Кен орнының геологиялық зерттеу және игеру тарихы

1.2 Кен орнының геологиялық зерттеу және игеру тарихы

1962 жылы «Казнефтегеофизика» және «Мангышлак-нефтегеофизика» Жетібай ауданында 1:50000 масштабында МОВ сейсмикалық жұмыстары жүргізілді, ІІІ-Г жағылмалы горизонты бойынша солтүстік-батысқа өте жатық екенін ауқымды құрылымдық терраса айқындалған.

1962-1964 жылдары іле геофизикалық экспедицисымен (А.В. Праршков, В.А. Попов, В.Л. Рыбак) графометриялық және радиогеологиялық жұмыстар жүргізілді. Батыс-Жетібайлық құрылымның сипаттамалары алынды.

Турандық геофизикалық экспедициясымен (Н.Я. Купик, А.О. Урсов, В.О. Быкадоров) Оңтүстік-Маңғышлақ территориясында КМПВ әдісімен аудандық сейсмикалық профилдеу жұмыстары жүргізілді.

1.3. Стратиграфия

Жоғарғы бөлім. Ұңғылармен 18, 28, 33, 63, 66, 71, 73, 92; НВО-2708 метр тереңдікте кезектесіп құмтастармен, алевро қабатшалары бар алевролиттермен; саз балшықтар мен аргиллиттермен көрсетілген жоғарғы триастың шөгінділері ашылған. Құмтастар тығыз, сұр ұсақ, түйірлі, саз балшықты алевролитті. Құмтастардың құрамы кварцтық едәуір қоспасы бар кварцты-полевошпаттық, мускавит және эффузивті жыныстардан құралған. Құмтастар мен алевролиттер негізінен базальтті және қуысты типті сазды-карбонаттық, сонымен қатар саз балшықты-хлораттық цементпен цементтеліп кеткен.

Аргиллиттер күкірт-сұрлы, алевролитті; каолилит гидроқабатшалы. Тік жарықшақтар кальцитпен көрсетілген. Ашылған қалыңдығы 253 метр.

Жоғарғы триастың ашылған бөлігінде (92 ұңғы) екі бума байқалады. Аргиллиттер мен аргиллит тектес құмтастары бар сазбалшықтар басым төменгі (2973-2875); жоғарғы (2875-2630) керісінше аргиллиттер мен саз балшықтарға қарағанда құмтастық басымдылығымен сипатталады.

Кен орнында юра жүйесінің шөгінділері барлық үш бөлімдермен көрсетілген; орта, жоғарғы және төменгі: бір-бірінің арасындағы, сол сияқты ярустардың арасындағы шек ара қазіргі уақытта аяғына дейін толық орнықталмаған және әрі қарай нақтылауды, айқындауды қажет етеді. Юраның жалпы қалыңдығы орташа алғанда 1300 метрді құрайды.

Төменгі юраның қимасы құм тастардың, алевриттердің, саз балшықтардың және аргиллиттердің кезектелік келуімен сипатталған және де құм тасты қабатшалар аудан бойынша ұсталмаған және аргиллиттердің, саздардың және сазды алевролиттердің ірі линзаларымен орын ауыстырады.

Төменгі юралық құмтастар сұр, ашық-сұр, ұсақ-орташа-сирек-ірі түйіршекті, нашар іріктелген бұрыштар айырмашылықтармен көрсетілген.

Құмтастар мен алевролиттердің иілімді материал кварцпен, далалық шпатпен эффузив және мусковитпен көрсетілген.

Саз балшық пен аргиллиттер гидрослюдалы-каолилитті, сұр, қалың-сұр, құмайтты және көмірлі затпен байытылған. Қазіргі уақытта А.А. Цатуровтың микроскопиялық анализінің негізінде төменгі юралық қимасында төменгі юра ярустарының төменгі және жоғарғы бөліктеріне тән екі кешен бөлініп көрсетілген. Сәйкес кешендер Солтүстік Кавказдық төменгі юралық шөгінділеріне (71 және 92 ұңғылары) өте ұқсас. Төменгі юралық шөгінділердің жалпы қалыңдығы 100-120 метрді құрайды.
Ортаңғы бөлім (J2)

Ортаңғы юра бөлімі аалендік, байостық және баттық ярустармен көрсетілген. Жалпы қалыңдығы 745-835 метрді құрайды.

