Теориялық ЖӘне симуляциялық сабақтарға арналған әдістемелік нұСҚаулық
жүктеу/скачать 122.63 Kb.
|
| 5.5. Сабақтың тақырыбы: Ботулизм
Сабақтың мақсаты: Студенттер «инфекция», «инфекциялық үрдіс» ұғымдарының анықтамасын, инфекциялық аурулардың даму кезеңдерін; іш қуысының зақымдануымен жүретін инфекциялық аурулардың этиологиясын, патогенезін, клиникасын, емдеу және алдын алу шараларын меңгеру. Сабақтың түрі: практикалық Сабақтың барысы: а) Ұйымдастырушылық кезеңі: Аудитория тазалығын тексеру, студенттерді түгелдеу. ә) Үй тапсырмасын сұрау б) Жаңа сабақты түсіндіру Анықтамасы. Ботулизм (аллантиазис, ихтиизм) – ботулотоксиннің әсерінен дамитын, сопақша ми және жұлынның зақымдануымен сипаталатын жедел токсико-инфекциялық ауру. Тақырыптың өзектілігі. Ботулизм – барлық жұқпалы аурулар арасында сирегірек кездесетініне қарамастан ол өзекті мәселелі ауру. Барлык елдердегідей, Қазақстанда да ботулизммен аурудың басым көпшілігі (89%) үйде дайындалатын тағам өнімдерін (маринадталған саңырауқұлақтар, көкөніс консервілері, үйде дайындалған балықтар т.б.) пайдалануымен байланысгы. Ботулизмнің клиникалық және эпидемиологиялық мәні аурудың ауырлығымен, жоғары өлім-жетімділігімен (15-25%) және тағам өнімдерін үй жағдайында консервілеу масштабының есуімен анықталады. Ботулизм көп жағдайда өз уақытында анықталмайды. Ботулизммен ауыратын науқастарға диагноз коюда жіберілген қателіктер мен емді кеш бастау аурудың қолайсыз нәтижесінің себебі болуы мүмкін. Тарихи мәліметтер. Қанды шұжық қолдануына байланысты, ауру Византияда ІХ-Х ғғ белгілі болған. Шұжықтан улануды Германияда 1815 ж. Ю. Кернер анықтаған. Осы уақыттан бері бұл сырқат «ботулизм» және «аллантиазис»- деген атау алды (латынша – botulinum шұжық грекше - аІІапеtі asis - шұжықтық өнім). Ресейде 1818 ж. тағам ретінде тұздалған балықты қолданғаннан кейін паралитикалық (салданулық) ауру дамыған болатын және ол ихтиизм атауын алды. Бірақ ихтиизм термині аса көп қолданылмады және бүкіл әлемде тек ботулизм термині қолданылады. Этиологиясы. Қоздырғышы – Clostridium botulinum – Clostridium тегіне, Bacillacea тұқымдастығына жатады. Бұл қоздырғыш анаэробты, спора түзетін таяқша. Антигендік құрылымы бойынша токсиннің 7 түрін ажыратады А, В, С, Д, Е, Ғ, С. Соның ішінде адамға зиянды төртеуі ғана - А, В, Е, Ғ. Өсуі мен токсин түзуінің оптимальді температурасы 28-35°С. Споралар өте төзімді: 100°С температурада 5сағаттан кейін, ал 120°С температурада 30 минут ішінде өледі. Клостридияның вегетативті түрі ботулотоксин бөледі. Қоздырғыштың вегетативті түрлері кайнатқаннан кейін 2-5 минутта жойылады. Ботулотоксин – нейротоксиннен, гемагглютининнен және токсикалық емес белоктан тұратын комплекс. Ол табиғаттағыөтекүштіулардыңбірінежатады. Эпидемиологиясы. Ботулизм сапрозооноздарғажатады. Ботулизм кезіндеқоздырғыштыңнегізгірезервуарлары: а)жылықандыжануарлар (көбінесешөпқоректілер) б)салқынқанды (балықтар, шаянтәрізділер, моллюскалар) в)сыртқы орта (жерқыртысы, көлдердің, теңіздердіңлайы). Ботулизмнің 3 түрі бар: 1.