§ 1. Вызначэнне супярэчнасці

«Свабодныя лакуны», паўторым, складаюць месцы з незапоўненай актуальнай інфармацыяй, абу­моўленыя лінейным працяканнем гістарычнага часу. Літаратура і гісторыя ствараюць сітуацыю пасля­доўнага разгорнутага дыялогу, калі на запыт літаратуры гісторыя мусіць даць тлумачальны і па магчы­масці поўны адказ, ці наадварот, гісторыя чакае ад літаратуры рэплікі-адказу пра надзённы ідэал мастац­касці і абумоўленыя гэтай сітуацыяй дынамічныя змены ў гістарычным стане мастацкай свядомасці. «Непрамоўленае» слова ў такім дыялогу – «лакуна» – ускладняе сітуацыю, выклікаўшы некаторыя цяжкас­ці ў спасціжэнні таго, якія прычыны справакавалі пазіцыю эстэтычнага выкліку і ў чым сутнасць «рэплі­кі», але саму тэндэнцыю да непаўнаты ведаў не адмаўляе.

«Лакуны» могуць быць фактарам аб’ектыўнага парадку (мы папросту не ведаем якой-небудзь ін­фармацыі духоўна-эстэтычнага парадку), уяўляць кагнітыўную загадку, утвораную вымусовым актам грамадскай дзейнасці (напрыклад, гвалтоўнай валюнтарысцкай забаронай на само права ведаць факт), а могуць утварацца і як культурны феномен – у выніку паслаблення сінтагматычна-парадыгматычных су­вязяў (у самім працэсе гісторыка-літаратурнага развіцця «імёны» некаторых літаратурных фактаў не ўступаюць паміж сабой у эстэтычны дыялог, механізм перадачы эстэтычнага вопыту не праяснены, а асобная інфармацыя «не счытваецца» з памяці літаратуры).

Звяртаючыся да традыцыі культурна-гістарычнага падыходу, які і будуе сваю метадалогію мена­віта на сітуацыі лінейнай паслядоўнасці «рэплікі-адказу», варта падкрэсліць: іменна лінейнасць погляду складае асноўную супярэчнасць паміж сутнаснай цэласнасцю літаратуры (і як «дух», і як «тэкст»), з адна­го боку, і, з другога боку, пазітывісцкай зададзенасцю літаратуры як вызначанай прыступкі грамадскага вопыту, па якіх чалавецтва караскаецца ўвысь. Свабодныя неінфарматыўныя месцы (а такімі, на мой погляд, выступаюць не толькі чыстыя пропускі, а яшчэ і лішкі тыпалагічных падабенстваў сярод творчых індывідуальнасцяў), што называецца, па ўмаўчанні прадвызначаны вядучымі метадамі культурна-гіста­рычнай школы: гісторыка-генетычным, гісторыка-функцыянальным, сацыялагічным. Нават самі метады шмат у чым распадобіліся са сваім першапачатковым правобразам. Але, галоўнае, «ячэі» гэтых метадаў аказаліся надта аморфнымі, расплывістымі, нетрывалымі пад напорам узрослага аб’ёму інфармацыі. Інфармацыя свабодна пракоўзваецца праз іх, часам не пакідаючы ніякага рэха, ніякага следу пра ўнікаль­насць прычынных і выніковых сувязяў, што ўтвараюць складаны эстэтычны артэфакт. Гэта выявілася ў тым, што, пішучы гісторыю духу, мы часцей сталі пісаць гісторыю людзей, асоб, якія гісторыю духу прадстаўлялі. І людзі станавіліся падобнымі адно да аднаго, як помнікі, вырабленыя ў адной вялікай майстэрні. Мала адрозныя, яны складалі нешта блізкае да мінімальнага парогу інфарматыўнасці, які не ў сілах што-небудзь зыначыць у мнагаграннасці самае гісторыі.

