Жанр, стиль дік тұр ғы дан ау дар ма тү рі нің бө лі нуі

37
Ауыз ша ау дар ма ерек ше лі гі
Ауыз ша ау дар ма – бұл түп нұс қа мен оның ау дар ма сы ау дар-
ма ба ры сын да жаз ба ша емес ны сан да бо ла тын ау дар ма тү рі, ол 
ау дар ма шы ның түп нұс қа ның үзін ді ле рін бір кел кі қа был дауын 
жə не кейін нен сəй кес тен ді ру ге не ме се оны орын да ған нан кейін 
тү зе ту ге мүм кін дік жоқ ты ғын біл ді ре ді. Ауыз ша ау дар ма ның 
клас си ка лық мы са лы ре тін де ау дар ма шы түп нұс қа ны ак кус ти ка-
лық ны сан да («ес ті луі бой ын ша») қа был дауын жə не өзі нің ау дар-
ма сын ауыз ша ны сан да орын дауын айтамыз. Ауыз ша ау дар ма-
да ау дар ма мə ті нін құ рау түп нұс қа ны қа был дау мен па рал лельді 
түр де, не түп нұс қа ны қа был дау біт кен нен кейін жү зе ге асы ры ла-
ды. Со ған сəй кес ауыз ша ау дар ма ның екі тү рі бо ла ды: синх рон-
дық жə не ілес пе лі ау дар ма.
Ауыз ша ау дар ма ау дар ма тү рі нің ең қиыны бо лып есеп те ле-
ді. Бұл ауызе кі сөй леу ті лі нің ерек ше лі гі не бай ла ныс ты. Мы са-
лы, ауызе кі сөй леу ке зін де жаз ба ша мə тін дер ге ар нал ған ере же ге 
ба ғын бай, сөз дер де тез айтыла ды. Бұл ау дар ма шы ға еп ті лік пен 
жыл дам дық ты та лап ете ді. Ті ке лей ауыз ша ау дар ма тым күр де-
лі. Оның өзі ілес пе лі, синх рон ды деп бө лі не ді. Ауыз ша ау дар ма-
ны жү зе ге асы ру үшін жүр гі зі ліп отыр ған іс-ша ра ның та қы ры бы 
бой ын ша мə тін ді ма те ри ал дар ды ал дын ала ұсы ну ма құл да на ды, 
өйт ке ні бұл ау дар ма шы ға жос пар ла нып отыр ған іс-ша ра ға жақ сы-
рақ дай ын да лу ға жə не өзі нің жұ мы сын жо ғар ғы кə сі би дең гейде 
орын дау ға мүм кін дік бе ре ді. Ауыз ша ау дар ма ма ман дар дың тіл ді 
бі луінен гө рі шап шаң реак цияны, бас қа ел дер дің жал пы мі не зі, 
пси хо ло гиясы мен мə де ниеті ту ра лы жақ сы бі лім ді та лап ете ді. 
Сауат ты түр де жа сал ған ауыз ша ау дар ма іс кер лік ке ліс сөз дер де 
жə не тиім ді ке лі сім дер ді жа са ған да кө мек те се ала ды. Ілес пе не ме-
се синх рон ды тех ни ка лық ау дар ма бол са да, ма ңыз ды сы – ау дар-
ма ны ұйым дас ты ру ға тə сіл де ме. Ауыз ша ау дар ма ау дар ма шы ның 
тың дау шы лар дың ал дын да жақ сы ұстану, күт пе ген сөй лем дер ге 
жауап бе ру жə не олар ды сау ат ты жə не дəл түр де шет ті лі не жə не 
шет ті лі нен де ауда ру ға қа бі лет ті лі гін біл ді ре ді. Егер ке ліс сөз дер 
қиын бо ла ды деп кү тіл се, ілес пе ау дар ма жа сайт ын ау дар ма шы-
ның ақ па рат ты сы пайы жə не əдеп ті түр де жет кі зу ге қа бі лет ті лі гі 
бо лу ке рек. Сон дай қа бі лет ті лі гі бар ма ман дар дың са ны өте аз. 
Егер жаз ба ша ау дар ма мен тіл ді ор та ша дең гейде бі ле тін адам да 
айна лы са ал са, ауыз ша ау дар ма мен айна лы су əр кім нің қо лы нан 