тағамдық ботулизм 2. жарақаттық ботулизм 3. нәрестелердіңботулизмі Тағамдық ботулизм организмге токсин түскенде, ал жарақаттықжәненәрестелердіңботулизміспоралартүскендедамиды. Еңжиікездесетінтүрі -тағамдық ботулизм. Жұғужолы: алиментарлы, токсин дамығантағамдық азықтарарқылы (үйдеконсервіленгенет, көкөністер, саңырауқұлақтар, үйдетұздалған сан еті (окорок), тұздалғанжәнеқақталғанбалық. Жарақаттық ботулизм әртүрліжарақаттанғантеріарқылыжұғуымүмкін. Топырақпенбіргетүскенспораларшарттыанаэробтыжағдайтуылғанкездевегетативтітүрінеауысып токсин түзеді. Нәрестелердіңботулизмі - емшектегібаланыңасқазан - ішекжолынақоздырғыштыңспораларытүскенжағдайдадамуымүмкін. Нәрестелердің ас қазаныныңмикрофлорасыныңерекшелігінебайланыстыспораларвегетативтітүрінеауысып, олар токсин түзеді. Патогенезі. Тағамдықботулизмнің даму механизмі: 1. Ботулотоксин асқазан-ішекжолынатүседі. Протеолитикалықферменттердіңәсеріненботулотоксинніңкүшіжоғарылайды. 2. Токсин қанғаөтіп, қанқабұлшықеттерініңпарезін, қантамырларыныңпарезіншақырады, капиллярлардыңсыңғыштығынжоғарылатады; 3. Ботулотоксинніңәсерінежұлынныңалдыңғымүйіздерініңүлкен мотонейрондарыөтесезімтал: бульбарлыжәнепаралитикалықсиндромдардамиды (әртүрлібұлшықеттердің, соныңішіндеқолайсызкездейсоқжағдайда - тынысмускулатурасыныңпарездеріжәнепараличтері). 4. Шеткімоторлыжүйке-бұлшықеттерприборларынаәсеретеді (ацетилхолинніңөндіруінтежейді); 5. Токсинменпарасимпатикалықжүйкежүйесініңбелсенділігінің төмендеуі, гиперкатехолемияныңдамуы (тамырлардыңзақымдануыжәнеолардыңтарылуы; бозару, бас айналу, көздердіңалдында "тор" және "шіркей", АҚ жоғарылауы, шырыштықабықтарыныңқұрғауы, іштіңқатуы) . 6. Гипоксияныңбарлықтүрлері (гистотоксикалық, циркуляторлы, гипоксиялықжәнегемиялық) дамиды. Тынысалубұлшықеттерініңпарезінентынысалудыңжеделжетіспеушілігідамиды. Патологиялықанатомиясындаарнайыемесөзгерістеранықталады, олартереңгипоксияныңбелгілері. Барлықағзалардаайқын гиперемия, соныңішіндеасқазан-ішекжолыныңшырыштықабығындакөптегенқан құйылулар, ми тінінде - тромбоздар, тамырларэпителиінің дегенеративті-некроздызақымдануы, протоплазманыңвакуолизациясы, ганглиоздыжасушаларядроларыныңыдырауы, жасушалартүрлерініңөзгеруі, қаңқабұлшықеттерініңзақымдануы, көбінесекеуде, ішқабырғасыныңжәнеқол-аяқтарбұлшықеттері "пісірілген" сияқтыболады. Клиникалықкөріністері. Ботулизмніңжасырынкезеңі 2-12 сағаттан 7 күнгедейінсозылады, жиі 18-24 сағат. Ботулизм жеделбасталады. Алғашқыкезеңде ауру 3 клиникалықварианттадамиды: паралитикалық, гастроинтестинальдыжәнежалпыинтоксикациялық. Интоксикация симптомдары: бас ауыруы, бас айналу, бұлшықеттердіңәлсіздігі, тез шаршағыштық, ұйқысыздық. Гастроинтстинальдысиндромныңкөріністері: жүрекайнуы, қайталамақұсу, ішөту, ауаменкекіру, іштіңкебуі, эпигастральдыаймақтың ауру сезімі. Дене температурасықалыптынемесесубфебрильдіболады. Паралитикалық синдром офтальмоплегиялықбелгілерденбасталады. Көрудіңнашарлауы, көздіңалдындатордыңпайдаболуы, диплопия. Науқастардааккомадацияпарезіпайдаболады. Көруқызметібұзылуынашағымжасағаннауқастардықараптексергендекөзалмасыныңқозғалысыныңшектелгені, карашықтыңүлкейгені (мидриаз), қарашықреакциясыныңжарыққаболмауы, анизокория, птоз, страбизм, горизонтальды нистагм байқалады. Корнеальдіжәнеконьюктивальдірефлекстертежеледі. Ауыржағдайдатолықсыртқыжәнеішкі офтальмоплегия, көзалмасыныңкозғалмауыжәнеқарашықреакциясыныңболмауыбайқалады. Көрудіңбұзылысыбірнешекүнсақталуымүмкін. Жұтынудыңбұзылысыдамиды. Жеңілжағдайлардатамағындабірнәрсетұрғандайсезімболадыжәнеқатты, құрғақтағамдардыжегендежұтынудыңқиындауыбайқалады. Ауру әріқарайөршігендежұмсақжәнесұйықтағамдардыжұтуқиындайды. Ботулизмніңауыртүрлеріндежұтынудыңтолығыменболмауыбайқалады. Кеңірдекасты мен жұмсақтаңдайдыңпарезіарқасындажұтылғансұйықтықтрахеяғатүсіп, жарты бөлігімұрынарқылытөгілебастайды. Саливацияныңбұзылыстарынатән: ауыздыңшырыштықабатыныңқұрғақтығыжәнегиперемиясы, жұмсақтаңдайдыңқозғалғыштығыныңшектелуі, жұтынурефлексініңтөмендеуісияқтыөзгерістерболады. Дауысқарлыққанжәнетүсініксізболыпшығады. Афония, диартрияпайдаболады. Тынысалубұзылыстарыбайқалғанкезде ботулизм ауыржағдайдаөтеді. Ауажетіспеушілік, кеуденіңқысылуыжәне ауру сезіміпайдаболады. Тынысбеткейлікболады. Дауысмұрындыққалыпалады. Сирек бет бұлшықеттерініңпарезібайқалады. Жиі миастения кездеседі. Ауыржағдайлардатынысбұлшықеттерініңпарезідамиды. Ботулизм кезіндетынысалудыңбұзылуы мен тоқтапқалуыөлімніңсебебіболыптабылады. Жеделтынысжетіспеушілігікезіндетахипноежәнебасқа да патологиялықтыныстарпайдаболады. Гипостатикалық пневмония қосылады. Ботулизм кезіндежүрекқантамыр - жүйесіжағынан да функциональдыбұзылыстаркездеседі. Жүректіңшекарасыкеңейеді, тондардыңтұйықталуыбайқалады, өкпеартериясындаII тон акцентіпайдаболады. Екіншіаптаданауқастарда миокардит пайдаболуымүмкін. Реконвалесценция кезеңібаяужүреді: 1-1,5 ай. Неврологиялықсимптомдаркерішегінеді. Бірінші, тынысалужәнежұтынуқалыпқакеледі. Сосынофтальмоплегиялықсиндромныңрегрессібасталады. Астения ұзаққасозылады. Шеткіқанда лейкоцитоз, нейтрофилез, ЭТЖ-ң