У сваю чаргу «свабода» лакун дэманструе нешта зусім адрознае. Яна звязана з часам іншага па­радку – з часам самае літаратуры, з уласна літаратурным часам. А гістарычны час, які ў літаратурным кантэксце падразумявае розныя сістэмы перыядызацыі, і час літаратурны складаюць розныя сістэмы вы­мярэння каштоўнасцяў. Тамушто ідэя літаратурнага часу – гэта ідэя суцэльнага эстэтычнага асяродку. Гісторыя нацыянальнай літаратуры складваецца не толькі з тыповых вонкавых прыкмет літаратуры, на­нізаных на часавую нітку аднаго перыяду. Перад усім, гэта культурастваральная агульнасць многіх свя­домасцяў, раскіданых у гістарычным часе нават праз стагоддзі па літаратурнай прасторы, прычым свядо­масцяў, якія маюць тоесныя механізмы як тварэння, так і ўспрыняцця мастацкіх кодаў. У літаратурным часе творы не выстройваюцца ў шарэнгу, адно ў патыліцу аднаму – з мінулага ў сучаснасць. Яны існу­юць у адной плоскасці: усе разам і ўсе поруч, усе адно ля аднаго. Так далёкія ў смузе гістарычнага часу творы, напрыклад, Ф. Скарыны і В. Быкава, у часе літаратурным утвараюць прастору аднаімгненнага, а таму рэальнага ўзаемадапаўняльнага існавання. Яны рэальна запатрабаваны адно адным.

§ 3. Навошта літаратуразнаўству ідэя суцэльнага асяродку.

А і на самой справе – для чаго? Навошта адрозніваць час гістарычны, лінейны, працэсуальны, і час эстэтычны – сімультанны, скрозь інтэртэкстуальны?

Ёсць, аднак, адна вельмі важная акалічнасць: мастацкі твор, нараджаючыся, гістарычна яшчэ сябе не ведае цалкам. Не можа ведаць. Перад ім толькі пачатак вялікага эстэтычнага руху, дзе раўнапраўнымі суб’ектамі выступаюць і аўтарскія інтэнцыі, і інтэнцыі ўспрымальнай свядомасці. Мы мыслім мастацкімі вобразамі, але, паўтаруся, і створаныя вобразы, як унікальныя мастацкія каштоўнасці, мысляць за нас. І гэта вельмі істотна.

Аксіялогія адлюстраванага вобразнага свету не можа натуральным чынам быць умешчана ў адзіны храналагічны ланцужок паслядоўнасцяў. Яна наогул не можа быць адэкватна раскладзена нават на не­калькі розных, хай і раўнапраўных, ланцужкоў каштоўнасных культурных кодаў. Аксіялогія, як міфічная Афрадыта, народжаная з марской пены, паўстае з цэласнасці ўсемагчымых кантэкстаў, вырастае з іх і толькі ў іх шчыльнай спалучальнасці і рэалізуецца спаўна. Гэта значыць, што і твор спаўна можа сябе спазнаць не ў фрагментах гістарычнага часу, не ў межах прадвызначаных літаратурных «перыядаў», гэ­тага, безумоўна, важнага і істотнага адкрыцця культурна-гістарычнай літаратуразнаўчай школы. Твор спазнаецца і ацэньваецца часам несупыннага эстэтычнага руху, уваходзячы ў склад культурнай спадчы­ны зусім іначай – як у суцэльны эстэтычны асяродак. У ёй, у спадчыне, няма знакамітай «стрэлкі часу». Яе «гадзіннік» скіраваны ўнутр яе самой – і больш нікуды. Таму што шэдэўры нацыянальнай класікі, на­роджаныя ў рознай храналагічнай паслядоўнасці, адны раней, другія пазней, тым не менш суіснуюць як адначасовая дадзенасць. Гэта значыць, што ў культурнай прасторы яны прысутнічаюць усе разам і пер­манентна. Недасягальныя у дыяхраніі, Ф. Скарына, К. Чорны ці В. Быкаў у абарачальным нелінейным часавым кантынууме размяшчаюцца на адной для ўспрымальнай свядомасці пляцоўцы: у гісторыі яны далёкія, але ва ўмовах татальнага эстэтычнага асяродку лінейная прасцяжнасць часу «закручана» такім чынам, што часы і постаці свабодна і нязмушана перасякаюцца паміж сабой. «Імёны» культуры, вызвале­ныя ад стацыянарных метак культурна-гістарычнай дыстанцыі, становяцца ў такім разе рэальна дыяла­гічнымі, індывідуальны вопыт – узаемным і ўзаемнапранікальным, а татальная узаемасувязь літаратур­ных фактаў – цалкам відавочнай і празрыстай.

