Экономикасы дамыѓан елдердегі коммерциялық

Фирма дегеніміз шаруашылык, еркіндігі бар, өндірістік және басқа қызметпен айналысатын экономикалық, субъект.

Жеке меншік Кәсіпкерлік фирмасы - иесі өз қызыѓушы-
лыѓынмен ісін еркін жүргізетін кәсіпорын.

Ол фирманы басқарады, барлық пайданы алады, барлық оның міндеттері бойынша жауапкершілік алады.

Фирма иесі қызметкерлерді жалдау және жұмыстан шыѓару құқыѓы бар келісімдер, шарттар жасайды.

Жеке меншік Кәсіпкерлік фирманың артықшылыѓы оны ұйымдастыру, басқару қарапайымдылыѓы, еркін әрекет, µте көшті экономикалық мотивация (барлық пайданы бір адам алады).

Мұндай фирманың кемшілігі - қаржы және материал ресурста-
рының шектелуі, өндірістің және басқарудың ішкі мамандануы-
ның дамыѓан жүйесінің болмауы, шектелмеген жауапкершілік.

Әріптестік - бұл бірнеше тұлға ұйымдастырѓан, бірігіп иелене-

Мұнда барлық әріптестердің маңызды құқықтары бар, бірақ жауапкершлігі шектелген, яғни фирма қызметіне толық жауап беретін негізгі қатысушылармен қатар, олардың іске салымдары-

Әріптестік жағдайында кәсіпорын, фирма қызметінің басталуы мен жалѓасуына байланысты қаржы с±рақтарын шешу жеңілірек. Мұнда жеке меншікті Кәсіпкерлік фирмасына қара-

Әріптестіктің кемшілігі - қызметтердің бөлінуі, соның әсерінен әрекеттердің келіспеушілігі және тіпті әріптестердің сыйыспау-

Қайшылықтардың тууы және істен бір немесе бірнеше әріптестің шыѓуы нәтижесінде серіктестіктің ыдырауына қауып туады.

Корпорация әрбір меншік иесіњ жауапкершілігі осы кәсіп-
орынѓа салѓан оның салымымен шектелетін заңды тұлға түрін-
дегі кәсіпорын немесе фирма.

Корпорация - үлес негізіндегі қоѓам. Жекелеген тұлғалар акцияларды ала отырып корпорацияның меншік иелері болады. Осылайша көптеген адамдардың қаржы құралдары тартылады.

Акция ±стаушылар дивиденд түрінде табыстың бір бөлігін алады. Олар тек акцияны сатып алѓанда төлеген сомада ѓана тәуекел етеді. Корпорация оның иелері - акционерлерден тғуелсіз өмір с‰реді, бұл корпорацияѓа салыстырмалы тұрақты қызмет етуге мүмкіндік береді.

Корпорацияның кемішліктеріне біріншіден, әртүрлі теріс пайдалану үшін белгілі мүмкіндіктерінің болуын жатқызуѓа болады. ¦сақ және орташа акция иелері корпорацияның қызметіне қандай-да бір пәрменді бақылауды жүзеге асыра алмайды.

Мұнда кәсіпкердің жауапкершілігі шектелмеген болып табылады. Сот талабы оның барлық мүлігіне бағытталуы мүмкін. Жеке кәсіпорын бөлшек және ±сақ кµтерме сауда облысында, қызмет көрсету сферасында қызмет етеді.

Мұндай кәсіпорындарды тіркеу процедурасының айрықша қарапайымдылыѓын атап көрсетуге болды. Жеке кәсіпорынды тіркеуге қандай-да бір нысандылықты (формальдықты) орындау талап етілмейді. Жалғыз ресми қ±жат салық декларациясы. Қаржылық жазбалар міндетті емес. Оларды жүргізу алдымен салықтық мақсатта қажет.

Сонымен қатар қызметтің біршама түрлерімен айналысу үшін сғйкес штаттың әкімшілік ұйымдарының лицензиясы талап етіледі. АҚШ-та ресейлік серіктестікке ±қсас әріптестер туралы заң немесе әріптестер арасынДағы шарт негізінде қызмет етеді. Жауапкершілік бірдей мипатта болады. Жалпы әріптестік 1914 жылы қабылданѓан және 44 штатта әрекет ететін әріптестік туралы біркелкі заңмен реттелетінін көрсете кету қызықты.

Әріптестіктің басқа өндірістік-құқықтық нысаны жауапкер-
шілігі шектелген әріптестік,Мұнда қатысушы-әріптестердің екі категориясы бар: толық және шектелген жауапкершілік. АҚШ-та әріптестік 1916 жылы қабылданѓан және 47 штатта әрекет ететің,1978 жылы заңмен т‰зетілген шектелген әріптестік туралы заңмен реттеледі.

АҚШ-таѓы бизнестің ең кең таралѓан және ғмбебап нысаны корпорация болып табылады.Американдық корпорация өз қызметін ішкі регламент пен жарѓыѓа сғйкес қ±рады.

