Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.
жүктеу/скачать 1.85 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қолданылатын әдебиеттер тізімі
- ОБСӨЖ № 1. ОБСӨЖ тақырыбы
- ОБСӨЖ № 8. ОБСӨЖ тақырыбы
- ОБСӨЖ № 9. ОБСӨЖ тақырыбы
- орталық нерв жүйесі
- Ұйқы мен ояулықтың нейрофифзиологиялық механизмі.
Тест тапсырмалары:1 Ас корыту. А организммен сырткы орта арасындагы зат алмасу. Б организм мен сырткы орта арасындагы газ алмасу В организмдi улы заттардан залалсыздандыру С Организмдi коректiк заттармен оттегi мен камтамасыз етедi, дене температурасын сактауга катысады. Д Тамақтану 2 Тыныс алу. А организммен сырткы орта арасындагы зат алмасу. Б организм мен сырткы орта арасындагы газ алмасу В организмдi улы заттардан залалсыздандыру С Организмдi коректiк заттармен оттегi мен камтамасыз етедi, дене температурасын сактауга катысады. Д Тамақтану 3 Зар шыгару А организммен сырткы орта арасындагы зат алмасу. Б организм мен сырткы орта арасындагы газ алмасу В организмдi улы заттардан залалсыздандыру+ С Организмдi коректiк заттармен оттегi мен камтамасыз етедi, дене температурасын сактауга катысады. Д Тамақтану
А организммен сырткы орта арасындагы зат алмасу. Б организм мен сырткы орта арасындагы газ алмасу В организмдi улы заттардан залалсыздандыру С Организмдi коректiк заттармен оттегi мен камтамасыз етедi, дене температурасын +сактауга катысады. Д Тамақтану 5 Қол суйектерi. А Бугана, жаурын, токпан жiлiк,карi жiлiк, саусак суйектерi. Б жамбас, ортан жiлiк, асык жiлiк, саусак суйектерi. В Тос, кабырга, омыртка. С Ми сауыты, бет болiгi суйектерi Д омырткалар,омырка аралык суйектерi
Негізгі:
Ќосымша:
ОБСӨЖ № 1. ОБСӨЖ тақырыбы: Жоѓары ж‰йке єрекеті жєне оныњ жасќа сай ерекшеліктері. : Вегетативтік жүйке жүйесі және оның жас ерекшеліктері.ОБСӨЖ жоспары: 1. Вегетативтік жүйке жүйесі қозғаушы нерв талшықтары түрі 2. Вегетативтік жүйке жүйесі нейросекреторлық нерв талшықтары түрі 3. Нерв жүйесіндегі козу мен тежелу. 4. Аралық мидың қызметі. Гипаталамус
ОБСӨЖ мақсаты: Жоѓары ж‰йке єрекетін жєне оныњ жасќа сай ерекшеліктерін. Вегетативтік жүйке жүйесіне және оның жас ерекшеліктеріне толық мәлімет беру.ОБСӨЖ мәтіні: Вегетативтік жүйке жүйесі қозғаушы және нейросекреторлық нерв талшықтарынан түрады. Олар жүректің етін, ішкі мүшелерді жөне қан тамырларын нервтендіреді. Вегетативтік жүйке жүйесінің орталықтары ми бағанасында, жүлынның көкірек, бел және сегізкөз бөлімдерінде орналасады. Олардың талшықтары ядролардан шыққаннан кейін, нерв импульстерін шеткі вегетативтік түйіндерде орналасқан шеткі жүйке жүйесінің нейрондарына өткізеді. Нерв импульстерін қабылдаған екінші нейронның талшықтары жүмысшы мүшелерге жетеді. Яғни вегетативтік жүйке жүйесінен өтетін нерв импульстері 2 бөлімнен түрады: біріншісі - орталық нерв жүйесінде орналасқан нейроннан шеткі нерв жүйесінің түйіндеріне дейінгі преганглионарлық бөлім; екіншісі - шеткі түйіннен жүмысшы мүшеге дейін 2-ші нейрон арқьшы нерв импульстерін өткізетін п о с т г а н-глионарлық бөлім. Вегетативтік жүйке жүйесі. Ол симпатикалық жөне парасимпатикалық жүйке жүйелерінен түрады (8-сурет). Симпатикалық жүйке жүйесі орталық және шеткі (перифериялық) бөлімдерден түрады. Оның нерв орталықтары жүлынның І-көкірек омыртқасымен Ш-бел омыртқасының арасында орналасқан. Жүлындағы нерв клеткаларының аксондары алдыңғы түйіндердің орталықтары арқьглы өтіп, жүлын нервтерімен үштасады. Олардың преганглиялық талшықтары симпатикалық шекара бағанасына ауысады. Симпатикалық жүйке жүйесінің перифериялық бөлімі симпатикалық шекара бағанасы мен түйіндерінен, нервтер мен нерв өрімдерінен түрады. Симпатикалық шекара бағанасы жүбымен орналасқан түйіндер мен түйін аралық байланыстардан қүрылады. Оның түйіндері симпатикалық жүйке жүйесінің екінші нейрондарының жиналған жері. Ол нейрондардың талшықтарын постганлиялық талшық деп атайды. Олар тегіс еттерді, бездерді нервтендіреді. Симпатикалық шекара бағанасы мойын, көкірек, бел жөне сегізкөз бөліктеріне бөлінеді. Мойын бөлігі 3 түйіннен түрады: жоғарғы, ортаңғы және төменгі. Оның ең ірі жоғарғы түйінінен ми сауытының ішіне мидың қан тамырлары мен коздің қарашығын қозғайтын еттерді нервтеңдіретін күре тамыр нерві кетеді. Мойын болігінің түйіндерінің үшеуінен де жүрек нервтері тарайды (жоғарғы, томенгі, ортаңғы жүрек нервтері). Кекірек болігі 10-12 түйіннен түрады. Бүл боліктің нерв талшықтары кекірек қуысындағы барлық мүшелерге тарайды, мүнда үлкен және кіші қүрсақ нервтері басталады. Олар диафрагмадан қүрсақ қуысына өтеді. Бел белігі 3-5 түйіннен түрады. Олардың нерв талшықтары қүрсақ қуысындағы мүшелер мен қан тамырларына тарайды. Сегізкөз болігі 4-5 түйіннен түрады. Соңғы, сыңар түйіңде оң және сол жақ симпатикалық шекара бағаналары 
қосылады. Бүл бөліктің талшықтары жамбас қуысының мүшелері мен қан тамырларына тарайды. Симпатикалық жүйке жүйесінің 2-ші нейрондары симпатикалық шекара бағанасынан басқа қүрсақ бағанасы мен шажырқай артериясының жоғарғы жағыңда орналасқан түйіндерде орналасқан. Парасимпатикалық бөлімнің де орталық және перифериялық (шеткі) бөліктері бар. Орталық бөлігінің ядролары ми бағанасы мен жүлында орналасқан. Ми бағанасында 4 парасимпатикалық ядро бар: ортаңғы мидағы Якубович ядросы көздің қарашығын тарылтатын еттерді нервтендіреді; көпірде орналасқан жоғарғы сілекей шығару ядросы тіл асты жөне жақ астысілекей бездері мен көз жасының безін нервтеңціреді; сопақша мида орналасқан төменгі сілекей шығару ядросы шықшыт сілекей безін нервтендіреді, ал дорсальды ядро мойынды, көкірек пен қүрсақ қуыстарының мүшелерін нервтендіреді. Жүлынның сегізкөз бөлігінде орналасқан ядролар тоқ ішек пен жамбас қуысындағы мүшелерді қамтамасыз етеді. Вегетативтік жүйке жүйесінің барлық бөлімдері аралық мида орналасқан жоғары дәрежелі вегетативтік нерв орталығына бағынады. Мүнда торлы қүрылымнан, мишықтан, қыртыс асты қүрылымдар мен үлкен ми сыңарларынан нерв импульстері келеді. Вегетативтік жүйке жүйесі тірлікке маңызды жүйе болғандықтан ерте дамиды. Дегенмен бала туғанда симпатикалық жене парасимпатикалық бөлімдерінің қызметтері әлі теңеспеген өрі симпатикалық жүйке жүйесі басымырақ болғандықтан баланың жүрегінің соғуы жиі болады. Даму барысында вегетативтік жүйке жүйесіне жоғары дәрежелі нерв орталықтарының әсері күшейіп, ішкі мүшелердің қызметі дүрыс реттеледі. Нерв жүйесіндегі козу мен тежелу. Орталык тежелу. Жалпы алғанда,^күйке жүйесінің қызметі екі нерв қызметіне - нейрондағы қозу мен тежелуге - негізделген. Қозу мен^ тежелу екеуі де нейрондардың белсеңді қызмет қабшедіу Тек қозу кезіңде ғана нейрондардың қызметі пайда болады, ал бүрын жасап жатқан қызметі күшейеді. Тежелу кезінде, керісінше, нейронның қозуы төмеңдеп, сосын мүлде тоқтап, қалады да оның қызметі өшеді. Қозу мен тежелудің пайда болуы нейрондарда жүріп жататын зат алмасуының өзгеруіне байланысты. Екеуінде де энергия жүмсалып, нейронның биоэлектрлік қасиеттері өзгереді. Қазіргі кезде қозу мен тежелудің барлық жағы жақсы зерттелгені Дегенмен балалардың жүйке жүйесінің ерекшеліктерін түсіну үшін, қозу мен тежелудің пайда болуына байланысты организмнің қызметі басталып немесе күшейіп және нашарлап, не тоқталатынын білсек жеткілікті. 