Двайная канфігурацыя часу ў слоўным мастацтве: быць, з аднаго боку, лінейным, паступальным, з характэрным абазначэннем прычынны-выніковых сувязяў, а з другога – скрыўляцца (збірацца) у шмат­мерны эстэтычны асяродак, не можа не ўлічвацца ў перспектыўных канцэптуальных пабудовах гісторыі нацыянальных літаратур. Тэорыя літаратуры ўжо даўно і настойліва прапануе свае падказкі для даслед­чыкаў, што вывучаюць гісторыю літаратурнай творчасці. Самым яркім прыкладам тут выступае папуляр­ная ідэя інтэртэкстуальнасці. Прычым, у любым яе праяўленні: як канцэпцыя дыялагічнасці раманнага слова – у М. Бахціна, як «рассеянне сэнсу» і «множнасць тэксту» – у Р. Барта, як узаемадзеянне транс­тэкстуальных пераасэнсаванняў – у Ю. Крысцевай, як тыпалогіяй падобных узаемадзеянняў – у Ж. Жа­нета. Але ўнутраным пабуджальным момантам, што яднае дастаткова розныя падыходы, выступае адна і тая ж, вонкава нявідная, але надзвычай важная акалічнасць: усё прапанаванае ёсць адлюстраваннем уні­версальнай аб’ектыўнай формы існавання мастацкага слова – выгнутай нелінейным абарачальным літа­ратурным часам мастацкай прасторы ў адзіны суцэльны эстэтычны масіў.

Ёсць і яшчэ адна (дый ці адна!) важная акалічнасць, якая аб’ектыўна прысутнічае ў змесце літара­турнага развіцця і якая паказвае на тое, каб, вывучаючы літаратуру, пастаянна перамяшчаць яе ва ўмовы суцэльнага асяродку. Гэта – пераклічка гістарычных «галасоў» у мностве тыпалагічна блізкіх сюжэтаў, узаемнае адлюстраванне гістарычных «моў» мастацкага выражэння як плённая эстафета якогасьці неаг­ляднага эстэтычнага вопыту, вопыту калектыўнага, вопыту падсвядомага засваення, усечалавеча археты­повага – ад найдаўнейшай архаікі да звілістых лёсаў новай літаратуры ў цэлым. Гаворка ідзе пра адкры­тасць эстэтычных кодаў нацыянальных здабыткаў, пра магчымасць ўзаемнай «падсветкі» адкрыццямі мастацкай свядомасці розных літаратур адно аднаго нават праз тоўшчу вялікага гістарычнага часу. Ста­ражытныя нацыянальныя эпасы падобную архетыповую адкрытасць эстэтычных кодаў выяўляюць дастаткова выразна [2, с. 300]. Думаю, мы маем справу са з’явай сістэмнага парадку. Такая ж характэрная адкрытасць агульнага чалавечага творчага генія да ўзаемнага асвятлення захавала сваю невынішчальную ўласцівасць і ў навейшы час.