АҚШ- таѓы Шағын бизнес әкімшілігінің мәліметтері бойынша елде 1994 жылы 22,1 млн.кәсіпорын саналѓан, оѓан корпорация, әріптестік және жеке компаниялар кіреді.

Фирманың алДағы дамуының негізгі старттық алањы жеке компания,жеке Кәсіпкерлік фирма-Кәсіпкерліктің классикалық нысаны. Мұндай компания бір заңды тұлғаның жеке меншігінде болады. 1994 жылы АҚШ-таѓы барлық құрылымнан жеке кәсіп-

АҚШ-та соңғы жылдары жауапкершілігі шектелген компа-

Бұл гибридтік немесе шоѓырланѓан құқықтық құрылым,онда корпорация (қатысушылардың шектелген мүліктік жауапкер-

Олардың корпорация алдынДағы негізгі артықшылықтары осында,пайдаѓа да салық төлейді.

Осылайша LLC салықтық жоспарлау үшін толық қ±птауѓа болады. Ал имиджді талап ететін бизнес үшін корпорация жақсы келеді.

ЖапонияДағы Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру ерекшелік-

Жапонияда шаѓан және орташа кәсіпорындар 1986 жылы өнеркәсіптің µњдеуші салаларының барлық жеке фирмалардың 99,3% қ±рады.

Тғуелсіз кәсіпорындар. Олардың жан±яларының м‰шелері кәсіпорын иелері барлық еңбекшілердің 22,7% қ±райды.

Мұнда еңбек ақының мердігерлік жүйесі кең қолданылады. Шағын және орта кәсіпорындарды әлеуметтік қарыз коопера-

Жапонияда барлық маңызды көрсеткіштер бойынша барлық ұжым атынан топтық кәсіпкер басым.

Жапон басқарушылары мен басқа қызметкерлерінің өз фирмасымен теңестіру дәрежесі µте жоғары.

Жапондық бµтен адаммен танысқанда, алдымен өзі қызмет ететін компанияны, содан кейін ѓана өз атын атайды.

Жапондық қоѓамда тарихи қалыптасқан еңбекке табыну және бастық мен баѓынушы арасынДағы қатынастың ғлсіз реттел-ген сипатты, ЖапонияДағы корпорацияларда кәсіпкеліктің топтық нысанының жоғары деңгейде дамуына ықпал етті. Маңыз-
ды Кәсіпкерлік шешімдерді (мысалы,жаңа өнімді өндіру жµнінде) барлық уақытта жоғары басқарушылар қабылдайды, бірақ осы шешімдерді дайындауѓа тµмен тұрѓан топтар міндетті түрде қаты-
сады.
2.4 Ресейдегі Кәсіпкерлік қызметтің

қазіргі нысандары
Ресейде Азаматтық кодексе сғйкес Кәсіпкерлік (коммерция-
лық) қызметтің келесі ұйымдастыру-құқықтық нысандары құрылады

- шаруашылық серіктестік пен қоѓамдар

- өндірістік кооперативтер

- мемлекеттік және муниципальды унитарлық кәсіпорындар

Шаруашылық серіктестік қатысушылары белгілі шаруашы-
лық қызметті бірге жүргізу үшін кәсіпорын құрутуралы өзара шарт жасау болып табылады. Толық серіктестіктің мүлігін қалыптас-
тыру қөзі, оның қатысушыларының салымдары.

Толық серіктестің қатысушылары серіктестіктің міндеттері бойынша өз мүлігімен жауапкершілікті бірге алады. Аралас (коммандттік) серіктестікте (немесе сенімге негізделген) жағдай басқаша.

Серіктестік атынан Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын және серіктестің міндеттемелері бойынша өз мүліктерімен жауап беретін қатысушылармен қатар бір немесе бірнеше қатысушы салымшылар (коммандитистер) болады. Олар серіктестік қызме-
тіне байланысты шыѓындар тәуекелін өздері енгізген салым сомасы шегінде алады.

Коммандитистер серіктестіктің Кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруѓа қатыспайды.

Сенімге негізделген серіктестіктіқтің толық серіктестік сияқты жарѓысы болдмайды. Ол барлық толық серіктестіктер қол қойѓан құрылтайшылық шарт негізінде құралады және қызмет етеді.

Кәсіпкерлік (коммерциялық) кәсіпорынның келесі тобы - шаруашылық қоѓам: жауапкершілігі шектелген қоѓам, қосымша жауапкершілігі бар қоѓам, акционерлік қоѓам, еншілес және тғуелді қоѓамдар.

ЖШҚ бір немесе бірнеше тұлғалармен құрылады ЖШҚ қатысушылары оның міндеттері бойынша жауап бермейді және қоѓам қызметіне байланысты шыѓындар тәуекелін өздері енгізген салым құны шегінде алады.

