Развитие инновационной экономики: теория и практика

1. 
   «Отчет по конкурентоспособности Республики Казахстан на 2012 год», http://www.nac.gov.kz
   
2. 
   «Концепция достижения качественно нового уровня конкурентоспособности и экспортных возможностей экономики Республики Казахстан на 2008-2015 годы», http://www.minplan.gov.kz
   
3. 
   Данные агентства Республики Казахстан по статистике, http://www.stat.kz.
   

Yeungnam University,

South Korea

Е-mail: karassay@facebook.com

Success story of Korean Rural Saemaul Undong is a good experience to developing countries to reduce income inequality between rural and urban areas. According to empirical studies most of countries during their transformation from middle-income to high-income status were stuck in middle income trap which resulted in stagnation or even recession. One of the reasons why Korea performed the trap well and achieved high-income economy is good policies to reduce inequalities and attitudinal change to work hard. Consequently, it is eligible to say that RSU also contributed a lot achieve great development.

Important thing is how to use and utilize Korean RSU for developing countries. As experience tells us that it is not fully successful for long term prospective to copy and paste RSU to developing countries. The reason is each country has its own historical, cultural, political and economical background which may be totally different from Korean case. However, it is still possible to implement RSU mechanisms and principles even not fully but step by step with different and appropriate approaches to each country. In this paper will be discussed some issues about applicability of RSU mechanisms and principles in case of Kazakhstan. Paper gives information about background and situation in rural areas in Kazakhstan as well as implementation process of RSU as pilot project which could have further development through state and public support.

Population of Kazakhstan totally 16 815 000 and land size - 2,724,900sq so, density of population is 6,12 people per km2 and almost 40% of population live in rural area. As we can see land is very big and due to geographical position land is very convenient to agriculture. However, at the same time long distance between villages and cities makes huge challenge to villagers such as weak road infrastructure, high cost of electricity, lack of water and access to heating power in severe winters because central heating in rural areas has been permanently turned-off, and that means that those citizens must use coal or wood for heating purposes, all these problems currently occur in some villages. Furthermore, these problems negatively affect to villagers production and competitiveness in market. These kind obstacles make people to suffer and survive.

Main agricultural products are grain (mostly spring wheat), cotton and livestock. In terms of economy the share of agriculture in gross domestic product is only 5.2% it cannot change significantly in the near and long term, due to the growth of the oil industry and the limited size of the domestic market of food, instability of agricultural markets and also one reason is very low level of agricultural technology. Due to centralized Soviet Union system country specialized only on producing raw agricultural products for partially domestic consumption and mostly exporting to Russia for processing. Which currently explain very weak production of domestic of food and light manufacturing inputs like leather and wool. Rural areas in Kazakhstan are very diverse in terms of land ownership and type of production.

In terms of land ownership, there are big farmers with huge amount of the land and livestock which are located far from villages. At the same time there are also big farmers that are settled among villagers in rural areas. Most of rural settlements have small amount of land for agrarian purpose and little number of livestock. Due to government supporting measures and programs these little farmers could take more land for agricultural purposes and expand their production but lack of the capital, knowledge and some infrastructural challenges as well as market accessibility make it very hard to little farmers expand production and generate income individually. So, some villagers work for big farmers within village or seasonally go to work outside of the village.

Type of products also very different due to geography of the territory and climatic differences of the regions, rural settlements has differently specialized among the villages for example in some villages people only concern about livestock production in some villages people focused on agricultural products and also some villages focus on both agriculture and livestock production.

In general there are approximately 6979 villages. All villages divided into three categories due to their number of population. First 344 big villages with population 3000 – 5000 people, secondly middle villages with population 500 – 1500, Thirdly 2084 small villages with population up to 200 people.

Administrative territorial division

Kazakhstan has 14 regions head of each region appointed by president. Each region has several districts it varies between the regions. Heads of districts are appointed by head of the region with central government approval. At the same time each districts has several villages, number of villages in one district is also different. Heads of villages are appointed by head of district with approval of head of the region. So, we can say that Kazakhstan’s administrative territorial division is more centralized which gives good opportunity to central government control.

In this chapter I will consider and focus on only few instruments of RSU. Firstly, role of village leaders and government role and incentives forward villagers in order to stimulate voluntary participation to work.

Village-level Leadership

Village-level leaders in RSU were Saemaul leaders which played role as a linkage between rural society and state. From the initial stage of the RSU, the government had emphasized the importance of leadership for successful rural development, and characterized Saemaul leaders as people who were sincere, persuasive, creative and devoted to the development of villages. The government offered various kinds of support and provided them with professional education (Whang, 1983).

