелермен
қатар, бүгінде психология әдіснамасында үшінші обьект– психодиагностикалық мәселе талқыланады. Ол психологиядағы зерттеу әдісі және пәні, объектінің байланысы туралы мәселе. 2.2. Психологиялық категориялар Қазіргі әдіснамалық жұмыстарда психологиялық ғылымның жай-күйі допарадигмалық, сонымен қатар, мультипарадигмалық деп те бағаланады. Парадигмалардың ауысуы әдетте, ғылымның дамуының көрсеткіші ретінде ұғынылады. Психология тәжірибе жүзінде әрбір парадигмада өз пәні мен оқу әдістері аспектілерінің жолдарын жүзеге асырады. Біріншіден, адамға психологиялық білімнің тікелей мәліметтерінің сәйкес келмеуі және ғылыми танымның мәселелерін сипаттауы. Феноменологиялық әдісті сынай отырып, К.Выготский өзінің жұмысында дағдарыс туралы психологиялық білімнің және оны иррационалды қабылдаудың мәліметтеріне қарсы шықты. Сол тақырыптың келесі жағы – психикалық бейне мәселесі. Екіншіден, бұл тәжірибелік мәліметтер үрдісіне адамның обьективті білім алуы немесе оны оқу барысында психологиялық ақиқатты оқып-білуі жатады. Үшіншіден, бұл ХХ ғасырдың соңында қаралған әртүрлі теориялық платформада тұрған теориялардың бірігуі ғана емес, ол психологтардың ой-пікірлерінің бірігуі. 22 Психология әдіснамасының коммуникативтік қызметі туралы мәселе кездейсоқ қойылып отырған жоқ. Біріншіден, әдіснама коммуникация жөнінде емес, ғылыми қоғамдастықтың мүшелері арасындағы ара-қатынас жөнінде болуы керек. Ал, олар белгілі бір «кәсіптік» әлем бейнесін жасаушылар ретінде ғана емес, сонымен қатар, өз позицияларын интеллектуалды қамтуға қабілетті адамдар ретінде де қарастырылуы тиіс. Екіншіден, даму барысында психологиялық білімнің интеграциясына қабілетті бола алатын теориялар ғана коммуникативтік қызмет атқара алады. Алайда теориялық психология қажеттілігін негіздейтін сол мақсаттардың шоғырлануы бүгінде конструктивті рөлді атқарады: бұл метаталдау және нақты ғылыми теориялар деңгейінің ерекше қажеттілігін жүзеге асыру деген сөз. Теориялық психология пәні –психологиялық ғылымның өздігінен туындайтын және оның категориялық құрылымы ретінде зерттелетін өзіндік рефлексиясы (протопсихологиялық, базистік, метапсихологиялық категориялар), түсіндірме принциптері (детерминизм, жүйелік, даму), психологияның тарихи дамуы барысында пайда болатын негізгі мәселелері (психофизикалық, психогностикалық), сонымен қатар, іс- әрекеттің ерекше түрі ретіндегі психологиялық таным (Петровский, Ярошевский, 2003, 5б.). Теориялық психологияның мұндай түсінігі «Психология әдіснамасы» пәнінің тақырыбымен мәндес болуы мүмкін. Біз базистік (сол жағы) және метапсихологиялық (оң жағы) категориялары үшін теориялық психологияда қалыптасқан кейбір сәйкестіктерді атап өтеміз: 1-кесте. Базистік және метапсихологиялық категориялар. Мұндағы метапсихологиялық категориялардың айырмашылығы сол, олар басқалармен салыстыру арқылы кейбір Бейне Сана Мотив Құндылық Уайымдау Сезім Әрекет Іс - әрекет Өзара қатынас (интеракция) Қарым-қатынас (өзара әрекет) Мен Жеке адам Жағдай Дербес сала 23 базистік категорияларды ашады. Авторлар көрнекі сурет түрінде метапсихологиялық болып та, базистік болып та ашылатын категорияларды ұсынады. Метапсихологиялық категориялар Психологиялық категориялар Базистік психологиялық категориялар (А.В.Петровский мен М.Г.Ярошевский бойынша) Мұндай сызбаға мысал ретінде жалпы психологиялық теорияларды жіктеуші Ф.Василюктің адам өмірінің «бірліктері» сызбасын келтіруге болады. 2-кесте. жүктеу/скачать 1.66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|