Қосымша жауапкершілігі бар қоѓам қатысушыларының ЖШҚ айырмашылыѓы, оның міндеттері бойынша өз м‰лкімен қоѓамның құрылтайшылық қ±жатымен анықталмаѓан, олардың салым құнына барлық үшін бірдей есе мµлшерінде бірдей жауапкер-

Қатысушылардың бірі к‰йзеліске ұшыраса оның жауапкерші-

Қазіргі жағдай да Кәсіпкерліктің кең таралѓан нысаны акцио-

АҚ жарѓылық қоры белгілі ақша санына бөлінген. АҚ қатысу-

АҚ ашық және жабық болуы мүмкін. Ашық акционерлік қоѓам қатысушылары өздеріне тиесілі акцияны басқа акционер-

Ашықтан айырмашылыѓы жабық АҚ акциялары тек оның құрылтайшылары ортасында немесе алдын-ала анықталѓан адам-

Жабық АҚ акционерлері бұл қоѓамның басқа акционерлерге сатылатын акцияларды алу да артықшылық құқыѓы бар.

Ашық және жабық АҚ құрылтайшылық қ±жаты құрылтай-
шылар бекіткен жарѓы.

Алѓаш рет Азаматтық кодекспен еншілес және тғуелді қоѓамдар анықталады.

Егер басқа (негізгі) шаруашылық қоѓам немесе серіктестік оның жарѓылық қорына қоѓам немесе серіктестік оның жарѓылық қорына қатысу көші бар немесе осы қоѓам қабылдайтын шешім-
дерді анықтай мүмкіндігі болса еншілес қоѓам деп танылады.

Еншілес қоѓам негізгі қоѓамның (серіктестіктің) қарыздары бойынша жауап бермейді. Негізгі қоѓам (серіктестік) еншілес қоѓамдар жасаѓан келісімдерге еншілес қоѓамдармен бірге жауап береді.

Тғуелді шаруашылық қоѓамның экономикалық мәртебесі өзгешелеу шаруашылық қоѓам, егер басым немесе қатысушы қоѓамда АҚ дауыс беретін акцияларының 20% кµбі немесе жарѓы-лы қоры 20% болса жауапкершілігі шектелген қоѓам тғуелді шаруашылық қызмет саналады.

Кәсіпкерлік кәсіпорынның біршама өзгешелеу ұйымдастыру - құқықтық нысаны өндірістік кооператив болып табылады.

өндірістік кооператив немесе артель- олардың жеке еңбегіне немесе басқа қатысуына негізделген, өндірістік немесе басқа шаруашылық қызметті бірге жүргізу үшін азаматтардың еркін бірігуі.

өндірістік кооперативте оның м‰шелерінің мүліктік пайлық жарналары біріктіріледі. Мұндай кооперативтің қызмет сферасы өндірістен басқа, өнеркәсіп, ауыл шаруашылық және басқа өнім-

өндірістік кооперативтің құрылтайшылық қужаты оның м‰шелерінің жалпы жиналысы бекіткен жарѓы. өндірістік коопе-

Унитарлық кәсіпорын мүлігі бөлінбейді және кәсіпорын қызметкерлері немесе басқа тұлғалар арасында үлестерге бөлінуі мүмкін емес.

Унитарлы кәсіпорын нысанында тек мемлекеттік және муниципалды кәсіпорындар құрылуы мүмкін. Мемлекеттік және муниципалды унитарлық кәсіпорын мүлігі сғйкес мемлекеттің немесе муниципалдың меншігінде болады.

Ол шаруашылық жүргізу немесе оперативті басқару құқыѓы бар кәсіпорынѓа жатады.

Оперативті басқару құқыѓы негізіндегі унивтарлық кәсіпорын федеральдық қазыналық кәсіпорын деп аталады.
Студенттердің өзін-өзі тексеру с±рақтары:
1. Кәсіпкерлік нысандары сипаттаңыздар

2. Кәсіпкерліктің ұйымдастыру-құқықтық нысанын таңдау факторларын атаңыздар.

3. Кәсіпкерліктің ұйымдастыру-құқықтық нысандарына қандай субъектілер жатады?

4. Кәсіпкерліктің ұйымдастыру-экономикалық нысандарына қандай субъектілер жатады.

5. Экономикасы дамыѓан елдерде коммерциялық кәсіпорын-
дардың қандай негізгі нысандары бар.

6. АҚШ-таѓы және ЖапонияДағы Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың ерекшеліктері қандай?

7. Ресейдегі Кәсіпкерлік қызметтің қазіргі қандай нысандары бар?

3 -ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КҒСПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
3.І Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу түсінігі және мәні
Экономиканы кез келген елде, кез келген қоѓамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық жүйеде мемлекеттік ‰йым арқылы мемлекет реттейді.

Орталықтандырылѓан экономикасы бар елдерде мемлекеттің араласуы, оның экономиканы басқаруѓа қатысуы директивті жоспарлар, қатаң заңдар түрінде материалдық, қаржылық, табиѓи және тіпті еңбектік қорлар мемлекет қарауында, мемлекеттік бюджет және қаржы ұйымдары арқылы ақша қаржыларының негізгі бөлігі орталықтан бөлуге орталықтандырылѓан түрде тура, тікелей нысанда анаѓ‰рлым елеулі көрінеді.

Нарықтық экономикасы бар елдерде мемлекеттің және оның ‰йымдарының кәсіпорындардың және кәсіпкерлердің экономи-
калық қызметіне араласу деңгейі біршама аз және жанама сипатта болады. Мемлекет экономикаѓа заңдық шектеулер, салық жүйесі, міндетті төлемдер мен аударулар, мемлекеттік инвестициялар, субсидиялар, жеңілдіктер, несие беру мемлекеттік әлеуметтік және экономикалық баѓдарламалар арқылы әсер етеді.

Кµбінесе нарықтық экономика жағдайында мемлекеттік араласудың шектеулігі өндіріс құралдарына жеке, акционерлік, ‰жымдық, жерге меншік құқыѓын қоса алѓанДағы меншіктің әр түрлі нысанына байланысты. Меншік құқыѓы, меншік иелерінің мемлекет және оның басқару ұйымдарынан салыстырмалы тғуел-

Экономиканы мемлекеттік реттеу қоѓам үшін қажетсіз экономикалық қызмет түрлерін шектеуге немесе басып тастауѓа, Кәсіпкерліктің біраз нысандарын (фермерлік шаруашылық эконо-микалық қызметтің Шағын нысанын, қайырымдылық қызмет түрлерін) қолдауѓа бағытталуы мүмкін.

Экономиканы мемлекеттік реттеу өзінің басты мақсаты етіп мемлекеттің, т‰тас қоѓамның, халықтың әлеуметтік қорғалмаѓан қабаттарының м‰ддесін сақтауды қояды.

Мемлекет экономикалық бостандық жағдайынДағы қоѓамдық м‰дделерге жекелеген аймақтардың, әлеуметтік топтарының, салалардың, монополияның, Кәсіпкерліктің, жеке тұлғаның м‰дделері және ынталары қысым жасалмауын қадаѓалайды. Мемлекеттік реттеу болашақ ±рпақтың, қоршаѓан ортаны қорғау-

Теріс жағдайлар дегеніміз республиканың т‰тас экономика-

Экономиканы мемлекеттік реттеудің басты мақсаты экономи-

Нарықтық экономика жағдайында олар әртүрлі міндеттерді шешеді:

- экономикалық өсуді ынталандыру;

- еңбекпен қамтуды реттеу;

- салалық және аймақтық құрылымда озық ілгері жылжуды мадақтау;

- экспортты қолдау.

Мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары, нысандары, ауқымы экономикалық және әлеуметтік мәселелердің сипаты мен µткірлігімен анықталады.

Мемлекеттік реттеудің субъектісі шаруашылық м‰дделерді орындаушылар, тасымалдаушылар, білдірушілер болып табы-

Экономиканы мемлекеттік реттеу объектілері сфералар, салалар, аймақтар, елдің әлеуметтік-экономикалық өміріндегі жағдайлар, қ‰былыстар және шарттар, бірден шешілмейтін немесе болашақта шешілетін туылѓан немесе тууы мүмкін қиындықтар мен мµселелер, б‰л мәселелерді шешу қажет.

Нарықтық қатынастар жағдайында экономика экономикалық (жанама) және әкімшілік (тура) әдістермен реттеледі.

Экономикалық және әкімшілік әдістер қарама-қарсы болып табылады. ¤йткені әкімшілік әдіс іс-әрекеттің бостандыѓын шектейді.

Мемлекетті реттеудің экономикалық әдісі негізгі нысанда шыѓады: несие ақша және бюджеттік салық.

Несие-ақша нысаны ақша-несие саясатының қ‰ралдарын міндетті резервтер нормасын, банк аралық несие ставкасын, қ‰нды қаѓаздар нарыѓынДағы мемлекеттік облигациялар мен операция-

Мемлекет инфляцияѓа қарсы түрады, проценттік ставка-

Бюджет салық нысаны жоғары ж‰мыссыздық және тµменгі инфляция кезеңінде ‰лттық экономиканы ынталандыруга немесе жоғары инфляция мен тµменгі ж‰мыссыздық кезеңінде оны баяулатуѓа бағытталѓан салық салу және ‰кімет шыѓындарының баѓдарламаларын топшылайды.

Әкімшілік әдістер мемлекеттік билік көшіне негізделеді және қаржылық ынталандыру, материалдық м‰дделілік шаралармен байланысты емес; олар капитал айналымының экономикалық жағдайын емес, оның қызметінің сыртқы мүмкіндігін анықтайды.

Мемлекеттің ролі уақытында теріс тенденцияларды және қ‰былыстарды, олардың туу себептерін анықтаудан және оларды жою бойынша сµйкес шараларды қабылдаудан тұрады.

