Учебная программа курса по развитию функциональной грамотности 15-летних школьников, потенциальных участников pisa-2015
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйінді ұғымдары
| Баға: Идеялардың не заттық нәрселердің құндылығы жайлы пікір қалыптастыру.
|
|
Мысалдары: Ең тиімді деген шешімді таңдау. Ең білікті деген кандидатты жалдау. Жаңа бюджетті түсіндіріп негіздеу. Түйінді ұғымдары: есептейді, салыстырады, шешім қабылдайды, қарсы қойып салыстырады, сынайды, сыни талдау жасайды, жақтайды, сипаттайды, ерекшелейді, бағалайды, түсіндіреді, түсіндірмесін береді, негіздейді, байланысын анықтайды, түйіндейді, қолдайды. |
6-кестеде көрсетілген танымдық үдеріс сатыларының түйінді етістіктерін пайдалана отырып, гуманитарлық және жаратылыстану циклі пәндерінің кешенді сұрақтары мен тапсырмаларын құрастыруға болады.
2-қосымша
Б. Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасын қолданудың практикалық мысалы6
Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасы «Біржан мен Сара» айтысы жайында» деп аталатын тақырып мысалында қарастырылған (Қазақ әдебиеті, 9-сынып).
Тақырыбы: «Біржан мен Сара» айтысы жайында».
Күтілетін нәтиже:
|
Білім |
– «Біржан мен Сара» айтысының тақырыптық ерекшелігін таниды. Біржан мен Сараның бейнесін сипаттайды |
|
Түсінік |
– Біржан сал Қожағұлұлы мен Сара Тастанбекқызының өмірі және шығармашылығы жөнінде білімдерін кеңейтеді |
|
Қолданыс |
– «Біржан мен Сара» айтысының тақырыптық ерекшелігін, идеясын ашуда жыр жолдарын пайдаланады. Айтыстағы өлең жолдарын қара сөзге аудара отырып, оның көркемдігіне, мазмұнының тереңдегіне, ойдың ұшқырлығына көз жеткізуге мүмкіндік алады |
|
Анализ |
– «Біржан мен Сара» айтысының мазмұнын айтыс жанрына берілген жалпы сипаттамамен салыстырады, айтыс өнерінің үлгілі мысалы ретінде оның кейінгі айтысу дәстүріне, соның ішінде қыз бен жігіт айтысына ықпалы жөнінде ойланады |
|
Синтез |
– Айтыстағы ақындардың сөздерін олардың өмірімен байланыстырады, бұл ретте көпшілікке танытқан өнерінің жеке басының қадір-қасиетімен қаншалықты байланысқаны жөнінде ой түйеді |
|
Баға |
– «Біржан мен Сара» айтысының қазақ әдебиеті мен мәдениетінде алатын орнын анықтайды, байланысын түсіндіреді |
Scaffolding7 педагогикалық тәсіліне сәйкес оқу материалын түсіну үшін алдын ала жағдай туғызу қажет. Мысалы, «Білім» сатысы (категориясы) бойынша оқу мақсаттарына қол жеткізуге алдын ала дайындалған слайдтар жәрдемдеседі [9].
Титулдық слайд.
№ 2 слайд
|
Жоспар 1. Біржан мен Сара шығармашылығына шолу. 2. «Біржан мен Сара» айтысының сюжеттік желісі. 3. «Біржан мен Сара» айтысы – қазақ ауыз әдебиеті мен мәдениетінің інжу-маржаны. |
№ 3 слайд
1-тақырыпша.
Біржан мен Сара шығармашылығына шолу
№ 4 слайд
|
Б сурет аласы Қожағұлдың Біржан салмын... – Туған жері – Ақмола облысы Еңбекшілдер ауданы. – Балалық шағы: - орташа дәулетті шаруа отбасында өтті; - Біржан сал Қожағұлұлы (1834–1897) ел арасында әншілігімен көзге түсті. – Жастық шағы: - жасы 20-ға таяғанда өзі де ән шығарды; - әнші ақындар қасында жүріп, той-думанның сәні болды, «сал» атауы өз атымен қосарлана айтылды. |
№ 5 слайд
Ұстаздары және «өнер мектебі»
– Біржан Шөже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Сегізсері, Нүркен сияқты халық ақындарының өнерінен нәр алған.
– 1865 жылы Абаймен кездесуі Біржан салдың композиторлық, әншілік, ақындық өнерінің дами түсуіне үлкен әсер етті.
– Біржанның өзі де кейінгі ақындарға үлгі-өнеге бола білді, сондықтан соңына ерген жыр дүлдүлдері аз болған жоқ: Жаяу Мұса, Басықараның Қанапиясы, Балуан Шолақ, Ғазиз ақын, Естай ақын, Үкілі Ыбырай, Жарлығап Берді, т.б.
№ 6 слайд
Біржан сал өлеңдерінің тақырыбы
– Біржан әндері нәзік сезімді, ол – сұлулықты, адамгершілік пен ізгілікті жырлаған сыршыл ақын.
– Адал достыққа, жалынды жастық пен мөлдір махаббатқа арналған өлеңдері:
- «Ғашығым», «Қаламқас», «Ләйлім шырақ», «Айтбай», т.с.с.
– Әлеуметтік мән-мазмұндағы өлеңдері:
- «Жанбота», «Адасқақ», «Көлбай», «Шідер», т.с.с.
– Қоғамдық әділетсіздік, өмірдің баянсыздығына, торығу мен қиянатшылдыққа наразылық тақырыбындағы әндер:
- «Теміртас», «Жамбас сипар», «Жонып алды», «Алтын балдақ», «Көкек», т.с.с.
№ 7 слайд
Б елгілі қанша жұртқа атым – Сара...
– Туған жері – Талдықорған облысы Ақсу ауданы.
– Балалық шағы:
- жетімдік зардабын шегіп, жоқ-жетік көріп, тұрмыс
тауқыметін тартып өскен;
- атақты Молықбай қобызшымен Түбек ақындар өңірдегі
әнші-ақындар ортасында өтеді;
– Жастық шағы:
- ән мен күй, асқақ жырға ынтық жас қолына домбыра алып, шаршы топқа түседі;
- өнерімен көпке танылып, талай ақындармен сөз жарысына түсіп, оза шауып бәйге алған жүйрік атанады.
№ 8 слайд
«Біржан мен Сара» айтысының жинақталуы жайында
– Айтыс болған жер: 1871 жылы Алматы облысы, Қапал-Ақсу өңірі.
– Айтыстың баспа бетінде жиналуы:
- 1898 жылы Қазанда Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы «Қисса Біржан сал мен ақын Сара қыздың айтқаны» деген атпен жариялады;
- 2-нұсқасы Зайсаннан табылып, Қазанда «Біржан сал мен Сараның айтысқаны» деген атпен жеке кітап болып басылды;
- 1907 жылы Әріп Тәңірбергенұлының жинақтап бастырған нұсқасы жарық көрді.
№ 9 слайд
2-тақырыпша.
«Біржан мен Сара» айтысының сюжеттік желісі
№ 10 слайд
Біржан мен Сара айтысының өзекті тақырыбы
– Қазақ әйелдерінің бас бостандығының сол замандағы әлеуметтік мәселелермен байланысы.
– Көркем де айшықты сөз жарысымен кестеленген сөз өнерінің көрінісі.
№ 11 слайд
Айтыстың идеясы
– Сара сияқты қазақ қыздарының басындағы әлеуметтік теңсіздікті әшкерелеу.
– Өнер саңлақтарының қоғамдық ортадағы әншілік, ақындық, адамгершілік қасиеттері мен өнерді дайындау.
№ 12 слайд
Біржан мен Сара айтысының сюжеттік желісі
І. Айтыстың басталуы:
– Сараның сөзі:
- Сара өзін ер Қаптағай ішінде ешкімді алдына салмаған, ешкімнен сүрінбеген, жеке-дара екенін айтады;
- бірден өзінің жеке басының билігі болмай «берекесіз арбашыға бере салған пұлындай» сезінеді;
- сөйтсе де, 18-ге шыққан жасына дейін 6 ауыл, 3 ағасының ортасында әкесі үшін ұлдай болып өскен, еркелігі мен еркіндігіне сенім білдіре сөйлейді;
- жан-жағын шаужайынан қаумаласа да Тұрысбектің ауылына келген Біржанның ыңғайынан шошымағанына сенімді;
№ 13 слайд
...сюжеттік желісі (жалғасы)
– Біржанның берген жауабы:
- Біржан сері өзін бірден орта жүздің бұлбұлы мен ақиық мұзбалағына, қыранына теңеп, Сараны ығыстыра сөйлейді;
- «Бұл үйде Сара бар ма, отыр не ғып?» деп оны қарсы алмағанын кінәлап, өзінің «әкеңдейлермен» де істес болғанын айтып, өктемдік танытады.
№ 14 слайд
...сюжеттік желісі (жалғасы)
ІІ. Айтыстың бұдан арғы өрбуі:
– Сара Біржанның есен-амандығын сұрауға келе қоймадың деген кінәсіне «Хауаға бұрын барған Адам ата» деген ұтқыр жауап танытады;
– Біржан сал Сараның осал жан еместігін сезгендей «келімсек әкең неге құлға берді?» деп Сараның ықтиярсыз Жиенқұлға атастырылып қойғанын көлденең тартады;
– Біржан: «Көкшетау дуанына даңқым барған», – деп, қарсыласына тағы да өктемдік танытып, ықтыра сөйлейді;
– Сара оған «Өзіңді-өзің қанша мақтасаң да сендей қаңғырған қаршығаға іліне қоятын ештеңе жоқ» екенін, ал өзінің «қамысты терең көлдің сұқсұрымын» деп асқақтай жауап қатады;
№ 15 слайд
Сюжет жалғасы – дәстүрлі айтыстармен сабақтастығы
ІІІ. Айтыс ақындарының өз мықтыларын мадақтауы:
– Бұдан соңғы айтыс шұмақтарында екі жақта өз руларының атақты адамдары мен батырларын дәріптеп*, бірінен-бірі асыра мақтайды. Әділетсіздік танытқан оқиғаларды мінеп, әшкерелейді;
_________
* Біржан мен Сараның тілге тиек еткен жерлестерінің
есімдері келесі слайдта берілген.