1862 ж. И. М. Сеченов орталық жүике жүиесшдегі тежелуді зерттей келе, оның 2 түрлі болатынын тапқан: пресинапстық және постсинапстық тежолу. Пресинапстық тежелудің негізі XIX ғасырдың 70-80 жылдары ашылды. Сондықтан оның механизмі өлі де зерттелуде^Қозу импульстерін өткізетін аксонның тармағына басқа нейронның аксонының арнайы тежегіш синапстық үшы келеді де, нерв импульстерін жібермейтін медиатор беледі. Постсинапстық тежелу орталық жүйке жүйесінде артеайы тежегіш нейрондардың болуына байланысты. Тежегіш нейрондардың синапстық үшындағы тежеуші медиатордың өсеріне байланысты постсинапстық мембранада өрекет потенциалының пайда болуына кедергі жасалады да, тежелу туады. Әрбір нерв клеткаларында көптеген қоздырушы және тежеуші синапстар болады. Олардың бір-бірімен байланысынан нейронда не қозу, не тежелу байқалады. Бүларға қоса, тежелгіш қүрылымның болуын талап етпейтін нейрондардың ерекше тежелуі де болады. Ондай тежелу қоздырушы синапсқа өте көп нерв импульстары келгенде туады. Мүндай импульстар организмге шектен тыс тітіркендіргіштер әсер еткенде байқалады.
Негізгі:
Ќосымша:
ОБСӨЖ № 8. ОБСӨЖ тақырыбы: Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдердің қызметтік құрылымдары және қызметтері. ВЖЖ –нің вегетативті қызметтердің реттелуіндегі және ағзаның ішкі орта тұрақтылығын сақтаудағы маңызы. ОБСӨЖ жоспары: 1.Нерв жүйесінің эволюциясының негізгі кезеңдері. 2.Жүйке клеткаларының құрылысы. Орталық тежелу жөніндегі ілім. 3.Рефректорлық концепция. 4. Вегетативтік жүйке жүйесі. 5. Бұлшық ет жұмысын қамтамасыз етудегі ВЖЖ і әрекетінің маңызы. ОБСӨЖ мақсаты: Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдердің қызметтік құрылымдарын және қызметтеріне. ВЖЖ –нің вегетативті қызметтерінің реттелуіндегі және ағзаның ішкі орта тұрақтылығын сақтаудағы маңызына толық мәлімет беру. ОБСӨЖ мәтіні: Организмде шеткі жүйке жүйесі екіге бөлінеді: Функцияларды анималдық (жануарлық) немесе соматикалық және вегетативтік (өсімдіктік) деп бөлінеді.Соматикалық функцияларға сыртқы әсерлерді қабылдау және қаңқа бұлшықеттері іске асыратын қозғалу реакциялары жатады.Ал вегатативтік функцияларға бүкіл организімдегі зат алмасуды іске асыратын жүйелер қызметін (ас қорыту, қан-айналу, тыныс алу сыртқа шығару т.с.с.), сондай – ақ өсумен көбеюді жатқызады. Функцияларды осылай бөлуге орай оларды реттеуді іске асыратын арнайы соматикалық және вегетативтік нерв жүйелерін ажыратады. (Ағылшын формакологы Дж Ленгли вегатативтік нерв жүйесін автономды жүйе деп атауды ұсынған, 1905). Соматикалық нерв жүйесі экстерорецептивтік сенсорлық және моторлық функциялардың орындалуын қаматамасыз етеді. Вегетативтік нерв жүйесі ішкі органдардың, тамырлардың, тер бездерінің қызметін және қаңқа бұлшықеттерінің, рецепторлардың, нерв жүйесінің өзінің трофикалық интервациясын қамтамасыз етеді. Вегетативтік нерв жүйесінің өзіне ғана тән болатын мофологиялық ерекшелігі бар. Оның ядролары орталық нерв жүйесінің арнайы бөлімдерінде орналасады, сондықтан талшықтары да тек сол ошақтардан шығады; талшықтардың шеткі бөлімдерде бөлініп орналасуында сегментарлық болмайды. әр талшық диаметірі өте жіңішке болады. Осылармен қатар, вегетативтік нерв жүйесінің талшықтары мидан ішкі мүшелерге қарай бағытталған жолында міндетті түрде үзіліс жасайды. Мұндай үзіліс жасалатын орындарды шеткі вегетативтік ганглийлер деп атайды. Ганглий нейтрондары мен мидан келетін талшықтар арасында синапстық байланысы болады. Ганглий нейтрондарының аксондары тиісті ішкі мүшелерге жетіп, оларды жабдықтайды (иннервациялайды). Ганглийлер түрлі мүшелермен ұлпаларға орталық нерв жүцесінің импульстерін жеткізушілер ғана емес, олар шеткі рефлекторлық орталықтар да болып есептеледі. Сондықтан белгілі дәрежеде ОНЖ – нен тәуелсіз түрде, өз шеңберінде, ганглийлерде тұйықталатын рефлекторлық доға арқылы әр түрлі релекстерстерді іске асырып, ішкі мүшелер функцияларын реттей алады. Вегетативтік нерв жүйесі симпатикалық (Sympathes – сезімге ортақтасу) және парасимпатикалық ( грекше para – маңы, қасында) бөлімдерден тұрады. 2. Симпатикалық нерв жүйесінің орталықтары жұлынның жоғарғы кеуде сегментімен ІІ – І\/- інші бел сегменттерінің сұр затының бүйір мүйіздерінде орналасады (тораколюмбальдық орталықтар). Бұлардан басталатын прегенгиионарлық (ганглийге дейінгі) деп аталатын талшықтар жұлыннан алдыңғы түбірлердегі соматикалық талшықтармен бірге шығады. одан әрі шекаралық симпатикалық бағанға бағытталады. Баған ганглийлердегі нейтрондардан постганглионарлық (ганглийден нейінгі) талшықтар шығады. Бұлар организмнің барлық ішкі мүшелердің, сондай-ақ қан тамырларын жабдықтау арқылы қаңқа бұлшықеттерін, теріні, миды, т.б. инвервациялайды. Біраз преганглионарлық симпатикалық талшықтар шекаралық баған ганглийлерінен үзіліссіз өтіп, шеткі ганглийлерде (сәуле тәрізді, шажырқай түйіндерінде) аяқталады. Бұлардағы нейтрондардан шығатын постганглионарлық талшықтар өз тарапынан құрсақбөліміндегі мүшелерге бағытталады. 3. Парасимпатикалық нерв жүйесінің орталық бөлімдері ортаңғы мида (мезэнцефальдық орталықтар), сопақша мида (бульбарлық орталықтар) және жұлынның сегіз көз сегменттерінде (сокральдық орталықтар) орналасады. Көзді қозғалтатын нервтің, бет, тіл-жұтқыншақ, кезеген және жамбас нервтерінің құрамына кіретін преганглионарлық парасимпатикалық талшықтар өздері жабдықтайтын мүшелердегі интрамуральдық ганглийлерде немесе оларға жақын маңдағы ганглийлерде аяқталады. Ал бұларда постганглийлік талшықтар шығатын нейтрондар орналасады. Көңіл аударатын бір жайт, симпатикалық нерв талшықтары парасимпатикалыққа қарағанда организмнде әлде қайда кең тараған. Егер симпатикалық нервтер барлық дерлік мүшелер мен ұлпаларды жабдықтаса, парасимпатикалық нервтерқаңқа бұлшықеттерін, ОНЖ – ін, қан тамырларының басым бөлігін және жатырды жабдықтамайды (иннервацияламайды). Олар тек ішкі мүшелерді және бас мүшелерін жабдықтайды. Вегетативтік нерв жүйесі инневациялайтын көпшілік мүшелерге симпатикалық және парасимпатикалық талшықтар қарама- қарсы әсер етеді. Мәселен, кезеген нервті тітіркендіруден жүрек қызметі әлсіреп, соғуы сирейді, ал симпатикалық нерв, керісінше, оның қызметін күшейтіп, соғуын жиілетіледі; парасимпатикалық әсерлер тілдегі, сілекей, бездеріндегі, жыныс мүшелеріндегі қан тамырларды кеңейтеді, симпатикалықтар – оларды тарылады; парасимпатикалық нервтер қарашықты еішірейтсе, симпатикалық нервтер – үлкейтеді; парасимпатикалық әсерлер бронхыларды тарылтса, симпатикалық – кеңейтеді; парасимпатикалық нервтер қарын бездерінің қызметін, ішектің жиырлып – босауын күшейтеді, ал симпатикалық нервтер оларды тежейді, т.с.