Ш. Т. Сауданбекова аударма теориясы
Эк ви ва ле нт ті ау дар ма мə се ле ле рі
жүктеу/скачать 0.9 Mb. Pdf көрінісі
|
| Эк ви ва ле нт ті ау дар ма мə се ле ле рі. Бұл ау дар ма тү рін де ау-
дар ма шы түп нұс қа мə тін де гі ау дар ма ны ту ра ау дар майды. Ол ба- ла ма лы ау дар ма тү рі бо лып та бы ла ды, яғ ни ау дар ма шы түп нұс қа мə ті ні нің ті ке лей ау дар ма сы емес, оның ма ғы на лас ба ла ма лы бі- лі гі мен ауда ра ды. Мы са лы, эк ви ва ле нт ті лік қа рым-қа ты нас мақ- са ты ре тін де ау дар ма мен түп нұс қа мə ті ні нің ма ғы на сы жа ғы нан өз ге ше, бі рақ сөз дік қыз ме ті сақ тау лы. Ро ман Якоб сон сөз дік қыз- мет тің бес тү рін бө ліп көр сет ті: эмо тив ті – сөй леу ші нің се зі мі мен эмо циясын біл ді ре ді; ре фе ре нт ті – ха бар дың маз мұ ны на бағ- дар ла ну; фа ти ка лық – қа ты нас тың мақ са тын тек се ре ді; ме та ли нг- вис ти ка лық – тіл дің өзін дік құ рыл ғы сы; поэти ка лық – ха бар дың эс те ти ка лық құ рыл ғы сы ның эф фек ті сі. Эк ви ва ле нт ті лік жағ дайды си пат тау дең гейін де түп нұс қа да лек си ка мен грам ма ти ка сын да ұқ сас тық жоқ, бі рақ бір дей жағ дай баян да ла ды. Оқи ға ны баян да ған да біз еш қа шан оның бел гі ле рін атап көр сет пей міз, тек бір не шеуін ға на баян дай мыз. Кей де оқи ға бір тіл де ға на баян да ла ды да, екін ші тіл де баян да ған сəт те атап өтіл мейді. Ау дар ма да не гіз гі мə се ле лер дің бі рі ау дар ма эк ви ва ле нт ті лі гі бо лып та бы ла ды. Ау дар ма то лы ғы мен түп нұс қа кө шір ме сі бо лып ке ле ді. Бі рақ шын ды ғы на ке ле тін бол сақ, ау дар ма түп нұс қа ның тұ тас тай кө шір ме сі бо луы, бі рін ші ден, мүм кін емес, екін ші ден дұ рыс нəр се емес. Əр бір тіл дің өзін дік ерек ше лік те рі бар, сон дық тан мə тін ді сөз бе-сөз ауда ру қа те бо лып та бы ла ды. Осы ған орай, ау дар ма ны эк ви ва ле нт пен ауыс ты ру дұ рыс жол бо лып есеп те ле ді. Ау дар ма эк ви ва ле нт ті лі гі деп түп нұс қа ны сөз бе-сөз ау дар май, жал пы ма- ғы на сын жет кі зу не ме се ма ғы на лық жа қын дық ты айтады. Яғ ни бұл жағ дайда, ең бас ты сы, ма ңыз ды де ген мə се ле ні жет кі зу. Со- ны мен қа тар ау дар ма мен түп нұс қа ұқ сас ты ғы ми ни мал ды бо лып, тіл дік функ ция сақ та ла ды. Ро ман Якоб сон тіл дік функ ция ның 5 тү рін бө ліп көр се те ді. Эмо тив ті тү рі айтушы не ме се жа зу шы ның кө ңі лін біл ді ре ді. Ре- фе ре нт ті тү рі жал пы маз мұ ны на, фа тил ді тү рі екеуі нің ара сын да- ғы бай ла ныс қа, ме та ли нг вис ти ка лық тү рі ау дар ма ті лі не бай ла- ныс ты. Соң ғы сы – поэти ка лық, бұл ауда ру дың тү рі не, нə ти же сі не қа рай ды. Кей бір жағ дайда түп нұс қа мен грам ма ти ка да да, лек си- ка сын да да еш ұқ сас тық бол майды, бі рақ екеуін де де бір оқи ға баян да ла ды. Яғ ни ау дар ған кез де бар оқи ға ны тү бе гей лі ау дар ма- 47 ған мен де, жақ сы нə ти же ге же ту ге бо ла ды. Сол тіл ерек ше лік те- рі не, салт та ры на қа рай оты рып, мық ты ау дар ма жа сауға бо ла ды. Кө бі не мы на дай жағ дай лар əде би шы ғар ма лар ды, яғ ни түр лі əң- гі ме лер, өлең шу мақ та рын ау дар ған да кез де се ді. Бі рақ эк ви ва ле нт ті ау дар ма да əр қа шан тек ең ма ңыз ды мə- се ле ні жет кі зіп қа на қой май, кей бір жағ дай лар да түпнұс қа мен ау дар ма ны мак си мал ды түр де ұқ сас ты рып ауда ра ды. Бұл ау дар ма тү рі ең қиыны де сек қа те лес пей міз, се бе бі бұл ау дар ма да екі тіл- де гі мак си мал ды ұқ сас сөз дер ді тауып, олар ды екі тіл дің салт та- ры мен үй лес ті ре оты рып қол да на ды. Қа зір гі за ман ғы ау дар ма теория сын да жа қын ара да пай да бол ған де лі не ді. Эк ви ва ле нт сіз ау дар ма Ау дар ма та ну дың не гіз гі мə се ле ле рі не ті ла ра лық эк ви ва ле нт- ті лік, эк ви ва ле нт ті лік жə не ба ра бар лық, заң ға сый ым ды лай ық- ты лық теориясы, эк ви ва ле нт сіз лек си ка ны ауда ру жə не та ғы сол сияқ ты мə се ле лер жа та ды. Ау дар ма шы лар тіл бір лік те рі нің праг ма ти ка лық ас пек ті ле- рі не (не гі зі нен лек си ка лық жə не фра зе оло гиялық) үл кен на зар ауда ра ды. Эк ви ва ле нт ті ау дар ма ау дар ма да ұлт тық-та ри хи, мə де- ни-тұр мыс тық, идеоло гиялық фак тор лар мə тін де (ауыз ша не ме се жаз ба ша) ма ңыз ды орын алып, лек си ка лық бір лік те рін де із қал- ды ра ды. Осы ған бай ла ныс ты бас ты на зар ды ау дар ма шы ның бі лі- мі не ауда ру қа жет. Ал эк ви ва ле нт сіз ау дар ма да ауда ру теория сын да өте күр де лі жə не көп қыр лы ұғым ре тін де қа рас ты ры ла ды. В.Н. Ко мис са ров- тың пі кі рін ше, «эк ви ва ле нт сіз ау дар ма ау дар ма ның не гіз гі мə нін ашып, қа зір гі ау дар ма та ну да не гіз гі ұғым дар дың бі рі бо лып та- бы ла ды». А.В. Фе до ров бұл ау дар ма тү рін түп нұс қа ның сө зі ре тін де анық тайды. «Ол тек қа на ай мақ тық құ бы лыс ты біл ді ре тін, бас қа ха лық тың тұр мы сын да жə не тү сі ні гін де бол майт ын нəр се» . Эк ви ва ле нт сіз дік зат, ел та ну ғы лы мы ның ше ка ра ла рын да да кең ма ғы на ны біл ді ре ді. Кей бір кез дер де ол тіл дік емес ақи қат- ты лық тың не ме се бе ріл ген тіл дің лек си ка сы ның эле мен ті ре тін де бір бел гі ні біл ді ре ді. Осы мə се ле ні нақ ты лау үшін В.Д. Анд реев, В.Г. Гак, Б.И. Ре пин осы ұғым ды дə лел деу ге ты ры са ды. Эк ви ва ле нт сіз ау дар ма ке зін де бас қа тіл дің лек си ка лық бір- лік те рі ара сын да то лық не ме се жар ты лай эк ви ва ле нт те рі жоқ 48 лек си ка лық бір лік тер (сөз дер жə не тұ рақ ты тір кес тер) қол да ны ла- ды. Өте жиі эк ви ва ле нт сіз лек си ка ға реалия сөз дер, уа қыт ша эк- ви ва лен ті жоқ тер мин дер, кез дей соқ эк ви ва ле нт сіз сөз дер жа та ды. жүктеу/скачать 0.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|