Нәйла Нұрланова, «Инновациялық экономика және ғылым» мақаласы, Егемен Қазақстан, 22.07.2011

3. Нәйла Нұрланова, «Инновациялық экономика және ғылым» мақаласы, Егемен Қазақстан, 22.07.2011

5. Мустафина Л.Е. «Инновацияның дамуы жаһандану жағдайындағы Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі ретінде» //Транзиттік экономика. – 2010. - №3.

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: aigera1792@mail.ru

Как говорил Холмз: «Главное в этом мире не то, где мы стоим, а то, в каком направлении движемся». Казахстан сейчас на стадии развития, но за это короткое время мы достигли значительных высот в экономике. В современном мире развитие экономики немыслема без инновации.

Иннова́ция (англ. innovation) — это внедрённое новшество, обеспечивающее качественный рост эффективности процессов или продукции, востребованное рынком. Является конечным результатом интеллектуальной деятельности человека, его фантазии, творческого процесса, открытий, изобретений и рационализации. Примером инновации является выведение на рынок продукции (товаров и услуг) с новыми потребительскими свойствами или качественным повышением эффективности производственных систем.

Термин «инновация» происходит от латинского «novatio», что означает «обновление» (или «изменение») и приставке «in», которая переводится с латинского как «в направление», если переводить дословно «Innovatio» — «в направлении изменений». Само понятие innovation впервые появилось в научных исследованиях XIX в. Новую жизнь понятие «инновация» получило в начале XX в. в научных работах австрийского экономиста Й.Шумпетера в результате анализа «инновационных комбинаций», изменений в развитии экономических систем.

Чтобы создать удобные условия для внедрения инновационной экономики нужны эффективные социальные технологии. К ним можно отнести:

1. Соединение в единое смысловое поле отраслевых, ведомственных, профессиональных логик и приоритетов;

2. Соорганизация конфликтных и потенциально конфликтных позиций, касающихся развития.

3. Разработка системной программы развития, учитывающей влияние отраслей экономики друг на друга и уровень конкурентоспособности страны на мировом рынке.

4. Формирование эффективных команд менеджеров для развития экономики в целом и каждой приоритетной отрасли в отдельности.

5. Разработка и внедрение системной функции отраслевого и промышленного маркетинга, предполагающей выпуск только той продукции (по видам продуктов и характеристикам качества), которая будет иметь спрос на мировом рынке.

6. Сопровождение внедрения проектов развития экономики, коррекция допущенных управленческих, организационных и маркетинговых ошибок.

Экономика страны восприимчива к инновациям тогда и только тогда, когда:

1) Существуют значительные по размерам венчурные фонды, созданные специально для инвестирования средств в создание опытно-экспериментальных производств. При этом венчурные фонды возглавляются людьми, разбирающимися в технологиях производства. Система материального вознаграждения и система контроля специалистов, работающих в венчурных фондах, построена таким образом, чтобы они были заинтересованы не в «откатах», а в конечной эффективности сделанных вложений.

2) Банкам целенеправленно и на постоянной основе выделяются средства для кредитования на льготных условиях (2-4% годовых) малого и среднего бизнеса при условии, что малый и средний бизнес будет развивать инновационное производство.

3) Налоги, собранные с малого и среднего бизнеса, остаются в распоряжении местных бюджетов. Это создает систему заинтересованности местных властей в развитии малого и среднего бизнеса на подконтрольной им территории.

4) Существует благоприятная налоговая система для производственных предприятий. Производственным предприятиям логично оставить только один налог: на чистый доход (разницу между затратами и суммой, на которую реализована конечная продукция за период), при этом этот налог не должен превышать 20% чистого дохода. От всех других налоговых платежей производственное предприятие должно быть освобождено.

Введение такой налоговой системы существенно упростит бухгалтерский учет, и приведет к необходимости сокращения штата налоговых служб. Кроме того, предприятиям будет намного проще заплатить этот налог и спокойно работать дальше, чем тратить время и деньги на построение схем ухода от налогов.

5) Государство создает и поддерживает открытый для всех действующих предприятий информационный фонд, который регулярно обновляется новыми маркетинговыми исследованиями с описанием ниш мирового рынка, которые может занять отечественный бизнес, новыми публикациями о технологиях производства, новостями о достижениях отечественных предприятий во внедрении инноваций.

6) Государство создает, поддерживает и передает в управление построенные технопарки, бизнес-инкубаторы и другие инновационно-производственные комплексы, в которых формируется инфраструктура, необходимая для возникновения там экспериментальных производств.

7) Государство осуществляет эффективную политику кадрового отбора людей, вовлеченных в процесс внедрения инноваций и развития экономики.

8) Конечно же, для таких изменений в экономике и стране требует определенных усилий и изменений со стороны общества. Менталитет нашего народа должен привыкнуть и впитать в себя все изменения в стране. В современном мире нельзя внедрить инновацию без психологической готовности народа. Мы должны обучить народ к самостоятельности и к новациям.

Кроме перечисленных выше условий для организации развития экономики необходимо овладение государственными менеджерами социальными технологиями развития сложных социальных систем.