с. Тұтас организімде бұл жүйелердің қызметтері өзара келіскен, “теңдестірілген” күйде іске асады. Нақты жағдайда, организм қажетіне лайықтанған бағытта керек болса, бірінің қызметі (тонусы) күшейгенде, екіншісінікі төмендейді және керісінше. Бірақ, кейде бір жүйе тонусының жоғарылауынан белгілі бір дәрежеде екіншісінің де тонусы жоғарлайтыны байқалған. Сонымен бірге, мәселен сілекей безінің қызметін симпатикалық та, парасимпатикалық та әсерлер күшейте алады. Организмдегі барлық мүшелер мен ұлпалардың бұл нервтермен жабдықталуы ылғи да қосарленбайтындығы жоғарыда айтылып өтті. 4.Вегатативтік нерв жүйесінің барлық деңгейлері аралық мида (гипаталамус пен жалақ денеде ) орналасқан жоғарғы вегатативтік орталықтарға бағынады. Бұл орталықтар организмдегі көптеген мүшелер мен жүйелердің функцияларын үйлестіреді. Ал олар өз тарапында үлкен ми сыңарлары қыртысына бағынады. Ми қыртысы самуатикалық және вегатативтік функцияларды біріктіріп, бірыңғай іс - әрекеттік актыларды тудыру арқылы бүкіл организмнің біртұтас жауабын қамтамасыз етеді. Ерекшелік ретінде айта кететін нәрсе, организм реакцияларының соматикалық құрамдас бөліктері вегатативтіктерден өзгеше адам еркіне тәуелді түрде орындала алады, яғни оларды ерікке бағындырып, күшейтуге немесе тежеуге болады. Басқаша айтқанда олар сана бақылауында болады. Вегатативтік құрамдс бөліктер әдетте мұндай бақылаудан тыс орындалып жатады: кәдімгі күнделікті өмірде адам қалаумен ішкі мүшелер қызметін өзгерте алмайды (арнайы, ерекше тәсілдермен жаттығулар жүргізу нәтижелерін еске алмағанда). Сондықтан да кейде вегатативтік нерв жүйесін автономды немесе ерікке тәуелсіз деп атайды. әрине бұлай атау өте шартты екені түсінікті. Бұған акад. К.М. Быковтың зертханаларында көптеп жүргізілген зерттеулер куә. Бұлар көрсеткендей, кез келген ішкі мүшенің қызметін шартты рефлекторлық жолмен қалаған бағытта өзгертуге болады. Ендеше вегатативтік нерв жүйесі ми сыңарлары қыртысының бақылауында қызмет атқаратынын атап көрсету керек. Вегатативтік нерв жүйесі арқыла қозу өту процесі де түрлі медиаторлардың қатысуында жүреді. Парасимпатикалық нервтердің сондай-ақ симпатикалық вазодиля таторлардың, (тамыр кеңейткіштердің), тері бездерінің симпатикалық нервтерінің ұшында ацетилхолин түзіледі, симпатикалық нервтердің постганглионарлық бөлімдерінің ұштарында (тері бездері мен симпатикалиқ визоделяторлардан басқаларында) норадреналин ( бір метил тобына айрылған адреналин) түзіледі. Вегатативтік нерв талшықтарынаң ұштарында түзілетін медиаторлардың өздері жабдықтайтын клеткаларға саматикалық нервтерде түзілетін медиаторларға (ацетилхолинге) қарағанда әсер ету уақыты ұзақ болады. Себебі; бұларда, шамасы, медиаторларды бұзатын ферменттер белсенділігі төмен болса керек. Медиаторлар вегатативтікнерв жүйесі ганглийлеріндегі синаптардың преганглионарлық талшықтары терминальдарында да түзіледі. Мұны алғаш байқағандардың бірі А.В.Кибеков (1933) болды. Ол мысықтың жоғарғы мойын симпатикалықтүйініне келетін преганглионарлық симпатикалық талшықтарды тітіркендіргеннен соң, сол түйіннен ағып шығатын Рингер – Локк ерітіндісінің құрамынан адреналин тәрізді затты тапқан. Кейін преганглионарлық талшықтар түзетін синапстарда пайда болатын қоздырушы медиатордыңацетилхолин екені анықталады. Ал адреналин симпатикалық ганглийлер нейрондарында тежелу тудыратын медиатор болып шыққан. Ганглийлер синапстарындағы ацетилхолин әрекетінің бір ерекшелігі – оның әсері түйінді атропинмен уландырса, ол әсер жойылады. Осыған байланысты олардаацетилхолин әсерін сезетін құрылымдардың екі типі бар деп есептеледі. Бірі – М-холинрецепторлар - сезгіштігі атропин әсерінен жоғалтады; екіншісі – Н-холинрецепторлар – сезгіштігін никотиннің және кейбір басқа ганглиоблокаторлардың (гексонийдің) әсерінен жоғалтады. Вегатативтік нейрондар аксондарының ұштарында қай медиатордың түзілетініне қарай ол нейрондардыхолинергиалық және адренергиялық деп бөледі. Біріншілерінің аксондарының ұштарында ацилхолин жасалады, ал екіншілерінде норадреналин жасалады. Аксон терминалдарынан босап шыққан медиаторлар ацетилхолин мен норадреналин – постсинапстық мембранадағы (жарғақшадағы) спецификалы белокпен өзара әрекетке түсіп, комплексті қосылыс түзеді. Ацетилхолинмен өзара әрекеттесетін белок холинрецептор деп, ал адреналинмен немесе норадреналинмен өзара әрекеттесетін белок адренорецептор деп аталады. Адреналин мен норадреналин әсер ететін адренорецепторлардың да екі негізгі түрі бар: α және β. Бұлардың әр түрлі органдарда орналасуының өзіндік ерекшеліктері бар. Кейбір органдарда оның екеуі де бар, олар бір біріне қарама – қарсы бағытты реакциялар тудырады; ал екінші біреулерінде олардың тек біреуі ғана кездеседі. Мәселен, қан тамырларында екі адренорецептор да бар. Осындағы α – адренорецепторлармен қосылыс түзетін симпатикалық медиатор артериолдарды тарылтады, ал β – адренорецепторлар оларды кеңітеді. Ішекте де α және β – адренорецепторлар болады және олардың екеуі де ішектің бірыңғай салалы еттерінде тежелу тудырады. Жүректе және бронхыларда α - адреноцепторлар болмайды. Мұнда адреналин мен норадреналин тек β - адренорецепторлармен өзара әрекеттесіп, жүрек жұмысын күшейтеді және бронхыларды кеңейтеді. (Бұл материалды толықтыру және симпатикалық нерв жүйесінің адаптациялық – трофикалық маңызы туралы айту нейро – моторлық аппарат физиологиясын баяндағанда жалғасады.) Реферат тақырыптары.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі Негізгі:
Ќосымша:
ОБСӨЖ № 9. ОБСӨЖ тақырыбы: Шарты және шартсыз рефлекстер . Эмоциялар және ВЖЖ – і. Зерттеудің негізгі әдістері. ОБСӨЖ жоспары:
4. Зерттеу әдістеріне сипаттама ОБСӨЖ мақсаты: Шарты және шартсыз рефлекстердің маңыздылығына, олардың айырмашылықтарына . Эмоциялар түрлеріне және ВЖЖ – і маңыздылығына. Зерттеудің негізгі әдістеріне толық мәлімет беру. ОБСӨЖ мәтіні:Эмоция барлық организм ждағдайына әсер етеді. Теріс эмоция денсаулыққа кері әсерін тигізеді, адамды езіп тастайды, жабырқатады: адам селсоқ, алаңғасар, енжар күй кешеді. Теріс эмоцияның шегі жылау. Оң көтеріңкі эмоцияны жымию, күлу арқалы білдіреді. Әрине оң эмоциялар адамның жұмыс қабілетін арттырады. Интеллектуаль жағы жақсарып, қоршаған орта әсерлері жақсы қабылданады, есте ұстау қабілеті жоғарлайды. Эмоцияның рөлі балалық шақта әсіресе жоғары. Балалар жаңалыққа өте құштар болып келеді. Осы сұраныстарын қанағаттандыру оң эмоциямен қабат жүреді. Эмоция орталық нерв жүйесі жұмысын жақсартады. ОНЖ жетіле түсуі бастапқы мектеп жастарында танып білу сұраныстарын қалыптастырып эмоциясын реттеуі жетіле түсуіне себеп болады. Балалар эмоциясы ОНЖ бақылауының әлсіздігіне байланысты тұрақсыздау болып келеді. Оны олардың ұстамсыздығынан аңғаруға болады. Балалар оңай жылап, артынан көп өтпей –ақ күле салады. Қуанғаннан қатты күліп, айқайлап кетеді. Жасы өскен сайын олардың ұстамдылығы арта бастайды. Әрине оның қалыптасуында тәрбиенің орны ерекше. Ұстамды балалар ересектерден үйренеді. Әрине мұндайда ересектердің өзі үлгі болғаны жөн. Тәжірибелі оқытушылар сабақты эмоциямен өткізу оқушылар назарын сабаққа аударудың кепілі екенін біледі. Біздің әрқайсысымыз көңіл –күйіміздің жақсы болса жұмыстыңда өнімді болатынын жақсы білеміз .