Аалендік ярустық шөгінділері негізінен сазды-алевролитті және аргиллитті жыныстардың бағынышты линзалары бар қиыршық тасты қалыңдықпен көрсетілген. Құмтастар орташа, ұсақ-орташа және ірі түйіршікті ерекшеліктерден тұрады, олар төменгі қалыңдықтарда гравелиттер мен ұсақ галечникті конгломераттарға жиі көшеді. Қима бойынша жоғары қарай иілмелі материал жұқаланады және доминацияланатын орнын ұсақ түйіршікті құмтастар алады.

Конгломераттар ұсақ, көмірлі, кварц, кремнидің нашар жұмырланған үгінділерімен, эффузивпен және сирек болса да галькамен көрсетілген.

Әлсіз карбонатты, тығыз, бір шама байтылған, өсімдік қалдықтарымен көмірленетін және жеке жағдайда олар дербес көмірлі қабатшаларды түзеді.

Ярустық жалпы қалыңдығы 165-200 метрді құрайды. Барлығы құрамында ХІІІ және ХІІ өнімді горизонттары бар.
Байостық ярус (J2 в)

Байостық жыныстар қалыңдығы аудан бойынша ұсталмаған саз балшықтардың, құмтастардың және алевролиттердің бір қалыпсыз кезектесіп келуімен көрсетілген. Қиманың төменгі жақ бөлігі құмайытты алевролиттік жыныстар бағынышты линза тектес қабатшалары бар едәуір саз балшық. Жоғарғы жақ бөлігінде құмтасты кешендер басым. Барлық қима бойынша құмайтты-сазды жыныстар шашырақты, көмірленген өсімдік қалдықтарымен байытылған, олар қиманың төменгі жақ бөлігінде айтарлықтай мөлшерде қабатшаларды түзеді. Ярустық негізінде құйылу орнықтырылған.

Құмтастар сұр, сарылау-сұр, бұрыл, ұсақ түйіршікті және сазды-алевролитті, полимикті, нашар жұмырланған. Құмтастардың және алевролиттердің иілмелі материал кварцтан, негізінен регенерацияланған, шпаттардан, сонымен қатар кремнилік, эффузивті, слюалы және басқа да жыныстардан құралған.

Цемент сазды-хлоритті және сирек-кварцты-регенерациялық. Саз балшықтар негізінен, қанық-сұр, тіпті қара сирек болса да бұрыл түсті, құм тасты, алевритті, көмірленген органикасымен едәуір күшті қанықтырылған, оларда жиі монайлық топырақтың қалдықтары қатпарланады. Түпкі жүйелерде литологиялық және фациалдық өзгергіштігі нақтылы қабаттық коорреляцияны айтарлықтай дәрежеде қиындатады.

Байостық ярусқа ХІ,Х,ІХ,УШ өнімді және сулы горизонттары кіреді, ярустық жалпы қалыңдығы 335-365 метр.
Баттық ярус (J2 bt)

Баттық ярус үшін олармен көтерілген саз балшықты қабатшалары бар алевролитті бумалар қалыңдығы 30-50 метрге дейін болатын ірі құмтастардың кезектесіп келуі тән. Құмтастар сұр, қанық-сұр, бұрыл-сорғыш-сұр, ұсақ түйіршікті, алеврит-сазды, бұрышты, жартылай жұмырылған. Құмтастардың және алевролиттердің құрамы полимикті, көпшілік бөлігі далалық сипатпен, хлоридтенген слюидтермен және басқа да жыныстармен, жиі регенерацияланған кварцпен көсетілген. Үгітілмелі материал жарықшақты. Цемент саз балшықты, карбонатты, базальт тектес, кварцті-регенерациялық.

Баттық саз балшықтар қанық-сұр, қанық-қоңыр, жасыл-қанық-сұр, тығыз, құмайытты және алевритті, каолинит-гидрослюидті-монтморилонитті. Осы саз балшықтардың ерекшеліктері жанартаулық шынымен байытылғандығы болып табылады.

Баттық ярусқа VІ,V өнімді және ІV сулы горизонттары жатады, ярустық жалпы қалыңдығы 225 метр.

Жоғарғы юралық жүйе келловейлік, оксфордтық кимериджтік және титондық ярустармен көрсетілген, олардың жалпы қалыңдығы шамамен 450 метрді құрайды.

Келловейлік ярустық шөгінділері бағынышты құмайтты-алевролиттік жыныстардың қабатшасымен көрсетілген, олардың төменгі бөлімінде І және ІІ өнімді горизонттар бөлінеді.

Келловейлік ярустық құмтастары сұр, жасыл-сұр, ұсақ түйіршікті, күшті алевриттік, нашар іріктелген, көмір тектес. Иілмелі материал кварцпен, далалық шпатпен, кварцпен, кремнилік, эффузивті және басқа да жыныстармен көрсетілген.

Саз балшықтар жасыл-сұр, қанық-сұр, сирек бұрыл түсті, тығыз, алевритті, құмтасты, монтмориллонитті гидрослюидті құрамды.

Саз балшықтардың карбонаттылығы мергел қабатшаларының және карбонат сазды құм тастардың кездесетін жерлерінде, қима бойынша өседі.

Барлық қима бойынша көмірленегн өсімдік қалдықтары кездеседі. Ярустық орталық бөлігінде түпкі жүйелердің қалдықтары бар қазбалы топырақ қабатшасы жатыр. Ярустық жалпы қалыңдығы 87-113 метрді құрайды.

Оксфордтық ярус үшін қиманың төменгі жақ бөлігінде саз балшықтар басым сазды-карбонаттық жыныстардың қалыңдығы тән. Саздар тығыз, сұр, жасыл және бұрыл түсті, мергел тектес, алевролиттік, гидрослюидті- монтмориллонитті. Мергелдер пелигоморфті –микро түйіршікті, сазды-кальцитті, алеврит тектес. Сол сияқты таза және сазды әктастар кездеседі пелитоморфті, ұсақ кристалды, жарықшақты, сирек те болса алевролиттің және майда түйіршікті құмайттардың қуаты аз қабықшалары кездеседі. Оксфордтық шөгінділері көрінбейтін үйлесімсіз келловейлік ярустың жыныстарының үстінде жатыр. Ярустың қалыңдығы 230-260 метр.

Кимериджтік ярустың шөгінділері оксфордтыққа жатады және мергель мен доломит қабатшалары бар 30-50 пайызға доломиттелген және қайтадан кристалданған әктастармен, саз балшықтармен, алевролиттермен майда түйіршікті құмтастар мен кристалдық әктастармен көрсетілген. Әктас тілік ретінде шектелген. Ярустың қалыңдығы 8-93 метр.

Тез бұрыштық үйлесімсіз бор шөгінділері юра шөгінділерінің жуылған бетінде жатыр және жүйенің сегіз бөлімдерімен көрсетілген. Өзінің литологиялық ерекшелікетері бойынша бор шөгінділерінің барлық қималарын төменгі терригенді-карбонаттық, орталық терригенге бөлуге болады. Жалпы қалыңдығы 1200 метр.

Палеогендік шөгінділер лезді бұрыштық неогенмен бор шөгінділерінің жуылған бетінде жатады. Палеогендік шөгінділердің қалыңдығын төменгі карбонатты-терригендік және жоғарғы-терригендік деп бөлуге болады. Жалпы қалыңдығы 163-203.

Неогендік шөгінділер бұрышты үйлесімсіз қиманың төменгі жақ бөлігінде терригенді-карбонаттық жыныстармен кезектесіп келген және жоғарғы жақ бөлігінде тығыз шектелген әктастармен көрсетілген палеогендік шөгінділердің жуылған бетінде жатыр. Жалпы қалыңдығы 100-150 метр.

Жоғарыда қима бойынша жалпы қалыңдығы 5-10 метрді құрайтын төрттік жастағы құмдар мен саздар жатыр.