№ 16 слайд
Біржан мен Сара мадақтап өткен танымал руластары
№ 17 слайд
Сюжет оқиғасының шиеленісі
IV. «Айтыстың қызуы»:
– Екі ақынның ширыға сөз таластыруы барысында Сара өзін өзінің «бір басына тең келетін еркек» жоқтығымен, «бұлбұлша сайраған дауысына құс айналатындай» өзін ақ тұйғындай сезінетінін айтады;
– осыдан кейін Біржан сөздің жезін алтындай қылып сөйлеген Сараның жүйріктігіне тамсана отырып, әкесі Тұрысбектың «жанашырлығымен тоты құсты» сұрұқсыз Жиенқұлға атастырғанын мінеп, «жақсыны көрмек үшін» күйеуіңді «тез шақырт» деп өткір мысқыл, әжуа келемежге көшеді.
№ 18 слайд
Сюжет оқиғасының шарықтау шегі
V. Айтыстағы Сараның «ширығуы»:
– Біржанның бұл сөздері Сараның арқасына соғылған қамшыдай батады, өзін «қор боп ұшқан қызыл гүлдей» сезініп, «есекке қосақталғандай» өткен күндеріне қатты налиды;
– Сара өзінің бас бостандығы жөніндегі «қайғы-мұңын» ел ішіндегі «жақсылар өздері білер деуші» деп үмітенгенінің бекер болғанын ендігі жерде «ұяттан кісі өлмейді», сондықтан «Құдай қосқан иесін» алғызуды бұйырады;
– Сөйтсе де Сараның бүкіл ел намысын қорғауы мен өр мінезі өз аузынан айтылған жыр жолдарынан ерекше айқындалады;
– Сара Жиенқұлға: «Біржан салға ақ құйрық, көңіл ашар, шай секілді келіп сәлем берсін»,– дейді;
– Жиенқұлды Біржан қанша кемітсе, Сара соншалықты «арғынның тайына да баламайтын арғымағындай», ал Біржанның тырнағына татымайтын Тарғындай батыр зор деп көрсетеді.
№ 19 слайд
Сюжет оқиғасының шешімі
VI. Айтыс соңы:
– Әлеуметтік теңсіздіктің құрбаны болған Сара Біржан салдың алдында «жеңілгенін» еріксіз мойындайды;
– Біржанның Жиенқұлды қайта-қайта шақырып көргісі келгендігінен емес екенін түсінеді. Оның түйгені – «жиналған қаптағай жақсылары, неге менің көз жасымды көргілерің келмейді, басыма бостандық алып беріңдер» деп бар дауысымен айқайлай айтқысы келгендігі еді;
– айтыстың соңғы шумақтарына Біржан Сараның өнері мен өр мінезіне ерекше тәнті болады, «мұндай дана туған сенің обалың Есімбек пен Тұрысбекке» дейді;
– өнерің мен айбатың мен көрген нелер жүйріктің «тырнағынан садаға кетсін» дейді.
№ 20 слайд
3-тақырыпша.
«Біржан мен Сара» айтысы – қазақ ауыз әдебиеті мен мәдениетінің інжу-маржаны
№ 21 слайд
Ақындар айтысының эталоны
– Біржан мен Сараның айтысы – ХІХ ғасырдағы қазақ халқының болмыс-тіршілігін жан-жақты суреттейтін көркем туынды.
– Бұл айтыс атақты екі ақынның арасындағы сөз айтысы ғана болмай, айтыс өнеріндегі көркемдік куаты, тіл бейнелілігі жағынан ерекше эстетикалық талғам биігінен көрінген айтыстың үздік үлгісі ретінде қазақ ауыз әдебиетінің тарихынан ерекше орын алады.
№ 22 слайд
Қазақ опера өнерінің классикасы
– Айтыс негізіндегі Қ. Жұмалиевтің либреттосы* бойынша 1946 жылы М. Төлебаев «Біржан–Сара» операсын жазды.
– Сол жылы Алматыдағы Қазақ опера және балет театрында премьерасы өтті.
– 1949 жылы операға КСРО мемлекеттік сыйлығы берілді.
________
* Либретто (итальянша libretto – кітапша) – музыкалық
шығарманың, көбінесе операның сөздері.
жүктеу/скачать 448.35 Kb.
Достарыңызбен бөлісу:
