Азярбайъан дювлят няшриййаты


Ф.ЕНЭЕЛС ЭЯЛЯЪЯК ИТАЛИЙА ИНГИЛАБЫ ВЯ СОСИАЛИСТ ПАРТИЙАСЫ277



бет30/40
Дата07.07.2016
өлшемі4.29 Mb.
#183078
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   40

Ф.ЕНЭЕЛС

ЭЯЛЯЪЯК ИТАЛИЙА ИНГИЛАБЫ ВЯ СОСИАЛИСТ ПАРТИЙАСЫ277

Зяннимъя, Италийада вязиййят белядир.

Буржуазийа милли истиглалиййят уьрунда мцбаризя дюврцндя вя сонра щакимиййят башына эяляндя юз гялябясини ахыра чатдыра билмямиш вя чатдырмаг истямямишдир. О феодализм галыгларыны мящв етмямиш вя милли истещсалы мцасир буржуа гайдасында гурмамышдыр. Капитализм гурулушунун нисби вя мцвяггяти цстцнлцклярини юлкя цчцн тя'мин едя билмяйян буржуазийа бу гурулушун бцтцн чятинликлярини, бцтцн аьырлыгларыны юлкянин цзяриня йыхмышдыр. Буржуазийа буна гане олмайыб, юз чиркин малиййя фырылдаглары иля юзцнц щямишялик щюрмят вя е'тибардан салмышдыр.

Бир тяряфдян, тякъя феодализм заманларындан дейил, щабеля антик дцнйадан да мирас галан гядим зцлм формалары («меззадриа» (йардар иъаря системи. Ред.), гарамалын инсаны сыхышдырыб арадан чыхартдыьы ъянуб латифундийалары), о бири тяряфдян ися, буржуа гурулушунун бир вахт иъад етдийи ян вящши верэи системи ямякчи халгы–кяндлиляри, сяняткарлары, кянд тясяррцфаты вя сянайе фящлялярини мянэяня кими сыхыр. Бурада Марксла бирликдя ашаьыдакы сюзляри демяк йериня дцшяр: «Гярби Авропанын башга континент юлкяляри кими биз дя капиталист истещсалынын йалныз инкишаф етмясиндян дейил, щабеля онун кифайят гядяр инкишаф етмямясиндян дя язиййят чякирик. Мцасир дюврцн фялакятляри иля йанашы олараг биз кечмишдян ирс галан бир сыра фялакятлярдян дя язаб чякирик, бунлар ися она эюря мювъуддур ки, дюврц кечмиш, гядим истещсал цсуллары вя бунларла йанашы эялян кющнялмиш иътимаи вя сийаси мцнасибятляр донуб галмагдадыр. Биз йалныз дирилярдян дейил, юлцлярдян дя язиййят чякирик. Юлц диринин йахасындан йапышыр!» («Капитал»«ын биринъи ъилдинин алманъа биринъи няшриня К.Марксын мцгяддимяси Ред.).

Беля бир вязиййят бющрана доьру апарыр. Щяр йердя истещсалчы кцтляляр щяйяъана эялирляр; бя'зи йерлярдя онлар артыг цсйан етмякдядирляр. Бу бющран бизи щара эятириб чыхараъагдыр?

Эюрцнцр, сосиалист партийасы чох ъаван вя игтисади шяраит цзцндян чох зяиф олдуьундан сосиализмин дярщал гялябя чалаъаьына цмид бясляйя билмяз. Юлкядя кянд ящалиси шящяр ящалисиндян хейли чохдур; шящярлярдя ири сянайе зяиф инкишаф етмишдир вя бунун нятиъясиндя орада ясл пролетариат аздыр; яксяриййят сяняткарлардан, хырда дцканчылардан вя синфи симасыны итирмиш цнсцрлярдян, йя'ни хырда буржуазийа иля пролетариат арасында сябатсыз мювге тутан кцтлядян ибарятдир. Бунлар тяняззцл вя позулма щалында олан орта яср хырда вя орта буржуазийасыдыр,–бунларын яксяриййяти, щазыркы анда щяля пролетар олмайан эяляъяк пролетарлардыр. Йалныз бу синиф, даим игтисади ифлас тящлцкяси гаршысында дуран, инди ися цмидсизлик дяряъясиня чатдырылмыш синиф, чохлу ингилаби щярякат дюйцшчцсц вя рящбяри иряли сцря биляр. Бу синфи кяндлиляр мцдафия едяъякляр, онлар ярази ъящятдян сяпяляндикляриня вя савадсыз олдугларына эюря ясл тяшяббцс эюстяря билмясяляр дя, щяр щалда эцълц вя лазымлы мцттяфиг олаъаглар.