Перакананне грунтуецца на тым, што мовы мастацкага выказвання, выпрацаваныя чалавецтвам, розныя і непадобныя ў момант непасрэднага функцыянавання, заўсёды схіляюцца да таго, каб, прабіўшы функцыянальную шкарлупіну ўласнай эстэтычнай эпохі, перастварыцца наноў, атрымаць новы віток жыц­ця ва ўмовах, непадобных да тых, што іх першапачаткова нарадзілі. Адбываецца «пераміранне» ў новае жыццё, ці, як сказаў бы М. Бахцін, пастаянны працэс «іманентнага ўдасканалення мовы». Што, аднак, цікава: дадзены працэс, калі ўзяць у нейкім асобным пункце, не мае часавых межаў і прасціраецца ад выбранага пункта ў розных напрамках – такім чынам і ўкарочваючы культурную (мастацкую) дыстан­цыю паміж асобнымі пунктамі нацыянальнай мастацкай прасторы, і робячы яе бясконцай, прасцягам у Космас агульначалавечых мастацкіх каштоўнасцяў.

Механізм разыгрывання мастацкай мовы розных літаратурна-мастацкіх парадыгм у іншым для яе эстэтычным кантэксце – універсальная з’ява, характэрная для любой мастацкай культуры. Сустракаецца такое практычна паўсюдна. І практычна ўсюды дзейнічае прыблізна аднолькавым чынам: архетыпныя мастацкія формулы не знікаюць бясследна ў беспрагляднай дыстанцыі гістарычнага часу. Наадварот, іх «дыханне» на ўзроўні падсвядомай творчай інтуіцыі чуе пісьменнік. Чуе і падхоплівае як нешта надта су­гучнае, блізкае – «сучаснае». Мастацкія формулы папярэдняга вопыту настолькі шчыльна існуюць ў «скрыўленым» – эстэтычным – часе, што празмерных затрат дайсці да адрасата іх «святлу», выпушча­наму ў нязбытна далёкай для асобнага чалавека гісторыі, не патрабуецца. Яно, гэтае святло, зусім нату­ральна прасвечвае розныя рубяжы тварэння культуры, у тым ліку прасвечвае і цьмяныя няяснасці са­цыяльна-гістарычных лакун.

У суцэльным эстэтычным асяродку з рэлятыўнай «стрэлкай часу» лакуны насамрэч свабодныя. Яны свабодныя для перамяшчэння – па аналогіі, для супастаўлення, тыпалогіі ці проста як эстэтычны фон. Іх дынамічная свабода дае магчымасць рэканструкцыі гісторыі літаратуры, што выключна важна для пазнання асаблівасцяў творчага працэсу ў так званых літаратурах нерэгулярнага тыпу развіцця. Сва­бода лакун – у звязванні эстэтычнага часу: праз варыянтнасць выбару нестаючых звёнаў карціна дапаў­няецца. І тое, што для культурна-гістарычнага погляду уяўлялася нерасчытаным, што было незапоўне­ным і недаступным, зеўрала пустатою, вяртаецца ў гісторыю літаратуры хаця ж бы магчымай мадэллю літаратурнага факту.

Вось чаму, рызыкну выказаць прагнастычную версію, у некаторай перспектыве літаратуразнаўчая навука памяняе сам ракурс гледжання на гісторыю літаратуры. Замест гісторыі творчых асоб (у прынцы­повым плане гэтая задача вырашана паспяхова; яна можа толькі экстэнсіфікавацца па меры з’яўлення новых яркіх крэатыўных постацяў), гісторыя літаратуры можа стаць гісторыяй ідэй. Прычым ідэй не толькі сацыяльнага кшталту. Ідэямі могуць выступаць і гісторыя трапеічнай сістэмы (нацыянальны лад вобразнага бачання), і сістэма мастацкай матывацыі, і мастацкая характаралогія і шмат што іншае. Бо ўсякая літаратура і ёсць найпершым чынам ідэя літаратуры: кожная нацыянальная літаратура заклікана вырашаць ёй адной дадзеную нейкую задачу і нейкую ідэю. Менавіта адмысловасцю сваёй задачы-ідэі яна і далучаецца да сусветнай культурнай гісторыі.

