Ш. Т. Сауданбекова аударма теориясы
-та рау АУ ДАР МА ЖНЕ АУ ДАР МАШЫ
жүктеу/скачать 0.9 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1-та рау
АУ ДАР МА ЖНЕ АУ ДАР МАШЫ Ау дар ма жне ау дар ма теориясы ны! тарихы Ау дар ма ға қа ра пай ым ма ғы на да екі ба ла ма бе ру ге бо ла ды. Бі рін ші сі, мə тін; екін ші сі, үде ріс. Ал ға шын да, ау дар ма шы кə- сі бін ау дар ма ісі нің нə ти же сі, ү дерісі ре тін де қа рас тыр мақ бол- ған. Бі рақ нə ти же мен үде ріс тің қай сы сы на ба са на зар ауда ры- луы ке рек? Ау дар ма үр ді сі біз дің са на мыз да өтіп жа та тын дық тан, біз оны ба қы лап оты ра ал май мыз. Ау дар ма ү дерісі ту ра лы оның ақыр ғы нə ти же сін са лыс ты рып кө ру ар қы лы ға на ба ға лай ала- мыз. Яғ ни ау дар ма мə ті нін түп нұс қа мен са лыс ты рып бел гі лі бір қо ры тын ды ға ке ле міз. Нə ти же мен үде ріс бұл күр де лі ха лы қа ра- лық бай ла ныс тың бір бө лі гі ға на. Жал пы ал ған да, ком му ни ка ция, яғ ни ара ла су, адам дар ара сын да ой, көз қа рас тың ал ма суы бо лып та бы ла ды. Тіл дің өзі адам дар ара сын да осы қа рым-қа ты нас, ком- му ни ка ция, көз қа рас пен күн де лік ті əң гі ме ле су ге қа бі лет ті лік ті бе ре ді. Ау дар ма əр түр лі тіл дер де сөй лейт ін адам дар дың тіл де сіп, пі кір ал ма суын, тіл дік қа рым-қа ты на сын қам та ма сыз ете тін са ла бо лып та бы ла ды. Ау дар ма өз ді гі нен өмір сүр мейді. Ол тіл дік қа ты нас ты жүр- гі зе тін кө мек ші құ рал сын ды. Əр түр лі тіл де сөй лейт ін топ тың бай ла ны сын ор на та ды. Бас қа лар ға бел гі лі бір ойды жет кі зу мақ- са тын да жа зы ла тын ав тор мə ті ні бо ла ды. Бір тіл ден екін ші тіл ге ауда рыл ған да екі тіл дің өкі лі нің бі рін-бі рі ұғы ну ына айт ар лық тай қиын дық тар ту ды руы мүм кін. Сон дық тан ау дар ма ке зін де бар лық шарт тар орын да лып жүйеле нуі тиіс. Бі рін ші ден, екі адам да бір тіл ді же тік бі луі тиіс; Екін ші ден, линг вис ти ка лық жə не өмір лік 5 тə жі ри бе мол бо луы қа жет. Бір тіл де жүр гі зі ле тін баян да ма лар əр түр лі тə сіл дер ді қол да нып, жү зе ге асуы мүм кін. Баян да ма бө- лік тер мен, түп нұс қа мə ті нін де гі қыс қа фра за лар мен айтылуы да мүм кін. Тіп ті, жал пы лауыш сөз дер дің қол даны сы мен бе рі ліп, ре- фе ра тив тік маз мұн ға сай ке луі де ұшы ра са ды. Ау дар ма ісі нің бас қа ақ па рат бе ру құ рал да ры ның түр ле рі нен айыр ма шы лы ғы – ақ па рат бе ру дің то лық мəн де бо луы мен дəл ма ғы на сын да жет кі зі луін де. Ау дар ма бұл адам зат қо ға мын да ғы күр де лі əрі көп қыр лы са- ла ның бі рі бо лып та бы ла ды. Əдет те ау дар ма бір тіл ден екін ші тіл ге жет кі зу деп айт ыл са, шын ды ғын да ау дар ма үде рі сі ке зін де тек бір тіл ден екін ші тіл ге ауда ру ға на емес, со ны мен қа тар ау дар- ма ке зін де əр түр лі мə де ниет, əде биет, ке зең, əр түр лі салт дəс түр- лер мен қа ғи да лар, да му дең гейле рі ұшы ра са ды. Ау дар ма ісі не қы зы ғу шы лар ара сын да мə де ниет та ну шы лар, та рих шы лар, əде- биет та ну шы лар да бар. Көп те ген ға лым дар дың көз қа рас та ры на сүйен сек, ау дар ма үде рі сі ке зін де гі тіл дік бір лік тер əуен шы ға ру ке зін де гі но та ны бі лу сияқ ты үл кен ма ғы на ға ие. Жал пы ал ған- да, ау дар ма ны тек линг вис ти ка са ла сы қам ти ды деп айта ал май- мыз, ау дар ма ның қа ғи да ла ры на сүйен бей, тіл дік бір лік тер ді дұ- рыс қою ар қы лы сөй лем жа сау жет кі лік сіз. Екін ші дү ниежү зі лік со ғыс тан кейін ау дар ма са ла сы ке ңейе тү сіп, синх рон ды ау дар ма, ки но фильм дер ау дар ма сы, ра дио те ле бағ дар ла ма лар ау дар ма сы сын ды түр ле рі кең етек ала бас та ды. Сол кез де гі ауда рыл ған кі- тап тар дың са ны ның өсуі, со ны мен қа тар əр түр лі ұйым дар, ме- ке ме лер, кə сі по рын дар шең бе рін де кең кө лем ді рес ми жаз ба ау- дар ма лар жүр гі зі ле бас та ды. Линг вис тер дің бұл мə се ле ге кө ңіл ауда руы да ма ңыз ды рөл ат қар ған. Бұл ау дар ма ісі нің са па лық жа ғы нан өз ге руі еді. Бү кіл əлем де көр кем əде би шы ғар ма лар дың са ны арт са да ма ңы зы мен кө ле мі жа ғы нан ғы лы ми-тех ни ка лық қо ғам дық-саяси, эко но ми ка лық заң тер мин де рі ау дар ма сы сияқ- ты ау дар ма лар ал дын ғы орын ға шық ты. Ау дар ма – бір тіл де бей не лен ген маз мұн ды екін ші бір тіл- ге əрі дəл, əрі то лық қайталай бей не лейт ін тіл дік қи мыл. Қа зір гі таң да дү ниеде 2796 тіл бар еке нін ес кер сек, ау дар ма қыз ме ті нің қан ша лық ты ма ңыз ды еке нін бі ле міз. Ау дар ма – ха лық тар ара- сын да ғы тə жі ри бе ал ма су дың дə не ке рі. Ау дар ма теориясы ның объек ті сі – ау дар ма, ал мін де ті – ау- дар ма да ғы əр түр лі құ бы лыс тар ды рет теп, сұ рып тап жи нақ тай 6 оты рып, олар ды прак ти ка ға же тек ші лік ете ала тын теория дең- гейіне кө те ру. Ал ау дар ма шы лар бол са, осы теория не гі зін де, ау- дар ма үде рі сі ба ры сын да кез де се тін əр түр лі нақ ты лы мə се ле лер ді жан-жақ ты дұ рыс ше шуі қа жет. Ау дар ма теориясы үз дік сіз ке мел- де ніп оты ра ды. Түп төр кі ні ау дар ма прак ти ка сы нан ке ліп шық қан ау дар ма теориясы үде рі сі не же тек ші лік ету ба ры сын да та ғы да үз дік сіз же ті ліп, то лық та нып, да мып оты ра ды. Бү гін ге дейін гі ау- дар ма теориясы ның же тіп отыр ған дең гейі нің дəуір лік шек те ме- лі гі бар деуі міз де сон дық тан. Ау дар ма де ге ні міз екі тіл ге қа тыс ты əре кет бол ған дық тан, ау дар ма теория сын зерт теу жұ мы сы да сол тіл дер дің тұл ға сы на ты ғыз бай ла ныс ты. Екі тіл дің лек си ка лық, грам ма ти ка лық, сти лис ти ка лық ерек ше лік те рін қа тар қа рас ты- ра ды. Ау дар ма теориясы ның мін дет те рі: 1) тіл ғы лы мын не гіз ге ала оты рып, түп нұс қа ны лек си ка, грам ма ти ка, сти лис ти ка, ло ги- ка жақ та ры нан са лыс ты ра зерт теп, екі тіл де гі ұқ сас тық та ры мен ерек ше лік те рін тауып шы ғып, олар ды те рең зерт теп, ауда ру тə сі- лін жан-жақ ты қа рас ты ру; 2) осын дай са лыс ты ру прин ци пі не гі- зін де ау дар ма үде рі сі ке зін де ке здескен алуан түр лі мə се ле лер ге жан-жақ ты тал дау жүр гі зіп, дұ рыс қо ры тын ды шы ға рып, олар ды бей не леу тə сі лін қа рас ты ру ды не гіз ету; 3) теория ның прак ти ка ға же тек ші лік ету рө лін қа рас ты рып, ау дар ма нұс қа сын да əділ ба ға бе ріп, ау дар ма са па сын үз дік сіз жо ға ры ла ту. жүктеу/скачать 0.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|