Академия государственного управления при президенте республики казахстан

1. 
   Ф. Х. Аширов, В. Б. Алексеенко, Т. Б. Иванова. Основы экономической теории и практики. – М.: РУДН, 2005.
   

В целом по итогам 2007 года годовой уровень инфляции достиг своего максимального значения за последние 7 лет – 18,8 % (в 2006 году – 8,4 %).

Инфляция в Республике Казахстан на конец периода, в процентах к декабрю предыдущего года

1999г.-17,8	2001г.-6,4	2003г.-6,8	2005г.-7,5	2007г.-18,8
2000г.-9,8	2002г.-6,6	2004г.-6,7	2006г.-8,4	2008г.-9,5

Уровень инфляции выше 8 % годовых отрицательно сказывается на темпах долгосрочного экономического роста любой страны. Наиболее высокие долгосрочные темпы роста реального ВВП сопровождаются уровнем инфляции от 6 % до 7 % годовых.

Высокий уровень инфляции вызван в основном «болезнью роста» экономики, ее сырьевой направленностью, проблемами в структуре производства, ее неспособностью обеспечить быстрорастущий спрос конкурентоспособной продукции. На динамику цен оказывают влияние факторы как со стороны издержек производства (рост расходов на заработную плату, приобретаемые ресурсы и т. д.), так и со стороны спроса – рост доходов экономических субъектов, инфляционные ожидания, ввоз на потребительский рынок вместе с импортными товарами так называемой «импортной инфляции». Факторы роста инфляции: мощный нерегулируемый приток иностранного капитала, сырьевая направленность и связанная с этим низкая конкурентоспособность и эффективность национальной экономики, ее зависимость от конъюнктуры цен на мировых товарных рынках.

ВВП республики более чем на 40 % складывается из нефтяных доходов. Именно наличие богатых природных минерально-сырьевых ресурсов, в частности нефти и металлосодержащих концентратов, стало ключевым фактором экономического роста страны. Значительные внешние валютные поступления от экспорта сырьевых ресурсов, а также других секторов экономики увеличивают денежную массу в обращении, создают избыток денег в обороте, оказывают инфляционные давление на цены, что приводит в конечном счете к их повышению.

Уровень инфляции в 2008 году составил 9,5 %. Снижение уровня инфляции почти в 2 раза по сравнению с 2007 годом связан с замедлением темпов роста мировой экономики, следовательно, снижением экспорта природных минерально-сырьевых ресурсов.

В 2009-2010 годах ситуация на мировых рынках, вероятнее всего, будет осложняться и последствия для отечественной экономики могут носить негативный характер. На мировых товарных рынках возможно сохранение низких цен на основные экспортные позиции Казахстана. Инфляция на конец 2009 года прогнозируется на уровне 9 % [ ].

Индекс потребительских цен в январе 2009г. по сравнению с предыдущим месяцем составил 100,3 %, в том числе:

цены на продовольственные товары выросли на 0,2 %;

непродовольственные товары подешевели на 0,4 %;

прирост цен и тарифов на платные услуги составил 1,2 %.

В январе 2009 г. по сравнению с январем 2008 г. цены и тарифы на потребительские товары и услуги возросли на 8,7 %, продовольственные товары – на 9,3 %, непродовольственные товары – на 4,5 % и платные услуги – на 12,1 %.

Существенное влияние на инфляцию оказывает рост заработной платы. В случае увеличения среднемесячной реальной заработной платы, но при этом темп роста производительности труда в реальном выражении не изменяется, то это влечет за собой повышение общего уровня цен.

Кроме того, 4 февраля 2009 г. Национальный Банк скорректировал коридор обменного курса национальной валюты, тем самым уровень девальвации тенге составил 23 % к прежнему уровню. Причинами корректировки коридора Национальный банк объясняет следующие: снижение цен на нефть, девальвация национальных валют в странах-торговых партнерах Казахстана и в странах, экономика которых зависит от экспорта сырья, сохранение золотовалютных резервов Национального Банка, а также необходимость улучшение конкурентных условий для отечественных товаров и финансовых условий хозяйствования предприятий, работающих в экспортном и импортозамещающем секторах.