жоғарлауыболады. Зәрдесалыстырмалытығыздығытөмендейді, бірліжарымлейкоциттер, эритроциттер, сирекгиалиндіжәнедәндіцилиндрлерпайдаболады. Асқынулары. Жиінауқастааспирациялық пневмония, миокардит, инвазивтіемдікшаралардыңәсерінен (интубация, катетеризация, өкпеніңжасандывентиляциясы) екіншілікинфекцияныңқосылуыпайдаболады. Ботулизмніңсалыстырмалыдиагностикасыбасқауланулармен (атропин жәнеоныңпрепараттары, белена, метил спирті, улысаңырауқұлақтар) жәнеаурулармен (тағамдықтоксикоинфекциялар, энцефалит, полиомиелит, кеңірдекдифтериясы, жедел ми қанайналымыныңбұзылыстарымен, ОЖЖ-ң әртүрліауруларымен) жүргізіледі. Болжамы. Ботулизм кезіндесауығуұзаққасозылады, 1-1,5 ай шамасындаболады. Алдыментынысалужәнажұтынуқабілетіқалпынакеледі. Бас ауыру, көздіңсимптомдары, жүрекқантамыржетіспеушілігіұзаққадейінсақталады. Әлсіздік (астения) бірнешеайларбойысақталыпқалады. Ботулизмменауырғаннанкейінсауығутолықболады. Ботулизмгеқайтымсызөзгерістертәнемес. Ботулизмніңболжамыемдеуінебайланысты. Адекватты терапия болмағанжағдайдалетальділігі 25-30% құрайды. Диагностикасы. Ботулизмніңдиагностикасынэпидемиологиялық, клиникалықжәнелабораториялықкөрсеткіштергесүйенеді. Лабораторлықдиагностика науқастаналынғанқан, құсықмассасы, асқазанныңшайындысуынан ботулотоксин және ботулизм қоздырғыштарынанықтауғанегізделген. Емдіксарысудыенгізбестенбұрынкөктамырдан 8-10 мл қаналады. Ботулотоксинді нейтрализация реакциясыарқылыанықтайды, ал аурудыңқоздырғышықоректікорталарға (пепсин-пептон, Китта-Тароцциортасы, Хоттингерсорпасы) себуарқылыанықтайды. Ботулизм иммунодиагностикасынауқастыңқанындағыантитоксиндердіанықтауғанегізделген. Емдеуі. Ботулизмменнауқастардыинфекциялықстационарларғаміндеттітүрдежатқызу керек. Емдеуініңнегізінспецификалықжәнеспецификалықемес дезинтоксикация құрайды. Барлықнауқастарғаасқазандыжуып- шаюжәнеішектітазалауклизмаларынжасайды. Дезинтоксикация кезіндеэнтеросорбенттер (карболен, энтеродез, энтерол, смекта), вена ішіліккристаллоидты (трисоль, квартасоль, хлосоль, 5% глюкоза) ертінділердіқолданылады. Қандағыботулотоксиндінейтрализациялауүшінемдікмоноваленттіботулизмгеқарсысарысуларқолданылады. Сары су құрамында А, В, С, Е және Ғ типтіантитоксиндері бар. Ботулизмгеқарсысарысуемдікжәнепрофилактикалықмақсатпенқолданылады. Қоздырғыштыңанықталмағантүрінде 3 түрлісарысу: А және Е дозасы 10000 ХБ және В-5000 ХБ қолданылады. В.И.Покровскийжәне Ф.