Зәйнәб Биишева Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителде
жүктеу/скачать 2.46 Mb.
|
китеш тотоп тышҡа сығып китте. Тыш шундай йылы, ҡояшлы. Уларҙың болдорона ҡояш бигерәк тә сағыу төшөп тора. Юлдаш, сыҡҡас, шунда уҡ болдорға ултырҙы. Уны күреп, Ҡыҙырас та үҙҙәренән йүгереп килеп сыҡты.
Юлдаш, башын күтәрә биреп, Ҡыҙырасҡа еңелсә генә ҡарап алды:
139 ҡа барған кәмә кеүек тоя башланы. Шуға күрә ул, саяланып, нисек кенә булмаһын, Юлдаштың иғтибарын ҡайтанан яуларға, уны үҙенә ҡаратырға тырышты. Ошо теләк менән ул бына клумбалар араһында емһенеп йөрөгән кескәй ялбыр этен дә:
Ысынлап та, йомғаҡҡа оҡшаған, йомро кәүҙәле, көҙгө имән япрағы һымаҡ, һаргылт сыбар, оҙон аҡ йөнлө был кескәй эт, ҡамыт аяҡтарын арҡыс-торҡос баҫып, тайпаңлап, яҫы ҡойроғон уңға-һулға һелтәп йүгереп килеп тә етте. Ҡыҙырас уға, үҙенең аяҡ аҫтына күрһәтеп:
«Минең йүгереп уйнағым килә, ә һин мине ятҡырып ҡуяһың», — тимәксе ине. «Артабан нимә эшләргә?» — тип уйланып, бер аҙ ултырғас, Ҡыҙырас Йомғаҡтың елкә йөнөнән тотоп үргә күтәрҙе. Эт бөгәрләнеп әкрен генә сыйылданы. Ҡыҙырас Юлдашҡа эре генә ҡарап алды. Йәнәһе: «Уның был батырлығын Юлдаш күрәме икән?» Юҡ, Юлдаш ҡырын күҙ ҙә ташламаны. Ҡыҙырас этен тағы аяҡ аҫтына һалып ҡуйҙы.
Йомғаҡ, тыңлаусан һуҙылып, ялбыр ҡойроғон йәйел- теп, тик кенә ята бирҙе. Ҡыҙырас, тағы ниндәй һәнәр күрһәтеп, Юлдаштың иғтибарын яуларға белмәй, баҫҡыста оҙаҡ ҡына ултырҙы. Ахырҙа уның үткер сөм ҡара күҙҙәре ғәҙәттәге шаянлыҡ менән тоҡанып киттеләр. Ваҡ һоро һипкел менән сыбарланған йомро битенә ҡыйыулыҡ сыҡты. Әҙ генә үргәрәк ҡарап торған бәләкәс танауы тағы ла сәкәйҙе. Сиктән тыш ҡуйы, тырпайған сәстәре тағы ла нығыраҡ үрә торҙолар. Ваҡ ҡына, үткер аҡ тештәре йылтырап китте, һәм ул бармаҡтарын ауыҙына ҡапты ла ҡолаҡ ярғыс әсе итеп һыҙғырып ебәрҙе. Аяғы аҫтында ятҡан Йомғаҡ ҡурҡып, сыйылдап ситкә ташланды. Ә Юлдаш Ҡыҙырас яғына бер генә тапҡыр һалҡын, мыҫҡыллы ҡараш ташланы ла тағы китабына эйелде. «Былай ҙа барып сыҡманы», — тип уйланы Ҡыҙы- 140 рас. Юлдаштың бындай яман иғтибарһыҙлығына аптырап, ғәрләнеп, бер һикереүҙә урам яҡ ҡойма янына барып етте лә ҡапҡа бағанаһы буйлап үрмәләп менеп китте. Унан ҡоймаға атланып ултырҙы ла әсәһенең бәпес һикерткәндә йырлаған таҡмағын әйтеп ебәрҙе: Алабуға бей балыҡ, Ҡайҙа икән суртаны? Бейеп йөрөй Бикәһе, Ҡайҙа икән Солтаны? Йомғаҡ та, Ҡыҙырастан ҡалышмаҫҡа теләп, ҡойма буйында һикеренде. Тик, һикергән һайын, туп шикелле, ергә ауып ҡына төштө. Ахыр, үҙен ҡалдырып, үргә менеп ултырған хужаһына үпкәләп, йүгерә-йүгерә өрә башланы. Ә Юлдаш торҙо ла, китабын ҡултығына ҡыҫтырып, өй артындағы баҡса яғына китте лә барҙы. Сөнки Ҡыҙырас был ҡыланыштары менән уны тағы ла нығыраҡ биҙҙерҙе. Хәҙер ул ауылда уның менән дуҫ булып йөрөгән күңелле, һәйбәт Ҡыҙырасҡа һис тә оҡшамай ине. Был иғтибарһыҙлыҡҡа Ҡыҙырастың түҙер хәле ҡалманы. Тамам асыуы килде. «Эһә, ни, һин шулай эреләнмәксе булаһыңмы ни әле? Бында, Октябрьскиға, күсеп килдем тип, кәпәренәһеңме ни?» — тип уйланы. Унан күҙ асып йомғансы ҡойма башынан һикереп төштө лә Юлдаштың артынан йүгерҙе. Хәҙер инде ул үҙен Юлдашты өйрәтеп, ҡабырғаһын төйгөсләп алырға ла хаҡлы һананы. Сөнки ул үҙе, ҡай саҡта аңламаҫтан маҡтанып ебәрһә лә, башҡа маҡтансыҡ малайҙарҙы яратмай ине.
Йомғаҡҡа шул ғына кәрәк ине. Йүгереп, тәгәрләп барып, Юлдаштың ботинка башына йәбеште.
Ҡыҙырас үҙе уның арҡаһына ныҡ ҡына итеп берҙе тондорҙо.
Икенсе ҡулы менән ҡабырғаһына төрттө. —• Ике! 141 / Унан үҙе, артабан ысынлап һуғышырға әҙерләнеп, ҡапыл ғына артҡа һикерҙе лә, ике йоҙроғон боксерҙарса төйнәп, һул аяғын артҡа терәп, уң тубығынан бәгөбөрәк алға баҫты. Ьул йоҙроғо менән күкрәген ҡаплап, уңын алға һуҙҙы. Ул, һуғышҡанда, гел шулай итеп уҫал һуғыша ине. Ошо ваҡыт Ҡыҙырас менән бер ишек аралаш малайҙар: йыуантыҡ Талип, зәңгәр күҙле, етен сәсле, һылыу малай Борис, Ҡыҙырастың элекке дуҫы Ғарифтар ҙа, һуғыш булаһын тойоп, ҡайҙандыр йүгерешеп килеп сыҡтылар.
Яңы ҡалала тағы бер ун көн үтеп китте. Көҙ яҡынлашты. Йорттоң артында, ҡояш төшмәгән ерҙә, хәҙер һалҡын. Э йорт алдында, сәскәләр үҫеп ултырған яҡта, йылы, рәхәт. Ҡара биҙәк төшкән ҡыҙыл сәкмәндәрен ябынып, еңгәсәйҙәр ҡояшта ҡыҙынырға сыҡҡан. Улар, ҡара төрткөлө ҡыҙыл өйкөмдәр булып, йорттоң нигеҙенә йәбешеп тора. Түңәрәк япраҡлы бесәй табаны үлән- 142 \ дәре, елгә әкрен генә сайҡалып, уларға һуға. Бына Ҡыҙырас та, Йомғағын эйәртеп, ошо стена буйына килеп ултырҙы ла, бармағы менән төрткөләп, еңгәсәйҙәр өйкөмөн туҙҙыра башланы. Улар иренеп кенә таралдылар ҙа, арыраҡ китеп, тағы өйкөлөшөп, тынып ҡалдылар. Күрәһең, улар ҡояшта йылынып туя алмайҙар. Йомғаҡ, хужаһының ни эшләгәненә төшөнөргә тырышып, киң, яҫы ҡолаҡтарын берсә торгоҙоп, берсә ятҡырып, оҙаҡ ҡына ҡарап ултырҙы. Тик был уйындың һис тә ҡыҙығын тапмағас, яҫы теле менән Ҡыҙырастың танауын ялап алды. Ҡыҙырастың үҙенә лә был уйын оҡшаманы, күрәһең. Ул ҡыҙыҡлыраҡ башҡа нәмә эҙләп аяғүрә тороп баҫты: «Ҡайҙа барырға, нимә эшләргә?..» Ана тегендә, болдорҙа, Борис, Юлдаш, Ғилман Юлдаштың баянын ҡысҡыртып ултыралар. Улар баянда өйрәнеп маташалар. Юлдаш хәҙер, Ҡыҙырасты ташлап, улар менән танышып, дуҫлашып алған булды. Ҡыҙырас, бер көн уның арҡаһына һуҡҡаны бирле, улар янына барырға ҡыймай йөрөй. Ә Юлдаш уны хәҙер малайға ла һанамаған була. Әһә, бына бында, тирәк төбөндә генә, Әнисә ултыра икән. Ҡыҙырасҡа булышырға кеше табылды!.. Ул, быға кинәнеп, Әнисәне үсекләп таҡмаҡларға кереште. Эй Әнисә, Әнисә, Әнисә беҙҙә нисә? Әнисә берәү генә, Белгәне илау ғына. Әнисә — Ҡыҙырастың үткән йыл беренсе класты ғына тамамлаған һеңлеһе. Ул, ағаһының тауышын ишетеү менән, ашыға-ашыға уйынсыҡтарын йыя башланы. Ул, күк күҙле, етен сәсле, ҙур ҡурсағы менән һөйләшә- һөйләшә, ҡыҙыл балсыҡтан һауыт-һабалар, кирбестәр яһап ултыра ине. Ҡыҙырас уның янына йүгереп килеп тә етте, ҡурсаҡтың сәстәренән тотоп күтәреп тә алды. Әнисә уның тирәһендә ялынып әйләнде.