38
ке ле бер мейді. Сон дық тан қа зір ау дар ма бю ро ла рын да жаз ба ша ау-
дар ма көп те, ауыз ша ау дар ма мен айна лы са тын бю ро лар аз. Се бе бі 
ауыз ша ау дар ма жо ға ры бі лім ді та лап ете ді жə не ауыз ша ау дар ма 
ке зін де жі бе ріл ген қа те лік тер бір ден кө рі не ді. Екі жақ бі рін-бі рі тү-
сі не ал май, ау дар ма шы ға жауап кер ші лік жүк те ле ді.
Ау дар ма ның жанр лық-сти лис ти ка лық са ра ла нуы түп нұс қа-
ның жанр лық-сти лис ти ка лық ерек ше лік те рі не бай ла ныс ты екі 
функ цио нал ды ау дар ма ның тү рін ерек ше лей ді: көр кем ау дар ма 
жə не ақ па рат тық ау дар ма.
Көр кем жə не ақ па рат ты ау дар ма лар кө бі не се жаз ба ша ау дар-
ма ға жа та ды. Көр кем шы ғар ма лар мен ауда ру мен бір ге ол ғы лы-
ми-тех ни ка лық ма те ри ал дар ды ауда ру, рес ми-іс кер лік ма те ри-
ал дар ды ауда ру, саяси-пуб ли цис ти ка лық ма те ри ал дар ды ауда ру, 
га зет-ақ па рат тық ма те ри ал дар ды ауда ру, па те нт тік ма те ри ал дар-
ды жə не т.б. ауда ру бо лып бө лі не ді.
Көр кем ау дар ма. Ұлт тық əде биет өз өмі рі мен тір ші лік ете-
ді. Əри не, ол сол ха лық тың күл лі та ри хы мен, оның бар лық да му 
жағ дайла ры мен шарт ты түр де бай ла ныс ты жə не бас қа ха лық тар 
əде биеті мен қа рым-қа ты нас та бол ды. Осы қа рым-қа ты нас ішін-
де ау дар ма ның ор ны ерек ше. Со ны мен қа тар ау дар ма – ақын ның 
дү ниета ным дық қо рын бай ыту дың ба ға жет пес кө зі ре тін де бел-
сен ді қыз мет ат қа ра ды.
Көр кем ау дар ма да түп нұс қа ның көр кем əде биет тің бел гі лі 
бір жан ры на жа та тын ды ғы на бай ла ныс ты ау дар ма ның түр ішін-
де гі бө лім де рі бо ла ды. Мұн дай ау дар ма ның түр ішін де гі бө лім-
де рі қа та ры на поэ зия, пьеса, са ти ра лық шы ғар ма лар дың, əде би 
про за ның, əн сөз де рі нің ау дар ма ла ры жа та ды. Шы ғар ма ау дар ма-
сы ның əр түр лі жанр са на ты на жат қы зы луы шарт ты си пат та жə не 
бұл жанр дың өзін дік ерек ше лі гі ау дар ма ның нə ти же сі не қан ша-
лық ты əсер ете ті ні не бай ла ныс ты бо ла ды.
Ау дар ма шы лар дың өз де рі де «көр кем ау дар ма» ұғы мы на 
нақ ты анық та ма бе ру ге қи на ла ды. Кей бір əде биет ші лер «ау дар-
ма-түп нұс қа ға не гіз де ліп, түп нұс қа ның бас қа тіл де гі кө шір ме сі» 
бо лу ке рек де ген пі кір айтады. Бас қа ша айт қан да, ау дар ма түп-
нұс қа ға то лық сəй кес бо луы ке рек. Егер бір шы ғар ма екі түр лі 
тіл де, екі түр лі мə де ни-та ри хи жағ дайда өмір сүр се, он да «сəй-
кес тік» тек шарт ты түр де ға на бол мақ. Осын дай тұ жы рым ды бел-
гі лі ар мян сын шы сы Ле вон Мк рт чян айт қан: «Ес ли од но и то же 
произ ве де ние су ще ст вует на двух раз ных язы ках, в кон текс те раз-

39
ных куль тур, то о пол ном соот ве тс твии мож но го во рит лишь в 
оп ре де лен ном смыс ле. Да же наи точ ней ший пе ре вод не мо жет во 
всем сов па дать с ори ги на лом, быть «аб со лют но точ ным». Пе ре-
вод и не дол жен пол ностью пов то рять ори ги нал – ис ку сс тву про-
ти во по ка за ны пов то ре ния».
Ал əде би не ме се көр кем ау дар ма де ге ні міз – бір тіл де жа зыл-
ған əде би туын ды ны екін ші тіл дің құ рал да ры кө ме гі мен оқыр ман-
дар ға жет кі зу жə не түп нұс қа сы ның стиль дік, көр кем дік ерек ше-
лік те рін мей лін ше нақ ты сақ тап көр се ту. Бұл жер де ау дар ма да ғы 
ең қиыны линг вис ти ка лық ерек ше лік емес, түп нұс қа сы ның көр-
кем дік жа ғын дұ рыс жет кі зу, яғ ни ау дар ма шы туын ды ның об раз-
дық əле мін, ав тор дың идея сын, по зи циясын жə не сти лін нақ ты, 
дəл көр се те бі луі. Көр кем ау дар ма ның бү гін гі əде би про цес те гі 
ала тын ор ны үл кен. Ау дар ма – жал пы əде би үде ріс тің кең ар на лы 
са ла сы. Ау дар ма ар қы лы бір ха лық тың таң дау лы əде би шы ғар ма-
ла ры нан бас қа ха лық тың өкіл де рі де су сын дай ала ды.

жүктеу/скачать 0.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: