Зиянды заттар шығарындыларын төмендету жөніндегі іс-шаралар және нормалау кезеңдері

Бекітілген ведомстволық жобаларды талдау негізінде 5.16-кесте нысанында атмосфераға шығарындыларды қысқарту жөніндегі іс-шаралар тізбесі жасалады.

Белгіленген нормативтерге қол жеткізу жөніндегі ұсынылған іс-шаралардың жеткіліктігін және олардың нақтылығын талдау орындалады. Қосымша
іс-шаралар әзірлеу қажет кәсіпорындардың тізбесі келтіріледі.

Әзірленген іс-шаралардың негізінде жалпы қалалық іс-шараларды қоса алғанда, ұсынылған іс-шараларды (5.6-бөлім) енгізу нәтижесінде атмосфераның күтілетін ластану деңгейлерін анықтау мақсатында программалық құралдарды пайдалана отырып, белгілі кезеңге қайталама есептеулер жүргізіледі. Атмосферада зиянды заттардың таралуын есептеу нәтижелері бойынша қаланың схема жоспарына есептік шоғырлану изолиниялары салынады. Схемада зиянды заттың атауы, қандай кезеңге есептеу жүргізілгендігі көрсетіледі және қайталама есептеу жүргізіледі.

Егер ұсынылатын іс-шаралар қала аумағында ШЖБШу нормативтерін қамтамасыз етуге мүмкіндік берсе,атмосфераға зиянды заттар шығарындылары ұсынылатын іс-шараларды ескере отырып, ШЖБШ ретінде қабылданулары тиіс. Іс-шараларды енгізуге дейінгі мерзімге қала үшін іс жүзіндегі деңгейде уақытша келісілген шығарындылар нормативтері белгіленеді.

Егер ұсынылатын іс-шаралар қаланың атмосфералық ауасында ШЖБШу қамтамасыз етпесе, онда кәсіпорындар мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі уәкілетті органдар бірге қаралатын және одан кейінгі кезеңге қосымша іс-шаралар іздестіреді. Зиянды заттар шығарындыларының таралуын есептеулер қайта жүргізіледі. Есептеулер нәтижелері зиянды заттар шоғырлануларының изолинияларын көрсете отырып, қаланың үлгі схема картасына салынады (5.1-сурет). Аралық есептеулер нәтижелері жиынтық томға қосымшаларға (ШЖБШ жиынтық томының екінші бөлігі) қосылады, ал осы бөлімнің мәтіні бойынша ең көп жерге жақын шоғырлану изолиниялары бар қорытынды схема карталар орналастырылады.

Нұсқалы есептеулер кәсіпорындар және жалпы қала (елді мекен) бойынша әрбір жеке зат үшін жекелей ШЖБШ нормативтеріне қол жеткізу серпінін анықтауға мүмкіндік береді.

Іс-шаралар тиімділігін жүргізілген талдау негізінде қалада ШЖБШ нормативтеріне қол жеткізу кезеңдерін сипаттайтын 5.17 және 5.18-кестелер құрылады.

5.16-кестеде қаржыландыру көлемдері мен көздері туралы мәліметтер келтіріледі.

Бөлім бойынша тұжырымдар:

• 
  кәсіпорындардың қандай саны ШЖБШ соңғы шамаларына қол жеткізу жөніндегі іс-шаралар әзірлегенін немесе әзірлеп жатқанын;
  
• 
  қандай мерзімдерде және қандай заттар, кәсіпорындар, көздер бойынша ШЖБШ соңғы шамаларына қол жеткізілетіндігі;
  
• 
  атмосфераға зиянды заттар шығарындылары қандай мөлшерге қысқартылатыны көрсетулері тиіс;
  
• 
  шығарындыларды одан әрі қысқарту жөніндегі негізгі міндеттерді міндетті қалыптастыру қажет.
  

5.17-кесте – Қалада ШЖБШ нормативтеріне қол жеткізу кезеңдері

5.16 және 5.18-кестелер негізгі мәтінде келтіріледі, ал ШЖБШ қол жеткізу кезеңдерін сипаттайтын 5.17-кесте ШЖБШ жиынтық томының екінші бөлігіне орналастырылады.

Бөлімде сондай-ақ қаланың ластану деңгейін төмендету жөніндегі жалпы қалалық іс-шараларға арналған арнайы кіші бөлім беріледі: айналма жолдар салу; көгалдандыру, жылуландыру қала салу жоспарлау шаралары. Мүмкіндігі бойынша осы іс-шаралар тиімділігін бағалау: шығарындыларды (т/жыл) және шығыстар беріледі.

ШЖБШ нормативтеріне қол жеткізу жөніндегі іс-шаралар тиімділігін талдау нәтижелері 5.19-кесте нысаны бойынша ұсынылады.

Көрсеткіштер кестеге жалпы қала бойынша ШЖБШ қол жеткізу сәтіне қарай сомалық шығындарды және шығарындылардың төмендеуі көрінетіндей етіп өспелі қорытындымен енгізіледі. Бұл ретте іс-шараларға шығындарды оларды аяқтау жылына жатқызған жөн. Сол жылға іс-шараларды жүзеге асыру нәтижесінде шығарындыларды төмендету де жатқызылады. Ластану деңгейі ШЖБШ қол жеткізу жөніндегі іс-шаралардың нақтылығын тексеру кезінде шоғырлану өрістерін есептеу нәтижелері бойынша ШЖБШу үлестерінде бағаланады (5.8-бөлім).

«Белгілі жылға ШЖБШ нормативтерін қамтамасыз ететін кәсіпорындар саны» көрсеткішіне статистикалық есептілікте көрсетілген негізгі және негізгі емес шығарындылар көздері бар кәсіпорындар қосылады, ал олардың шығарындыларының көлемі қаралатын жылы қаладағы жалпы шығарындыдан пайыздармен анықталады. Соның ішінде бұл пайыз негізгі заттар және қалада Басымдар бойынша көрсетіледі. Егер қаралған кезеңде (N+5) ШЖБШ қол жетпесе, онда соңғы жолда (N+n) сараптамалық бағалар көрсетіледі.

5.9 Жеке өнеркәсіптік алаңдар үшін санитарлық қорғаныш аймақтардың жеткіліктігін бағалау жөніндегі ұсынымдар

Ортақ өнеркәсіптік алаңда орналасқан өндірістік объектілер тобы үшін барлық көздердің сомалық шығарындылары мен физикалық әсерін ескере отырып, қолданыстағы объектілер үшін нақты бақылаулардың жылдық циклінің нәтижелері бойынша бірыңғай СҚА белгіленуі тиіс. Қала (елді мекен) үшін шекті жол берілген шығарындылардың жиынтық томын әзірлеу шеңберінде жалпы өнеркәсіптік алаңның СҚА өлшемдерін есептеу және негіздеу міндеті тұрған жоқ.

Бірыңғай санитарлық қорғаныш аймағын модельдеу үшін әрбір кәсіпорын үшін СҚА өлшемдерін көрсете отырып, ортақ өнеркәсіптік алаңның аумағында орналасқан кәсіпорындардың тізбесін құру қажет (5.20-кесте).

Қолданыстағы өнеркәсіптік объектілердің шығарындыларындағы зиянды заттардың биологиялық әсерінің сомалану эффектін ескере отырып, шекті жол берілген шоғырлануға қатысты атмосфералық ауаның ластану деңгейін модельдеу орындалады.

5.21-кестеде шоғырланулары ШЖБШу асқан қоспалар үшін орындалған есептеулердің нәтижелері реңді ескере отырып және ескермей ең көп жерге жақын шоғырлану мәндерін (ШЖБШу үлестерінде) көрсете отырып ұсынылады.

Атмосфераға ЛЗ шекті жол берілген шығарындылары нормативтерінің жиынтық томының жобасын ресімдеу кезінде санитарлық қорғаныш аймағын (әрбір қоспа үшін жеке) жергілікті жердің ахуалдық жоспарына (5.1-сурет) енгізген жөн. Яғни мәтін бойынша реңдік шоғырлануларды ескере отырып және ескермей модельденген СҚА орналасуларының схема карталарын орналастыру қажет.

Есептеу нәтижелерін – 5.20, 5.21-кестелерді және схема карталарды талдауды орындау қажет.

Орындалған есептеулер нәтижелері (кестелер және таралу схема карталары) ШЖБШ жиынтық томының екінші бөлігінде толық көлемде ұсынылулары тиіс.

Бөлімде ведомстволық жобаларда болатын іс-шаралар жалпыланады.

ҚМЖ кезінде атмосфераға шығарындыларды қысқарту жөніндегі іс-шаралар қолайсыз метеожағдайлар (ҚМЖ) болжамы, атмосфералық ауаның ластану деңгейін бақылау ұйымдастырылған немесе жоспарланып отырған және ақпаратты өнеркәсіптік кәсіпорындарға, ұйымдарға, мекемелерге жеткізу схемасы әзірленген қалалар мен елді мекендерде әзірленеді. Іс-шараларды әзірлеу жөніндегі бірыңғай нұсқаулар шыққанға дейін ҚМЖ кезеңдерінде [8, 9] әдістемелік нұсқауларын пайдалану ұсынылады.

5.22-кесте түрінде қолайсыз метеожағдайлар үшін есептеу кезінде алынған тұрғынүй аймағының бақылау нүктелеріндегі ең көп жерге жақын шоғырланулар тізбесі ұсынылады. 5.22-кестенің 2 және 3-бағандарында шоғырланулардан басқа тұрғынүй аймағының қандайда бір бақылау нүктесі үшін неғұрлым қауіпті жел бағыттары мен жылдамдықтары сәйкесінше ұсынылулары тиіс.

ҚМЖ кезінде барлық көздерден атмосфераға ластаушы заттар шығарындылары 5.23-кесте түрінде ұсынылады.

5.22-кесте – Қолайсыз ауарайы жағдайлары кезінде тұрғынүй аймағындағы ең көп жерге жақын шоғырланулар

5.23-кестенің нысаны әрбір зиянды зат үшін жеке кезектесе толтырылады. Кәсіпорындар ең көп үлесі бойынша кему тәртібінде орналастырылады.

2-бағанда кәсіпорынның схема картасындағы шығарынды көзінің нөмірі көрсетіледі. «Кәсіпорын бойынша жиыны, қала бойынша барлығы» жолында көздердің жалпы саны көрсетіледі.

3 және 4-бағандарда қалыпты метеожағдайлар кезінде атмосфераға зиянды заттар шығарындылары көрсетіледі. «Кәсіпорын бойынша жиыны, қала бойынша барлығы» жолында жалпы кәсіпорын немесе қала бойынша зиянды заттың жалпы шығарындысы көрсетіледі.

5-бағанда нақты көздің шығарындылары жалпы қала бойынша барлық көздерден шығарындылар сомасынан үлестердің қандай пайызын құрайтыны көрсетіледі. «Кәсіпорын бойынша жиыны, қала бойынша барлығы» жолында жалпы қала бойынша жалпы шығарындыдан кәсіпорын үлесінің пайызы көрсетіледі.

6, 9, 12, 15-бағандарда шығарынды көзінен шыға берістегі газ құбырында сәйкесінше қалыпты метеожағдайлар кезіндегі, кәсіпорынның бірінші, екінші және үшінші режим бойынша жұмысы кезіндегі ластаушы заттың шоғырлануы көрсетіледі.

7, 10, 12-бағандарда ҚМЖ кезеңінде сәйкесінше кәсіпорынның үш жұмыс режимдері үшін атмосфераға ластаушы заттардың шығарындылары көрсетіледі. «Кәсіпорын бойынша жиыны, қала бойынша барлығы» жолында жалпы кәсіпорын немесе қала бойынша атмосфераға шығарындылар көрсетіледі.

8, 11, 14-бағандарда ҚМЖ кезеңдерінде әрбір көз үшін әзірленген іс-шаралар тиімділігі сәйкесінше кәсіпорынның үш жұмыс режимі үшін көрсетіледі. «Кәсіпорын бойынша жиыны, қала бойынша барлығы» жолында әрбір кәсіпорын және жалпы қала бойынша әзірленген іс-шаралардың жалпы тиімділігі көрсетіледі. Тиімділік секундтық шығарынды бойынша анықталады.

16-бағанда зиянды затты бақылау әдісі мен кезеңділігі көрсетіледі.

5.23-кесте – 20____ жылы ҚМЖ кезеңінде атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының сипаттамасы

Бөлімнің мәтінінде ҚМЖ кезеңіне іс-шаралар тиімділігін талдау мен бағалау келтіріледі. Бұл ретте:

кәсіпорындар мен көздердің қандай санында атмосфераға ластаушы заттар шығарындылары бар екендігі;

ҚМЖ кезеңінде әрбір кәсіпорында мен жалпы қала бойынша тартылған көздерді қамту пайызы қандай екендігі;

қандай заттар бойынша шығарындыларды қысқарту жүргізілетіні;

негізгі кәсіпорындар және жалпы қала бойынша әзірленген іс-шаралар тиімділігі қандай екендігі көрсетіледі. Іс-шаралар тиімділігі әрбір зиянды зат үшін әрбір режим бойынша жеке көрсетіледі.

Бұл бөлімде қалада және кәсіпорында шығарындыларды бақылауды ұйымдастыру жарияланады. Қолданылатын бақылау әдістері мен құралдары, пайдаланылатын әдістемелер көрсетіледі.

Кәсіпорындағы бақылаудың жай-күйін және оның жеткіліктігін талдау жүргізіледі.

Бұл бөлімнің материалдары келесі кіші бөлімдер түрінде егжей-тегжейлі ұсынылулары мүмкін:

1 Кәсіпорындарда бақылауды ұйымдастыру;

2 Қала аумағында бақылауды ұйымдастыру.

Қоршаған ортаның ластануынан халық денсаулығының жай-күйі үшін тәуекелді бағалау тәртібі қоршаған орта факторларының халық денсаулығының жай-күйіне әсерін есептеу «Қоршаған ортаның ластануынан халық денсаулығының жай-күйі үшін тәуекелді бағалау әдістемесіне» [10] сәйкес анықталады.

Бұл бөлім үшін қаланың (елді мекеннің) барлық өнеркәсіптік кәсіпорындары мен автокөлігінің атмосфералық ауаға ластаушы заттар шығарындыларының сомасынан, өндірістік аймақтар мен негізгі өнеркәсіптік кәсіпорындар шығарындыларының сомасынан халық денсаулығы үшін канцерогенді, канцерогенді емес қысқа мерзімді және созылмалы тәуекелдерді есептеулер орындалады.

Тәуекелдер селитебтік аймақтың және өнеркәсіптік алаңдардың санитарлық қорғау аймағының бақылау нүктелері үшін анықталады.

Жеке канцерогенді тәуекелді есептеу канцерогендік әлеует факторлары экспозициясының шамасы және мәндері туралы деректерді (еңістік факторы, бір реттік тәуекел) пайдалана отырып жүзеге асырылады.

Канцерогенді емес қысқамерзімді ингаляциялық тәуекелді және канцерогенді емес созылмалы ингаляциялық тәуекелді есептеулер негізгі ластаушы заттар және сомалану топтары бойынша орындалады.

5.24 және 5.25-кестелерде канцерогенді әлеует факторлары мен канцерогенді емес эффекттердің даму қауіптілігі параметрлері сәйкесінше ұсынылған.

5.24-кесте – Канцерогенді әлеует факторлары

5.25-кесте – Канцерогенді емес эффекттердің даму қауіптілігі параметрлері туралы мәліметтер