Ҡыҙырастың ҡулынан ҡурсаҡты ҡотҡарырға уның 143 көсө етәме һуң? Ҡыҙырас уның ялыныуына ҡолаҡ һала буламы?! Әнисә, клумбалар араһына ултырып, аяҡтарын тыпырлатып, кескәй генә йоҙроҡтары менән күҙҙәрен ыуа- ыуа, сәбәләнеп иларға кереште.
Ә Ҡыҙырасҡа шул ғына кәрәк ине. Ул, күк күҙле ҡурсаҡтың етен сәстәрен өҙгөләп, Әнисәне тағы ла нығыраҡ ирештерә. Бер көн, үҙенең арҡаһына һуҡҡанда, Ҡыҙырасты ныҡ ҡына туҡмап, өйрәтеп китмәүе өсөн аҙаҡтан үкенеп йөрөгән Юлдаш, хәҙер уның был ҡыланышын күреп, түҙемен юғалтты. Ул, йүгереп барып, Ҡыҙырастың беләген шаҡара тотоп:
Ҡыҙырастың беләге ныҡ ҡына ауыртты булһа кәрәк, уның бармаҡтары, үҙлегенән үҙҙәре яҙылып, ҡурсаҡты төшөрөп ебәрҙеләр. Ҡыҙырас ғәрлегенән ҡып-ҡыҙыл булды. Уның ваҡ йомро һипкелдәре араһынан хатта борсаҡ-борсаҡ тирҙәр атылып сыҡты. Юлдаштың үҙенә тейгәндә һуғышмай, хәҙер Әнисәне, Ҡыҙырастың үҙ һеңлеһен, илатҡанда килеп тығылыуына бигерәк асыуы килде уның. Ул, ҡаты сәмләнеп:
Әнисә, ҡыуанысынан көлөп-һикереп, ҡурсағын күтәреп алды ла, Юлдашҡа һоҡланып ҡарап:
«Ҡуй, һылыу, рәхмәт әйтмә. Бында мин һине яҡларға теләүҙән бигерәк, Ҡыҙырасҡа асыуымдан килеп тығылдым бит», — тип әйткеһе килде. Ләкин бер ни ҙә әйтмәне, өҫтөнә боҙло һыу ҡойолған шикелле, ҡапыл боролоп, иптәштәре янына йүгерҙе. Ҡыҙырас уның артынан: 144
Ошонан һуң Юлдаш менән Ҡыҙырастың араһы тағы ла нығыраҡ боҙол до. Ауылда башланған матур дуҫлыҡ бер-береһен күралмау менән алмашынды.
Был көтөлмәгән бәрелештән һуң баянда өйрәнеп маташыуҙың ҡыҙығы китте. Ниңәлер ул малайҙарҙың өсө- һөндә лә күңелһеҙ тәьҫир ҡалдырҙы. Борис менән Ғилман Юлдаштың урынһыҙ ҡыҙыуынан төрлөсә шаяртып, мәрәкәләп, уйынға һабыштырып ҡараһалар ҙа, баяғы күңеллелек кире ҡайтманы. Шунан улар:
Юлда Борис, Ҡыҙырастың һүҙен иҫкә төшөрөп:
Ғилман һалҡын гына:
Ғилман был һүҙҙәрҙе уйынға бороп, ҡотолорға тырышты.
