Реферат Тақырыбы: Орта ғасырдағы саяси ілім Орындаған : Тогтаубай Ж. Тексерген: Шокатова А. К. 2023-2024 ж
Араб Шығысы мен Орта Азиядағы және Закавказьедегі саяси ой-пікірлер
жүктеу/скачать 172.63 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Саяси ойшыл Ибн Халдун (1332-1406)
- Әбу-Насыр әл-Фараби (870-950
| Араб Шығысы мен Орта Азиядағы және Закавказьедегі саяси ой-пікірлер. Бұл жерлерде феодалдық қанаудың кесірінен азаттық ой-пікірлер қалыптаса бастады. Өзекті мәселесі адам теңдігі мен бостандығы болды. «Құдайға құлшылық ету» түрінде ислам пайда болды. Алайда исламда қайшылықтар да жоқ емес. Құран жеке меншікті қорғаудың қажеттігін айтады. Құранның идеологиясы – құдайға бас ию мен бағыну.
Ислам суннит пен шийт ағымына бөлінеді. Ислам саясатын дәріптеушілердің бірі Ибн Рушд (1126-1198) Аристотельдің материалистік бағытын дамытты. Ғылыми ілімдер негізінде қоғамдық өмірді құруға болады, биліктен діншілерді, құдайшылдарды аластатуға болады дейді. Саяси ойшыл Ибн Халдун (1332-1406) өзінің «Өсиеттер кітабында» қоғамдық өмір заңдылықтарын зерттеу ерекше ғылым саласы деп көрсетті. Ол діни көзқарастарға бейім болса да ғылымдық негіздерге де жол берген. Қоғамның дамуын екі фазаға бөлген: жер мен мал шаруашылығы дамитын «ауылдық тұрмыс»; қолөнер мен сауда дамитын – «қала тұрмысы». Әр фазаның өзіне тән билеушісі бар. Біріншісінде көсемдер мен билігі шектеулі старейшиндер, екіншісінде мемлекет басында шексіз билігі бар патша отырады. Мемлекеттің мәні жеке меншікті қорғауда деп тұжырымдады. Мемлекеттің құрылу, ыдырау және күйреу процесінде географиялық факторларға, әсіресе ауа райы жағдайларына көп назар аударды. Орта Азиялық саяси ой-пікірлер тіпті III-V ғғ. алғашқы феодалдық қатынастардың дамуымен қатар қалыптаса бастады. V ғасырдың соңы мен VI ғасырдың басында халықтық маздакизм қозғалысы өрістеп, зұлымдық пен мешеулікке қарсы игілік пен азаттықтың күресі басталды. Қозғалыс көсемі Маздак жеке меншікті зұлымдықты тудыратын фактор деп түсіндірді. Маздакизмнің басты әлеуметтік-саяси идеясы – әлеуметтік теңдікті орнату. Орта Азиядағы барлық антифеодалдық қозғалыс маздакизм туы астында өтті. Әбу-Насыр әл-Фараби (870-950) «Тамаша қала тұрғындарының көз-қарастары туралы» деген саяси трактатында мемлекеттің шығуы, қызметі проблемалары өзара байланыста қарастырылады. Мемлекет адамдардың өз қажеттерін мүмкіндігінше жақсы құру мақсатымен бірігуі арқылы қалыптасады дейді. Қысымға, өктемдікке негізделген, сыңаржақ адам басқарған мемлекетті айыптады. Әл-Фарабидің еңбектерінде үлгілі қоғамның жобасын жасауға талпыныс бар. Ол мемлекетті адамдардың қажеттігін қанағаттандыру мақсатымен жасалған бірлесудің нәтижесі деп есептеді. Адамзат қоғамын Фараби мынандай жіктерге бөледі: ұлы қоғам (жер бетіндегі мекендеген барлық адамдардың, халықтардың бірлестігі); орта қоғам (белгілі бір халықтың қоғамы), кіші қоғам (адамдардың жеке қалаларға бірігуі). Ол сондай-ақ мейірімділік, зұлымдық, еңбекке көзқарас туралы моральдық категорияларды басшылыққа ала отырып, қала-мемлекеттерді игілікті, ұжымдық, жеккөрінішті деп те жіктейді. Өзінің «Фусул ал-мадани» («Мемлекет қайраткерлерінің нақыл сөздері») деген шығармасында: «Адам ғылымға түрліше тосқауыл жасайтын мемлекеттен кетіп, ғылыми өркен жайған елде тұруға тиіс», – дейді. Аталған трактаттың тақырыптары әр түрлі болса да негізінен бір мақсатқа – адам мен қоғамның арақатынасына, оның жетілуіне арналған. Еңбектің өзіне тән бір ерекшелік сипаты – денелік және рухани құбылыстардың салыстырылып отыратындығы. Фараби «Азаматтық саясатта» қоғамдық мәселелерді талдауды қаладан бастаса, «Нақыл сөздерде...» ол мұны ең кішкене ұядан – от басынан немесе үйден бастайды. Аристотель сияқты ол үйді бірнеше бөлікке – ері мен әйелі, қожайыны мен қызметшісі, ата-анасы мен баласы, мүлкі және иесі деп бөледі. Үйдің өзіне тән мақсаты болады, бірақ қаланың бір бөлшегі болғандықтан, ол қала белгілейтін ортақ мақсатқа қызмет етуге арналады, сөйтіп бұл арада адамның өз басының мүдделерін қоғам мүдделеріне бағындыру туралы пікір айтылады. Бұл жерде Фарабидің қала дегенін мемлекет деп түсіне отырып, оның ойларынан үлкен азаматтық гуманизмнің биік көріністерін табамыз. Ғылым жолына әбден берілген әл-Фараби александриялық (мысырлық) ғалымдар, яғни бір кезде Александриядан ығыс¬тырылған несторианшыл христиандар тұратын Хорасанға келіп қоныс та тебеді. Өмірінің соңғы жылдарын Алеппо мен Дамаскіде өткізеді, мұнда солтүстік Сирияның жетекші саяси қайраткері Сейд ад-Дуаль Хамданиге аса қадірлі болды. жүктеу/скачать 172.63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|