Зәйнәб Биишева Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителде
жүктеу/скачать 2.46 Mb.
|
|
Ғариф уйланып түбәгә текләне:
Ғариф һуҡ бармағын эйәк аҫтына терәп, Ҡыҙырас, ике ҡулы менән сикәһен баҫып, терһәктәрен өҫтәлгә терәп тынып ҡалды. Бер аҙға тиклем тәҙрә ҡапҡастарына килеп бәрелгән ямғыр тамсыларының өҙлөкһөҙ тасылдауы менән Йомғаҡтың йоҡо аралаш тәмле итеп мышнауы ғына ишетелеп торҙо. Тыныслыҡты Ҡыҙырас боҙҙо.
196 Ғариф бик серьез ҡиәфәт менән, тағы уң ҡулының һуҡ бармағын эйәге аҫтына терәп, уйға батты. Тағы тынлыҡ урынлашты. Ләкин оҙаҡламай тыныслыҡты Ҡыҙырас йәнә боҙҙо.
Ғариф ҡыҙғаныс төҫ менән Ҡыҙырасҡа ҡараны:
Был яуаптан Ҡыҙырастың ҡысҡырып көлөп ебәргеһе йәки Ғарифҡа бик ныҡ итеп һуҡҡыһы килде. Ләкин ошондай серьез эште көлкөгә йә талашҡа әйләндереү ярамай ине. Унан һуң Ғарифты ғына ғәйепләп тә булмай. Ул үҙе, ҡасандан бирле уйлап йөрөп тә, бер ни ҙә сығара алғаны юҡ бит әле. Атаһы кеүек, берәй эш уйлап табып, донъяны шаулатыу, Юлдаштың иҫен китәреү тураһындағы был уй унда бынан ун көн элек, быраулаусылар янына экскурсияға барған көндө үк, тыуғайны инде. Ул, шул саҡта Юлдашҡа асыуланып: «Туҡта, атайымдың эшенә иҫең китмәһә, ни, мин үҙем һинең иҫеңде китәрәйем. Ни, Ҡыҙырастың кемлеген күрһәтәйем», — тип уйлағайны. Бигерәк тә, ауылда үҙен шәп малай итеп танытып та, бында улай уҡ булып сыҡмағас, хәҙер ниндәйҙер бер ғәжәп шәп эш эшләп, Юлдашҡа үҙенең унан кәм түгеллеген бик-бик раҫлағыһы килә ине уның. Ә яҡшы уҡыу ғына уныңса шәп эш була алмай ине әле. Бер көн, ботаника дәресендә оятлы булғандан һуң, уның был уйы тағы ла нығыраҡ борсой башланы. Хәҙер инде, берәй шәп эш эшләп, Юлдашты ғына түгел, бөтә отличниктарҙы таң ҡалдырырға, шуның менән Юлдаш алдында дәрес белмәй тороу хурлығын һис шикһеҙ юйырға кәрәк һанай ине ул. Тик ошондай серьез эште бер үҙе генә эшләргә мөмкинме һуң? Ул быны дуҫы Ғариф менән бергәләп уйлап сығарырға булды. Ә Ғариф етмәһә, икеләнә, уйлап булмай, ти. Бөттө баш!.. Ахыр ул, ауыр көрһөнөп:
197 уны гел-гел уйлап йөрөйөк. Ни, хәҙер үк кенә табып булмаҫ уны. Эйе бит? — тине. Ғарифтың өҫтөнән ауыр йөк төшкәндәй булды. Ул ҡапыл, иркен тын алып:
Быны күреп, Ҡыҙырастың эсе тағы бошоп китте. Ғәжәп шәп эште уйлап сығарыуға булған ышанысы ҡаҡшай яҙҙы. Ләкин уйланған уйҙан ҡайтырға ярамай ине.
Ғариф ҡыйыу, ышаныслы яуап бирергә тырышты.
Бынан һуң ул эште артабан нисек алып барыу планын һөйләне.
Ғариф ризалыҡ белдереп, ауыр, ҙур башын ҡаҡты.
Бынан ары улар, өйҙә бер кем булмаһа ла, шыбырлап һөйләштеләр. Ҡыҙырас, һаман ҡыҙып-ҡыҙып, йәнләнеп нимәлер һөйләне, Ғариф, ризалыҡ белдереп, ауыр башын ҡағып торҙо. Улар ошолай бик мауығып, серләшеп ултырғанда, ишек төбөндә ятҡан Йомғаҡ, ҡапыл уянып, өрөп ебәрҙе. Малайҙар һикерешеп торҙолар. Был ваҡыт ишек төбөндә, йөҙө борсолоп, Ғарифтың әсәһе — Сәлимә апай баҫып тора ине.
Ғариф, әсәһенә ризаһыҙ ҡараш татттлап:
Э Ҡыҙырас уны, хәйләкәр йылмайып, сәләмләп ҡаршыланы.
198 нәрен һеҙгә күрһәтер өсөн, өйгә алып ингәйнем. Ул, ни, шаҡшы, һеҙҙе бик ныҡ ҡурҡыттымы? Ай, бөттө баш! Ни генә эшләтәйем икән?! Ни, Сәлимә апай, һыу эсеп ебәрәһегеҙме әллә?! Ул, йүгереп, ултырғыс алып килеп ҡуйҙы:
Ул, әлбиттә, Ҡыҙырастың һис тә генә эт һәнәре күрһәтергә килмәгәнлеген аңлай ине. Шулай ҙа, Йомғаҡтың һәнәрҙәрен күрергә әҙерләнгән һымаҡ, түргә уҙып, Ҡыҙырас килтереп биргән ултырғысҡа ултырҙы.
Ҡыҙырасҡа шул ғына кәрәк ине. Ул бер һикереүҙә ишек төбөнә, эте янына, барып етте.
Әсәһенең ваҡытһыҙ ҡайтыуы Ҡыҙырастың кәйефен боҙмауын күргәс, Ғариф та, күңелләнеп, Йомғаҡ янына барҙы.
Ҡыҙырас эшсән төҫ менән этенең һәнәрен күрһәтергә тотондо.
Йомғаҡ батҡаҡҡа бысранған яҫы тәпәйен наҙланып ҡына Ҡыҙырастың усына һалды. Ҡыҙырас карауат аҫтына кепкаһын ырғытты. Йомғаҡ, тайпан-тойпан баҫып, кепка артынан йүгерҙе. Уның бысраҡ аяғынан таҙа иҙәндә ҡара таптар ҡалды. Ләкин Ҡыҙырас быны күрмәгәнгә һалышты. Үҙе рөхсәт Иткәс, Сәлимә апай ҙа өндәшмәне. Йомғаҡ кеп 199 каны тешләп хужаһына килтереп бирҙе. Ҡыҙырас кепканы алып кейҙе лә Йомғаҡҡа:
Йомғаҡ арт аяҡтарына ултырҙы, ҡулдарын күтәреп, ҡыҙыл телен оҙон итеп сығарҙы ла, ҡолаҡтарын һалпайтып, аҡыллы, шаян күҙҙәрен көлдөрөп, берсә Ҡыҙырасҡа, берсә Ғарифҡа боролоп ҡараны. Уның был ҡыланышынан Ғарифтың әсәһе лә шарҡылдап көлөп ебәрҙе. Сәлимә апайҙың ҡурҡыуы бөткәнен күргәс, Ҡыҙырас, уйынын туҡтатып, ҡайтырға әҙерләнде.
Ҡыҙырас сығып китте. Ғариф уны тәҙрә үтә генә ҡарап ҡалды. Бындай ямғырлы, бысраҡ көндә уның урамға сыҡҡыһы килмәй ине.
Иртәгеһен Ғилман менән Юлдаш мәктәп ишегенән килеп ингәндә, уларҙың алдынан ғына Ҡыҙырас менән Ғариф та осрашты. Ҡыҙырас, Юлдашҡа эре генә ҡарап алғас, Ғарифҡа бик серле итеп:
Ғариф:
Ҡыҙырас ҡаты ғына итеп уның ҡабырғаһына төртөп алды:
Ғариф, ярамһаҡлы тауыш менән көлөп:
Бынан ары улар шыбырлап һөйләшеүгә күстеләр ҙә 200 шәберәк атлап коридор буйлап китеп барҙылар. Юлдаш: «Быныһы ла шул мине үртәр өсөн уйлап сығарылған бер нәмәлер әле», — тип уйлап, ғәҙәтенсә, Ҡыҙырас менән Ғарифты күрмәгәнгә, бер ни ҙә ишетмәгәнгә һалышты. Ҡыҙырас, уҡыуҙар башланғас, Юлдаш үҙенең ауылдағы һәм бындағы ҡылыҡтарын мәктәптә һөйләп ҡуйыр тип, бер аҙ шым ғына йөрөнө. Аҙаҡ, Юлдаштың ошаҡсы түгеллеген, ошаҡламаясағын белеп алғас, тамам ҡыйыуланды. Уның менән булыша, үртәй, үҙенә ҡарата булған хәҙерге иғтибарһыҙлығы, тиң күрмәүе өсөн үс ала башланы. Ғариф та бөтә көсө менән уның был эшен ҡеүәтләне. Юлдаш быларҙың бөтәһенә лә шул һаман һалҡын мыҫҡыллы йылмайыу йәки бөтөнләй иғтибарһыҙлыҡ күрһәтеү менән ҡәнәғәтләнде. Эле лә ул, Ҡыҙырастар үтеп киткәс, Ғилмандың, көлөп:
Ҡыҙырас Ғилманға ғорур ғына ҡарап алды ла:
Ғилмандың ошолай ҡыҙыҡһынып эйәреп килеүе генә лә Ҡыҙырастың үҙ-үҙен һөйөүсәнлеген кинәндерҙе. «ҒШЭ уйлап табылмаған хәлдә лә, ни, бынауы отличникты ошолай итеп аптыратыу гына ла үҙе ни тора!» тип уйлап алды ул. Үҙенең ҡапыл үҫеп китеүен тойҙо. Унан тағы ла ғорурыраҡ тауыш менән:
201 Ғариф та эре генә:
Был һүҙҙән Ғилман ҡысҡырып, рәхәтләнеп көлдө.
Ҡыҙырас менән Ғариф был сәнскеле һүҙгә тиҙ генә яуап таба алманылар. Ғилман ҡул ғына һелтәне лә класҡа инеп китте.
Ғилман менән Юлдаш дәрестән һуң, тамаҡ туйҙырғас, ашыға-ашыға ҡала паркы яғына китеп барғанда, Ҡыҙырас менән Ғариф та, «самокат»та шыуып, тротуарҙа уйнап йөрөйҙәр ине. Табалдырығына шариклы подшипник ҡуйып, тотоноп шыуыр өсөн, ултыртып йәнә бер таҡта беркетеп үҙе эшләгән был нәмәне Ҡыҙырас «самокат» тип йөрөтә, ошо нәмә менән урамдан үтеүсе күп кенә кешеләрҙең теңкәһенә тейеп бөтә. Сөнки «самокат» үҙе бәләкәс булһа ла, тауышы бик көслө, ҡолаҡ ярғыс йәмһеҙ ине. Ғилман, яҡшы ишетелһен өсөн, «самокат» тауышынан уҙғарырға тырышып:
Ҡыҙырас «самокат»ын этәреп, йүгереүенән туҡтамай ғына:
Ғилман, туҡтап:
Кискә табан Ғилман менән Юлдаш, парктан ҡайтып, дәрес әҙерләргә ултырғанда, улар һаман уйнап йөрөйҙәр ине әле. Ҡала китапханаһынан ҡайтып барған Ғәбит ағай уларҙың уйнауының иң ҡыҙған сағына осраны. Бына 202 Ҡыҙырас менән Ғариф, һыңар аяҡтары менән «самокат» тың табалдырығына баҫып, икенсеһе менән ергә тибеп этәрә-этәрә, тротуар буйлап уға ҡаршы еләләр. Э уларҙан алда килгән оло ғына ҡатын, ҡулын һелтәп, сабырһыҙланып һөйләнә:
Ҡыҙырас менән Ғарифҡа ҡыҙыҡ. Улар көлә-көлә ҡатын янынан дөбөр-шатыр уҙып китәләр. Ҡатындың:
Быны күреп, Ғәбит ағай башын сайҡап бер аҙ туҡтап торҙо ла, ҡайтыу яғына китмәйенсә, ашығып малайҙар артынан боролдо. Уны иң элек Ғариф күреп ҡалды һәм, ҡото осоп:
Ғариф уның артынан эйәрҙе. Ғәбит ағай был йорт тәңгәленә килеп еткәндә, улар бер ҡайҙа ла күренмәйҙәр ине инде.
Бына биш-ун минут ваҡыт үтеп китте. Малайҙар, үҙҙәре йәшенгән утын һарайынан баштарын һоноп, тирә-йүнде ҡаранылар. Ғәбит ағайҙың аяҡ тауышы ишетелмәҫме, тип тыңланылар. Шикле нәмә күренмәгәс, кем уҙарҙан атылып, һарайҙан килеп сыҡтылар ҙа, бер-береһеиә ҡарашып, әҙерәк өндәшмәй торғас, икеһе бер юлы көлөп ебәрҙеләр.
Унан, тағы ла шәберәк уйнап алыр өсөн, урамға йү 203 гереп сыҡтылар. Ләкин шунда уҡ, ҡапҡа төбөндә, икеһе бер юлы ҡатып ҡалдылар. Ҡыҙырас эсенән: «Бөттө баш! — тип үҙенең яратҡан һүҙен бер нисә тапҡыр ҡабатлап алды. — Көткән бит?!» Малайҙар кире йүгерергә лә, алға ташланырға ла, бер һүҙ өндәшергә лә хәлдәре ҡалманы. Сөнки ҡапҡанан бер-ике аҙым ғына ситтә, нигеҙ буйында, Ғәбит ағай уларҙы көтөп ултыра ине. Ул, бер ни өндәшмәй оҙаҡ ҡына уларға текләп торғас, йомшаҡ ҡына итеп:
Их, ошо йомшаҡ һүҙ! Ҡыҙырасты үлтерә лә ҡуя шул. Исмаһам, ҡаты итеп, баҡырып әйтһен, әрләһен ине. Ул саҡта Ҡыҙырас та былай ебеп ҡалмаҫ ине. Йомшаҡ, яҡшы һүҙ алдында ул ниңәлер үҙе лә йомшарып, еңелә лә ҡала бит. Ә Ғариф инде күптән ҡуян йөрәк. Малайҙар күҙҙәрен ергә төбәп, «самокат»тарын ташларға ла, ташламаҫҡа ла белмәй, әкрен генә уға табан атланылар.
Малайҙарҙың атлауы тағы ла әкренәйә төштө. Улар, ике аҙым ерҙе ҡая ташҡа менгән һымаҡ көскә үтеп, уҡытыусының ҡаршыһына барып баҫтылар.
Малайҙар ни әйтергә белмәнеләр. Баштарын тағы ла түбәнерәк эйҙеләр. Ғәбит ағай ултырған еренән торҙо ла, йомшаҡ ҡына итеп:
әсәйең менән һөйләшергә кәрәк булыр, — тип өҫтәне. Ҡыҙырас, бөтөнләй ҡурҡып, тағы бер ҡат: «Бөттө баш!» — тип уйлап алды ла теләмәй генә Ғәбит ағай артынан эйәрҙе. Ә Ғариф, артына боролоп ҡарай-ҡарай, үҙҙәре яғына осто. Ғәбит ағай менән Ҡыҙырас ҡайтып ингәндә, Әсмәбикә апай: 204
ДЫ.
Әсмәбикә апай, уҡытыусы артынан инеп килгән улына күрһәтеп, һуҡраныуын дауам итте:
Ишек төбөнә түшәлгән балаҫҡа аяғын ентекләп һөрттө лә, йәшникте күтәреп, түргә уҙып та китте. Ҡыҙырас та һүҙһеҙ генә уның артынан эйәрҙе. Унан, танауын тарта биреп, Ғәбит ағай ҡаршыһына, өҫтәл янына барып баҫты ла: «Ни, бына хәҙер, әсәйем менән икәүләп, әрләй, аҡыл өйрәтә, өгөт-нәсихәт ҡыла башларҙар» тип, эсе бошоп көтөп торҙо. Ә Ғәбит ағай, у га һис тә иғтибар итмәй, гүйә бында ни өсөн килгәнен дә онотоп, уйынсыҡтарҙы аҡтарырға тотондо. Ул һәр бер уйынсыҡты ентекләп ҡарай, тәтәй уйнатҡан бала шикелле:
Ғәбит ағай, уйынсыҡтарҙы теҙеп бөткәс тә, күңелле йылмайып, Ҡыҙырас бер ҡасан да ишетмәгән ниндәйҙер бер сәйер көй көйләп, өҫтәл янында әйләнде, уларҙы төрлө яҡтан килеп ҡарап торҙо, ысын күңелдән кинәнеп, устарын ыуып:
205 ҡуйҙы. Ҡыҙырас, бының ысынмы, юрыймы әйтелгәнен аңларға тырышып, Ғәбит ағайҙың күҙҙәренә төбәп, оҙаҡ ҡына ҡарап торҙо. Ләкин уның йылмайып, семәкәйләнеп, янып торған зәңгәрһыу күҙҙәренән бер ни ҙә аңламай: «Ни, юрый ғына «шәп» тигән булалыр. Хәҙер бына, ни, урамда ел ҡыуып йөрөүең етмәгән, өйҙә лә теләһә ни эшләп тик ултыраһың икән һин, тип әрләй башлар әле», — тип көттө. Әсмәбикә апайға Ғәбит ағайҙың бөтә ҡыланышы балаларса бер ҡатлылыҡ, еңел аҡыллылыҡ һымаҡ тойолдо. «Был ни ғәләмәт? Ниңә килеүен дә әйтмәй-нитмәй, тәтәй уйнатырға ултырҙы ла ҡуйҙы. Уҡытыусыһы ла шул Ҡыҙырастан кәм түгел, ахырыһы», — тип уйланы ул. Ә Ғәбит ағай, бара торғас, уйынсыҡтарҙы күреп туйҙы булһа кәрәк, тәү тапҡыр күтәрелеп, ҡаршыһында баҫып торған Әсмәбикә апайға ҡараны ла, күңелле итеп:
Әсмәбикә апай ғәмһеҙ генә итеп көлөп ҡуйҙы:
206 на тауыш менән. Сөнки иренең быға ваҡыт тапмаҫын аңлай ине.
Унан йомшаҡ, йылы устары менән Ҡыҙырастың башынан һыйпаны:
Бынан һуң Ғәбит ағай, нимәлер хәтерләгән кеүек, бер аҙ өндәшмәй торғас:
Ҡыҙырастың йөрәге ниндәйҙер татлы ҡыуаныс менән тулап китте: «Ышан, ни, ышан, Ғәбит ағай. Мин тырышырмын... Бына күрерһең...» Бынан һуң Ғәбит ағай Ҡыҙырастың ҡайҙа, нисек, ҡасан ултырып дәрес әҙерләүе, ниндәй китаптар уҡыуы, кемдәр менән уйнауы, ата-әсәһенең уға нисек ярҙам итеүе менән ҡыҙыҡһынды. Әсмәбикә апайға ниндәйҙер кәңәштәр бирҙе. Унан нисектер уйсанланып ҡалған Ҡыҙырастың башынан тағы бер ҡат дуҫтарса һыйпаны:
Ҡыҙырас менән Әсмәбикә апай, ул ҡапҡанан сығып киткәс кенә, иҫтәренә килделәр.
Ә Ҡыҙырас ырғый-һикерә уйынсыҡтарын йәшнигенә тултыра башланы. Үҙе ниндәйҙер ғәжәп ҙур йәнлелек, ҡыуаныс менән: жүктеу/скачать 2.46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|