According to the survey Saemaul leaders were all in their 40s but averaged four years younger than the average among the general rural populace. In both education and income levels, they were in higher brackets and they enjoyed better financial status than did other rural dwellers. They were all engaged in farming, but most of them had experience serving in the military, public organizations, engineering jobs, or other businesses. In brief, they tended to have personal background that made them more open to innovation, modernity, development, and motivation to develop. Saemaul leaders were elected by the residents of the corresponding regional community. Government provided training programs to all Saemaul leaders in order to make their leadership more effective.(Seok-Jin Eom)

Attitudinal change through small self-help projects to villagers

In RSU main goal was attitudinal change and community development emphasizing on spirit of diligence, self-help and cooperation. Korean government in initial stages of the program provided materials to the villagers to improve their living conditions and basic infrastructural needs like roads and bridges which are visible thinks to motivate people. At the same time villagers provided voluntary labor. In practice, those villagers who used provided material properly they received more materials from government. However, that who didn’t use materials properly did not receive anything. So, after they tried hard to improve situation with the spirit of compete. This kind of government tricky policy was very important instrument to attitudinal transformation of villagers.

Model of application RSU instruments to Kazakhstan’s villages

As has been discussed before rural areas in Kazakhstan have great potential. However, villagers face a lot of challenges. In order to solve these problems we have to use all possible solutions analyzing weak and strong points of community.

Firstly, most of rural settlements in Kazakhstan inherited cooperation spirit from USSR central government system and villagers are more close to each others in terms of family relations and tight social inclusion rather than urban people. People could easily rely on each other’s and provide mutual service just for free. Idea is rural settlements should use this social capital as comparative advantage in order to produce high quality and low price products to the market. Villagers should work as a team or as a big enterprise. To achieve this type of cooperation villagers need social mobilization and attitudinal change from laziness to hardworking to achieve mutual community benefit like it was in Saemaul Undong. Only government intervention or external factors as NGO’s can through additional incentives, trainings and subsidies accelerate this social transformation.

Secondly, in previous chapters has been mentioned about great importance of leadership in implementation of the RSU. In case of Kazakhstan current role of village leaders could take big and respectable farmers in the villages. There will be several factors and motives to take responsibility of leadership to rich farmers. Firstly, sometimes big farmers could not economically use all land and all livestock efficiently. To be more precise due to labor cost, capital cost and also to risk farmers do not maximally utilize resources that they have. In result, some arable land do not used fully, ships wool do not shaved and even some times cow and horse milk doesn’t produced. However, if farmers give opportunity to villagers to use some unused resources in terms of cooperation big farmer and villagers can gain benefit and work together. Secondly, mostly big farmers who gained success in the village by producing good products he will wish the same success to villagers who was always with this farmer like a family. In fact he will take leadership in village and he will try to teach, train and motivate villagers to diligence, self-help and cooperation.

Thirdly, government should make support to these big farmers if they eager to raise their villages living condition and villagers’ income. As, we know that in Kazakhstan even in village level head of village is official who is appointed by head of district and approved by head of region. This is more centralized system giving good opportunity to support farmers from central government and make easily to implement more systematic policy. For example fiscal policy like tax incentives or priority in government procurement for such cooperation would be appropriate instruments to big farmers to cooperate with villagers.

Finally, in order to achieve this kind of model and achieve government supporting measures we have to show good theoretical applicability of RSU mechanisms and successful case study.

Before implementation of the project it is important to set appropriate place (village) where people eager to cooperate and improve their living conditions as well as income status. It is important to find out village with very close social cohesion. Mostly good social cohesion and capital is in small villages (third type of villages).

Secondly, it is important to find out big farmer who will be ready to share with his unused capital and act as a loyal leader to the villagers. It needs initially to make survey and within villages and try to convince and explain farmers about total idea and vision of the project that is based on success of RSU. Arrange terms of support from Korean side through trainings, literature materials and education even possible financing.

It is important to keep in touch with local government and try to set and prioritize important projects to the villagers as well as arrange mass media involvement in order to spread small project implementation over the country.

Additional income source to villagers and big farmer;

Attitudinal change to self-help and cooperation;

People will be involved to work through cooperation;

Leaders will easily teach villagers how to gain productivity and market competitiveness through trainings and meetings;

Spread successful experience to other villages through mass media;

Give clear proposal to government and convince of further support to acceleration of the cooperation spirit as well as spreading to all country;

In long term vision villages could be specialized clusters like in Italy and China (Town-village enterprise).