Ұйқы -организмнің қоршаған ортамен байланысының айтарлықтай үзілу жағдайы. Ұйқы организм қабілеттерінің қайта қалпына келтіру болып табылады. Ондайда зат алмасу қарқыны баяулайды, бұлшық ет тонусы, жүрек жиырылуы бәсеңдейді. Ол ақыл-ой жұмысының қалыпты жүруіне де керек. Ұзақ уақыт ұйқы азайса адамдардың ақыл-ой жұмысы нашарлап , ашуланшақ, тітіркенгіш бола бастайды. Психикасынан да ауытқулар байқауға болады. Ұйқы мен ішкі тежеу табиғаты бір процестер. Ішкі тежелу ояу кезде тек бірқатар клеткаларды ғана қамтыса, ұйқы кезінде ми қыртыстары мен одан төмен орналасқан ми бөліктерінде де болады. Ол клеткалардың тынығып қайта қалпына келуін қамтамасыз етеді. Қызмет ауысуы мидың әртүрлі құрылымдарының әсерлесуі арқылы жүзеге асады. С. М. Громбахтың 1975 жылы тапқан мүшелер мен мүшелер жүйелерінің қызметі әр кезеңде белгілі бір саты жоғары артып, дамуға дайын түратындығы бала организмін түсінуде маңызы зор. Бүған қоса, 1969 жылы А. А. Маркосян тапқан физиологиялық жүйелердің беріктігі мен қалыпты тіршілікті сақтау қабілетінің жоғары дәрежеде болуы, 1975 жылы үсынған П. К. Анохиннің бейімделу реакцияларының жүйелі үйымдасуы туралы қағидасы бала организмінің даму заңдарын жете түсініп, дүрыс зерттеу, жөндеп тәрбиелеу, бағытталған тәрбие және оқу жүмыстарын үйымдастыруда маңызы жоғары болып, көптеген жаңалықтарды ашуға жол салды. Қазіргі кезде баланың онтогенездік дамуында жүйкелік және психофизиологиялық қызметтерінің жүйелі дамуын талдап, мидың қүрылыстық және функциялық жетілуі зерттелді. /0рталық жүйке жүйесінің даму кезеңдері және әртүрлі жастағы балалардың миының қызмет қабілеті анықталды. Оған қоса эндокринді, ас қорыту, тыныс алу, зәр шығару жүйелерінің, заттар мен энергияның алмасуының жас ерекшеліктері анықталды. Әсіресе, 12 жасқа дейінгі балалардындене қүрылысы мен функциялық ерекшеліктері бірсыпыра шамада зерттелді. Балалар организмінің қалыпты физиологиясын білу олардың денсаулығын сақтауда маңызды деректер берді. (Жасқа байланысты адам денесінің қүрылысы мен қызметін зерттеудің пөрменді дамыған мерзімі біздің заманымыздың 60-80-ші жылдары. Бүл кезде балалардың денесіндегі зат алмасу, энергия алмасуы, тыныс жүйесінің қызмет ерекшеліктері, газ алмасу ерекшеліктері, жүрек-қан тамырлары жүйесінің өсіп дамуы, балалардың ас қорытуы, олардың зәр шығару жүйелерінің қалыптасып, өсіп жетілуі мен қызмет ерекшеліктері толығынан зерттелді деуге боладьг/ Жасқа байланысты адам денесінің қүрылыс және қызмет ерекшеліктерін анықтауда бірсыпыра еңбектер спорт пен қара жүмысқа байланысты зерттеулердің негізінде жасалған. Организмге ауыртпалық түскенде мүшелер жүйелерінің қүрылысы мен қызметінің өзгеруін анықтау арқылы бала организміне мөлшерлі еңбек пен спорт ойындарымен шүғылданудың тиімді жолдары анықталды. Мектеп гигиенасы ғылымының нағыз қалыптасуы мен дәуірлеуі XIX ғасырдың ортасында бастауыш және орта мектептерде жүргізілген бақылаулар мен эксперименттік зерттеулердің материалдарын жинап жүйеге келтірумен байланысты. Осы кезден бастап мектеп гигиенасы тәуелсіз ғылымдар саласының бірі ретінде медициналық гигиенадан бөлінді. XIX ғасырдың орта шамасында алғаш рет табиғат тану ғылымдарының жетістіктерін мол пайдаланып қойған тәжірибелердің арқасыңда гигиенаның бүл жаңа саласы күшті дами бастады. Балаларды тәрбиелеу жағдайларына байланысты олардың денесінің дамуы анықталды. Жақыннан көру қабілеті баланың сыныптан сыныпқа көшкен сайын үдеп, көбейе түсетіні көрсетіліп, оны болдырмау шаралары жазылды. Бүл көздің өткірлігін төмендетпеу үшін сынып бөлмесіндегі жарықтың, мектеп жиһаздарының әсерін көрсетіп, партаның алғашқы қүрылысын жобалау, сабақ жүргізуге арналған талаптарды үсынуға мүмкіндік берді. Мектеп гигиенасының нағыз дамыған мерзіміне XX ғасырдың 70-90-шы жылдар жатадңЦБүл кезде ғьглыми зерттеулер арқылы балалардың өсуі мен дамуы тікелей олардың денсаулығына байланысты екені анықталдыу Нашар өскен балалар дәрігерге жиі барып, түрлі аурулармен көп ауыратыны белгілі болды. Кейбір созылмалы аурулар балалар бақшасының ересектер тобында жүргенде пайда болып, олардың мектептегі оқуына күшті әсер ететіні табылды. Осыған орай балалар бақшасындағы аурудың алдын алу шаралары күшейтілді. (Балалар мен жастардың өсіп дамуына, денсаулығына, мүшелер жүйелерінің қызметіне оқыту барысындағы сабақ кестесі, еңбек мөлшері, күн кестесі, тәрбие жүмыстары зор ықпал етедь/ Бала организміне әсер ететін жағдайларды зерттеп қана қоймай, сол әсерлерге қарсы жүмыстар үйымдастырудың маңызы зор. Оның ішінде балалардың түрлі жағымсыз жағдайларға бейімделу қабілетін анықтап, организмнің мүмкіншіліктерін пайдалану жолдарын тауып, мектепке дейінгі балалар мекемелері мен мектептерде санитариялык жүмыстарды жөнге келтіру қажет. Бүл жағынан гигиенистердің қосқан үлесі айтарлықтай деуге болады. Гигиеналық зерттеулердің негізінде 90-жылдардағы мектеп реформасында, оның қойған мәселелері іске асырылды. Соңғы кезде толық зерттелген балалар мен жас өспірімдердің организмдерінің шынығуы, оның көрсеткіш-тері және қажетті жағдайлары гигиена ғылымының, өсіресе мектеп гигиенасының негізгі мөселелері болып отыр. Баланың осуі мен дамуы жөне оған қажетті жағдайларды А. А. Маркосян, Б. Н. Никитюк, балалардың жүйке жүйелерінің жас ерекшеліктері мен жете дамуына қажетті жағдайларды М. В. Антропова т. б. ғалымдар зерттеді. Сол зерттеулердің негізінде бүрынғы Кеңес Одағыңдағы елдерде және біздің елімізде де байқалған балалар мен жастардың осіп дамуының акселерациясы, оның белгілері мең_себептері анықталды. Ч Эсу мен дамудың акселерациясы ең алдымен Мәскеу облысының Глухово ауылындағы балалардың бойын, салмағын және басқа дене корсеткіштерін салыстырғанда 1962 жылы 1880 жылдан 15 жастағы балалар 21 см үзын екені анықталғаннан кейін белгілі болды/ХХ ғасырдың 70-ші жылдары сол кездегі Кеңес Одағының түкпір-түкпірінде омір сүріп жатқан балалардың дене корсеткіштерін елшеп, копшілік жерде, әсіресе ірі қалаларда балалардың осуі мен дамуы жылдамданғаны 1970-1990 жылдары дәлелденді. Мүндай зерттеулер Қазақстанда да жүргізілді. Айталық, Алматы қаласы мен облысы бойынша 1950 жылмен салыстырғанда 1970-1980 жылдары 13, 15, 17 жастағы ер балалар мен 11-12, 15, 16 жастағы қыздардың дене корсеткіштері анағүрлым артты. Яғни жыныстық жетілу қыздарда 9 жастан, үлдарда 12-13 жастан, бүрынғыдан 1,5-2 жылдай ертерек басталды (Алиакбарова, Адеева,1980 Алиакбарова 1993 ).
жүктеу/скачать 1.85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|