Фундамент пастаўлены дабротна. Але гэта будзе іншая гісторыя літаратуры. Яе зацікаўленні скла­дуць не столькі гістарычныя трансфармацыі станаў, колькі перманентныя працэсы нараджэння сэнсаў. Гіпатэтычна даводзіцца думаць, што падобны метадалагічны разварот запатрабуе і новай назвы. Магчыма, даследаванні больш правамерна будзе называць не «гісторыяй літаратуры», а «літаратурнай гісторыяй», якая, паклікаўшы да разгляду вялікія ідэі, тым часам вышукае, выглядзіць і непаўторную адэкватнасць іх вялікасных носьбітаў.

§ 4. Успрымальная свядомасць у суцэльным эстэтычным асяродку: «ушчыльненне» кагнітыўнага часу. Погляд на літаратуру праз ідэю суцэльнага эстэтычнага асяродку вартым уяўляецца яшчэ і з тае прычыны, што сама катэгорыя «ўспрымальнай свядомасці» да канца дваццатага стагоддзя набыла нетра­дыцыйны шлях фармавання.

Звычайна, успрымальная свядомасць уяўляе сабой рэцэптыўную тэрыторыю, дзе пад патранажам старэйшай пісьменніцкай генерацыі бесканфліктна змяшчаюцца і суіснуюць выпрацаваныя традыцыяй мастацкія формы. «Бацькі» кантралююць устойлівасць наяўнага літаратурнага канону. Аднак з часам, як сцвярджае так званая філіяцыйная тэорыя гісторыка-літаратурнага развіцця, усё большыя прэтэнзіі на сутнасць літаратурных густаў пачынае заяўляць малодшае, новае пакаленне літаратараў – «сыны». Тады выспявае канфліктная сітуацыя: «гарызонт чаканняў», прад’яўлены да літаратурнага твора «сынам», да­лёка не ідэнтычны таму «гарызонту», які для сябе ўсталяваў і цвёрда намераны яго прытрымлівацца «бацька». У гэтым творчым суперніцтве «старога» і «новага» выразна праяўляецца інакшасць, а падчас і рознаскіраванасць працэсаў кансерватыўнага ахоўвання спадчыны і агрэсіўнай дынамікі яе наватарскай скіраванасці.

Мы, аднак, прызвычаіліся да таго: літаратура адна, а кожнае пакаленне спявае «сваю» песню, чы­тае «свае» вершы, бачыць «сваю» драму. Іншымі словамі, кожнае чытацкае пакаленне бачыць літаратуру праз свае ўласныя эстэтычныя «вокны». Што і складае ў цяперашнім нашым уяўленні дыялектыку рэцэп­тыўнай нормы.

Але актуальная сучаснасць і тут выстаўляе свае патрабаванні. Даследчыкамі заўважана [3], што працягласць чалавечага жыцця, якая ў глабальным маштабе мае няўхільную тэндэнцыю да павелічэння, нечакана абвастрыла, а нават у нечым і перайначыла характар філіяцыйнага канфлікту творчых пакален­няў. З прычыны істотна ўзрослай працягласці жыцця «бацькаў бацька» – ужо літаратурны «дзед» – усё яшчэ настойліва працягвае «спяваць» свой лірычны вясковы раманс на тэрыторыі, даўно асвоенай не толькі, напрыклад, гарадскім фальклорам, але і найноўшай бардаўскай песняй ці наогул экстравагантным постмадэрнісцкім «перфомансам». Гэта значыць, што канфлікт з традыцыйнай парнай апазіцыі («баць­ка» – «сын») перавандраваў у шматмерную, ва ўсякім разе, траістую апазіцыю («дзед» – «бацька» – «сын»). Вызначальная творчая свядомасць, за якой у пэўны літаратурны перыяд замацоўваецца дамінант­ная функцыя – «бацькава», – перарастае свой час і ўступае ў, так бы мовіць, трайны канфлікт. «Бацькавай» свядомасці даводзіцца канфліктаваць не толькі з маладым татэмам, як тое бывала звычайна, не толькі з «сынам». «Бацька» ў дадатак яшчэ працягвае і нявырашаную эстэтычную спрэчку са сваім папярэднікам, татэмам «архаічным», нібыта аджылым. Тры «вакны», тры актыўныя творчыя «галасы» сыходзяцца зараз у адной прасторы, дзе ў ранейшай спадкаемнай сітуацыі месца заўсёды адводзілася толькі двум татэм­ным адзінкам – «старэйшаму» і «малодшаму».