Яэяр мцвяффягиййят аз-чох динъ йолла ялдя едилярся, онда ади щюкумят дяйишиклийи баш веряр вя «дюнмя» республикачылар278, Кавалотти вя К°-сы щакимиййят башына эялярляр; амма ингилаб оларса, буржуа республикасы йаранар.

Беля бир шяраитдя сосиалист партийасы ня кими рол ойнамалыдыр?

1848-ъи илдян е'тибарян сосиалистляря ян чох мцвяффягиййят газандыран тактика «Коммунист манифести»нин тактикасы олмушдур. «Пролетариатын буржуазийайа гаршы мцбаризясинин кечдийи мцхтялиф инкишаф пилляляриндя сосиалистляр (Енэелс ситат эятиряркян «коммунистляр» сюзцнц «сосиалистляр» сюац иля евяз етмишдир. Ред.) щямишя бцтювлцкдя щярякатын мянафейини тямсил едирляр... Онлар фящля синфинин ян йахын мягсяд вя мянафейи уьрунда мцбаризя едирляр, лакин ейни заманда бу эцнкц щярякатда онлар щярякатын эяляъяйини дя мцдафия едирляр».–Буна эюря дя онлар бу ики синиф арасында эедян мцбаризянин щяр бир инкишаф мярщялясиндя фяал иштирак едир вя щеч бир заман нязярдян гачырмырлар ки, бу мярщяляляр анъаг ясас бюйцк мягсядя доьру: ъямиййяти дяйишдирмяк васитяси олмаг е'тибары иля пролетариатын сийаси щакимиййяти яля алмасына доьру апаран пиллялярдир. Онларын йери фящля синфи цчцн билаваситя щяр щансы мцвяффягиййят газанмаг уьрунда мцбаризя едянлярин ъярэясиндядир; лакин онлар бцтцн бу сийаси вя игтисади мцвяффягиййятляри анъаг щисся-щисся юдянилян бир шей кими гябул едирляр. Буна эюря дя онлар щяр бир ингилаби вя йа мцтярягги щяряката юзляринин эетдикляри йолда атылан аддым кими бахырлар; онларын хцсуси вязифяси диэяр ингилабчы партийалары иряли апармагдан вя онлардан бири галиб эяляндя пролетариатын мянафейини мцдафия етмякдян ибарятдир. Щеч бир заман бюйцк мягсяди нязярдян гачырмайан бу тактика сосиалистляри ади мярщяляйя щярякатын сон мягсяди кими бахан аз бясирятли диэяр партийаларын–щям халис республикачыларын, щям дя сентиментал сосиалистлярин–лабцд олараг гапылдыглары цмидсизлийя гапылмагдан горуйур.

Буну Италийайа тятбиг едяк.

Беляликля, позулмагда олан хырда буржуазийанын вя кяндлилярин гялябяси, олсун ки, «дюнмя» республикачылар щюкумяти йарадылмасына эятириб чыхараъагдыр. Бу бизя цмуми сечки щцгугу вя даща бюйук щярякат азадлыьы (мятбуат, йыьынъаг, иттифаг азадлыьы, «амманизионе»нин (полис нязарятинин. Ред.) ляьв едилмяси вя и.а.) веряъякдир, йя'ни еля йени силащ веряъякдир ки, она е'тинасызлыг эюстярмяк лазым дейилдир.

Йахуд ейни адамлар вя бир нечя мадзиничиляр башда олмагла буржуа республикасы йарадылаъагдыр. Бу щеч олмазса бир мцддят бизим фяалиййят азадлыьымызы вя мейданымызы даща чох эенишляндирярди. Ахы буржуа республикасы, Маркс демишкян, еля сийаси формадыр ки, пролетариатла буржуазийа арасында эедян мцбаризя юз щяллини йалныз бу формада тапа биляр (К.Маркс. «Луи Бонапартын он сяккиз брцмери». Ред.). Биз бунун Авропайа неъя тя'сир эюстяря биляъяйини щяля демирик.

Беляликля, бизи эцъляндирмядян вя бизим цчцн даща ялверишли «амбиенте» (шяраит. Ред.) йаратмадан индики ингилаби щярякат гялябя чала билмяз. Беляликля, яэяр биз чякинмяйя башласайдыг, яэяр «аффини» («гоншу». Ред.) партийалара юз мцнасибятимиздя халис мянфи тянгидля кифайятлянсяйдик, чох бюйцк бир сящв етмиш олардыг. Еля бир ан эялиб чата биляр ки, биз онларла мцсбят шякилдя ямякдашлыг етмяли оларыг, амма ким билир бу ан ня заман эялиб чатаъагдыр?

Айдындыр ки, щеч дя бизим тямсил етдийимиз синфнн щярякаты олмайан бир щярякаты билаваситя щазырламаг бизим ишимиз дейилдир. Яэяр радикалларын вя республикачыларын фикринъя, кцчяйя чыхмаг вахты чатмышдырса, гой онлар юзляри ещтирасларына мейдан версинляр. Бизя эялдикдя, бу ъянабларын йаьлы вя'дляриня чох тез-тез уйуб алданмыш олдуьумуза эюря, бир даща тяляйя дцшмярик. Онларын ня интибащнамяляри, ня дя гясдляри бизя тя'сир эюстярмямялидир. Яэяр щяр ъцр щягиги халг щярякатына кюмяк етмяк бизим боръумуздурса, онда пролетар партийамызын йени тяшяккцл тапмыш юзяйини ябяс йеря гурбан вермямяк вя пролетариатын файдасыз йерли гийамларда мящв едилмясиня йол вермямяк дя бизим боръумуздур.

Яксиня, щярякат щягигятян цмуммилли щярякат оларса, онда бизнм адамларымыз бу щярякатда, юз йерлярини щяля ора чаьырылмаздан яввял тутарлар вя беля щярякатда бизим иштиракымыз юзлцйцндя айдындыр. Лакин бу щалда юзцмцз цчцн айдынлашдырмалы вя ачыгъа билдирмялийик ки, биз бу щярякатда мцстягил бир партийа кими иштирак едирик, радикаллар вя республикачыларла мцвяггяти иттифагда олуб онлардан бцсбцтцн фярглянян бир партийа кими иштирак едирик вя гялябя ялдя едиляъяйи тягдирдя мцбаризянин ня кими нятиъя веряъяйи барядя щеч бир хцлйайа гапылмырыг; бу нятиъя бизи ясла гане едя билмяз, яксиня, бизим цчцн йалныз ялдя едилмиш мярщялялярдян бири, сонракы наилиййятляр цчцн йалныз йени ямялиййат базасы олар; еля лап гялябя эцнцндя бизим йолларымыз айрылаъагдыр; щямин эцндян биз йени щюкумятя гаршы йени мцхалифят тяшкил едяъяйик, лакин бу мцхалифят мцртяъе мцхалифят дейил, мцтярягги мцхалифят, ян сол ъинащын мцхалифяти олуб газанылмыш наилиййят щцдудуну ашыб кянара чыхан наилиййятляря сювг едяъякдир.

Ола билсин ки, бирликдя газанылан гялябядян сонра бизя йени щюкумятдя бир нечя вязифя тяклиф едяъякляр, амма щякмян еля тяклиф едяъякляр ки, биз азлыгда галаг. Бу чох бюйцк тящлцкядир. 1848-ъи ил феврал ингилабындан сонра франсыз демократ-сосиалистляри («Реформе» гязетиндян130 оланлар, Ледрц-Роллен, Луи Блан, Флокон вя башгалары) сящв едяряк бу ъцр вязифяляр тутмушдулар279. Щюкумятдя азлыг тяшкил едян бу адамлар халис республикачылардан ибарят чохлуьун фящляляр барясиндя етдийи бцтцн алчаглыг вя хяйанятляря юз хошлары иля шярик чыхмышдылар; фящля синфинин нцмайяндяляри ролуну ойнамаг иддиасына дцшян бу ъянабларын щюкумятдя олмасы ейни заманда фящля синфинин ингилаби щярякятлярини тамамиля позмушду.

Бцтцн бурада дейилянляр мяним йалныз шяхси фикримдир; мян фикрими она эюра сюйляйирям ки, щям дя чох инамсыз дейирям ки, ону мяндян сорушурлар. Цмуми тактикайа эялдикдя, мян онун дцзэцнлцйцнц бцтцн юмрцм бойу щямишя йягин етмишям; бу тактика мяни бир дяфя дя олсун, пис вязиййятя салмамышдыр. Ону Италийанын щазыркы шяраитиня тятбиг етмяйя эялдикдя, бурада мясяля башга ъцрдцр; бу мясяляни йериндя щялл етмяк лазымдыр вя ону щадисялярин мяркязиндя олан адамлар щялл етмялидирляр.

1894-ъц ил йанварын 26-да йазылмышдыр.

Италйан дилиня тяръцмяси «Ъритиъа Соъиале» журналынын 1894-ъц ил 1 феврал тарихли 3-ъц нюмрясиндя чап едиммишдир.

Имза: Фридрих Енэелс

Ф.ЕНЭЕЛС

ФРАНСАДА ВЯ АЛМАНИЙАДА КЯНДЛИ МЯСЯЛЯСИ280

Буржуа партийалары вя мцртяъе партийалар сон дяряъя тяяъъцб едирляр ки, инди щяр йердя сосиалистлярин гаршысында кяндли мясяляси гяфлятян нювбяти бир мясяля кими дурмушдур. Онлар яслиндя бунун артыг чохдан гаршыда дурмадыьына тяяъъцб етмяли идиляр. Ирландийадан Сиъилийайа гядяр, Андалузийадан Русийайа вя Болгарыстана гядяр кяндли–ящалинин, истещсалын вя сийаси гцввянин чох мцщцм бир амилидир. Гярби Авропанын йалныз ики вилайяти истисна тяшкил едир. Бюйцк Британийада сюзцн ясл мя'насында ири торпаг сащиблийи вя ири якинчилик юз тясяррцфаты иля йашайан кяндлини тамамиля сыхышдырыб арадан чыхармышдыр; Ост-Елба Пруссийасында артыг бир нечя ясрдян бяри ейни просес баш вермякдядир вя бурада да кяндли игтисади вя сийаси ъящятдян эетдикъя даща чох «арадан галдырылыр» («Wирд „эелеэт". Бауернлеэен»–Алманийа тарихиндя кяндлилярин сцрэцн едилмяси, мцлкиййятдян мящрум едилмяси демяк олан техники терминдир (Енэелсин ясяринин яввялини тяръцмя едяркян В.И.Ленинин она вердийи гейддир).) вя йа, щяр щалда, арха сырайа кечирилир.

Сийаси гцввя амили олмаг е'тибары иля, кяндли юзцнц индийядяк ян чох щалларда йалныз юз лагейдлийи иля эюстярир ки, бунун да кюкц кянд щяйатынын тянщалыьындадыр. Эениш ящали кцтлясинин бу лагейдлийи тякъя Парисдя вя Ромада парламент сатгынлыьынын дейил, щямчинин рус истибдадынын да чох эцълц бир дайаьыдыр. Лакин бу лагейдлик щеч дя арадан галдырылмаз дейилдир. Фящля щярякаты мейдана эялдийи замандан е'тибарян, Гярби Авропа буржуалары цчцн хцсусйиля кяндли парсел мцлкиййятинин цстцн олдуьу йерлярдя кяндлиляр арасында сосиалист фящляляря гаршы шцбщя вя нифрят ойатмаг, сосиалист фящляляри кяндлинин хяйалы гаршысында «партаэеух» кими «бюлцшдцрмя» тяряф.дарлары кими, кяндли мцлкиййятиня гясд едян тянбял, аъэюз шящярлиляр кими гялямя вермяк о гядяр дя чятин дейилди. 1848-ъи ил феврал ингилабынын тутгун сосиалист ъящдлярини франсыз кяндлиляринин мцртяъе сясвермяси тезликля арадан галдырды; ращат бурахылмасыны истяйян кяндли бурада юз хатиряляри дярйасындан кяндли императору Наполеон щаггында бир яфсаня тапды вя Икинъи империйа йаратды. Кяндлилярин тякъя бу иэидлийинин франсыз халгына няйин бащасына тамам олдуьуну биз щамымыз билирик; бу иэидлийин нятиъяляриндян франсыз халгы щяля инди дя язиййят чякир.

