Биологиялық және әлеуметтік факторлардың компенсация процесіне ықпалы (Л.С. Выготский)

Дене кемістігінің қай түрі болса да, мейлі соқыр, не саңырау, не туғаннан кем ақыл болса да оның өмірге деген көзқарасы өзгеріп қана қоймай, айналасындағы адамдарменде қарым-қатынас жасауын қиындатады. Дене кемістігімен ауру адамның әлеуметттік өміріндегі мінез-қүлқының ауытқуына экеп соқтырады. Әлеуметттік кеміс балаға көбірек қамқорлық көрсетіп, оған басқа балаларға қарағанда ерекше көңіл бөлінеді. Кезкелген отбасында кеміс балалға деген көзқарас оны басқа түскен масыл, не тағдыр жазасы деп санамай, қамқорлық пен мейірімділік қүшағында болады. Балаға деген мүндай қамқорлық оған күшті эсер етіп, ол өзін басқа балалрдан бөлексіткендейсезінеді. Дене кемістігі бар бала, сау балаға қарағанда өзіне деген ерекше элеуметтік көзқарасты қажет етеді. В.М. Бехтеревтің пікірінше адам өміріндегі азғантай өзгерістің өзі де элеуметтік тепе-теңдікке күшті эсер етеді. Срндай өзгерістер адамдармен қарым-қатынасты да, оның бағытын да, тіршілік қалпында, жеке тағдырында қайта қүруға мэжбүр етеді. Осы уақытқа дейін ғылыми-педагогикалық эдебиеттерде жэне жалпы түсінік бойынша кеміс балалардың жан дүниесінің сырынзерттеу биологиялық мэселе депсаналып келгені өкінішті-ақ. Адамның кемістігі тек биологиялық түрғыдан іздестіріліп, оның дене қүрылысы мен айналасындағы табиғи нэрселермен қалайша қатынас жасайтындығы зерттелерді. Ал педагогтар үзақ жылдар бойы тэрбие ісін жандандыру арқылы дене мен ақыл-ой кемістігінің орнын толықтыруға болады деген үшқары пікірді қолдап келді. Мысалы, адамның бір бүйрегін алып тастаса, екінші бүйрегі жүмыс істейді жэне ол екі бүйректің де жүмысын атқарады деп санады. Қысқасын айтқанда дене кемістігіне қатысты психолоиялық, педагогикалық мэселелерге ат үсті қарап, оларға тек медициналық түрғыдан жауап берді. Бүл ретте елеусіз қалған бір жайт бар. Кемістік адамның тек жеке басынақатысты деп санамай, оныэлеуметтік факторретінде қарастырған орынды. Өйткені дүниедегі болмыс пен адамның тіршілігін байланыстырушы әлеметтік орта.