Відаць, ва ўскладненасці карціны літаратурнай пераемнасці карэніцца адна з магчымых прычын, чаму сучасны стан мастацтва характарызуецца ўстаноўкай на перавагу рэлятыўнасці перад закончанасцю і ўгрунтаванасцю, на адноснасць і недаказальнасць ісціны, на брыкалажны прынцып пабудовы мастацкіх сэнсаў, урэшце рэшт – на прыкметнае ўтойванне аўтарскіх інтэнцый і перанясенне іх у сферу актыўнай сутворчасці чытача.

Я невыпадкова скарыстаў тэрміны з галіны міфалогіі: «стары і малады татэм». Так выдае, што на­мечаная актуальнай практыкай бурная траістая «рознагалосіца» пакаленняў можа істотна пахіснуць асно­вы архаічнай «цотнай» сістэмы перадачы мастацкай інфармацыі. Паводле народнай філасофска-этычнай светапогляднай сістэмы, цотнасць, парнасць валодае патэнцыйнай магчымасцю да развіцця, да далейшай жыццядзейнасці, тым часам як траістасць абазначае фіксацыю некаторай фінальнай стадыі гэтага самага развіцця [4, с. 132 – 154]. У міфалагічнай свядомасці і вобразнасць, і філасофія цалкам збудавана на пар­ным, «цотным» канфлікце, на барацьбе старога і маладога татэмаў: стары год – новы год, раніца (мала­досць) – вечар (старасць), бацька нявесты (стары татэм) – жаніх (малады татэм). Стары татэм пад розны­мі вобразнымі лічынамі заўсёды саступаў дарогу маладому, часта сябе прыносячы ў якасці рытуальнай ахвяры. У траістай сістэме гэткае вырашэнне канфлікту не прадугледжана.

Хто і чым павінен ахвяраваць цяпер, калі на подыум літаратурнага працэсу ступаюць не два, а тры дзейсныя героі? Ці магчыма адмаўленне існай мадэлі і з’яўленне новай мадэлі з не-міфалагічным цотным творчым вытокам? Што можа стацца з класікай мастацкай вобразнасці ў сувязі з падобнай мадэллю? – шэраг пытанняў, на якія культурна-гістарычная метадалогія не тое што не можа даць адказаў. Яна іх папросту не можа бачыць. А, значыць, не можа і праблемна вылучыць, што лішні раз сведчыць пра канечнасць пазнавальных магчымасцяў традыцыйных даследчых установак.