To sum up, this little proposal gives picture of possible applicability of some mechanisms of Korean RSU like leadership and government support and intervention. Leadership take place as endogenous development, which is explained as acting big farmers as village leader within village. This village leader will have quite same responsibilities as RSU village leaders but at the same time they will get benefit from cooperation jobs. Secondly, government intervention will take place as exogenous development. It will make incentives to big farmers to lead and cooperate with villagers at the same time government will encourage these villagers through subsidies and other material support. This is main concept of the project. However, in initial stage it is quite hard to receive serious government support or intervention until good theoretical survey of implementation is complete and approved. Moreover, to achieve central government involvement would be very difficult without clear and successful case study. In order to realize even one successful case study it is important to select one the most appropriate village and start to work with this villagers especially convince big farmers and villager to cooperation through trainings and explaining successful Korean RSU stories and at the same time request support from local government.

1. 
   Park, S (2009). “Analysis of Seamaul Undong: A Korean rural development program in the 1970s”, in Asia-Pacific Development Journal, vol. 16, No. 2.
   
2. 
   Jin, C.K. (2010). Experiences and Lessons from Korea’s Seamaul Undong in the 1970s. Seoul:KDI.
   
3. 
   Hwan, B.S. (1977). “Saemaul Undong: The New Community Movement in Korea.” Korea Development Institute (KDI) working paper, chs. 1-4(pp.1-41)
   
4. 
   Soo, C.C. (2005). “Key Factors to successful community Development: The Korean Experience.” Institute of Developing Economies Discussion Paper No.2 39, pp.1-5
   
5. 
   Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan, Statistics http://www.stat.kz
   
6. 
   “Kazakhstan Economic performance Assessment” November-2005.
   

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана

Республика Казахстан

Е-mail: Sanipusi@mail.ru

В экономической литературе обычно выделяют четыре «волны» эволюции концепций предпринимательства 1; 2, которые на наш взгляд, представляя, скорее «всплески» интереса к разным аспектам проблемы, в качестве двух глобальных этапов развития теории предпринимательства, связанных с постепенным формированием научной картины мира и возникновением теории самоорганизации.

Еще в XVIII-ХIХ веках Ф. Кенэ, А. Смит, Ж.Б. Сей заложили осно­вы теории предпринимательства, а затем она была развита Ф. Хайеком, А. Чаяновым и другими. Так как предприниматель является главным действующим лицом рыночного механизма, то предпринима­тельская деятельность всегда являлась одним из важнейших пред­метов исследований экономической науки. И только в Советское время в результате длительного господства авторитарной системы управления и по идеологическим соображениям предпринимательство как род деятельности не признавались.

Между тем предпринимательство - это поиск таких комбина­ций, имеющихся в распоряжении предпринимателя ресурсов, кото­рые обеспечивают ему получение максимума прибыли. Прибыль яв­ляется целью предпринимательской деятельности. Командно-адми­нистративная система сдерживала инициативу, предприимчивость, слабо стимулировала сельскохозяйственного производителя. В ре­зультате чего растет дефицит многих видов продовольствия соб­ственного производства. Страна вынуждена импортировать значи­тельное количество продовольствия. Доля импортного продоволь­ствия на потребительском рынке достигает по отдельным позициям до 50% и имеет тенденцию к постоянному росту [3].

Малое предпринимательство как сектор экономики может выполнять существенный объем функций и решать ряд серьезных проблем. Во-первых, малое предпринимательство может благоприятно воздействовать на улучшение структуры экономики регионов. Сферами наиболее интенсивного развития малого бизнеса за рубежом являются пищевая и легкая промышленность, услуги, наукоемкое производство, т.е. именно те отрасли, опережающее развитие которых требуется для совершенствования отраслевой структуры народного хозяйства. Во-вторых, данный сектор может стать основным видом экономической деятельности в малых городах, где крупные градообразующие предприятия пришли в упадок, а также в отсталых аграрных районах. В-третьих, малые предприятия способны существенно улучшить ситуацию на потребительских рынках, расширяя ассортимент и объем предлагаемых товаров. В-четвертых, обеспечивая создание новых рабочих мест, малое предпринимательство содействует повышению качества и уровня жизни населения. В-пятых, данный сектор экономики, замещая крупные экологически вредные предприятия, способно положительно воздействовать на оздоровление экологической ситуации в регионах.

В настоящее время развитие малого и среднего бизнеса стало одним из основных направлений экономической реформы, проводимых в Республике Казахстан, и ведущим звеном в сфере предпринимательства, которое несет в себе ряд преимуществ: увеличение числа собственников, а значит, формирование среднего класса, главного гаранта политической и экономической стабильности в демократическом обществе; рост доли экономически активного населения, что увеличивает доходы граждан и сглаживает диспропорцию в благосостоянии различных социальных групп; селекция наиболее энергичных, дееспособных личностей, для которых бизнес становится первичной школой самореализации; создание новых рабочих мест с относительно низкими капитальными затратами, особенно в сфере обслуживания; трудоустройство работников, высвобождаемых в государственном секторе, а также представителей социально уязвимых групп населения; разработка и внедрение технологических, технических и организационных новшеств; создание и развитие конкурентной среды; мобилизация материальных, финансовых и природных ресурсов, а также более эффективное их использование; улучшение взаимосвязи различных секторов экономики.