1. 
   www.stat.kz
   
2. 
   Жаналинов Б. Н. Инфляция и антиинфляционная политика в Казахстане. Алматы, 2006. – С.100.
   

Формирование рынка ценных бумаг в Казахстане в условиях глобализации происходит под влиянием ряда разнообразных и неравнозначных факторов, среди которых: размеры эмиссии и погашение ценных бумаг, уровень инфляции и значение ставки рефинансирования Национального Банка Республики Казахстан, степень прибыльности различных финансовых инструментов, возможности инвесторов и уровень государственного контроля за их деятельностью на рынке ценных бумаг.

Процесс формирования новой экономической политики в Республики Казахстан в условиях глобализации вызывает необходимость кардинального изменения, методов регулирования рынка ценных бумаг. При этом необходимо учитывать исторический опыт других стран. С учетом зарубежного опыта легче анализировать отечественные реалии. Формирующийся казахстанский рынок предполагает создание собственной модели рынка ценных бумаг на основе учета его национальных интересов и традиций, а также использование зарубежного опыта и различных моделей в области применения методов институционального и функционального регулирования рынка ценных бумаг.

Рынок ценных бумаг на протяжении многих лет вообще отсутствовал в Казахстане и его развитие, начавшееся в начале 90-х годов прошлого столетия, требовало определенного времени, поскольку напрямую было связано с преобразованием отношений собственности (прежде всего с приватизацией и акционированием государственных предприятий) и с изменением всего характера финансовой политики государства. В настоящее время государство для покрытия бюджетного дефицита все чаще прибегает не к эмиссиям денежных знаков, а к выпуску государственных ценных бумаг, например, государственных казначейских краткосрочных обязательств. Рынок ценных бумаг можно оценить с двух позиций: с точки зрения объемов привлечения денежных средств из разных источников и с точки зрения вложения свободных денежных средств в какой-либо рынок.

Место рынка ценных бумаг можно оценить с двух позиций: с точки зрения объемов привлечения денежных средств из разных источников и с точки зрения вложения свободных денежных средств в какой-либо рынок. Привлечение денежных средств осуществляется за счет внутренних и внешних источников. К внутренним источникам обычно относят амортизационные отчисления и полученный чистый доход. Внешними источниками являются банковские ссуды и средства, полученные от выпуска ценных бумаг. Инструментами рынка ценных бумаг являются ценные бумаги. Участниками рынка ценных бумаг являются эмитенты, инвесторы и профессиональные участники РЦБ (посредники). Существуют первичный и вторичные рынки ценных бумаг. Важнейшей чертой первичного рынка является полное раскрытие информации для инвесторов, позволяющее сделать обоснованный выбор ценной бумаги для вложения денежных средств. Вторичный рынок ценных бумаг – это рынок, на котором происходит переход из рук в руки ценных бумаг, которые ранее были эмитированы (выпущены) и уже находятся в обращении. Уровень развития именно вторичного рынка, его активность, мобильность отражают уровень конкретного рынка ценных бумаг. Вторич­ное обращение ценных бумаг уже ничего не прибавляет к капиталам, которые эмитенты однажды уже приобрели на первичном рынке. Внешне вторичный рынок выглядит, и в значительной мере действительно яв­ляется, чисто спекулятивным процессом, размах которого может пока­заться излишним и предосудительным. В действительности именно про­цесс перепродажи создает механизм перелива капитала в наиболее эф­фективные отрасли хозяйства. Акции и облигации наиболее доходных отраслей производства и целых секторов хозяйства растут в цене, увеличивают число желающих иметь эти ценные бумаги, что делает возможным выпуски новых бумаг и новое привлечение капитала.

Развитие рынка ценных бумаг – одно из основных приоритетов государственной финансовой политики. Особый статус государства на этом рынке обусловлен тем, что оно одновременно выступает на нем и крупнейшим эмитентом (финансирование государственного долга) и инвестором (государственные пакеты акций в ценных бумагах предприятий и банков). Отечественный фондовый рынок носит еще черты формирующегося, его институты ограничены по качеству и количеству. Финансовая система находится на стадии первоначального развития, основная роль в перераспределении денежных ресурсов отводится банковскому сектору. Одновременно складывается система регулирования рынка ценных бумаг, свойственная небанковским моделям, развивается рынок сбережений и в перспективе возможно использование различных механизмов привлечения частных инвестиций.

1. 
   Бейсембетов И. К. Фондовый рынок Республики Казахстан. Алматы, 1997.
   
2. 
   Карагусов Ф. С. и др. Операции с ценными бумагами в Республике Казахстан. Алматы, 1995.
   

Әлемдік қаржы дағдарысының салқын ықпалы Қазақстанның инвестициялық саласына да жеткені белгілі болды.

Дамыған мемлекеттердің тәжірибесі мемлекеттің инвестициялық қорды басқару ағымында нақты өңделген тиімді тетіктер ол салықтық амортизация, қаржылық несие және тағы да басқа шаралар арқылы жүзеге асырудағы орны ерекше екендігін куәландырады.

Тәуелсіздік алған жылдардан бастап Қазақстан жүргізген реформаларының нәтижесінде тұрақтылықты сақтауға және қалыпты экономикалық өсімге қол жеткізді, сонымен қатар тиімді мемлекеттік инвестициялық саясат қалыптастырды.

Біздің еліміздің имиджі және елдегі қолайлы инвестициялық ортаның қалыптасқандығына 1993-2007 жылдар аралығында Қазақстан экономикасына тікелей шетелдік инвестиция 58,3 млрд. АҚШ доллар көлемінде құйылуы куә бола алады.

Егер тартылған инвестициялардың салалық құрылымына тоқталатын болсақ оның қомақты үлесі (2007 жылғы мәлімет бойынша % жалпы мөлшерінен ) тау-кен өндірісіне – 26,59 %, мұнай және газ өндірісіне – 24,82 %, қаржылық қызметке – 16,53 % (соның ішінде қаржылық делдалдық – 14,57 % құрады), өңдеу өнеркәсібіне – 4,96 %.

Тікелей шетелдік инвестицияның келу динамикасына мән беретін болсақ, нақты өсім қаржылық қызметке тиесілі (2005 жылы 1,32 %-дан 2007 жылы 16,3 %-ға өскен) басқа салаларда айқын өсім байқалмайды, бұл жағдай әлемдік қаржылық дағдарыс жағдайында барлық ұлттық экономикаларға тән.

Шетелдік тартылған инвестицияларының барлық маңыздылығына қарамастан кезкелген ұлттық экономиканың негізі – ішкі инвестиция болып табылады, өйткені бірінші жағдайда әрдайым репатриация (инвестицияның қайтарылымы) туындайды. Егер репатриацияланатын табыс мөлшері экспорттан түсетін түсімнен асатын болса, валюталық дағдарыс туындайдын жағдайға әкелуі мүмкін.

Бұл жағдайларда ішкі инвесторлар қиындықтар туғызатын негіздері болмауынан тартымды болып келеді. Сол себептен ішкі инвестицияны ынталандыру үрдісі ұлттық экономиканың қалыпты дамуында айқындаушы мәнге ие болуда. 2007 жылы Инвестицияның құрылымын талдаған кезде негізгі капиталдық қаржыландыру көздерін сараптау ішкі инвестиция жалпы инвестиция мөлшерінің 48,8 % құраған. Бұл көрсеткіш мемлекеттің инвестициялық саясатты сауатты және кешенді жүргізгендігін куәландырады.

Барлық мәселе инвестициялық саясат тәсілдерін қалай ендіруде, қанша мөлшерде және қай облыстарда, инвестициялық қызметті қалай басқаруда. Қазақстан Республикасында 2003 жылы инвестициялық ынталандырудың экономикалық негіздерін және толықтай құқықтық реттейтін «инвестиция» туралы заң қабылданды. 2005 жылы халықаралық кеңешілері біздің инвестициялық заңнама TRIMs БСҰның заңдылық нормаларына сәйкес келетіндігі танылды.

Қазақстанда инвестициялық ынталандырудың экономикалық шараларынан басқа институционалдық, қаржылық және инфраструктуралық негіздері қаланған, осы уақытқа дейін мемлекеттік даму институттары қалыптастырылды – ол Қазақстан Даму Банкі, Қазақстан Инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қоры, «Даму» шағын кәсікерлікті қолдау қоры, маркетингтік және аналитикалық зерттеу орталығы және т.б. Бұл барлық институттар бүгінгі күні АҚ «Самрұқ-Қазына» ұлттық әл ауқат қоры шеңберіне біріктірілген.

«Самрұқ-Қазына» қорының алдына қойған мақсаттардың бірі Қазақстандағы инвестициялық қызметтің жүзеге асуына ықпалдасу және жергілікті компаниялардың әлемдік бәсекелестікке қабілетін арттыру. Қазақстан халықаралық еңбек бөлісінде тұрақты ұстанымын сақтау мақсатында, сонымен қатар инвестициялық қызметті қолдау және дамыту мақсатында Қазақстан Республикасы үкіметінің 2009 жылдың 13 қаңтарында № 6 қаулысымен экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру мақсатындағы 2009-2010 жылдарға Қазақтан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі және Қазақстан Республикасы бірлескен қаржылық нарықты және қаржы мекемелерін қадағалау және реттеу Агенттігінің жоспары бекітілді.

Бүгінгі таңдағы әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында инвестициялық қызмет белсенділігі төмендеген. Қазақстан Үкіметі дағдарысқа қарсы ұлттық экономиканың қалыпты дамуын сақтауға бағытталған белсенді саясат жүргізуде, Қазақстанның инвестициялық мүмкіндіктерін арттыру отандық инвестициялық қызметке мемлекет тарапынан қолдау шаралары жүзеге асуда. Қолға алып жатқан барлық кешенді шаралар әлемдік экономика дағдарысының Қазақстан экономикасына әсерін бәсеңдетуге бағытталған шаралар деп бағалауға болады.
Әдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің ресми сайты www.mit.kz
   
2. 
   Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің ресми сайты www.minplan.kz
   

Экономиканы диверсификациялау алдағы онжылдықтың басты міндеті. Келешекте әлемдік мұнай нарығына тән факторларға тәуелсіз тұрақты экономика мемлекеттің өз функцияларын қаржыландыруындағы тұрақтылығын қамтамасыз етуі тиіс.

Басқа жағынан алғанда, мұнай секторынан түсетін қаржыны жинақтау Қазақстан үшін ықтимал күйзелістерден сақтап қалатын қандай да бір тетік болып табылады. Тіпті 2009-2013 жылдары мұнайдың бір баррелі үшін орташа баға 60 доллар болып қалыптасады деген болжам жағдайында ұлттық қор қаражаты 2013 жылдың соңына қарай 9,3 триллион теңгені немесе жалпы ішкі өнім көлеміне шаққанда 29,2 %-ды құрайды деп күтілуде.

Осы орайда үкімет әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша белсенді шаралар қабылдап жатыр.

Қазақстан Республикасы статистика агенттігінің жедел деректері бойынша 2007 жылғы қаңтар-желтоқсанында жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) өндірісі 2006 жылғы қаңтар-желтоқсанымен салыстырғанда 8,5 %-ға ұлғайды. Егер 2006 жылы ЖІӨ 10213,7 млрд.теңге болса, 2007 жылы 12849,7 млрд.теңгені құрайды.

Ал 2008 жылдың 11 айында дағдарысқа қарамастан ЖІӨ көлемі 11613,9 млрд.теңге болды.

Қазақстан Республикасы үкіметінің, ұлттық банкінің және қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігінің экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларын орындау үшін әзірленді және жаһандық дағдарыстың Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалға теріс салдарын жұмсартуға және болашақтағы сапалы экономикалық өсу үшін қажетті негізді қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешенін айқындайды.

2007 жылдың күзінен бастап экономикаға мемлекеттік бюджеттен шамамен 550 млрд. теңге бөлінді.

Жоспарға сәйкес 2008 жылдың 18 қарашасынан бастап банктердің ішкі міндеттемелері бойынша ең кіші резервтік талаптар 5 %-дан 2 %-ға дейін, ал өзге

міндеттемелер бойынша 7 %-дан 3 %-ға дейін төмендетілді. Бұл банктерге олардың ресурстық базасын шамамен 350 млрд.теңге көлемінде ұлғайтуға мүмкіндік берді. 2009 жылдың 3 наурызынан бастап банктердің ішкі міндеттемелері бойынша ең кіші резервтік талаптар 2 %-дан 1,5 %-ға, өзге міндеттемелер бойынша 3 %-дан 2,5 %-ға төмендетіліп, қосымша 50 млрд. теңге көлемінде беріледі деп күтілуде.

Үкімет пен ұлттық банктің соңғы жасаған кешенді қадамдары экономиканы тұрақтандыруға арналған батыл қадамдар болып табылады. Еліміздің екі ірі банкінің (БТА мен Альянс банк) 70 пайыздан астам акцияларын үкімет иемденді және теңгенің бағамын тежеу токтатылып, 25 пайыздық девальвациялауды жүзеге асырды.

2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа салық кодексі қолданысқа енгізілді, оның шеңберінде салықтық жүктемелерді, ең алдымен, экономиканың шикізат емес секторы үшін салықтық жүктемелерді едәуір төмендету көзделген.

Жоғарыда аталған жоспарды қаржылық қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының ұлттық қорынан 10 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі қаражат пайдаланылатын болады.

Олар мыналарға бағытталатын болады:

1. 
   қаржы секторын тұрақтандыруға – 4 млрд. АҚШ доллары;
   
2. 
   тұрғын үй секторын дамытуға – 3 млрд. АҚШ доллары;
   
3. 
   шағын және орта бизнесті қолдауға – 1 млрд. АҚШ доллары;
   
4. 
   агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға – 1 млрд. АҚШ доллары;
   
5. 
   инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға – 1 млрд. АҚШ доллары.
   

- ұлттық қор қаражаты – 1 200 млрд. теңге;

- ұлттық банк шаралары – 400 млрд. теңге;

- жаңа салық кодексін қолдану шеңберінде салықтық жүктемені төмендету – 500 млрд. теңге;

- стресті активтер қорын құру – 122 млрд. теңге.

2007-2008 жылдары қабылданған шаралардың және жоспарды іске асырудың нәтижесінде Қазақстанда 2009-2010 жылдары ЖІӨ-нің нақты өсімі жылына 1-3 % деңгейінде күтіледі. Инфляция деңгейін 2009 және 2010 жылдардың соңына қарай 7-9 % шегінде ұстап тұру көзделуде. Алдағы екі жыл ішінде жұмыссыздық деңгейі 8 %-дан аспайды.

Ал экономиканы диверсификациялауға келер болсақ, мемлекет басшысының халыққа арнаған «Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын көтеру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» жолдауының негізгі ережелерін жүзеге асыру мақсатында үкімет серпінді жобалар мен «Қазақстанның 30 корпоративті көшбасшысы» бағдарламасын жүзеге асыру жұмыстарын жалғастыруда.

Бұл шаралардың жүзеге асқан кезінде шикізаттық емес және «саудаға қатыссыз» салалар дамып, Қазақстан экономикасының қарқынды өсуін қамтамасыз етеді.

1. 
   Қазақстан Республикасы үкіметінің арнайы сайты, ақпан 2008 жыл.
   
2. 
   Қазақстан Республикасы укіметінің, ұлттық банкінің және қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігінің экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009 – 2010 жылдарға арналған бірлескен іс-кимыл жоспары, желтоқсан, 2008 жыл.
   
3. 
   Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, ақпан 2008 жыл.
   

Каковы сегодня ожидания одного из основных игроков сельскохозяйственного сегмента – фермера? Каково инвестиционное настроение? Какие проблемы беспокоят «тружеников села»? Эти и другие вопросы были объектами исследования Трендмонитор, проведенного в Казахстане Институтом сравнительных социальных исследований ЦЕССИ-Казахстан и Институтом исследования аграрного рынка Клеффманн Групп (Германия). В период с 21 ноября по 7 декабря проводилось маркетинговое исследование по общему пониманию фермеров сложившейся ситуации и их перспективы на будущий год в плане инвестиционных намерений. Было опрошено 105 респондентов-фермеров в 6 областях Республики Казахстан. В выборку вошли руководители и владельцы фермерских хозяйств земледельческого и зернового сегмента.

В 2008 году Казахстан также вошел в список стран участниц DLG Trendmonitor®Europe. Ожидается проведение данного исследования и в других странах Центральной Азии.

По результатам социологического исследования оценку нынешнего состояния экономики в сельском хозяйстве фермеры дали следующим образом: 68 % респондентов дали среднюю удовлетворительную оценку, остальные ответы разделились почти поровну в полярных параметрах (15,2 % – «хорошее» и 15,3 % – «плохое»).

Экономическое состояние собственной компании 71,4 % фермеров оценили как удовлетворительное, 18,1 % – дали «хорошую» оценку и 9,6 % – неудовлетворительно охарактеризовали ситуацию в рабочих делах.

Если сравнить эти показателя, то можно отметить, что фермеры оценили состояние своей компании немного выше, чем состояние экономики государства в сельском хозяйстве.

По вопросу перспектив развития собственных хозяйств в ближайший год, почти половина (48,6%) фермеров, участвовавших в опросе дают среднюю оценку, 28,6 % оптимистически оценивают свое будущее, пессимистов немного меньше – 19,1 %.

Эти положительные настроения можно связать с хорошими урожаями 2007 и 2008 гг. и возможно с принятием антикризисной программы, в которой отмечено, что расходы на развитие агропромышленного комплекса из республиканского бюджета в 2009-2011 годах составят около 350 млрд. тенге. Инвестиции, в первую очередь, будут направлены на поддержку существующих и развитие новых экспортоориентированных секторов, таких как зерновой сектор, переработка мясной и молочной продукции и производство плодовоовощных культур (таблица 1).

Таблица 1. Оценка фермеров экономической ситуации в сельском хозяйстве, развития и перспектив собственной фермы

	очень хорошие - очень плохие					затрудняюсь ответить
	5	4	3	2	1
Вопрос 1. Оцените сложившуюся экономическую ситуацию в сфере сельского хозяйства	-	15,2 %	68,6 %	14,3 %	1,0 %	1,0 %
Вопрос 2. Оцените положение Вашей компании на сегодняшний день	-	18,1 %	71,4 %	8,6 %	1,0 %	1,0 %
Вопрос 3. Оцените перспективы развития Вашей фермы в ближайшие 12 месяцев	7,6 %	21,0 %	48,6 %	18,1 %	1,0 %	3,8 %

В последние годы сельскому хозяйству выделялись крупные ассигнования и бюджетные средства (программа «Ауыл» на 2003-2005) для стабилизации аграрного сектора, в течение последних лет, таким образом, в настоящее время наблюдается положительные результаты развития аграрного сектора, несмотря на засушливые периоды в Казахстане были получены хорошие урожаи, что позволяет аграриям оптимистически смотреть вперед.

Дальнейшее развитие АПК, направленное на рост производительности и доходности его отраслей, требует модернизации и перевооружения производства, развития его инфраструктуры и формирование отраслевых кластеров.

Поддержка государства конкурентоспособности сельского хозяйства, рассчитывает стабильное развитие, основанное на индустриализации аграрного производства.