Казахстан уже внедряет определенные действия в развитии, именно, инновационной экономики. К примеру, в стратегии развития страны перечислены следующие обязанности государства в развитии инновации:

Как говорил Даннинг «Великие возможности приходят ко всем, но многие даже не подозревают, что встретились с ними». Поэтому развитие и успех экономики и страны в будущем зависит от грамотного внедрения инновации, и мы должны понять и осознать, что это и есть та самая «великая возможность»!

1. www.wikipedia.ru

2. Стратегия развития страны «Казахстан-2050».

ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ «ЖАСЫЛ ЭКОНОМИКАНЫ» ДАМЫТУ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Н.С. Рамазанова

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ.,

Қазақстан Республикасы

E-mail: naz-ram@mail.ru

Қазіргі уақытта экономика мен қоғамның тұрақтылығы міндеті, жағымсыз әсерлерге қарсы тұра алу және олардың әсерлерінен қалпына келе алу мүмкіндіктері, сонымен қатар, энергетикалық және су ресурстарын (жаңартпалы ресурстарды) пайдаланудың тиімділігін одан әрі көтеру мәселелері бірінші орынға шықты. Экономикалық дамудың балама мүмкіндіктерін сипаттайтын дамудың жаңа үлгісін іздестіру «жасыл» (экологиялық) экономика тұжырымдамасының қалыптасуына жол ашты.

Сарапшылардың пікірінше, қазіргі уақытта, әлемдік қауымдастық экономикалық, экологиялық және азық-түліктік дағдарыстарды еңсерумен байланысты аса өткір мәселелерді шешуге бел буа кірісті. Бұған дер кезінде мемлекет басшысы да өркениеттің бірігуі мен әріптестік танытуы жолымен жаһандық дағдарысты еңсерудің жаңа бағыттарын атап көрсеткен болатын. Оның бір тетігі ретінде Астана қаласының «Жасыл көпір» бастамасын атауға болады. Бұл бастаманы алғаш рет Нұрсұлтан Назарбаев ІІІ Астана экономикалық форумында көтерді. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев: «Әлем жаңа экологиялық қауіпсіз технологияларға, олармен тез алмасуға және жаңартылатын қуат көздеріне зәру. Осыған орай, былтыр өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының саммитінде Қазақстан Еуропа мен Азия арасындағы «Жасыл көпір» атанған жаңа экологиялық декларация құру туралы бастамасын жариялады. Бұл экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және «жасыл экономика» құру үдерісін жақындатуға және тездетуге мүмкіндік береді» деп атап өтті [1].

Дамушы елдердің «жасыл экономикаға» тезірек көшудің басты алғышарттары:

• 
  Ұйымдастырушылық құрылымды және ауылдық жерлердің инфраструктурасын дамыту;
  
• 
  Тұрмысы төмен тұрғындарға санитарлық қызметтер көрсетуді жетілдіру;
  
• 
  Таза сумен қамтамасыз етуге инвестиция тарту;
  
• 
  Ғимараттарды жаңғырту (Жылыту, жарық және ғимараттарды желдету);
  
• 
  Тұрақты өндіру мен тұтынудың үлгілерін енгізу;
  
• 
  «Жасыл бизнесті» дамыту;
  
• 
  Көлiк секторының энергиялық тиiмдiлiгiнiң жоғарылауы, таза отынның пайдалануы;
  
• 
  Халықаралық басшылықты күшейту;
  
• 
  Ынталандыру инвестициялары және инновациялар;
  
• 
  Экологиялық салықтарды енгізу;
  
• 
  Технинологиялық қабілеттілік және білім;
  
• 
  Қалдықтарды қайта өңдеу арқылы да пайда тауып, қоршаған ортаның қалдықтармен ластануын төмендету;
  
• 
  Ұлттық нормативтік-құқықтық құжаттар;
  
• 
  Тиімді саясат.
  

Экономиканың барлық субъектілерінің мүдделеріне сәйкес келетін және қызығушылығын тудыратын бұл шара экологиялық жүктемені төмендетуге жағдай жасайды, және де сол уақытта, біздің стратегиялық жоспарымызда көрсетілген экономикалық өсуді қамтамасыз ете алады. Ел экономикасы үшін экологиялық салықты енгізудің негізгі бағыты – бұл салық ауыртпашылығын әлеуметтік маңызы бар қызметтен (мысалы, халықты жұмыспен қамту) қоршаған ортаға зиян алып келетін қызметке аудару. Бұдан басқа, әрекет етудің экологиялық жағынан қауіпсіз түрлерін (мысалы, жеке көліктерді пайдалануды төмендету үшін қоғамдық көлік түрлерін дамыту) дамытуға инвестициялар салуды арттырудың жолдары арқылы бюджетті қайта құрылымдау үдерісі де еліміздің салық саясатын реформалаудың маңызды бір шарасы ретінде қарастырылады. Олай болса, болашақ ұрпақ үшін қоршаған ортаны қорғау мен табиғи капиталды сақтап қалу бойынша тиімді және тындырымды іс-шараларды қабылдау жолымен салық жүктемесін аса әділетті түрде қайта бөлу мәселесі біз үшін бүгінгі күні үлкен мақсат ретінде саналады [2].