Сёння гэта відавочны факт: рытм навукі мяняецца. Гісторыю літаратуры пішуць адначасова прад­стаўнікі некалькіх пакаленняў. Кожнае – праз уласнае вакно светабачання і разумення механізмаў нара­джэння сэнсаў у грамадстве. Аднак апошняе ніяк не азначае, што нас з неабходнасцю чакае гісторыя, сатканая з канфліктаў назіральных пазіцый, методык і метадалогій, а, нарэшце, і вынікаў назірання. Як ні дзіўна, адначасовая прысутнасць у навуковым працэсе траістай формулы навуковых пакаленняў (умоў­ныя «дзед» – «бацька» – «сын») менш за ўсё скіравана на канфліктнасць. Нават усё ўяўляецца іначай: прагавораная акалічнасць не адмаўляе так неабходнага ў літаратурнай навуцы аб’ектыўнага гістарызму, а, наадварот, складае пункт вышэйшай яго запатрабаванасці. Толькі гістарызм паўстае ў некаторай віда­змененасці – у не-лінейнай яго якасці. Бо прысутнасць адначасовая некалькіх тыпаў пазнаючай, успры­мальнай свядомасці азначае ушчыльненне і самога часу пазнавання. А ва ўшчыльненым часавым канты­нууме практычна ў зрокава выяўным выглядзе паўстае ўніверсальны закон мастацкай творчасці: самыя нечаканыя і эпатажныя формы так званай постмадэрнісцкай эстэтыкі, яе агрэсіўная самаманіфестацыя на старонках сучасных перыёдык, яе падкрэсленая «перфоманснасць» ёсць нічым іншым як адвечным хо­дам мастацкай думкі, перманентнай з’явай літаратурнага працэсу, калі кожная новая літаратурная эпоха, прароблівае адну і тую ж працу – ажыццяўляе няспынны карпатлівы працэс удасканалення адной вялі­каснай рэчы – разыгрывання ў новых умовах мовы мастацкага выказвання, пачатай яшчэ далёкай архаіч­най свядомасцю. Тое, што ў лінейнасці гістарычнага часу ўяўляецца відавочным пасылам да канфлікт­насці эстэтычнай сітуацыі ў межах вонкава «нязгодных» між сабою пакаленняў, у рэальнасці азначае цалкам адваротную і безумоўна прагрэсіўную з’яву – сучаснік падае голас свайму бясконца далёкаму ге­ніяльнаму продку і, ва ўшчыльненым кагнітыўным часе, мае выдатны шанец пачуць яго слова ў адказ. А паколькі ва ўшчыльненым часе эстэтычнага руху літаратуры няма восі для размяшчэння аднаскіраваных паслядоўнасцяў, ад пункта А да пункта Б няма простаўказальнага вектара, то і сама магчымасць існаван­ня неінфармацыйных прастор скарачаецца да гіпатэтычнай іх адсутнасці. Лакуны ў такіх умовах зыхо­дзяць у нябыт³⁶.

§ 5. Koda-рэпрыза. І ўсё ж чалавеку мысліць дадзена паступальна гістарычна. Код навуковай мета­далогіі культурна-гістарычнага напрамку, па вялікім рахунку, заснаваны на пазнанні літаратуры як выраз­ніцы антрапалагічных каштоўнасцяў. І ў гэтым сэнсе засвоены код гісторыка-літаратурнай навукі не­вынішчальны, нягледзячы на вялікае мноства прычын, каб з ім развітацца. Зрэшты, і адмова ад яго не вырашае нічога. Бо яна не ёсць адмовай ад антрапалогіі. Яна ёсць усяго толькі зменай пункта погляду на літаратуру, пераакцэнтуацыяй вядучага актуальнага пытання. Яно ў тым, каб высветліць: што для гісторыі літаратуры як навукі на цяперашні момант мае прыярытэтнае значэнне – пазнанне законаў літаратуры як інтэрэстэтычнай рэальнасці, ці пазнанне літаратуры як сацыяльнай антрапалогіі, як гісторыі чалавечага духу.

Калі мы адкажам станоўча па першым з прапанаваных варыянтаў, мы выйдзем з абдымкаў куль­турна-гістарычнай школы. Калі па другім – зноў адчуем яе невынішчальную запатрабаванасць.
літаратура

1. 
   Барт, Р. Избранные работы: Семиотика. Поэтика: пер с фр. / Р. Барт; сост., общ. ред. и вступ. ст. Г.К. Ко­сикова. – М.: «Прогресс», «Универс». – 1994. – 616 с.
   
2. 
   Бройтман, С.Н. Историческая поэтика. Учебное пособие / С.Н. Бройтман. – М.: РГГУ, 2001. – 330 с.
   
3. 
   Тиханов, Галин. Будущее истории литературы: Три вызова ХХI века / Г. Тиханов // Новое литератур­ное обозрение. – 2003. – № 59. – С. 341 – 346.
   
4. 
   Крук, Я. Сімволіка беларускай народнай культуры / Я. Крук. – Мінск: Беларусь, 2011. – 430 с.
   

Е.Ю. Муратова (Витебск, ВГУ им. П.М. Машерова)

жүктеу/скачать 4.52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: