Зәйнәб Биишева Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителде
жүктеу/скачать 2.46 Mb.
|
лөп тә ебәрҙе. Ҡыҙырас Талип менән Зарифаның күҙ ҡараштарынан да: «Ҡыҙырасты, бешмәгән малайҙы, староста итһәң, эште ҡырырһың инде!» тигән уйҙы аңланы. Э Ғәбит ағай тыныс, ышаныслы тауыш менән үҙ фекерен раҫларға тырышты:
Ҡыҙырас, үҙенә ҡарата Ғәбит ағай тарафынан күрһәтелгән был көтөлмәгән ышанысҡа ни тип яуап ҡайтарырға ла белмәй, башын түбән эйҙе. Э Юлай, ысынлап уҡ ныҡ аптырап, Ғәбит ағайға ҡараны. Ул, әле пионер ҙа булмаған насар уҡыусыны староста итеп ҡуйып, эште өҙөүҙән ҡурҡа ине. Ләкин, һис тә уйламағанда, Ғәбит ағайҙың фекерен Ғилман да яҡланы.
Юлайға дөйөм фекергә ҡушылыуҙан башҡа сара ҡалманы. Пионерҙар, етмәһә, тегеү-сигеү түңәрәгенә 231 староста итеп Гөлкәйҙе лә һайлап ҡуйҙылар. Етәксе эште гел алдынғы, тыйнаҡ уҡыусыларға ғына тапшырырға өйрәнгән Юлай эстән быға ла риза булманы. «Былай булһа, эште өҙҙөк!..» — тип борсолоп уйланды ул. Ғәбит ағай, ҡарышҡан шикелле, Гөлкәйҙең кандидатураһын да яҡланы.
Етмәһә, Гөлкәйе лә риза булып, ҡыуанып, ауыҙын йәйеп ултыра. Зарифаға ҡарап:
Икенсе мәсьәлә класта уҡыуға өлгәшеүҙең торошо хаҡында ине. Был турала иң элек Ғәбит ағай һүҙ алды:
232 ҙың ҡәҙерен белмәүсе балалар беҙҙең класта бар әле... Эйе, бар... — тип ҡуйҙы. Унан, үҙ-үҙе менән һөйләшкән кеүек, уйсан ғына дауам итте. — Бәлки, бында беҙҙең — педагогтарҙың ғәйебе лә ҙурҙыр. Беҙ уларға үҙ бурыстарын тейешенсә төшөндөрә, яҡшы уҡыу, халыҡҡа хеҙмәт итерлек бына тигән кешеләр булып етешеү теләге менән ярһыта белмәйбеҙҙер... Шулай ҙа... Ул, ҡапыл йәнләнеп:
Балалар уға ғәжәпләнеп тә, ҡыҙыҡһынып та ҡаранылар. Ошондай ир уртаһы кешенең ҡасандыр вожатый булып йөрөүен күҙ алдына килтереүе уларға ауыр ине.
Ул шулай берсә әкрен, уйсан, берсә дәртле, тулҡынлы тауыш менән һөйләне лә һөйләне. Гүйә йөрәгендә ятҡан иң ҡәҙерле хазинаһын, түкмәй-сәсмәй, бөгөн үҙенең уҡыусыларына, алмашсыларына бүләк итеп бирҙе. Балаларҙың күҙ алдына бынан егерме биш йыл элек 233 булған тормош бөтә матурлығы һәм ауырлығы менән килеп баҫты. Әле өҫ-баштары бик шәп булмаһа ла, күп ваҡыт табандан ҡар, муйындан ел өрөп торһа ла, йөҙҙәре ҡояштай яҡты, шат пионерҙарҙың, ҡалала — нэпмандарға, ауылда кулактарға ҡаршы ҡыйыу көрәшеүсе йәш батырҙарҙың яҡты образдары уларҙың йөрәгендә тә- рән хөрмәт, ысын һоҡланыу уятып үттеләр. Бөтәһе лә ул пионерҙарҙың өлкән быуын революционерҙарға эйәреп йырлаған дәртле революцион йырҙарын ишеткән кеүек булдылар. Әйтерһең дә, улар, тигеҙ колонналар булып, күмәк йыр менән әле генә урамдан уҙып киттеләр! Смело, товарищи, в ногу! Духом окрепнем в борьбе. В царство свободы дорогу Грудью проложим себе... Ғәбит ағай хикәйәһен:
234 ҙең баһаһын аңларға, уҡыуҙың ҡәҙерен белергә өйрәнергә кәрәк. Шунһыҙ булмай. Ниндәй бәхетле быуын бит һеҙ! Был бәхеттең ҡәҙерен белергә кәрәк! Эйе бит, балалар?.. — тип өндәште. Уның һөйләгәнен тауыш-тынһыҙ тыңлап ултырған балалар бер тауыштан:
Ҡыҙырас бер ни тип тә өндәшә алманы. Уның йөрәге бына хәҙер үк, ошонда уҡ, үҙенең шәп пионер булыу, оҫталыҡ түңәрәген бына тигән итеп ойоштороп ебәреү теләге менән ашҡынып тибә ине. Ләкин Ғәбит ағайҙың артабанғы һүҙе, уны уйынан туҡтатып, йәнә һағайырға мәжбүр итте.
Ҡыҙырастың ваҡ һоро һипкелдәре араһынан бөрсөк- бөрсөк тирҙәр атылып сыҡты. Ғәбит ағайҙан бая ғына ишеткән маҡтауҙан һуң был шелтәне күтәреүе бигерәк ауыр булды уға. Ә Юлай Ғәбит ағайға: «Ә һеҙ уны, етмәһә, староста итеп һайлаттығыҙ!..» тигән шикелле, үпкәлерәк ҡарап алды ла ҡоро ғына тауыш менән:
Пионерҙар, әллә Ғәбит ағайҙың хикәйәһенән алған тәьҫир аҫтында тынып, әллә был мәсьәләгә нисек ҡа 235 рарға аптырабыраҡ, бер аҙ өндәшмәй ултырҙылар. Юлай:
Гөлкәй, ғәҙәтенсә, шырҡылдап көлөп алды ла:
Ҡыҙырас менән Ғариф, түбән ҡарап, өндәшмәй тик ултырҙы. Бына Ғилман ҡул күтәрҙе. Юлай уға һүҙ бирҙе. Ғилман ҡабалана биреп һөйләп китте:
Ғилман дауам итте:
Пионерҙар көлөшөп ҡул сабып ҡуйҙылар. Гөлкәй уның урынлы-урынһыҙ «малай» тип һөйлә- үенән ҡысҡырып көлөргә генә торғанда, Ғилмандың: 236
Был тәҡдимде иң элек Ғәбит ағай хупланы. Ул, ғөмүмән, һис бер сәбәпһеҙ насар уҡыған, ялҡау балаларҙы алдынғы балаларға беркетеүгә ҡаршы ине.
Ғилман ултырҙы. Юлай, ғәҙәтенсә, Ғәбит ағайға оҡшатып, йомшаҡ, сабыр, ышаныслы итеп һөйләргә тырышып, Ҡыҙырасҡа мөрәжәғәт итте:
Ҡыҙырас, түбән ҡарап, өндәшмәй тик ултыра бирҙе. Ул, Юлдаштың быға нисек ҡарауын белмәй тороп, ни әйтергә лә ҡыймай ине. Э йөрәге: «Юлдаш ни әйтер?.. Юлдаш ни һөйләр? Хәҙер... Хәҙер ул бына мине «ул алдаҡсы, ул ҡурҡаҡ, ул бешмәгән...» тип һөйләп ташлар... Ни, староста итеп һайлап ҡуйғас ҡына, хур булам бит инде... Бөттө баш, бөттө!..» тип ҡаты борсолоп китте. Юлай ҡарашын Юлдашҡа күсерҙе. Ул да, ни өсөндөр башын баҫып, ризаһыҙ төҫ менән ултыра ине. Ул, аптырап:
237 Юлдаш күтәрелеп ҡарамай гына.
Юлдаш, көскә тауышын сығарып:
Юлдаш үҙһүҙләнеп:
Ҡыҙырас еңел һулап ҡуйҙы. «Әһә, әйтмәне. Бәйләмәне. Хур итмәне!..» тип, ҡыуанып, Юлдашҡа ҡарата рәхмәт тойғоһо менән тулышып типте хәҙер уның йөрәге. Ә Юлай, тамам аптырап:
Юлдаш һаман шул «тик»тән башҡаны әйтмәне. Бүлмә ҡапыл тын булып китте. Бөтәһе өсөн дә был көтөлмәгән хәл ине. Юлай, ҡапыл ғына быға нисек ҡарарға, ни әйтергә белмәй аптырап, балаларса бер ҡатлы, ҡыҙғаныс ҡиәфәт менән Б’эбит ағайға ҡараны. «Бәлки, артабан ул алып барыр... Мин инде был бәләкәстәр менән нимә эшләй алам?!» Юҡ, Ғәбит ағай бер ни ҙә булмаған кеүек ҡайҙалыр ситкә ҡарап тик ултыра. Әйтерһең дә, «әйҙә, был хәлдән үҙең нисек булдыра алаһың, шулай арын», тимәксе була. «Инде ни эшләргә? Нимә әйтергә был бәләкәскә! Бына һиңә отличник...» — тип йәберһенеп уйланды Юлай. Ошо ваҡытта уның иҫенә үҙенең бығаса һәр эштә тик отличниктарға ғына таяныу ы, әле лә бына Ҡыҙырасты староста итеп һайлауҙы бөтөнләй хилаф күреүе килеп төштө. Ул, Юлдашҡа асыулы ҡарап: «Улар араһында бына ниндәйҙәре лә булырға мөмкин икән!» — тип уйлап алды. Ә Ғәбит ағай һаман өндәшмәй тик ултыра ине. Эйе, эште нисек тә уның үҙенә ослап сығырға тура килә. 238 Аптырайым тип, сборҙы ташлап ҡасып булмай бит... Ул, тамағын ҡыра биреп, оҙон сәстәрен артҡа ташлап алды ла асыуҙан, аптырауҙан яҡшы ат кеүек тулаған йөрәген баҫырға, баҫалҡы, ышаныслы һөйләргә тырышып:
Класс тағы бер аҙ тын булып торҙо. Ахыр Зарифа ҡул күтәрҙе. Юлдаш тәненә эҫе һыу ҡойолоп киткән кеүек тойҙо. Яңаҡтары тағы ла ныгыраҡ ҡыҙарҙы. Уға бик ауыр ҙа, оят та ине. Ләкин ул үҙ һүҙенән ҡайтырға теләмәне, һаман шулай түбән ҡарап тик ултырҙы. Юлай:
Зарифа, тороп баҫҡас, Юлдаштың был эшенә баһа бирерлек йәтешле һүҙҙәр таба алмаған һымаҡ, оҙон ҡалын сәс толомдарын тынысһыҙ тартҡылап, бер аҙ өндәшә алмай торҙо. Күрәһең, ул ҡаты тулҡынлана, ләкин уның яҡты ҡуңыр күҙҙәре ҡыйыу, серьез ҡарайҙар ине. Ахыр ул, ҡырҡыу итеп:
Юлдаш өндәшмәне. Зарифанан һуң Талип һүҙ алды:
Пионерҙар Талиптың һүҙен дә:
Юлдаш, баяғыса үҙһүҙләнеп, һаман өндәшмәй тик 239 ултыра бирҙе. Битенә йүгергән ҡыҙыллыҡ тағы ла нығыраҡ ҡуйырҙы. Үҙе, тамам әсенеп: «Теләһәгеҙ нәмә генә һөйләгеҙ, мин барыбер уны шефлыҡҡа алаһым юҡ. Мин уны яратмайым», — тип уйланы. Ләкин, ғәҙәте буйынса, уйын тороп әйтмәне. Был хәл пионерҙарҙың асыуын ҡабартты. Тағы-тағы күптәр сығып һөйләне. Хатта бығаса Юлдашҡа һоҡланып бөтә алмаған Гөлкәйгә хәтле уны ғәйепләне.
Бер Ҡыҙырас ҡына Юлдашты ғәйепләмәне. Ләкин хәҙер эш былай ҙурға киткәс, Юлдаштың бер нәмә лә һөйләмәүенә уның баштағы шатланыуы аҡрынлап һүрелә барҙы. Ул хәҙер, борсолоп: «Ни, Ҡыҙырас — насар малай. Ул мине алданы, миңә һуҡты, ул минән көлдө. Ҡыҙырас, ни, үҙе ул иптәшлеккә, дуҫлыҡҡа яраҡһыҙ, тип әйтһә лә ҡуйһасы», — тип уйланы. Тик был хаҡта үҙе һөйләп бирергә ҡыйыулығы етмәне. «Ни, ҡалай итеп үҙеңде яманлайһың. Кеше яманлап һөйләһә, бер хәл... Ниңә был, ни, Юлдаш һөйләп кенә бирмәй икән? — тип, ысын тынысһыҙланып уйланды ул һаман, — ни булһа ла булыр, һөйләһен ине... Барыбер бөткән баш бөткән...» Шул уҡ ваҡытта Ҡыҙырас үҙенең күңелендә Юлдашҡа ҡарата хөрмәт арта барғанын да тойҙо. Уның башында: «Бына егет, исмаһам. Үҙенә ауыр булһа ла, ни, минең ғәйепте әйтмәй бит. Ә бына Ғариф хәҙер һөйләп бирер ине. Ни, ул бөтә ғәйепте үҙ өҫтөнә алып ултырмаҫ ине. Мин ни эшләр инем икән?.. Моғайын, мин дә әйтмәй түҙә алмаҫ инем... Э ул бына нисек?! Их, уның кеүек булырға ине...» — тигән уйҙар ҡабатланды. Э Юлай, тамам аптырап һәм асыуланып, күңеленән: «Бына һиңә пионер, бына һиңә отличник!..» — тип ҡабатланы. Сбор иптәшлеккә ярамаған был ҡылығы өсөн Юлдашҡа ҡаты иҫкәртеп үтергә ҡарар итте. Бынан ары Юлай тағы Ҡыҙырасҡа ҡарап һүҙ башланы: 240
Ҡыҙырас, үҙен Юлдашҡа оҡшатыбыраҡ ғорур, тыныс, ышаныслы итеп тоторға тырышып, хатта элеккесә «ни» тип тотлоға биреп тороуын да ташлап:
Ҡыҙырастың был яуабы бөтәһенә лә оҡшаны:
Ғәбит ағай менән Юлай ҙа пионерҙарҙың был фекеренә ҡушылдылар. Ҡыҙырастың һүҙен тағы бер ҡат һынап ҡарарға булдылар. Сбор Тыуған илгә арналған йыр менән тамамланды. Сборҙан һуң Ғилман Ғарифты үҙ янына саҡырып алды.
Ғариф ихласлыҡ менән баш ҡаҡты һәм Ҡыҙырас янынан, танауҙы юғары күтәреп, эре генә уҙып китте. Йәнәһе: «Күрәһеңме, Ҡыҙырас, Ғариф кем менән китте!..» — тимәксе. Ләкин Ҡыҙырас быны абайламаны. Уның уйҙары Ғариф тирәһендә йөрөмәйҙәр ине хәҙер. Юлай менән Ғәбит ағай мәктәптән бергә сыҡтылар.
241
Юлдаштың был көтөлмәгән яраҡһыҙ эшенә асыуланып, бөтә яһалма серьезлығын юғалтҡан Юлай, башын һелкеп, сәсен бер нисә тапҡыр артҡа ташланы. Ахыр сәстәре һаман ҡарышҡан шикелле күҙенә төшөп йөҙәткәс, ҡулында ыуғылап килгән кепкаһын башына ҡаты бәреп кейеп ҡуйҙы. Унан, ҡырҡыу итеп:
Улар ҡул ҡыҫышмай ғына хушлашып айырылыштылар. Был көтөлмәгән хәл уларҙың икеһен дә лә күңелһеҙ тәьҫир ҡалдырғаны күренеп тора ине. Сборҙан һуң Юлдаш япа-яңғыҙ ҡайтып китте. Ғәҙәттә, һөйләй-көлә ике квартал уның менән бара торған Гөлкәй ҙә, өйгә хәтле оҙатып ҡуя торған Ғилман да уның янында юҡ ине хәҙер. Гөлкәй менән Зарифа әкрен генә нимәлер һөйләшә-һөйләшә арттан киләләр, ә Ғилман Ғариф менән киткәйне. жүктеу/скачать 2.46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|