Қазақстан өңірдегі көмірсутегі қорын жедел игеруші және мұнай­дың ірі экспортері болып табы­лады. Бірақ барлық басқа елдер секілді біздің елімізде де қуат көздері шектеулі.

Жалпы, бәсекеге қабілетті, өндірісі дамыған ел ретінде біздің даму үдерісінде «жасыл» экономиканы құруға деген  құлшынысымыз кейбіреулер үшін күтпеген жағдай болуы мүмкін. Шынында да біз неге «жасыл экономика» курсын таң­дадық? Мұның жауабы өте қарапайым. Жер ресурстарының шектеулі екені белгілі, сондықтан күннен күнге көбейіп келе жатқан Жер тұрғындарын қолдау ісін біз жаңаша қарастыруымыз керек. Өндірістік экономикасы дамыған және даму үстіндегі бірде-бір ел бұл шындыққа кө­зін жұмып қарай алмайды. Қазақстан бұл тығырықтан шығу мақсатында «Жасыл көпір» серіктестігін құруды ұсынды.

«Жасыл көпір» үкімет пен халықаралық ұжымдарды және жеке бизнесті біріктіре отырып, өсімнің халықаралық шешімін табу амалын қарастырмақ. Біз аталмыш үздік «жасыл» технология және ең тиімді тәжірибені бойына жинақтаған серіктестікті тұғырнама ретінде Орталық Азияға ұсыну жағдайын қарастырудамыз. «Жасыл көпір» серіктестігін құру жөніндегі ұсынысымыз былтырғы маусымда оз­дырылған «Рио+20» БҰҰ саммиті кезінде халықаралық қауымдастық тарапынан қолдау тапты. Осы ұсыныстың тұсау­кесерінен кейін шетел инвесторлары, еуропалық қайта құру және даму банкі мен халықаралық қаржы корпорациясы, Бүкіләлемдік банк және серіктес ел үкіметтері қызығушылық танытып, бұл жобаға қатысуға ықылас білдірді. Енді біз осы жобаны жүзеге асыруға кіріспек­піз. Қазақстан – қуат күшін пайдалану бо­йынша, соның ішінде күн және жел кү­шін пайдаланудан әлеуетті ел. Жел көзі кө­­мірсутегі негізінде заманауи өндіріс көлемін жыл сайын 25 есеге көтереді. Бұл жағ­­дай қуат көзін үнемдеуге мол мүмкін­­дік береді. Бұдан басқа біз шығарылған булы газ мөлшерін қысқартудың же­дел шараларын қабылдамақпыз. Қазақ­­стан биылдан бастап ТМД елдері арасында тұңғыш болып сауда жүйесіне эмиссиондық квота енгізбек. «Жасыл эко­номикаға» өтудің басты мақсаты – көмір­сутегіге тәуелділікті қысқартып, оның қор­шаған ор­таға әсерін азайту. Бүгінде бірнеше ірі компания Қазақстан мен Орта Азияның «жасыл» энергетикалық жоба­сының дамуына үлкен қызығушылық та­нытуда. Еуропа мен Азияны қатар жай­лағандықтан, біздің еліміз тиімді энергетикалық шешімдерді дамыту ісінде үл­­кен маңызға ие болуы мүмкін. Бұл жобаны біз еуропалықтардың тәжірибесі мен оның бейімделуін қолдана отырып жүзеге асырмақпыз. Сондай-ақ жобаны жүзеге асыру барысында Азия елдерінің жұмыс нәтижесін де көрсететін боламыз. Бұл жоба «ЭКСПО – 2017» халықаралық көрмесіне «Келешектің қуаты» атты та­қырыппен қатыспақ.

Жалпы 2017 жылы халықаралық «ЭКСПО» көр­ме­сін өткізетін орын ретінде Астананың таңдалуы – елімізге үлкен абырой әкелді. Бұл Қазақ елінің тәу­ел­­сіз­­дік­ жыл­да­рын­да­ғы­ ең үлкен жетістігі ретінде ба­­ға­­ла­нып­ отыр. «ЭКСПО– 2017» көрмесінің елі­міз­ге әкелетін пай­да­сы­ да қомақты болмақ. Бұл ту­­ра­­лы­­ Мемлекет бас­шы­сы­ өз сөзінде: «Біріншіден, әлем­­нің­ осыншама елі­н­ің­ Қазақстанды «ең лайықты» деп­­ тануының өзі өте­ маңызды. Екіншіден, 100-ден ас­­там­­ ел Астанада өз па­в­и­ль­он­да­рын­ салу үшін келеді. Үшін­­ші­ден, «ЭКСПО – 2017»­ көрмесіне біз ұсынған «Бо­ла­­шақтың энергиясы» ұра­ны­ негізінде елордамызға жа­һан­дағы мемлекеттер өз­де­р­і­нің­ жаңа технологияларын­­ жеткізеді. Іс жүзінде ІІІ индустриялық революция «жасыл экономикадан» басталмақ. Бұл ретте қай елде­­ «жасыл экономика» болса,­ соның қолында жаңа тех­но­­ло­гия­лар бар. Ал жаңа­­­ технологияларсыз енді даму­ жоқ.­ Яғни «ЭКСПО – 2017» Қазақстан үшін эко­н­о­ми­­ка­­лық­­ дамудың түбе­гей­лі жаңа бетін ашудағы бет­бұ­рыс бе­кетіне айналмақ» [3].

Қазақ елі 2017 жылы өтетін көрменің тақырыбын энер­гияның баламалы көздері мен «жасыл» экономика­ ­мә­се­лелеріне арнап отыр. Бұл жоба таза экологиялық тех­­но­ло­гияға және жаңғыртылған энергетикаға не­гіз­де­­ле­ді.­ Индустриялық-инновациялық дамуды жедел­де­­­ту­­­ жөніндегі мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, елі­­­­­міз­­­­­ 2015-2020 жылдар аралығында ЖІӨ энергия шы­­­­ғ­ы­­­­нын­­­­ ти­ісін­ше­ 25 пайыздан 10 пайызға азайтуды көз­­­­деп­­­­ отыр.­ Осыған орай, «жасыл технологияға» не­­­г­із­­­­дел­­ген,­­ жарықты барынша үнемдейтін диодты энер­­­­гия­­лық­­ қуат көздері мен құрылыс материалдарын шы­­­­ға­­­­ра­­тын өндірістерді дамытуға күш сала бас­та­ды.­­ Мы­­­са­­лы,­ жа­қ­ын­да­ ашылған күн батареяларын өн­ді­ретін зау­ыт­ та­ – осы­ жобаның жүзеге асырыла бас­тауының нақты айғағы. Қазіргі таңда әлем елдерінде энергия көзінің тап­шы­лы­ғы байқалуда. Сондықтан дүниежүзі энергияны­ күн,­ жел сияқты табиғи көздерден алуға кө­ше­ бастады. Елбасы атап өткендей, болашақта бү­кіл­ әлем «жасыл» технологиямен алға жылжитын бо­ла­­ды.­ Сондықтан күллі әлемнің ғылымы мен техни­ка­ са­ла­сын­да­ғы­ ең үздік жетістіктері сараланатын көрме­ Астанаға ға­на­ емес, еліміздің өзге өңірлеріне де­ ай­тар­лық­тай­ пай­да әкеледі деуге негіз бар. Яғни Қа­зақ­ елі таң­даған­ «Болашақтың энергиясы» әлемдік эко­но­ми­ка­­лық­ да­му­дың басты кілтіне айналмақ.

Осыған байланысты «Жасыл» экономикаға бет бұру үшін инвестициялаудың келесідей бағыттарын ұсынуға болады:

1) Ғимараттар мен үйлердің энергиялық тиімділігін арттыру (яғни, ғимараттардың энергиялық тиімділігін көтеру мақсатында оларды қайта жөндеуге инвестиция салу), сонымен қатар, үйлер мен кеңселердің айналасын көгалдандыру мен жасылдандыру үшін материалдық ынталандыруды ұйымдастыру. Құрылыстың қазіргі заманғы озық технологияларын қолдана отырып энергияны тұтынуды 80%-ға дейін қысқартуға болады.

2) Энергияны үнемдейтін және аз ластайтын көлік жүйесін енгізу.

3) Энергия таратудың интеллектуалдық жүйесі бар тұрақты энергетика жүйесін енгізу.

4) Ұлттық саясаттағы игі бастамалар (экологиялық заңдылықтарды енгізу немесе жетілдіру, тиімсіз субсидияларды төмендету немесе тоқтату, отын сияқты пайдалы қазбалардың орнына жаңартылатын энергияның көздерін кеңінен қолдануды, жеке автокөліктің орнына қоғамдық көліктің түрлерін кеңінен қолдануды қолдау үшін фискалдық шараларды жүргізу және т.б.).

5) Ауыл шаруашылығы және халықты тұщы сумен қамтамасыз ету.

6) Жер ресурстарын кеңінен қолдану және кешенді құрылыс саясаты.

7) Тұщы су ресурстарын орталықтан басқару.

8) Технологияларды әзірлеу және олармен алмасу.

9) Халықаралық ынтымақтастық – трансшекаралық, аймақтық, жаһандық.

Бір сөзбен айтқанда, Астана қаласы әлемдегі жаңа жетістіктерді көрсетудің озық үлгісі болмақ және Елордада осындай халықаралық көрменің өтуі баламалы қуат көздерін дамыту ісі бойынша еліміздің Орталық Азия елдері арасында жетекші рөл атқаруына мұрындық болмақ.
Әдебиет:

1. 
   Б. Есекина. Концептуальные основы модели «зеленого роста» //Евразийский экономический обзор. – 2011 - № 2, стр. 116-118.
   
2. 
   22.01.2013 http://old.zhaikpress.kz Жайық пресс
   
3. 
   29.01.2013 http://www.astana-akshamy.kz Астана ақшамы газетінің ресми сайты.
   

