Қазіргі қазақстандағы этникалық ЖƏне этномəдени

Соңғы он жылдықта елдегі болып жатқан демографиялық үрдістер оң сипатқа ие болды. 2010 жылғы 1 қаңтарда Қазақстан Республикасы халқының саны 2000 жылмен салыстырғанда 7,6% ұлғайып (абсолютті көрсеткіште – 1134,4 мың адам), 16036,1 мың адамды құрады. Халық санының өзгеру серпінін талдау, 2009 жыл- ғы өсім негізінен табиғи өсім – жалпы өсімнің 96,6%, сондай-ақ көші-қон 3,4% есебінен болғанын көрсетеді (2, 3-кестелер).

3. 
   кесте
   

Бұл кезеңдегі халық санының өсімі Қостанай, Солтүстік Қа- зақстан, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Павлодар жəне Қарағанды облыстарынан басқа елдің көптеген өңірлерінде байқалды.

Талдау жүргізілген кезеңде республиканың солтүстігінде ха- лық санының қысқаруы 9,4% немесе 234 мың адамды құрады. Сонымен бірге осы кезеңде республиканың оңтүстігінде халық 16% немесе 573 мың адамға өсті.

Қазіргі уақытта Қазақстанда урбанизациялау процесі серпін- ді түрде жүруде. Серпінді дамып келе жатқан Қазақстанның үл- кен қалаларына Астана жəне Алматы қалаларынан басқа, Қара- ғанды, Шымкент, Атырау, Тараз, Орал, Өскемен, Ақтау жатады. Қазақстандағы урбанизациялау деңгейі 2010 жылдың басында рес- ми статистика деректеріне сəйкес, 53,7% құрады жəне 1989 жылмен салыстырғанда қысқарған. Бұл белгілі дəрежеде 1990 жылдардың басында Қазақстаннан шетке эмиграциямен (əсіресе орыстардың елдің солтүстік жəне солтүстік-шығыс облыстарының қалалары- нан), қалаларда туу процесінің төмендігімен байланысты, бірақ, ең бастысы, бұл 2007 жылы жүргізілген елдің əкімшілік-аумақтық ор- наластырудағы өзгерістерімен байланысты болды.

4. Ішкі көші-қонның негізгі үрдістері мен факторлары

1996 жылдан бастап республика қалаларына Арал маңы тұр- ғындарының көшіп-қону ағымы күшейді. Бұдан бөлек тарихи отанына əлемнің түрлі елдерінен этностық қазақтар қайтып келе бастады. Бұл ретте ел қалаларына өзге өңірлерден келетін халық ағымы қазіргі əлеуметтік, инженерлік инфрақұрылымның жəне еңбек нарығының мүмкіндіктері ескерілмей жүзеге асырылды.

Оң əлеуметтік-экономикалық үрдістер нəтижесінде келешек- те сыртқы көші-қонның (11,0 мың адам) оң сальдосының сақта- латынын күтуге болады, бұл республикаға оралмандардың да жə- не өтпелі кезеңде шетелге кеткен адамдардың бір бөлігін ерікті түрде қайтарудағы мемлекеттің саясатымен байланысты болады. 2000 – 2009 жылдары халық санының азаюы негізінен жоғары көші-қон ағымы есебінен орын алды.

Ішкі көші-қон болжамының басқарылатын көрінісі көші-қон қозғалысының біршама төмендейтінін көрсетеді. Өңірлер бөліні- сінде көші-қонның оң сальдосы 2020 жылға қарай Астана (15,2 мың адам) жəне Алматы (13,4 мың адам) қалаларында, сондай- ақ Маңғыстау (3,0 мың адам), Алматы (0,965 мың адам), Атырау (0,94 мың адам) жəне Ақтөбе (0,943 мың адам) облыстарында кө- рініс табады.

• 
  жұмыс күшінің аумақтық ұтқырлығын арттыру үшін, əсі- ресе халықтың көші-қонының кемуі болжанып отырған солтүстік жəне шығыс өңірлерде экономикалық жағдай жасау (тұрғын үй нарығын жəне еңбек нарығын тең қа- лыпты дамытуды қамтамасыз ету);
  
• 
  өңірлік еңбек нарықтарының теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін экономикалық белсенді халықты аумақтық қайта қоныстануға ынталандыру тетіктерін əзірлеу. Сонымен, көші-қон мəселесі мемлекеттік маңызы жоғары проблема. Оны үкіметтік деңгейде қарастырған жөн.
  

1. 
   Көші-қон қозғалыстарының ерекшеліктері.
   
2. 
   Көші-қонның негізгі себептері мен факторлары.
   
3. 
   Көші-қон квотасы мен үлестемесі.
   

4. 
   Республикадан басқа мемлекеттерге қазақстандықтардың эмигра- циясының басты себептері.
   

1. 
   Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане (1917-1980). – Алма-Ата: Ғылым, 1991. – 185 с.
   
2. 
   Ионцев В. Международная миграция населения: теория и история изучения. – М.: МАКС-Пресс, 1999.
   
3. 
   Исинцев В.А. Международная миграция населения: теория и история изучения. – М.: Диалог-МГУ, 1999. – 370 с.
   
4. 
   Калыш А.Б., Касымова Д.Б. Миграции казахов: вызовы этнической репатриации в условиях глобализации. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 146 с.
   
5. 
   Қартаева Т.А. Тарихи демография: оқу құралы. – Алматы: Арыс, 2007.
   

6. 
   Методология и методы изучения миграционных процессов: междис- циплинарное учебное пособие / под ред. Ж. Зайончковской, И. Моло- диковой, В. Мукомеля. – М.: Наука, 2007. – 370 с.
   
7. 
   Рыбаковский Л.Л. Миграция населения. Вопросы теории. – М.: ИСПИ РАН, 2003. – 238 с.
   
8. 
   Рыбаковский Л.Л. Миграция населения. Три стадии миграционного про- цесса (Очерки теории и методов исследования). – М.: Наука, 2014. – 217 с.
   
9. 
   Садовская Е.Ю. Миграция в Казахстане на рубеже XXI века: основ- ные тенденции и перспективы. – Алматы: Ғылым, 2001. – 260 с.
   

1. 
   Асанбаев М., Кожахметов А. Внутренняя миграция в Казахстане: в поисках решения. – Алматы: РОО «Шаңырақ», Центр социально-гу- манитарных исследований «Аспект М», 2010.
   
2. 
   Галиев А.Б. К истории миграции населения Казахстана // Вестник АН Казахской ССР. – 1979. – № 5. – С. 54-56.
   
3. 
   Галиев А.Б. Этнодемографические и миграционные процессы в Каза- хстане в XX в. // Евразийское сообщество. – 1997. – № 4. – С. 199-226.
   
4. 
   Забирова А. Миграция, урбанизация и идентификация у казахов. – Ал- маты: Ғылым, 2002. – 135 с.
   
5. 
   Иватова Л., Құрманбаева Ш., Мейірманов С. Қазақстан Республика- сындағы миграциялық процестер жəне саясат: оқу құралы. – Алматы: Қарасай, 2006. – 172 б.
   
6. 
   Миграция: сборник нормативно-правовых актов. – Алматы: Юрист, 2013. – 160 с.
   
7. 
   Савоскул С. Миграции и новые диаспоры в постсоветских государст- вах. – М.: ИЭиА РАН, 1996. – 239 с.
   
8. 
   Татибекова Б. Мигранты в новой столице Казахстана. – Астана, 2007.
   

5. 
   
   жүктеу/скачать 0.51 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: