ҚОҒАМДЫҚ СЕКТОР ҮШІН ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРЫ

Осы Стандарттың мақсаты есепке алудың кассалық әдісі бойынша жалпы тағайындауының қаржылық есептілігін ұсыну ережесінің жазбасы болып табылады.

Қаржылық түсімдер, төлемдер және субъектінің кассалық қалдықтар туралы ақпарат болашақта қаржылық құралдардың толық көлемдерін қалыптастыру субъектінің қабілеттілігін бағалауда пайдалы бола алатын есепке алу және салымды қамтамасыз ету үшін қажет. Субъект қызметінің тұрақтылығы және қаржы ресурстарын бөлу туралы шешімдерді қабылдау және бағалау кезінде қаржылық есептіліктің қолданушылары қаржылық түсімдер мен төлемдердің кезеңділігі мен мерзімдерін келісу мәселелерін есепке алуды талап етеді.

Осы Стандарттың талаптары мен жағдайларына сәйкестілік субъектінің кассалық қалдықтары мен төлемдер, қаржылық түсімдер бойынша ашық қаржылық есептілікті қамтамасыз етуге және шектеулерді кеңейтуге мүмкіндік береді, сонымен бірге, есепке алудың кассалық әдісін қолданатын өткен кезеңдерге өз қаржылық есептілігі және басқа субъектілердің қаржылық есептілігінің салыстырмалылығын жақсартады

1. 
   Қолдану аясы
   
   1. 
      Стандартта анықталғандай, есепке алудың кассалық әдісі бойынша қаржылық есептілікті құрушы және ұсынушы субъект, жалпы тағайындаудағы жылдық қаржылық есептілікті көрсету кезінде осы Стандартың 1-бөлімінде бекітілген талаптарды қолданулары қажет.
      
   2. 
      Жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілік – бұл есептілікті талап ету мүмкіндіктері жоқ, олардың ерекшеленген ақпарат сұранымдарына жауап беретін қолданушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, арналған есептілік.
      
   3. 
      Стандарт жеке субъектінің жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілікке тең қолданылатындай барлық үкіметтің (жалпы мемлекеттік субъектінің) экономикалық бірліктердің жалпы тағайындаудағы шоғырландырылған қаржылық есептілікке арналад. Ол субъектімен есеп берілетін бақыланудағы қаржылық құралдарды танитын төлемдер мен қаржы түсімдері туралы есеп құруды, сонымен қатар түсіндірме хаттар мен есепке алу саясаттарын ашуды талап етеді. Стандарт сонымен бірге, үшінші жақтан есеп берілетін субъектінің атынан төленген сомалардың қаржы түсімдері мен төлемдері туралы есептілікте ашылғандығын талап етеді.
      
   4. 
      Осы Стандарттың 1-бөлімінің талаптарына сәйкес келетін қаржылық есептілікті субъект ашуға тиіс. Егер ол Стандарттың 1-бөлімінің талаптарына жауап бермесе, Қаржылық есептілік осы Стандартқа сәйкестілігі көрсетілмеуі тиіс.
      
   5. 
      Мемлекеттік коммерциялық кәсіпорындардан басқа, Осы Стандарт қоғамдық сектордың барлық субъектілеріне жарияланады.
      
   6. 
      Қаржылық есептіліктің Халықаралық Стандарттары бойынша Кеңеспен (ҚЕСХК) шығарылған қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының алғы сөзі Қаржылық есептіліктің Халықаралық стандарттары (ҚЕХС) пайда көруге бағытталған барлық субъектілермен жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілікте оларды қолдану мақсатында дайындалғандығын түсіндіреді. Мемлекеттік коммерциялық кәсіпорындарға анықтама 1.2.1 параграфында беріледі. Бұл субъектілер пайда көруге бағытталған. Сәйкесінше, олар ҚЕХС қолдану керек.
      
   7. 
      Қаржылық есептіліктің Халықаралық Стандарттары бойынша Кеңес (ҚЕСХК) 2001 жылы Бухгалтерлік есепке алудың Халықаралық стандарттары бойынша Комитет (БЕСХК) негізінде құрылған. БЕСХК дайындалған ҚЕХС, оларға ҚЕСХК түзетулер енгізбегенге, немесе оларды марапаттамағанға дейін күшінде қалады.
      
2. 
   Кассалық әдіс
   

(а) Барлық өз атынан келісім құруға құқығы бар;

(b) Бизнес жүргізу үшін, қаржылық және операциялық құзыреттілікті меңгереді;

(с) Тауарларды сатады және пайда түсіру немесе тұрғандарды толық өтеу мақсатында басқа субъектілермен өз коммерциялық қызметі үдерісінде қызмет көрсетеді;

(d) Үнемі мемлекеттік қаржыландыруға жүгінбей, үздіксіз әрекет етуші кәсіпорын болып табылады (оларға тәуелсіз субъектілерден өнімдерді сатып алудан басқа); және

(e) Қоғамдық сектордың субъектісімен бақыланады.

2. 
   Есепшілік есепке алудың кассалық әдісі қаржы құралдары (қаржылық эквиваленттерді қоса отырып) субъектімен алынған, немесе төленген жағдайда ғана операциялар мен жаңалықтарды таниды. Кассалық әдіс бойынша құрылған қаржылық есептілік, оқырмандарға есептік күнде қаржы құралдарының сальдосы туралы және қаржы құралдарында қандай мақсатта қолданғаны туралы нақты кезеңде алынған қаржы құралдарының негіздері туралы ақпарат ұсынады. Қаржылық есептіліктің өлшеу заты қаржы құралдарының қалдықтары және сәйкес өзгерістер болып табылады. Ол төлем және қызығушылық сомалары ретінде, сонымен бірге дебиторлық қарыздық, инвестициялар және жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар сияқты кейбір қаржылық емес активтер туралы қаржылық есептілікке түсіндірме хаттар міндеттер туралы қосымша ақпарат бере алады.
   

1.2.3 Қаржы құралдарының эквиваленттері инвестиция немесе басқа мақсаттар үшін емес қысқа мерзімді қаржы міндеттерін орындау үшін, көп деңгейде арналған. Қаржы құралдарының эквиваленті ретінде біліктілік алу үшін, инвестиция қаржы құралдарының белгілі сомасына және құн өзгеруінің аз қаупіне жеңіл қарауы керек. Осыған орай, инвестициялар әдетте, оларда төлеу қысқа мерзімде болса ғана қаржы құралдарының эквиваленті ретінде, мысалы, үш ай немесе оларды тұтыну күнінен төмен болған жағдайда, қарастырылады.

1.2.4 Банктік қарызға алу қаржы ағымдары ретінде қарастырылады. Бірақ, қажеттілік бойынша төленетін кейбір мемлекеттердегі банктік овердрафттар (банкте қалған ақшалардың қайта шығысы) субъектінің қаржы құралдарын басқарудың үздіксіз бөлігін құрайды. Мұндай жағдайларда банктегі қалған ақшаның қайта шығысы қаржы құралдарының компоненті ретінде қарастырылады. Банк қарыздарын реттеу туралы келісімнің сипаты банктегі есеп бойынша сальдо оңнан теріске жиі аударатындығы болып табылады.

1.2.5 Қаржы құралдарының қозғалысы қаржы құралдарын құрайтын мақалалар арасындағы қозғалысты қоспайды, өйткені бұл компоненттер қаржы құралдарын басқарушылардың ұлғаюы, немесе төмендеуінің бөлігі емес, субъектінің басқару бөлігі болып табылады. Қаржы операцияларын басқару қаржы эквиваленттеріне артық қаржы құралдыран инвестициялауды қосады.

1.2.6 Қаржы құралдары субъектімен бақыланады, яғни егер ол өз мақсаттарына жету үшін, қолданатын болса, немесе қаржы құралдардан басқа жолмен пайда табу, сонымен бірге, бұл пайдаларға басқалардың кіруіне жол бермеу, немесе реттеу орындалуы қажет. Қаржы құралдары субъектімен инкассаланған, немесе қаржы бөлінген, немесе оған ұсынылған, яғни ол өзінің операциялық қызметін қаржыландыру үшін, негізгі капиталды тұтыну, немесе қарыздарды жабу үшін, субъектімен бақыланады.

7. 
   Субъектінің банк есебіне салынған сомалары осы субъектімен бақыланады. Кейбір жағдайларда қаржы құралдары, ол үкіметтік субъект:
   

(b) Өз үкіметінің атынан үшінші жақпен берілу керек, ең алдымен сәйкес алушыдан аударғанға алғанға дейін өзінің банк есебіне салынады.

Мұндай жағдайларда субъект шоғырландырылған кіріс есебіне, басқа үкіметтік банк есебіне, немесе үшінші жаққа аудармас бұрын оның банк есебінде қаржы құралдары болғанда, сол кезең уақытында ғана қаржы құралдарын бақылайды. 1.4.9-параграфы субъектімен қолдануға болатын, немесе сыртқа шектеулерге жататын есеп күніне субъектінің қаржы қалдықтарын ашуын талап етеді. Субъект басқа субъектілердің атынан басқаратын қаржы құралдарын басқару бойынша қосымша басшылық осы Стандарттың 2 бөлімінің 2.1.15 - 2.1.22 дейінгі-параграфтарында қосылған.

1.2.8 Кейбір жағдайларда үкімет өзінің жеке департаменттерінің шығынын және басқа субъектілердің шығынын жиі аталатын «бірыңғай есеп» орталық қазыналық функциясы арқылы басқарады. Мұндай жағдайларда жеке департаменттер және басқа субъектілер өз банк есебін бақыламайды. Ол қаржы құралдары үкіметтік есеп немесе есеп тізімі «бірыңғай» орталық субъектінің құралымен басқарылады. Орталық субъект келісімдік рұқсат немесе құжатты алғаннан кейін жеке департаменттер немесе субъектілердің атынан төлемдерді жүзеге асырады. Сәйкесінше, департаменттер мен субъектілер шығысқа жіберу үшін, оларға берілген, немесе басқа түрмен рұқсат етілген қаржы құралдарын бақыламайды. Бұл жағдайларда, жеке департаменттермен және субъекттермен жүзеге асырылған шығындар, қаржы түсімдері мен төлемдері туралы есептілікте «қазыналық есеп» ретінде аталынған (немесе басқа осыған лайық атаумен) жеке 1.3.24(a) параграфының талаптарына сәйкес көрсетілу керек.

1.2.9 Кейбір жағдайларда қазынашылықтың орталықтанған функциясы яғни жеке өндірістік бөлімдерден және басқа субъектілердің атынан төлем жүргізілетін банктағы есеп(терді) басқаратын субъектімен жүзеге асырылады. Мұндай жағдайларда осындай банк есебінен жүргізілген төлемдер мен құралдардың аударымдары жеке өндірістік бөлімдер және басқа субъектілердің атынан орталық субъектімен басқарылатын қаржы түсімдері мен төлемдерін көрсетеді. 1.3.13-параграфы негізгі қаржылық есептілікте танылған және басқа субъектілердің атынан субъект келісімінің нәтижесі болып табылатын қаржылық түсімдер мен төлемдер нетто-негізде көрсетілуі мүмкін екенін анықтайды. 1.4.9-параграфы есептік күнге есеп беруші субъектіде бар және субъектімен қолданыла алмайтын, немесе сыртқы шектеулерге жататын қаржы құралдарын ашуды талап етеді.

1.3 Ашып көрсету үшін талаптар

1. 
   Осы Стандартта мына терминдер қолданылады, олардың мәні төменде түсіндіріледі:
   

2. 
   Қаржылық есептілік сипаттары мен функцияларына сәйкес топтарға құрылымдық біріктіретін ауқымды операцияларды дайындау нәтижесі болып табылады. Біріктіру және сыныптастырулар үдерісінің баптарын шығарады, немесе қаржылық есептіліктің өзінде көрсететін баптар, немесе оған түсіндірме хатта сыныптастырылған деректердің көрсетілімінен тұрады. Егер бап өз бетімен айқын болмаса, онда ол басқа баптармен, немесе сол қаржылық есептілікте, немесе түсіндірме хатта біріктіріледі. Қаржылық есептілікте жеке көріністі талап ету үшін, толық айқындалмаған бап жеке түсіндірме хатта көріну үшін, айқын бола алады.
   
3. 
   Егер осыдан кейінгі алынған нәтиже ақпараты айқын емес болса, Қоғамдық сектор үшін Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарттарын ашуға нақты талаптар орындамайды.
   

1.3.4 Субъект келесі компоненттерді қосып алатын жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілікті дайындау және ұсыну керек:

6. 
   Жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілік субъектімен бақыланатын қаржы түсімдері, төлемдер және қалдықтары туралы қосымша ақпаратты ашатын қаржы түсімдері, төлемдері және басқа есептер туралы есепті өзіне қосады. Жоғарыда көрсетілген 1.3.4(a)(i) параграфының талаптарына сәйкес, тек есеп беруші субъектімен бақыланатын қаржы түсімдері, төлемдер және қалдықтары құрыла алатын қаржы түсімдері, төлемдерінің есептерінде немесе басқа есептерінде танылады. Жоғарыда көрсетілген 1.3.4(с) параграфының талаптарына сәйкес жалпы тағайындаудағы қаржылық есептілік қосымша қаржылық есептілік түрінде бюджеттік және фактілі сомалардың қосылуын есептейді.
   

6. 
   Осы Стандарттың 1.3.24-параграфы есеп беруші субъектінің атынан қаржы түсімдері және нақты төлемдердің төлемдері туралы есепте тікелей ашуды талап етеді. Үшінші жақпен жүргізілген төлемдер осы Стандарттың 1.2.1 параграфында анықталғандай, қаржы құралдарын анықтауды, қаржы құралдарын төлеуді және қаржы құралдарының түсімдерін қанағаттандырмайды. Олар есеп беруші субъектімен құрылған қаржы түсімдері және төлемдері туралы есепте, немесе басқа есептерде есеп беруші субъектімен бақыланатын қаржы түсімдері және төлемдері түрінде ұсынылмайды. Осы Стандарттың 1.9.17-параграфы қаржылық есептілік және бюджет бірыңғай негізде құрылса, қаржы түсімдері және төлемдер туралы есепте бюджеттің қосымша қатары түрінде қаржылық және бюджеттік бірыңғайлығын субъект көрсетуі мүмкіндігін қарастырады. Қаржылық және бюджеттік есептілік бірыңғай негізде құрылмаса, онда қаржылық және бюджеттік сомалар бойынша жеке есептілік көрсетіледі.
   

1.3.12 Қаржы түсімдері мен төлемдері туралы есепесептік кезеңге келесі ақпараттарды ұсыну керек:

1.3.17 1.3.12 және 1.3.14-параграфтарына сәйкес ашылатын қаржы түсімдері мен төлемдерінің жалпы көлемінің кіші сыныптары (немесе сыныптар) кәсіби талқылаудың мәселелері болып табылады. Бұл талқылау есепке алудың кассалық негізінде құрылған қаржылық есептіліктің объективті және сапалы сипаттарына негізделу керек. Осы Стандарттың 4-қосымшасы қаржылық есептіліктің сапалы сипаттарының қысқаша жалпыламасын береді. Қаржы түсімдерінің жалпы көлемі, мысалы ассигнелу, немесе салық жеңілістерінен алынған қаржы түсімдері; қарызға алу, субсидия және гранттар; сауда қызметтері мен ұсынылатын қызметтердің басқа түрлерімен ғимараттар мен жабдықтар, жекеменшіктерді сатудан алынған бойынша сыныптастырылуы мүмкін. Төлемдердің жалпы сомалары мысалға келесі санаттар бойынша сыныптастырылуы мүмкін: субъектілермен немесе басқа үкіметтік органдармен немесе өз компоненттерімен тасымалдарды қосып қызметтердің әр түрлі түрлерін ұсыну; қарыздарды қысқарту туралы бағдарламаларды жүзеге асыру; жекеменшік, ғимараттар мен жабдықтарды тұтыну; және кез келген сауда қызметтері. Есептілікті ұсынуда альтернативтік түрлер мүмкін, мысалы, қаржы түсімдерінің жалпы көлемін олардың шыққан тегіне сәйкес сыныптастыруға болады, ал қаржы құралдарын - төлемдер сипатына немесе олардың функцияларына, немесе субъект шектеуіндегі бағдарламаларға сәйкес келуі тиіс.

23. 
    Брутто-негіздегі келісімдерді мойындау, субъектінің өз қызметінің нәтижесі болып табылатын қаржы түсімдері мен төлемдері туралы ақпаратты объективті ұсыну кейбір үкіметтік және үкіметтік субъектілердің қаржылық есептіліктің қабілеттілігіне негативті әсер етуі мүмкін. Сәйкесінше, осы Стандарт қаржы түсімдері мен төлемдерінің өзара емтиханын жүргізуге және 1.3.13-параграфында айтылған жағдайлар кезінде нетто-негізде қаржы түсімдері мен төлемдері туралы есеп құруға мүмкіндік береді.