Опыт зарубежных стран показывает, что малый бизнес и средний бизнес нигде не развивается без поддержки государства. При этом используются два варианта. Первый – широкое государственное регулирование деятельности предприятий в сочетании с их протекционизмом. Второй вариант отличается более умеренным вмешательством государства, ограничивающегося, в основном, формированием конкурентной среды.

Варианты не взаимоисключающие друг друга и должны использоваться в сочетании, меняющемся по мере развития рыночных отношений.

Решение проблем финансового характера, поиск и получение капитала, оптимизация механизма финансово-инвестиционной поддержки предпринимательства является одним из определяющих направлений дальнейшего развития экономической системы Казахстана.

Несомненно, по данному направлению необходимо осуществление поддержки малого и среднего бизнеса в обеспечении финансовыми ресурсами. Эта помощь может идти по двум направлениям: непосредственное финансирование бизнеса и косвенное: путем предоставления помещений, оборудования, снижения стоимости коммунальных услуг, арендной платы и т.д.

Возможно, и необходимо использование и других направлений усиления финансовой поддержки предпринимательства, получивших распространение за рубежом, в частности, разрешение на использование средств пенсионных фондов в инвестировании венчурных фондов (в странах с развитой рыночной экономикой средства пенсионных фондов широко используются в инвестировании различного рода проектов с целью получения высокой нормы прибыли); предоставление налоговых послаблений частным инвесторам для стимулирования их инвестиционной активности; использование налоговых поступлений или облигационного механизма для учреждения венчурных фондов, управляемых либо частными компаниями, либо государственными агентствами. Помимо непосредственной финансовой поддержки малого (среднего) предприятия, государство может сделать скидки на коммунальные услуги, накладные расходы, таким образом, у учредителей появляется возможность уделять больше средств исследованиям, производству и маркетингу.

Видится достаточно обоснованным концептуальный подход к разработке мероприятий стимулирования предпринимательской активности через систему налогообложения и других регулирующих механизмов. Через систему налогообложения государство может изменить направление предпринимательской активности от торгово-посреднической деятельности к производственной.

Сущность финансового механизма регулирования и поддержки малого и среднего бизнеса состоит в создании условий для развития и консолидации всех возможных источников финансирования предприятий.

Проблемы прямой финансовой государственной поддержки малого (среднего) предпринимательства остаются весьма актуальными. В соответствии с существующим порядком, нормативно-правовым обеспечением, бюджетные средства, как на республиканском, так и на региональном (местном) уровне напрямую на финансирование малых и средних предприятий не направляются. Они могут быть использованы только в виде кредитов банков второго уровня. Это означает, что для малого и среднего бизнеса эти средства по доступности практически не отличаются от обычных кредитов. Поэтому целесообразно устанавливать фиксированные ставки банковской маржи, что позволило бы сделать этот вид кредитов более доступным для субъектов малого и среднего бизнеса.

Расширить использование бюджетных средств в интересах развития производственной деятельности малых и средних предприятий позволяет вовлечение в реализацию Государственной программы индустриально-инновационного развития Казахстана на 2003-2015 годы [4].

Одним из основных источников внешнего финансирования является банковский кредит. Пока основная часть предпринимателей не пользуется кредитными и заемными средствами, прежде всего из-за высокого процента коммерческого кредита, а также из-за трудностей, как в его получении, так и возврате, при этом получение кредита в качестве стартового капитала практически невозможно.

Отечественные банкиры начинают работать по новым правилам, дающим возможность предоставлять кредит на основе серьезного финансового анализа вместо требований обеспечения (залога), которое до сих пор остается труднопреодолимым препятствием для получения банковского кредита малыми и средними предприятиями. Однако остается низким уровень квалификации персонала управления и финансов на самих предприятиях, уровень их документации, в частности, бизнес-планов.

Необходимо обучить предпринимателя профессиональному бизнес планированию. Оказать помощь предпринимателям в подготовке документации, в том числе бизнес-планов, могли бы центры поддержки предпринимательства в регионах или сам банк, заинтересованный в кредитовании выгодного проекта, доведя бизнес-план до необходимого уровня с помощью своих аналитиков, консультантов, экспертов.

Для решения проблемы ипотеки (доступа субъектов малого и среднего предпринимательства к долгосрочным кредитным ресурсам банков свыше 10 лет) необходимо создание условий для формирования рынка закладных, через эмиссионно-финансовые компании или залогово-гарантийные фонды, палаты. Последние могут приобретать у банков первичные закладные, формировать из них пулы и на основании этих пулов выпускать и продавать конечным инвесторам ценные бумаги, обеспеченные недвижимостью. Банки, в т.ч. кредитующие малый и средний бизнес, получат правовые гарантии по договорам залога недвижимости.

Изначальным условием успешного участия региональных (местных) органов власти и управления в формировании и реализации региональной политики финансовой поддержки субъектов малого и среднего бизнеса является достоверное и максимально полное знание действительных финансовых потребностей конкретных предприятий. Но задача состоит не просто в выявлении потребностей в дополнительных финансах, а в структурно-проблемном анализе этих потребностей на предмет выявления наиболее нуждающихся в финансовой помощи малых предприятий и, вместе с тем, отбора самых перспективных предприятий с точки зрения их будущих (после получения финансовой помощи) прибылей.

Роль региональных (местных) органов власти и управления в решении данной задачи будет состоять в разработке необходимого методико-аналитического инструментария, ведении соответствующей базы данных, составлении на основе собственных оценок информационных справок и заключений, как общего характера, так и по индивидуальным запросам.

Особенность данной схемы заключается в том, что происходит кредитование не только представителя малого (среднего) бизнеса, но и также средства кредитора идут на обучение и переобучение населения региона (решается проблема безработицы).

Идея достаточно проста, эффективна: учитываются интересы региона (сокращается количество безработных, увеличивается, объем выпуска валового регионального продукта), предпринимателя (получает необходимые ресурсы для открытия или расширения существующих мощностей) и населения региона (получают возможность переобучения и трудоустройства).

В целом, формирование и осуществление политики финансово-инвестиционной поддержки малого предпринимательства на всех уровнях (государственный, региональный, местный, предприятия) осуществляется целым рядом структур. Однако необходима координация их деятельности, как между собой, так и с точки зрения субъектов малого бизнеса.

В приоритетных направлениях развития общества до 2030 года, поставленных Президентом страны Н.А. Назарбаевым в своем Послании народу Казахстана, центральное место занимает экономический рост, базирующийся на открытой рыночной экономике и реальной конкуренции с высоким уровнем иностранных инвестиций и внутренних сбережений. Реализация такого курса требует принятия ряда соответствующих мер на национальном уровне с учетом изменений, происходящих в мировом сообществе, в частности, связанных с эффективным функционированием системы поддержки и развития малого и среднего бизнеса, которые позволили заложить основу становления и дальнейшего развития частного предпринимательства в Казахстане и сделать эту тенденцию необратимой.

1. 
   Brown E. Effects of Taxation. Deprecation Adjustments for Price Changes.- Boston.-1952.- P.36
   
2. 
   Правила по ведению бухгалтерского учета от 22 июня 2007 года №221
   
3. 
   Программа «Бизнес - советник» //Бюллетень бухгалтера. - 2009-№34. -С.3-4.
   
4. 
   «Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003- 2015 годы». Указ Президента РК №1096 от 17 мая 2003г-www.kazpravda.kz/index.php.
   

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ.,

Қазақстан Республикасы

E-mail: flower.my@mail.ru

Инновациялық экономика құру - ел келешегінің дамуындағы ең басты бағыттардың және міндетті шарттардың бірі. Соңғы жылдары инновациялық саясатты қалыптастыруға деген ұмтылыс маңызды мәселеге айналды.

Жаһандану кезінде көптеген мемлекеттер интеграциялық үрдіске қосылуына байланысты сыртқы жағдайлар ел экономикасына қатты әсер ете бастады. Экономикалық тұрақсыздық жағдайында мемлекет мүмкіндігі мен әлеуметтік күтулер арасында тепе-теңдік қажет. Бүгінде Қазақстанда нақты секторға бағдар ұстана отырып, экономиканы дамыту қарқынды жүруде, индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы жүзеге асырылуда.

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың алға тартып отырған «инновациялық дамуда Қазақстанның өз базасын жасау қажеттігін, ең алдымен инноваторларды, жаңа буынның технократтарын дайындау маңызды міндеттерді жүзеге асыру». Сондай-ақ, Жолдауда көрініс тапқан экономикамыздың жетекші бағыты болып саналатын шағын және орташа бизнесті қаржыландыру, жұмыссыздықты азайту, тілдерді дамыту, демографиялық ахуалды жақсарту, инновациялық кластерлердің инфрақұрылымын жаңғарту секілді маңызды шараларын ұйымдастыруын тапсырды.

Мемлекеттік деңгейде инновациялық басымдылықтарды таңдау критерийлеріне:

• 
  жобаның жиынтық коммерциялық тиімділігі;
  
• 
  жаңалықтардың жалпы мемлекеттік және әлеуметтік мәні;
  
• 
  ғылыми және техникалық жаңалықтар деңгейі;
  
• 
  тиісті облыстарда өзекті техникалық және технологиялық міндеттерді шешуге бағыттау;
  
• 
  салааралық бағыттылық, инновациялық облыстарда жаңа технологияны дамытуға дайын бола білуі;
  
• 
  әлемдік нарықта тауарлар мен қызмет түрлерінің позициясын күшейту;
  
• 
  мамандармен қамтамасыз ету, санаткерлік әлуеттің өсуін ынталандыру;
  
• 
  ақпараттармен және патенттермен, лицензиялармен қамтамасыз ету дәрежесі;
  
• 
  қаржыландырудың әртүрлі көздерін тарту мүмкіндіктерін күшейту;
  
• 
  жобаны жүзеге асырудың ұйымдастыру-басқару механизмінің болуы;
  
• 
  қоршаған орта жағдайына әсер ету;
  
• 
  тәуекел деңгейі жатады.
  

• 
  ғылым және инженерлік қызметкерлер үшін әлеуметтік пакет әзірлеу;
  
• 
  ғылымды қаржыландыру механизмінің негізі мемлекеттік-жеке әріптестің болуы;
  
• 
  мемлекеттің тікелей қаржылық көмегі күшті ссалалық ынталандыру;
  
• 
  шикізат саласына бағытталған инвестициялардың мақсатты аударымдары есебінен ғылымды дамыту үшін қор құру:
  
• 
  ұлттық технологиялық даму агенттігінің болуы;
  
• 
  ғылым мен білім беру саласына, адами капиталға аса көп көңіл бөлу;
  
• 
  техникалық білім беру саласын жетілдіру;
  
• 
  жастар кәсіпкерлігін мемлекеттік қолдау;
  
• 
  отандық инновациялық әзірлемелерді ендіру және нарықтарға алға жылжыту, сондай-ақ нақты техникалық және технологиялық тапсырмаларды шешуге өнеркәсіптік кәсіпорындардың қажеттіліктерінің деректер базасын және отандық зерттеушілер ендіру үшін ұсынылатын ғылыми-техникалық жұмыстарды құру және қолдау;
  
• 
  отандық тауар өндірушілерін және отандық жұмыс пен қызмет жеткізушілерін мемлекеттік қолдау.
  

Энергиялық тиімділік өзіне негізгі қорларды жаңғырту, өндірістік персоналдың біліктілігін және басқару сапасын арттыру, ауқымды инвестициялар тарту бойынша шараларды қамтуы тиіс. Осыған байланысты, іске асырудың қажетті шарты ғылыми-техникалық әлеуетті және жаңа инновациялық ойлауды пайдалану, қызметтің мамандандырылған жаңа түрі ретінде энергиялық тиімділіктің инвестициялық тартымдылығын көтеру болып табылады.

Барлық дамыған елдер баламалы және «жасыл» энергетикалық технологияларға инвес­тицияны ұлғайтуда. 2050 жылға қарай алғанның өзінде оларды қолдану барлық тұтынылатын энергияның 50%-на дейін өндіруге мүмкіндік береді.

Көмірсутегі экономикасының дәуірі бірте-бірте аяқталып келе жатқаны анық. Адамзаттың өмір тіршілігі тек бір ғана мұнай мен газға емес, энергияның жаңғыртылатын көздеріне негізделетін жаңа дәуір келе жатыр. Қазақстан жаһандық энергетикалық қауіпсіздіктің басты элементтерінің бірі болып саналады. Елімізде өтетін «EXPO-2017» халықаралық көрмесінің басты тақырыбы осы энергия көзін үнемді пайдаланып, баламалы энергия көздерін ашуға тікелей байланысты болмақ.

«Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты ҚР Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: «Екі жылдан кейін үдемелі инновациялық индустрияландыру бағдарламасын іске асырудың бірінші бесжылдығы аяқталады. Үкімет индустрияландыру бағдарламасы­ның келесі белесінің егжей-тегжейлі жоспарын әзірлеуі тиіс. Перспективалық технологиялық бағыттарды дамытудың сценарийі қажет» деген еді [1].

Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бағдарламасы (ҮИИДБ) еліміздің жалпы ішкі өнімді 2015 жылға дейін 7 трлн. теңгеге дейін өсіруге мүмкіндік беретін маңызды құжат. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында Индустриялды-инновациялық бағдарлама елімізді дамыған бәсекеге қабілетті елдердің қатарына қосатындығын айтқан болатын. Бағдарлама аясында ел экономикасының шикізаттық емес секторын арттыру, өңдеу өнеркәсібінің еңбек өнімділігін ұлғайту, сондай-ақ ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын төмендету көзделгені белгілі. Осының арқасында халқымыздың өмір сүру ұзақтығын арттыру, табысы төмен әлеуметтік топтардың санын азайту және жұмыссыздық деңгейін төмендету жоспарланып отыр. Осылайша Индустриялды-инновациялық даму бағдарламасының еліміз үшін экономикалық және әлеуметтік маңызы айрықша болып тұр. Жалпы бұл бағадарлама 2020 жылға дейінгі Үкіметтің ел экономикасын дамытуда бағдарға алған басты стратегиялық даму жоспары болып табылады [2].

Егер біз әлем­дік экономикаға тең түрде ық­пал­дас­қымыз келсе, егер жаһанданудың та­лап­тарына өзімізге пайдалы жағынан бейімделгіміз келсе, онда өзіміздің да­муы­мыз­да бұдан әрі қарай да тек табиғи ре­сурс­тарға иек арт­пауымыз керек. Қа­зақ­стан­ның эко­но­микалық өсудің және бәсекеге қа­бі­леттілікті күшейтудің стра­те­гиялық фак­торы ретіндегі айтар­лық­тай ғы­лы­ми және білім беру әлеуеті бар. Оны ада­ми интеллектінің, ғылыми-тех­ни­­ка­лық нәти­желердің жетістіктерін өмір­ге келтірудің арнасы болып табыла­тын инновациялар арқылы нарықтық эконо­микада қозға­лыс­қа келтіруге бола­ды. Қазіргі экономикада инновациясыз бір­де-бір түбегейлі міндетті шешу мүмкін емес.

Әр ел өз экономикасының, даму деңгейінің ерекшеліктерін есепке ала отырып, жаһандық инновациялық эко­но­микада өз тетігін табады. Қазақ­стан­ның артықшылықтары – дамыған іргелі ғылым, білім берудің, әсіресе, матема­ти­калық, жаратылыстану-ғылыми және техникалық білімнің жоғары деңгейі. Мамандардың кең ой-өрісі, ғылыми және технологиялық мәселелерді шешудегі тәсілдердің тривиалсыздығы іргелі тиімділікке негізделген қағидатты түрдегі жаңа, озық технологияларды жа­сау үшін қолданылуы мүмкін. Осы артықшылықтар біздің еліміздің инно­вациялық экономикаға көшуінің алғы­шарттары болып табылады.

Инновациялық экономиканың қа­лып­тасуы Қазақстанның ХХІ ғасыр­дағы дамуының баламасыз нұсқасы болып табылады. Экономикалық даму­дағы жеткен жетістіктер, саяси және әлеуметтік тұрақтылық Қазақстанның әрі қарай дамуын тұрақты, заманауи және перспективалы негізге қоюға мүмкіндік береді.

Қазақстан тарихи көлемдегі алға секіру алдында тұр, оның алдында тауар­лардың, қызметтердің, еңбек ресурс­тары­ның, капиталдың, заманауи идеялар мен технологиялардың әлемдік рыногының бөлінбес және динамикалы бөлшегі болу міндеті тұр. Осы жолдағы негізгі міндеттердің бірі «білім эконо­микасы» негіздерін қалыптастыру, жа­ңа технологияларды қолдану, инно­ва­ция­лық экономиканы дамыту болып та­былады. Ол үшін меншікті, адами ка­питалды дамыту, елдің интеллек­туал­дық әлеуетін нығайту талап етіледі.

Бұл ғылым мен білім беру ісінің ал­дына үлкен міндеттерді қояды, олар­ды дамытуда радикалды өзгерістерді талап етеді [3].

«Инновациялы Қазақстан-2020» фо­румында сөйлеген сөзінде Президент Н.Назарбаев бізге инновациялық даму­дың ұзақ мерзімді және бүтін стр­а­те­гиясы қажет екендігін атап өткен бола­тын. Өз ұлтының бақытты болашағын, кемел келешегін ойлаған, төрт құбыласы түгел, қуатты мемлекет құруды мақсат еткен Елбасының «Интеллектуалды ұлт-2020» ұлттық жобасын ұсынғандағы мақ­саты – жан-жақты дамыған білімді, мәде­ниетті, отаншыл, ұлтжанды ұрпақ қалып­тастыру [4]. Ұлттық жоба үш негізгі ас­пектіні қамтиды. Біріншісі, қазақстандық білім жүйесін дамытуда серпіліс жасау. Бұл қа­зіргі таңда білім беру үдерісіне айрықша назар аударуды талап етеді. Өйткені ұлт­тың дамуының негізі дұрыс білім ала білуде. «Интеллектуалды ұлт» жобасының екін­ші аспектісі – ғылым саласын дамыту мен еліміздің ғылыми потенциалын арттыру. Жобаның үшінші бағыты – қазақ­стан­дықтардың жаңа генерациясын қалыптас­ты­руға бағытталған инновациялар жүйе­сін дамыту.