145 /
Иптәштәре был тиклем ҡыҙыҡһынғас, Ғилманға, өлкән кешеләр кеүек, үткәнде хәтерләп һөйләп биреүҙән башҡа сара ҡалманы.
146 Ул арала үҙенән ҙур портфель күтәреп Ғариф та килеп сыҡты. Унан Ҡыҙырас күренмәйме тип ҡурҡып, алан- йолан ҡаранып ҡайтып китте. Ҡыҙырас уның артынан эйәрҙе. Шунан мәктәптән алыҫ китмәҫ элек үк Ғарифты ҡыуып та етте:
Беҙ Ғарифты яҡларға барып та өлгөрмәнек, Ҡыҙырас йүгереп ҡайтып та китте. Ғариф, ауыртыуҙан бигерәк, беҙ йәки Гөлсөм апай ишетһен тип, урам яңғыратып ҡысҡырып илай башланы. Иртәгеһен уҡытыусы Мәрйәм апай Ҡыҙырасҡа тәртибе өсөн «4» билдәһе ҡуйҙы. Гөлсөм апай:
«Алмаһағыҙ ни, пионер булмағандан үлмәм әле», — тип тә әйтте шикелле. Тик аҙаҡтан, беҙҙе пионерға алған көндө, уның бик эсе бошто. Быны мин беләм инде, малай. Ул кис минең иҫемдә шул көйө тора. Бер ҙә онотолмай. Әллә, пионер булам тип, бик ҡыуанғанға шулай иҫемдә ҡалғанмы икән, малай, белмәйем, — ти Ғилман, уйсанланып.
Бына тантаналы йыйылыш башлана. Ҡыҙыл байраҡ 147 тар тулҡыны эсенән Ленин портреты ҡарап торған /сәхнәлә, ҡыҙыл сепрәк ябылған өҫтәл артында, президиум ултыра. Унда мәктәптең уҡыу эштәре мөдире Камал ағай ҙа, өлкән кластарҙың иң яратҡан тарих уҡытыусыһы Ильясов ағай ҙа, комсомол комитеты секретары, 9-сы класс уҡыусыһы Тимер ҙә, Гөлсөм апай ҙа бар. Отличниктарҙан да бер-ике бала ултыра. Ә мәктәптең директоры Сәлимов ағай трибунала баҫып тора. Ул Октябрь революцияһы хаҡында доклад һөйләй. Мин уның ни һөйләгәнен ул тиклем төшөнөп етмәһәм дә, һәр бер һүҙе йөрәгемә инеп урынлашҡандай тоям. Ошо минуттан алып минең йөрәгем ябай түгел, ә пионер йөрәгенә, ниндәйҙер айырым шәп йөрәккә әйләнә барған һымаҡ тойола, малай. Әйтерһең, ҡанатланып ҡайҙалыр осоп барам. Борис, ҙур зәңгәр күҙҙәрен семәкәйләндереп:
Ғилман иптәштәренең иҫкәртеүҙәрен ишетмәй, рухланып дауам итте:
Ғилман да әллә шаярып, әллә бөтә шартына килтереп һөйләргә тырышып, барған ерҙән туҡтап ҡалды 148 \ ла, аяҡтарын тигеҙ баҫып, салютлап, ярһып һөйләп китте:
Борис, шаян йылмайып, уның арҡаһынан ҡағып ҡуйҙы:
Урамдан үтеүсе кешеләр ҡыҙыҡһынып малайҙар л тирәһендә туҡтала башланы. Быны һиҙеп, улар көлөшә- көлөшә ары киттеләр. Юлдаш, сабырһыҙланып, тағы:
Борис:
Юлдаш, бөтөнләй түҙемен юғалтып:
149 I
«Апай, Гөлсөм апай, минең дә, ни, пионер булғым килә. Мин дә тоғролоҡло, һәйбәт булырға вәғәҙә бирәм!.. Ни, апай, мине лә алығыҙ!..» — тип илай яҙып баҫып тора. Беҙ ҙә, уны йәлләп:
Шунан Ҡыҙырас, сәмләнеп: «Ярар, мин барыбер инермен, тик, ни, анауы ошаҡсы Ғариф кеүек өслөктәр менән түгел, гел дүрткә, бишкә генә уҡып инермен. Ни, бына күрерһегеҙ...» — тине лә сәхнәнән йүгереп төштө лә китте, малай. жүктеу/скачать 2.46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|