Университет «Туран-Астана», г. Астана,

Республика Казахстан

S.sadykova1982@mail.ru

В современных условиях хозяйствования предприятия Казахстана отмеча­ется необходимость поиска более эффективных методов контроля за результатами финансово-хозяйственной деятельности, для чего используется весь арсенал управленческого учета и менеджмента, одним из которых является бюджетирование.

В этой связи весьма актуальной является проблема совершенствования методики бюджетирования, позволяющей планировать и контролировать экономический результат деятельности предприятия в непосредственной увязке с принципами и методами бухгалтерского учета. Внедрение систем бюджетирования сопряжено с большим количеством трудностей: большой период внедрения, необходимость реорганизации подразделений компании, необходимость переобучения и повышения квалификации персонала.

Разработка бюджета начинается еще до начала бюджетного периода, а процедуры контроля исполнения бюджета завершаются после него. Все эти элементы формируют бюджетный цикл, который содержит девять шагов, сгруппированные в три основные этапы [1].

Этапы бюджетного цикла:

1) планирование;

2) исполнение;

3) завершение.

На этапе планирования выполняются следующие шаги:

- определение целей на бюджетный период - формируется высшим руководством орга­низации регламент работы на следующий бюджетный цикл;

- сбор информации для подготовки проекта бюджета - утверждаются различными службами организации форматы бюджетной до­кументации, формы ее представления и критерии оценки выполнения бюджетов;

- обработка собран­ной информации, формиро­вание проекта бюджета - обеспечивается руководителями центров от­ветственности координация бюджетных центров;

- оценка, корректировка проекта бюджета и утверждение бюджета – рассмотрение руководителем организации проекта бюджета и доведение информации до ответ­ственных за выполнение бюджета лиц;

На этапе исполнения бюджетов выполняются:

- исполнение бюджета и текущая корректировка по­казателей - непосредственно ис­полнение бюджета и анализ текущих отчетов руководителями центров от­ветственности, проведение необхо­димых корректировок при их наличии;

- текущий и итоговый анализ отклонений - руководителями центров от­ветственности устанавливаются ответственные за существенные отклонения и разрабатываются мероприятия по исправлению отклонений.

На этапе завершения производятся шаги:

- подготовка, представление и анализ отчета об исполнении бюджета за период - формирование отчета о выполнении бюджета для высшего руководства;

- разработка рекомендаций для корректировки текущего бюджета и формирования будущих бюджетов - утверждает корректировки к бюджету текущего периода и утверждает Положение о бюджетах на следующий бюджет­ный период

В практической деятельности после завершения отчета об исполнении бюджета нужно начинать готовить следующий бюджет.

Резюмируя вышесказанное, следует отметить, что нынешние исследователи связывают возникновение бюджетирования с появлением камеральной бухгалтерии, а впервые о бюджете упоминалось в конце XIX в. Сам термин «бюджетирование» произошло от английского «budgeting» означает процесс согласован­ного планирования работы и управления деятельностью подразделений с помощью смет и экономических показателей. Затем, в связи с развитием конкуренции в экономике и по­явились новейшие исследования в области бюджетирования, которые были направлены на прогнозирование величины затрат на ближайшее будущее. Итак, бюджет­ное планирование явилось самым детализированным уровнем прогнозирования.

На наш взгляд, наиболее подходящее определение бюджетированию дает российский ученый В.Б. Ивашкевич, который пишет: «Бюджетирование в общем виде можно представить как ин­формационную систему внутрифирменного, корпоративного управления с помощью определенных финансовых инструмен­тов, называемых бюджетами» [2].

На сегодня распространенной ошибкой является отсутствие организованного бюджетного процесса и управления им. Система бюджетного управления является сложным механизмом, и не все, что называют бюджетированием, является им на самом деле. Тем не менее, сейчас отечественные компании активно осваивают эту технологию управления, учась и на собственном опыте, и на чужих ошибках.

Одной из важных задач бюджетирования является сбор и обобщение информации, полезной для принятия менеджерами и высшим руководством предприятия правильных управленческих решений.

В настоящее время принимаемые руководством решения по развитию и организации производства и сбыта продукции в большей степени носят интуитивный характер и не подкрепляются соответствующими расчетами на базе информации управленческого учета. В лучшем случае отсутствие таких расчетов компенсируется богатым производственным и организаторским опытом руководителей предприятия.

Процесс принятия решения начинается с определения цели и задач, стоящих перед предприятием. От этого в конечном счете завит отбор исходной управленческой информации и избранный алгоритм решения. Бухгалтерский управленческий учет обладает целым арсеналом приемов и методов, позволяющих обрабатывать и обобщать исходную информацию.

Процесс управления должен реализовываться в виде некоторой последовательности решений, эффективность которых можно проверить только на основе получения информации о промежуточных и конечных результатах, достоверно и своевременно отражающих состояние и поведение управляемых параметров. Такую информацию представляет система бухгалтерского учета, которая выявляет и систематизирует данные о хозяйственной деятельности предприятия. Часть системы бухгалтерского учета, которая обеспечивает потребности управления в информации, называется управленческим учетом. Управленческий учет является информационной основой принятия управленческих решений внутри предприятия как оперативного и текущего, так и перспективного характера.

Определив управленческий учет как подсистему бухгалтерского учета, участвующую в информационном обмене, предназначенную для принятия управленческих решений, можно сказать, что речь идет, прежде всего, об информации финансового характера. Следовательно, систему управленческого учета можно считать частью общей системы управления финансами предприятия. Управленческий учет должен быть организован содержательно как совокупность методов и процедур управления информацией, и организационно – как отдельная часть финансовой службы предприятия.

Система управления воздействует на управленческий объект посредством общих функций, взаимосвязь и взаимодействие которых образует замкнутый цикл (рисунок 1).

Функции системы управления финансами можно разделить на два направления: комплекс денежно-финансовых действий; комплекс учетно-контрольных действий.

Различают два варианта связи между управленческой и финансовой бухгалтерией: интегрированная система учета; автономная система учета.

Таким образом, управленческий учет помогает осуществлению эффективного информационно обмена, прежде всего путем построения системы внутреннего контроля.

Финансовая, управленческая, статистическая, налоговая и другие виды отчетности содержат учетную информацию, которую используют в зависимости от необходимости внутренние и внешние пользователи [3].

Внутренние пользователи учетной информации - учредители, генеральный директор, главный бухгалтер, финансово-экономические службы - используют данные отчетности для контроля выполнения плановых показателей, анализа финансового и имущественного состояния предприятия, планирования и прогнозирования деятельности, принятия и обоснования управленческих решений. Внешние пользователи учетной информации - инвесторы, банковско-кредитные организации, контрагенты, налоговые и другие фискальные органы - получают информацию о финансовом состоянии предприятия, результатах деятельности, платежеспособности, инвестиционной и кредитной привлекательности и т.п.

,

Рисунок 1 - Управленческий учет и принятие управленческих решений

Для современного предприятия бюджетирование представляет систему согласованного управления отдельными его подразделениями на основе систематической обработки экономической информации в условиях динамично изменяющегося бизнеса. Общепринятые принципы бюджетирования: согласование целей, установление приоритета, соподчиненность, ответственность и постоянство целей. На наш взгляд, следует дополнительно выделить следующие принципы: последовательность, соответствие финансовому (бухгалтерскому) учету и взаимосвязь различных технико-экономических показателей.

1. 
   Саиржанов А.К. Правила составления и разработки бюджетов. ­Алматы 2010 г.
   
2. 
   Кондратова И.Г. Основы управленческого учета, М. «Финансы и статистика», 1998 г.
   
3. 
   Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет: Учебник. — М.: ИНФРА-М., 2004.
   

Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті, Семей қ,

Қазақстан Республикасы

E-mail: ai_sar72@mail.ru

Еңбек ақы – кәсіпорынның жұмысшыға және оның жан ұя мүшелерінің материалдық және рұхани қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін істеген еңбегіне төленетін ақшадай формадағы сыйақы жиынтығы болып табылады. Жеке еңбек келісім шарты – жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек тәртібінің жағдайы, демалысы, жағдайы, еңбекті қорғаудың басқа да мәселелері қарастырылады. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен әрбір қызметкерге  бiрдей еңбегi үшiн қандай да болмасын кемсiтусiз бiрдей ақы алуға кепілдік берілген және де қызметкерге Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiнде, еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушiнiң актiлерiнде көзделген жалақы мен өзге де төлемдердi уақтылы және толық мөлшерде төлеу жұмыс берушіге міндеттелген.

Жалпы еңбекке ақы төлеу мөлшерi мен өзге де шарттары міндетті түрде қызметкер мен жұмыс беруші арасында жасалған еңбек шартының мазмұнында көрсетілуге тиісті. Сондықтан да, әрбір адам жұмысқа орналасу барысында жұмыс берушімен еңбек шартын жасасуда еңбек шартының мазмұнына өзінің еңбегіне төленетін жалақы мөлшерінің нақты көрсетілуін талап етуі қажет.

Жалақы мөлшерінің еңбек шартында көрсетілуінің өзі, әсіресе жұмыс беруші тарапынан келісілген жалақы төлем і дұрыс немесе уақытылы төленбей жатқан кезде, арада туындаған дауды шешу үшін тиісті органдарға шағымдану барысында бір дәлелді құжат ретінде пайдаланылады [4].

Жалақы төлеудiң тәртiбi мен мерзiмдерi Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 134 бабына сәйкес жүргізілуі қажет. Осы баптың талабына сәйкес  жалақы Қазақстан Республикасының ұлттық валютасындағы ақшалай нысанда айына кемiнде бiр рет, келесi айдың бiрiншi онкүндiгiнен кешiктiрiлмей төленуге жатады. Жалақы төленетiн күн еңбек шартында, ұжымдық шартта көрсетілуі тиіс. Сонымен бірге, жалақы төлеу кезiнде жұмыс берушi әрбiр қызметкерге тиiстi кезеңдегi тиесiлi жалақының құрамдас бөлiктерi, жүргiзiлген ұстап қалулардың мөлшерлерi мен негiздерi туралы, оның iшiнде ұстап қалынған және аударылған мiндеттi зейнетақы жарналары туралы, сондай-ақ төленуге тиiстi жалпы ақша сомасы туралы мәлiметтердi жазбаша түрде ай сайын хабарлауға мiндеттi.

Жұмыс күшінің сапасын жоғарылату механизмі еңбекақы төлеудің, қосымша төлемдердің және үстемелердің нақты жүйелерінде жүзеге асырылады. Әсіресе, қызметкердің кәсіпорыннан алатын табысының қосымша мөлшерлемесі үлкер рөл ойнайды [1].

1) Кәсіпорынға қызметкерлерді тарту жүйесі жастар үшін материалдық ынталандыруды талап етпейтін жалақының алғашқы мөлшерлемесін қарастырады. Жапонияда жастар үшін жанұялық үстеменің арнайы түрі қарастырылған, оның шамасы қызметкердің кәсіби-квалификациялық деңгейінің өсуін көрсететін базалық жалақысының өсуімен, жас пен жұмыс тәрбиесінің өсуімен бірге азайып отырады [6].

2) Шет елдерде аттестациялаудың әртүрлі әдістері кең қолданылады. Ең танымал әдіс-қызметкердің еңбегін бағалау. Бұл бағалаудың мәні квалификациясы бірдей және лауазымдары бірдей қызметкерлер өздерінің қабілеттіліктерінің, тәжірибесінің, мақсаттарының арқасында әртүрлі нәтижелерге қол жеткізе алатындығында. Кәсіпорындарда еңбекті бағалау қызмет барысында жылжу туралы, жалақының өсуі (төмендеуі), кәсіби дайындыққа (қайта дайындыққа), контракт мерзімін жаңарту (тоқтату) туралы, жұмыстан шығару туралы шешімдерді қабылдау үшін пайдаланылады [6].

Қызметкерлердің іскерлік, жеке қасиеттерін бағалау фирма ішіндегі еңбек нарығында олардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды құралы болып табылады.

3) Кадрларды кәсіпорында бекіту жалақының, әлеуметтік төлемдердің фирма акцияларына дивидендтердің және т.б. қызмет етіп тұрған жүйелер арқылы жүзеге асады. Қызметкерді жалақы арқылы бекітудің ең қызық тәжірибесі Жапонияда, онда бірінші рет жалданып жатқандардың жалақысының мөлшерлемесі берілген фирмада еңбек қызметін аяқтап жатқандардың мөлшерлемесіне қарағанда 3,5-4 есе аз. “Өмірлік жалдау” жүйесі қызметкердің жасына сәйкес оның жалақсының автоматты түрде көтерілуін қарастырады. Бірақ соңғы кезде бұл жүйе жетістіктер үшін қолдаумен толықтырылатын болады. Жалақының құрамында “өмір үшін үстемелер” де бар, оған әртүрлі өмірлік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін тұрғындылық, транспорттық және т.с.с. үстеме түрлері кіреді. Осы үстемелердің жиынтық көлемі қызметкердің тарифтік табысының 9-10% құрайды, ал табыстың жалпы сомасында бұл елеулі емес шама. Сонда да қызметкердің маңызды өмірлік талаптануларының ешқайсысы жұмыс берушінің көңілінен кетпейтін сияқты әсер пайда болады. Персоналды фирма мен ортақтық сезімін дамыту үшін қосымша әлеуметтік-тұрмыстық төлемдер, жеңілдіктер және қызметтер бар. Олар персоналға міндетті мемлекеттік жүйемен бекітілген әлеуметтік қамтамасыз етуге қосымша беріледі. Оның құрамында фирма ішінде кәрілікке дейін қамтамасыз ету жатады, бұрынғы демалыс жәрдемақының резервтік қорлары қазір солай аталады. Қазір Жапониядағы компаниялардың шамамен 10%-на зейнетақылық қор бар. Бұл қорларға салықтық жеңілдіктер беріледі, ол фирмаларға кадрларды бекітуге қосымша стимул береді [6].

Францияда кадрларды бекіту жұмыс тәжірибесі үшін, еңбек тәртібі үшін үстемелер арқылы, көлік шығындарына жәрдемақылар арқылы, егер жұмыс орыны үйінен алыс болса, берілетін үстемелер арқылы, фирмаға берілгендігі үшін сыйақылар арқылы жүзеге асырылады.

АҚШ және Батыс Еуропа елдерінде кәсіпорындарда кадрларды бекіту үшін әлеуметтік төлемақылар мен жеңілдіктер пайдаланылады. Зейнетақылық қамтамамыз ету жүйелерінен басқа жұмыс тәжірибесімен және кәсіпкерлердің зейнетақы қорына салынған салымдарымен байланысты мемлекеттік зейнетақыларға қосымша әлеуметтік төлемдер мен жеңілдіктің басқа түрлері еңбек тәжірибесімен байланысты емес, бірақ олар кәсіпорын коллективінің тұрақтануына көмектеседі. Коллективтің тұрақтануына пайдаға қатысу жүйесі де көмектеседі, оның міндеті қызметкерлерді фирма мүдделеріне енгізу ғана емес, сонымен қатар өндірістегі әлеуметтік-психологиялық климатты жақсарту.

4) Кәсіпорындарда ұйымдастырушылық-техникалық жағдайдың қажетті деңгейін жасау техниканы және технологияны жүйелі түрде жаңартуда, еңбек жағдайын жақсартуда көрінеді. Бұл басқа да тең жағдайларда кадрларды және бекітуге көмектеседі. Өндірістік жоғарғы-ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі еңбек өнімділігінің өсуіне, өнім сапасын жоғарылатуға, жұмыс уақытын жоғалтуды азайтуға әкеледі. Бұл шарттарға еңбекті нормалау мен ұйымдастыру да жатады-соңғысы жалақыны ұйымдастыру элементі болып табылады және сәйкесінше оның көлемі мен дифференциясына әсер етеді. Еңбектің әлеуметтік-экономикалық жағдайлары — бұл оның материалдық және моралдық марапаттау әдістері. Олардың ішінде маңызды рөлді окладтар мен мөлшерлемелерді анықтау және реттеу әдістері ойнайды: жалақының бірдей мөлшерлемелері, жалақы мөлшерлемесін автоматты түрде жоғарылату, еңбекті бағалау нәтижесі бойынша мөлшерлемелердің өзгеруі. Бұл жекелеген өндірістер мен қызметкерлер тобының спецификасын ескеруге мүмкіндік береді.

5) Квалификациялық деңгейді үзіліссіз жоғарылатуды ынталандыру білім үшін, квалификация үшін, мамандықтарды біріктіріп орындау үшін, төлемақыны қолданумен жүзеге асады. Білім үшін төлеудің мәні қызметкерге оның жұмыс орнында жасайтын жұмысы үшін ғана емес, сонымен қатар белгілі бір білім сомасы болғандықтан орындай алу қабілеттілігіне де төлейтінімен сипатталады. Бұл жүйе өндірісті тез модернизациялау, жаңа өнімді шығаруға ауысу және т.б. жағдайларда тиімді. Квалификация үшін төлеу жүйесі АҚШ-та пайда болы, ал оның кең қолданылуы Америка өнеркәсіптеріндегі өндірістік бригадаларының іс-әрекет алаңының кеңеюімен бірге жүрді. Бұл жүйенің мәні еңбекақы көлемі тек қана орындалатын жұмыстың күрделілігіне байланысты емес, сонымен қатар қызметкер өзінің іс-әрекетінде пайдалана алатын мамандықтар жиынына да байланысты екендігімен сипатталады, яғни нақты еңбек емес, квалификациялық өсу төленеді.

Еңбекақыға, жалақыға жан-жақты сипаттама беру үшін оның шыққан тегін, негізін анықтап алу керек. Ол жалпы табыс былайша айтқанда жаңа алынған өнім. Оның құрамы екі бөлектен тұрады. Бірі-еңбекақы қоры, екінші-таза табыс. Еңбекақы қоры–қажетті өнім, яғни қажетті еңбектің баламасы, қажетті жұмыс уақытының туындысы, оның материялдық болмысы-жалпы табыс. Осы жалпы табыстың екі бөлімі бар. Бірі еңбекақы қоры, екіншісі-таза табыс.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру жүйесінің екі бағыты бар:

- Өндірістік көрсеткіштердің өсімін ынталандыру;

- Жұмыс күші сапасының жоғарылауын ынталандыру.

Жұмыс күшінің сапасын жоғарылату механизмі еңбекақы төлеудің, қосымша төлемдердің және үстемелердің нақты жүйелерінде жүзеге асырылады. Әсіресе, қызметкердің кәсіпорыннан алатын табысының қосымша мөлшерлемесі үлкен рөл ойнайды.

1) Кәсіпорынға қызметкерлерді тарту жүйесі жастар үшін материалдық ынталандыруды талап етпейтін жалақының алғашқы мөлшерлемесін қарастырады. Жапонияда жастар үшін жанұялық үстеменің арнайы түрі қарастырылған, оның шамасы қызметкердің кәсіби-квалификациялық деңгейінің өсуін көрсететін базалық жалақысының өсуімен, жас пен жұмыс тәрбиесінің өсуімен бірге азайып отырады.

2) Шет елдерде аттестациялаудың әртүрлі әдістері кең қолданылады. Ең танымал әдіс-қызметкердің еңбегін бағалау. Бұл бағалаудың мәні квалификациясы бірдей және лауазымдары бірдей қызметкерлер өздерінің қабілеттіліктерінің, тәжірибесінің, мақсаттарының арқасында әртүрлі нәтижелерге қол жеткізе алатындығында. Кәсіпорындарда еңбекті бағалау қызмет барысында жылжу туралы, жалақының өсуі (төмендеуі), кәсіби дайындыққа (қайта дайындыққа), контракт мерзімін жаңарту (тоқтату) туралы, жұмыстан шығару туралы шешімдерді қабылдау үшін пайдаланылады.