А. Туманованыңпікірібойыншасарысудыңбіріншідозасыкөптеу болу керек: А және Е түрінде 15000 ХБ, ал В түрінде 5000 ХБ. Аурудыңауыркезеңіндеботулизмгеқарсысарысудыңбіріншідозасыкөктамырғаенгізіледі. Сарысудыңқалғандозаларыбұлшықетішінеенгізіледі: ауырағымында - әрбір 6-8 сағатсайын, ал орташаағымында - тәулігіне 2 рет. Сарысуменемдеуузақытығы 4 күнненаспау керек. Қоздырғыштыңвегетативтітүрінеқарсыантибиотиктердітағайындаймыз. Олардыңішіндееңтиімді левомицетин. Жұтуқабілетісақталғанболса 0,5 г. тәулігіне 4 рет таблеткатүріндебереміз. Емдеуұзақтығы 7-10 күн. Жұтуқабілетібұзылғанболсабұлшықетішінеерітілген левомицетин сукцинаты 1 г. тәулігіне 3 ретенгіземіз. Соңғыжылдарыботулизмніңеміндегипербариялық оксигенация қолданылады. Оттегіқысымы 1,5-2,0 атмжәне экспозиция ұзақтығы 45-60 мин. болғандажақсынәтижебереді. Әріқарайоттегіқысымы мен сеанстіңұзақтығынкөбейткендеоттегілікуланудыңдамуынаәкеліпсоғады. Ботулизм емініңнегізіндетынысалубұзылыстарыменжәнегипоксияменқарсыкүресжатыр. Науқастардыжасандыөкпевентиляциясынақосады. Оныңкөрсеткіштерімыналар; тынысбұлшықеттерініңпарезінәтижесінде өкпеніңтіршіліксыйымдылығының 30% дейінтөмендейді, бульбарлы бұзылыстардыңөршуі, тахипноэ (минутына 40 реттенжоғарыболса) өкпе ателектазы жәнеөкпеніңқабынупроцестері. Пневмония дамығанкезде антибактериальды терапия, ішектіңатониясындапрозеринқолданылады. Науқастарғапревентивтіназотрахеальды интубация жасайды. Осы арқылытрахеобронхиальдыбутасына санация жасауғаболады. Ертерекжасалғанназотрахеальды интубация апноэныңалдыналады. Науқастардыреанимациялаудағынегізгіпринциптер: 1. Ертеназотрахеальды интубация. Тынысалуғаәсерететінмеханикалық әсерлерінжоюүшінжәнежұтынукезеңде, асқазандыжуу – шаюкезінде болатынаспирацияныңалдыналуүшінқолданады. 2. Трахеобронхиальдыбутасынсанациялаужәнестерильдітынысалуаппаратынқолдану. Бұлпневмониядансақтайды. 3. Вентиляция уақытынқысқартыпертеспонтандывентиляцияғакөшу. 4. Назогастральдызонд енгізу. Асқазандағықалыпқалғанқосындылардышығаруүшінасқазан 5% натрий гидрокарбонат ертіндісімен 3-4 күн 1-2 реттәулігінежуып-шаю. 5. Ертерекқұнарлыэнтеральдытамақтануғакөшу. Алдыналушаралары. Ботулизмніңдамуыныңеңнегізгісебебіүйдедайындағанконсервілердіпайдалануболыптабылады. Консервілердіүйдіңжағдайындадайындағанкездеұқыпты болу керек. Тамақтарды ботулизм қоздырғышыныңспораларынансақтау керек. Консервіленгентағамдыстерилизациялаудажәнесактаудақатаңбақылаужасау керек. Консервілердістерилизациялауавтоклавта 120°С температурадажүргізіледі. Көтеріңкікелгенконсервілікбанкілерді «бомбаж» пайдалануғаболмайды. Тұрғынхалықтарғаүйжағдайындаетті, балықты, саңырауқұлақты, жеміс-жидектіконсервілеудіңқауіптігінтүсіндіру керек. Үйдедайындалғанконсервілердіқабылдаудыңалдында 10-15 минут қайнату керек, сонда ботулотоксин тіршілігінжояды. Бақылау сұрақтары: Ботулизмнің қоздырғышы? Ботулизмнің клиникалық көріністері? Ботулизм қалай емделеді? Ботулизмнің асқынулары? 6.6. Сабақтың тақырыбы: Менингококкты инфекция жүктеу/скачать 122.63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|