Инновация бұл – жаңа немесе жетілдірілген өнім (жұмыс, қызмет) немесе технологиялар түрінде іске асырылған, практикалық қызметте пайдалану кезінде сапалық артықшылықтарға ие әрі экономикалық және қоғамдық пайдасы бар ғылыми техникалық нәтиже. Қазақстан ғылымы алдымыздағы басымдықты салаларды дамыту бойынша нақты ғылыми-тех­нологиялық міндеттерді шешуге бағыт­талған, қалыптасып келе жатқан ұлт­тық ғылыми-инновациялық жүйеге сәй­кес келуі керек. Қазақстандағы ғылымның дамуы­ның қиын мәселелерінің бірі оның қаржыландырылуы болып табылады. Ұзақ уақыт бойы бұл сала қаржы­лан­дырудың жетіспеушілігін сезініп келді. Соңғы жылдары жағдай жақсарып келеді, дегенмен, ЖІӨ-ге шаққанда ғы­лым­ға кететін шығындар үлесі бо­йын­ша еліміз әлі төмен деңгейде.

Ғылымды қаржыландыру мәселе­лері шығындардың абсолютті көлемі­нің өсуімен шешілмейді. Қаржылан­дыру механизмдерінің өздерін өзгерту қажет. Қаржыландырудың ұлғаюымен бірге, іске жарамды ұйымдардың шектеулі тобын қолдау үшін ресурстарды жинақтау мақсатында тура бюджетті алушылар санын шектеу қажет.

Сон­дықтан, «Ғылым туралы» жаңа заңға сәйкес ғылымды қаржыландыруды ұл­ғайтумен бірге ғылымды қаржылан­дыру тәсілдері өзгертілді. Ғылыми зерт­теулерді қаржыландырудың үш тәсілі енгізілді: гранттық – елдің ұлт­тық ба­сым­дықтарына сәйкес келетін ғылыми жобаларды қаржыландыру; бағ­дарла­малық-мақсаттық – страте­гия­лық бағы­т­тар бойынша қаржыландыру; базалық – мемлекеттік тапсырмалар ар­қылы ғы­лыми ұйымдар үшін қаржы­ландыру.

Cонымен, осы мәселелердің барлығын көтере келе, қорытындылайтынымыз төмендегідей. Мемлекеттің негізгі инновациялық қызметі келесі шараларды қамтуы тиіс:

-инновациялық шаралардың экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық негіздерін қалау;

-өндіріс тиімділігі мен ішкі нарықтағы тауар өндірушілердің өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін технологиялық жаңалықтар енгізу негізінде арттыру;

-кәсіпкерлердің инновациялық белсенділігін көтеру және инновациялық іс-әрекеттерді асыруға бөлінген мемлекеттік қаржыларды тиімді қолдану;

-отандық инновациялық өнімді халық аралық нарықта өткізуде қолдау және Республикадағы өнімнің осы түрі бойынша экспорттық әлеуетті арттыру; - ғылымды қаржыландыру деңгейін арттыру және адами даму индексі көрсеткішін көтеру, «ақылды экономика» құру [5].

Жаңа инновациялық саясат іске асқаннан кейін келесі нәтижелерді күтуге болады:

- өндірістік жүйедегі ресурстарды қолданудың тиімділігін арттыра отырып, бәсекелік артықшылықтың ерекше түрімен ұлттық экономиканы жетілдіруде құрылымдық өзгерістер енгізу;

- халықтың әл-ауқатын, өмір сүру деңгейінің жақсаруы.

- адам капиталының дамуы, инттеллектуалды ұрпақтың қалыптасуы.

Мақаланы Елбасының мына сөздерімен аяқтағым келеді: «Инновация дегеніміз – ол тек заманауи озық технологияны қолдану емес, оны ойлап табу». Міне, сондықтан жаһандық даму мен өзгерістерге сай озық техника мен технологияны ойлап табуға атсалысу – әркімнің азаматтық борышы. Ал инновациялық экономиканың дамуы – ол жарқын болашақтың кепілі.

1. «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2013 жылғы Жолдауы