Мемлекеттің араласуы үшін жағдайлар болуы мүмкін:

- ±лттық қауіпсіздік талаптары;

- қоѓамДағы әлеуметтік ширыѓу, экономикаДағы теріс қ±бы-
лыстар (өндірістің қ±лдырауы, инфляция, ж‰мыссыздықтың жоғары деңгейі, құрылымдық, теңсіздік, бюджеттің жетіспеу-
шілігі, әлемдік нарықта өнімнің бәсекелестік қабілетсіздігі, инвестициялық қ±лдырау және т.б.);

- Қоршаѓан ортаның нашарлауы және т.б. Жаѓымды деге-

Жағдайларды және алғышарттарды білу мемлекеттің араласуы үшін жеткілікті емес, мемлекет олардың яғни белгілері негізінде сапалық жағдайына бағалау жүргізуге болатын белгі-

Жұмыссыздық нарықтық экономиканың ажырамас элементі болып табылады. Оның белгілі деңгейі - жұмыскөшінің санынан 4-6 % қалыпты немесе ањталѓан болын саналады. Және жұмыс-

Сондықтан мемлекет ж‰мыссыздықты реттеуге тек оның табиѓи деңгейінен 4-6 % асып кеткенде, яғни өндірістің қ±лды-рауына байланысты циклдық жұмыссыздық басталѓанда араласуы қажет. Осылайша ж‰мыссыздықтың белгісі оның деңгейі болып табылады.

Инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның жалпы дең-
гейінің өсуі, б‰л ж‰мыссыздыққа қараѓанда к‰рделі қ‰былыс. Инфляция µлемнің барлық елдеріне тµн, µйткені тауарлар мен қызмет көрсетулерге баға тұрақты шама емес, олар барлық уақытта қозѓалыста болады.

Сондықтан белгілі деңгейге дейін ол к‰рделі қауіп тудырмай-

Осы белгіге байланысты баяу, шоқырақтаѓан гиперинфляция деп бөлінеді. Баяу иифляция да баға жылына 10 %-дан аз µседі. Шоқырақтаѓан инфляцияда баға 20-200% аралыѓында µседі. Гиперинфляцияда баға одан да жылдам µседі. Мемлекеттің инфля-

Осыдан инфляцияның 2 түрін бөледі:

- сұраным инфляциясы;

- өндіріс шыѓындарының өсуінен немесе жиынтық сұраным-

Бюджеттің жетіспеушілігі бұл мемлекет шыѓындарының оның табыстарынан артуы. Әртүрлі елдердің тғжірибесі көрсеткендей мемлекет оны теңестіруге емес, ол белгілі шамадан аспауына ұмтылуы қажет.

Бұның белгісі ретінде жалпы ±лттық өнімдегі немесе жалпы ішкі өнімдегі жетіспеушіліктің үлесі шыѓады. Сондықтан мемлекеттің міндеті бұл белгінің алдын ала анықталѓан және босатылѓан шамадан аспауы.

Бағалар мемлекет тарапынан тұрақты назар және реттеу объектісі. Бағалар өндірушілермен, тұтынушылардың кµтерме және бөлшек саудагерлердің, экспортерлер мен импортерлердің топтық м‰дделері қақтығысатын экономикалық және әлеуметтік-саяси өмірдің нүктесінің бірі болып табылады. Баға жасау процесіндегі мемлекеттің тікелей араласуы акциз тауарларѓа бағаны қоюдың мемлекеттік саясаты болып табылады. Бағаны қалыптастыруѓа мемлекеттік жµрдем ақшалар тікелей ықпал етеді. Осындай жµрдем ақша түрлерінің бірі - бағалық яғни, өндірушілер немесе тұтынушыларѓа арнайы қосымша ақы арқылы бағаны тµмендету.

Бағаны реттеудің тиімді қ‰ралы қосылѓан құнѓа салынатын салық.

Мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бағыты сыртқы сауда бағаларына мемлекеттің ықпалы болып табылады. Экспортты мемлекеттік мадақтау, экспортерлерді салықтан босату, жеңілдік несиелер және кµлік тарифтерін ‰сыну µлемдік нарықта баға бµсекесі жағдайында елеулі түрде көрінеді.

Мемлекеттік реттеудің маңызды құралы тауарлар мен қызмет көрсетулерге бағаны белгілеу.

Қор жинау саясаты бюджеттік шыѓындармен байланысты реттеу жүйесін ‰сынады.

Бюджет шыѓындары дегеніміз - мемлекет институттарын ‰стауѓа, сонымен қатар тауарлар мен қызмет көрсетулерді мемлекеттік сатып алуѓа ж‰мсалѓан шыѓындар.

Мемлекеттік бюджет шыѓындары саяси әлеуметтік сатып алуѓа ж±мсалѓан шыѓындар.

Мемлекеттік бюджет шыѓындары саяси әлеуметтік және шаруашылық реттеу қызметтерін орындайды. Бюджет шыѓыда-
рынДағы бірінші орынды әлеуметтік баптар алады: әлеуметтік жәрдем ақы, білім, денсаулық сақтау және т.б.

Сыртқы саясатты материалдық қамтамасыз ету және қару-

Қоршаѓан ортаны қорғау мен қалпына келтіруді мемлекеттік реттеу экономиканы мемлекеттік басқару мен реттеуде маңызды орын алады. Табиѓат қорғау шараларымен мемлекеттік басқару барлық халық шаруашылыѓы жүйесіне кіреді.

Сыртқы экономикалық байланыстар мемлекет тарапынан реттеуге м‰қтаж болады. Сыртқы экономикалық байланысты мемлекеттік реттеу - бұл мемлекет және ±лт м‰дделеріне, мақсатта-
рына, міндеттеріне сғйкес елдер арасынДағы экономикалық қатынастарѓа ықпал етудің мемлекет ‰йымдары мен қызметтері қолданатын нысандар, әдістер мен қ‰ралдар жиынтығы.

өндірісті реттеудің басты объектісі ретіндегі халық аралық саудаѓа кедендік тарифтер, салықтар, шектеулігі шарттар, мемлекет аралық келісімдер мен шарттар, мемлекет аралық келісімдер мен шарттар, экспорт пен импортты ынталандыру шаралары сияқты құралдар мен тәсілдер қолданылады.

1992 шілдеде "Жеке Кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы" заң қабылданды. Онда жеке Кәсіпкерлік тауарларѓа (ж‰мысқа, қызмет көрсетулерге) сұранымды қанаѓаттандыру жолымен пайда немесе жеке табыс алуѓа бағытталѓан азаматтар-

Жеке Кәсіпкерлікке - акциялардың бақылау пакеті немесе пайыздық қатысудың үлкен үлесі мемлекетке тиісті заңды тұлғалардың қызметі жатпайды.

Жеке кәсіпкерлердің меншігіне қол с‰ѓылмайды және заңмен қорғалады. Жеке кәсіпкердің шаруашылық субъектісінің қызме-
тін тоқтату және мәжбүрлеп жоюды тек сот шешімімен ѓана шешіледі.

Еркін Кәсіпкерлік жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеуге байланысты бірнеше мәселелер бар:

- кµбінесе ‰кімет жеке т‰ліаѓа караѓанда аз хабардар болады, µйткені анык ақпарат қымбат тұрады;

- табиѓи монополия, кызметтер бір жалғыз фирмаѓа аса үнемді ұсынылады (газбен жабдықтау, сумен жабдықтау, телефо-

- бағада немесе нарықтың қалыпты қызметінде көрінбейтін сыртқы шыѓындар, мемлекет тауарлар мен қызмет көрсетуді және артық тұтынуды т‰зетіп отыруы қажет, б‰л сыртқы шыѓындарѓа әкеледі;

- мемлекеттік экономиканы қажетті ақша санымен қамта-
масыз ету;

- қоѓамдық тауарларды тұтыну, яғни барлық азаматтар тұтынуѓа қатысатындарды (т±тас энергия жүйесі, ±лттық қорға-

30.08.1995ж. қабылданѓан ҚР Консититуциясында 25-ші баптың 4-ші тарауында Кәсіпкерлік қызмет бостандыѓына әрбір азаматтың құқыѓын жариялау ерекше көрсетілген. 17.08.1994 ж. №912 ҚР министрлігі кабинетінің қаулысымен 1994-1996 жылдарда ҚР-да Кәсіпкерлікті Мемлекеттік қолдау және дамы-

1995 жылдың аяѓында 1996-1998 жылдарда экономикалық реформаларды тереңдету бойынша ҚР ‰кіметі қызметінің баѓдарла-

ҚР ‡кіметі мен бірнеше қаулылар жарияланды: 14.03.1997 ж. № 325 "Шағын Кәсіпкерліктің республикалық ақпараттық көрме орталыѓын қ‰ру туралы".

08.04.1997 ж. № 499 "Шағын Кәсіпкерлік с‰рақтары". 26.04. 1997 ж. № 665 "Шағын Кәсіпкерлікті дамыту қорын к±ру туралы".

04.06.1997 ж. № 923 "Еңбекпен қамтуѓа кµмектесудің мемлекеттік қоры қаржыларынан жеке дара Кәсіпкерлікті дамыту және жаңа ж‰мыс орындарын қ±руды қолдау тәртібі туралы Ережелерді бекіту туралы".

19.06.1997 ж. № 135-1 ҚР Заңы "Жеке дара Кәсіпкерлік туралы".

19.06.1997 ж. "Жеке дара кәсіпкерлер туралы" заң шықты. 07.07.1997ж. "ҚР-да Шағын Кәсіпкерлікті қолдау және дамыту-

Жеке дара Кәсіпкерлік субъектілері ретінде заң "заңды тұлға қ±русыз және заңды тұлға белгісі жоқ" қызметпен өзі айналысатын жеке тұлғаларды анықтады. Келесі жаѓымды сғттерін көрсетуге болады:

- несие алу үшін жеңілдік жағдайлар жасау;

- өндірістік объектілерді және алањдарды кеңсе орындары;

- сатып алу үшін мерзімін ±зарту, оларды жалдау немесе сенімді басқарудың заңдық мүмкіндіктерін жасау;

- қызметтің артықшылықтары анықталѓан;

- жеке Кәсіпкерлікті және жеке кәсіпорындарды құрушотын тіркеу, екінші деңгейдегі банктерден есеп шоттардың процедурасы қарапайым.

ҚР-да Шағын Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемле-

Онда екі сарапшылық кеңес құрылған. Біріншісі нормативті және заң актілері жобасын зерттеу үшін Шағын бизнесті қолдау бойынша Кәсіпкерлік қ‰рылым µкілдерінен.

Екінші - ведомства аралық Кәсіпкерлік қызметті белсендіру бойынша Президент жарлыѓының жүзеге асырумен айналысатын м‰дделі министрліктер мен ведомства µкілдерінен. Практикалык тғжірибе көрсеткендей, нормативті қ‰қықтық актілердің көптілігі әсерінен көптеген ескі заңдарды сақтау к‰рделірек, сонымен қатар жаңаларында оларды бірнеше позицияда қайталау мен кешіру болуы мүмкін.

Осыѓан қатысты Қазақстанда Белгия тғжірибесі бойынша Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қазақстандық орталыѓы департамент кеңесі ұсынѓан бизнес жоспарды дайындау бойынша бизнес-инновациялық орталық (бизнес-инкубатор) құруидеялары назар аударарлық.

Жалпы бизнес-инновациялық орталық - бұл өнеркәсіп үшін инновациялық қызмет көрсетулерге тіреу жасай отырып, Шағын және орташа компанияларѓа қолайлы мерзімге толық қызмет көрсету жинаѓын көрсететін жергілікті немесе аймақтық әріптестік құрылым.

Кәсіпкерліктің дамуын тежейтін тµмендегідей теріс әрекеттерді жою немесе мейілінше тµмендетудің нақты шараларын м‰қият ойлап және жүзеге асыру қажет:

 жеткілікті дамымаѓан саяси жүйе және нормативті қ‰қықтық базалардың түрақсыздыѓы;

 салық салудың қазақстандық жүйесінің тұрақсыздыѓы;

 банк таѓайындаѓан проценттік ставка мен инфляция деңгейі арасынДағы жоғары айырмашылыққа байланысты несиенің қолайсыздыѓы;

 көптеген кәсіпкерлерде кәсіпорынның табысты қызметінің стратегиясын анықтау даѓдыларының болмауы;

 халықтың сатып алу с‰ранымының тµмен болуы;

 Қазақстанның ішінде және оның сыртында әріптестермен, бәсекелестермен өзара қатынас мәселелері;

 Шағын кәсіпорын қызметкерлерінің ғлсіз кәсіби дайын-
дыѓы.

Бұл жоспарда тек мемлекеттік ‰йымдардың мүмкіндіктерін ѓана емес мемлекеттік емес институттарды ҚР-ның Іскерлік байланыс орталыѓын және Кәсіпкерлікті Орталық Азиялық Америкалық қолдау қорын пайдаланѓан орынды. 17.01.1997 ж. қол қойылѓаннан кейін барлық мемлекет достығы ‰кіметтерінің сғйкес келісімімен қ‰рылѓан (Өзбекстан кірмейді) ТМД қатысушыларының Шағын Кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың - Мемлекеттердің кеңестік кеңесі жаѓымды ролін атқаруы тиіс.

Зерттеулер көрсеткендей, Кәсіпкерлікті дамыту республи-
каДағы экономикалық жағдайлардың өзгеруіне байланысты кооператив және жеке кәсіпорындар түріндегі бірінші толқын берілген жеңілдіктерді қолданып, жеткілікті табысты қызмет істеді. Сол уақытта макроэкономикалық түрақтылық тенденция-
лары инфляцияның тµмендеуі және жекешелендіруді жүзеге асыру байқалды.

Билікті атқару және заң ‰йымдары институттарды өзгерту мәселелеріне ерекше назар аударды, ал экономикалық реформа-

‡кіметтің негізгі ықпалды шаралары 06.03.1997 ж. "Шағын Кәсіпкерлікті дамытуды белсендіру мен мемлекеттік қолдауды көшейту шаралары туралы" Қазақстан Президентінің Жарлыѓын жүзеге асыруѓа байланысты. Осы жарлыққа сғйкес: Шағын Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік институты құрылған (ҚР экономика және сауда Министрлігінің Шағын Кәсіпкерлікті қолдау Департаменті);

"Шағын Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы (19.06.1997 ж.) "Жеке Кәсіпкерлік туралы" (19.06.1997 ж.) "ҚР біршама заң актілеріне Шағын Кәсіпкерлік субъектілерін тіркеуді жеңілдету с‰рақтарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы", "Кәсіпкерлік қызмет бостандыгына азаматтар мен заңды т‰лѓалардың құқыѓын қорғау туралы" (27.04.1998 ж.) заңдар қабылданѓан;

- бақылаушы және инспекњиялық мемлекеттік ‰йымдар мен олардың жүзеге асыратын ақылы қызметтерінің санын азайту;

- Шағын Кәсіпкерлікті дамыту Қоры құрылған;

- екінші деңгейдегі банктердің барлыѓына Шағын кәсіпкер-

Нарықтық экономикасы дамыѓан шетелдік тғжірибе көрсет-

Қазір негізгі бағыттарды іске асыру 07.07.1997 ж. "ҚР Шағын Кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың артықшылықтары мен аймақтық баѓдарламасы туралы" ҚР Президент Жарлыѓына сғйкес жүзеге асады, ол Кәсіпкерлік қызметті қолдаудың страте-

Жарлықта 1997-1998 ж. Кәсіпкерлікті дамытудың негізгі бағыттары бекітілген. Б‰л импортты ауыстыратын халық т±ты-

Кәсіпкерлік қызметті Мемлекеттік реттеу арқылы қаржылық инновациялық, өндірістік-техникалық қолдау көрсетіледі.

Кәсіпкерлікті дамытуды Мемлекеттік реттеу с±рақтарында экономикалық қ±лдырау жағдайынДағы өнеркәсіп салалары бар. Географиялық аймақтарда маңызды аймақтық мәні бар. Мұнда аймақтық Кәсіпкерлік секторды кеңейту халықты еңбекпен қам-
туды қамтамасыз етудің тиімді өндірістерінің бірі болып саналады. Осы с±рақ бойынша ҚР экономика және сауда Министрлігінің баѓдарлама к±растыру әдістемесі және осымен бір уақытта импорт-
тық тауарлар мен қызмет көрсетулерді тұтыну қ‰рылымын сипат-
тайтын статистикалық көрсеткіштерді және анкеталық с±рау-
ларда талдау негізінде бекітілген, негізгі бағыттардан тауарлар мен қызмет көрсетулер өндірісінің түрлері бойынша Кәсіпкерлік қызметті дамытудың іріленген артықшылықтары жасалѓан.

Осымен қоса Министрлік жаңа өндіріс қ‰рудың орындылыѓын есепке алады. Республика бойынша жекелеген өнім түрлерін артық өндіру мен қайталау өндірістен шыѓарылады, осы немесе басқа өндіріс пен қызмет көрсетулерді дамытудың халық шаруашылық және аймақтық мақсаттары арасынДағы тепе-теңдік қамтамасыз етіледі. Соңғы шешім қабылдау кезінде есепке алынады:

- отандық және импорттық өндірісі көрсетілген шикізат және материалдардың шыѓындарын бағалау;

- өндірістік қуаттың болуы;

- отандық және импорттық өндіріс жабдықтарын алу шыѓындары;

- қаржыландыру кездерін және көлемін бағалау;

- банктермен займ бойынша с‰рақтарды талқылау;

- еңбекке орналасқан адамдар саны және т.б.

Республикада Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу - оны дамыту мен қолдаудың қ‰қықтық жағдайларын жасауды және Кәсіпкерлікті дамыту мен µсіруге қолайлы әсер ететін жағдайларды жасау мақсатымен нормативтік базаларды жетілдіру бойынша әрі қарай шараларды жасауды бақылау жеке инспекциялық ‰йымдар тарапынан артық алымдарды жою шараларын қарастырады.

Кәсіпкерлікті дамытуды қаржылық - инвестициялық және өндірістік - технологиялық қолдауда мамандандырылѓан қорлар және басқа қаржы институттарының қатысуымен қолайлы инвес-

М‰нда қолданылмайтын орындарды т‰гендеу оларды сату немесе беру Президент және ‰кімет шешімін µрі қарай жүзеге асыру бойынша Кәсіпкерлік қызмет субъектілерін несиелеуде жергілікті банк пен филиалдардың қатысуы бойынша ұсынымдардың маңыз-

Б±дан басқа инфрақ‰рылымды дамыту, Кәсіпкерлікті кадрмен қамтамасыз ету өзіне қор және орталықтар, көрме орталықтары, консалтингтік фирмалар және т.б. көздер енетін т±тас жүйе жасау мақсатымен бар элементтерді құружәне дамытуды қарастырады.

Кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауѓа бағытталѓан мемлекеттік реттеу бойынша ҚР ‰кіметінің ‰йѓару шараларының орындалуы Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын бизнес субъектілерінің санын к±рт кµтеруге мүмкіндік береді, одан отандық өнімдер үлесін арттыру бойынша жағдайлар жасалады.

Мемлекеттің экономикаѓа араласуы ірі шыѓындарды талап етеді. Оѓан тура шыѓындар (заң актілерін дайындау және олардың орындалуын бақылау) және жанама шыѓындар (фирма тарапынан мемлекеттік н±сқаулар мен есеп беруді орындауы қажет) жатады.

Мемлекеттік реттеу жаңалықтар енгізуге салаѓа жаңа бәсеке-
лестердің енуіне ынтаны азайтады деп саналады, µйткені бұл үшін сғйкес комиссияның р±қсаты қажет.