Лакин о замандан бяри чох шей дяйишилмишдир. Капиталист истещсал формасынын инкишафы кянд тясяррцфатында хырда истещсалын щяйат ясябини кясмишдир; бу хырда истещсал гаршысы алынмаз сурятдя мящв олур вя тяняззцл едир. Шимали вя Ъянуби Американын вя Щиндистанын рягабяти цзцндян Авропа базарына уъуз тахыл ахыб эялмиш вя тахыл о гядяр уъуз олмушдур ки, щеч бир Авропа истещсалчысы онунла рягабят едя билмямишдир. Щям ири торпаг сащиби, щям дя хырда кяндли цзяриня, ейни дяряъядя онларын щяр икиси цзяриня фялакят чюкмякдядир. Онларын щяр икиси торпаг сащиби вя кянд ящли олдуьуна эюря ися, ири торпаг сащиби юзцнц хырда кяндлинин мянафейи уьрунда чарпышан габагъыл мцбариз е'лан едир вя хырда кяндли–цмумиййятля вя бцтювлцкдя–ону юз мянафейи уьрунда чарпышан мцбариз щесаб едир.

Бу арада Гярбдя гцдрятли сосиалист фящля партийасы йетишмишдир. Феврал ингилабы дюврцнцн тутгун щисси вя ся'йляри айдынлашмыш, даща эениш вя даща дярин олмуш, елмин бцтцн тялябляриня уйьун эялян вя мцяййян, щисс едиляъяк тялябляри олан бир програма чеврилмишдир; даим артмагда олан сосиалист депутатлар Алманийа, Франса, Белчика пар.ламентляриндя бу тялябляри мцдафия едирляр. Сийаси щакимиййяти сосиалист партийасынын яля алмасы йахын эяляъяйин иши олмушдур. Лакин сийаси щакимиййяти яля алмаг цчцн бу партийа яввялъя шящярдян кяндя эетмяли, кянддя бир гцввя олмалыдыр. Игтисади сябяблярин сийаси нятиъялярля ялагясини айдын баша дцшмяси иля башга партийалардан фярглянян сосиалист партийасы, юзцнц кяндлинин досту кими эюстярян ири мцлкядарын гойун дяриси алтындакы ъанавар цзцнц мящз бунун сайясиндя артыг чохдан ашкара чыхармыш олан бу партийа, юлцмя мящкум олан кяндлини ращатъа юз йаланчы мудафиячиляринин ялиндя гойа билярми, кяндли сянайе фящляляринин пассив ялейщдарындан фяал ялейщдарына чевриляъяйи вахта гядяр ращат гойа билярми? Будур, биз кяндли мясялясинин мяркязиндяйик.
I

Бизим мцраъият едя биляъяйимиз кянд ящалиси чох мцхтялиф тяркиб щиссяляриндян ибарятдир вя бу щиссяляр юз нювбясиндя айры-айры йерляря эюря дя фярглянирляр.

Алманийанын гярбиндя, щямчинин Франсада вя Белчикада парсел кяндлиляринин хырда истещсалы щюкм сцрцр, онлар ян чох щалларда мцлкиййятчи, аз щалларда юзляринин бир парча торпагларынын иъарядарыдырлар.

Шимал-гярбдя–Ашаьы Саксонийада вя Шлезвиг-Щолштейндя–ири вя орта кяндлиляр цстцнлцк тяшкил едирляр ки, бунлар да муздур киши вя гадын, щятта эцнямуздчу олмадан кечиня билмирляр. Баварийанын мцяййян щиссясиндядя вязиййят бунун ейнидир.

Ост-Елба Пруссийасында вя Мекленбургда биз щяйят нюкярляри, муздур вя эцнямуздчулары олан ири торпаг сащиблийи вя ири истещсал сащясини, бя'зи йерлярдя ися нисбятян кичик вя даим азалан мигдарда хырда вя орта кяндлиляр олдуьуну эюрцрцк.

Орта Алманийада биз йериндян асылы олараг, истещсал вя торпаг сащиблийинин бцтцн бу формаларынын мцхтялиф нисбятлярдя гарышыьыны эюрцрцк, щям дя бу формалардан щеч бири аз-чох ири сащядя цстцнлцк газанмыр.

Бундан ялавя, мцхтялиф юлчцдя йерляр вар ки, бурада шяхси вя йа иъаря едилян якин йери аиляни доландырмаг цчцн кифайят етмир вя мцяййян бир кустар пешяси цчцн йалныз зямин олур, онун цчцн ямяк щаггынын ашаьы–бу шярт олмадан аьлаэялмяз дяряъядя ашаьы–олмасыны мцмкцн едир ки, бу да щяр щансы бир йад юлкянин рягабяти шяраитиндя бу пешя мящсулларынын сатылмасыны тя'мин едир.

Бяс кянд ящалисинин бу бюлмяляриндян щансылары сосиал-демократ партийасына ъялб едиля биляр? Юзлцйцндя айдындыр ки, биз бу мясяляни йалныз цмуми шякилдя тядгиг едирик; биз йалныз кяскин сурятдя юзцнц эюстярян формалары нязярдян кечиряъяйик; йерин чатышмамасы бизя, ара пилляляр цзяриндя вя кянд ящалисинин гарышыг тяркибдя олдуьу щаллар цзяриндя дайанмаьа имкан вермир.

Хырда кяндлидян башлайаг. Бцтцн кяндлилярдян бу дяряъяси ян мцщцмцдцр, щям дя тякъя цмумиййятля Гярби Авропа цчцн мцщцм дейилдир. Йох, бцтцн мясяляйя мцнасибятдя дя аьырлыг мяркязи кяндлилярин мящз бу дяряъясиндядир. Бир щалда ки, биз хырда кяндлийя юз мцнасибятимизи айдынлашдырмышыг, кянд ящалисинин галан тяркиб щиссяляриня юз мунасибятимизи мцяййян етмяк цчцн артыг дайаг нюгтяляримиз вардыр.

Хырда кяндли дедикдя, биз бурада еля бир парча торпаьын мцлкиййятъисини вя йа иъарядарыны–хцсусиля мцлкиййятъисини–нязярдя тутуруг ки, онун бу бир парча торпаьы, цмуми бир гайда олараг, юз аиляси васитяси иля беъяря биляъяйиндян бюйцк вя юз аилясини доландыра биляъяйиндян кичик дейилдир. Беляликля, хырда сяняткар кими, бу хырда кяндли дя фящлядир вя мцасир пролетардан онун фярги бундадыр ки, онун щяля юз ямяк васитяляри вардыр; демяли, бу, артыг кечмишя аид олан бир истещсал цсулунун галыьыдыр. Бу хырда кяндли юз яъдадындан, тящкимли, асылы вя йа–чох надир мцстясна щалларда–азад олан, лакин тюйъц вермяйя вя бийара эетмяйя борълу олан кяндлидян уч ъящятдян фярглянир. Яввялян, бунунла фярглянир ки, Франса ингилабы ону мцлкядара вермяли олдуьу феодал верэиляриндян вя мцкялляфиййятлярдян азад етмиш вя чох щалларда, щеч олмазса Рейнин сол сащилиндя, ону юз азад мцлкиййяти олараг бир парча кяндли торпаьы иля тя'мин етмишдир. Икинъиси, бунунла фярглянир ки, о цзвц олдуьу вя юз-юзцнц идаря едян иъманын мцдафиясиндян мящрум олмушдур вя бунунла бирликдя, гядимдян иъмайа мяхсус олан йерлярдян истифадя етмяк щцгугунда юзцня дцшян пайдан мящрум олмушдур. Иъма торпаьы онун ялиндян фырылдагчылыг йолу иля гисмян онун кечмиш феодал аьасы тяряфиндяи, гисмян дя Рома щцгугуна ясаслалан либерал, бцрократ ганунвериъилийи тяряфиндян алынмышдыр, беляликля дя мцасир хырда кяндли йем сатын алмадан юз иш щейваныны сахламаг имканындан мящрум олмушдур. Тясяррцфат ъящятдян ися иъма торпаьына олан щцгугун итирилмяси феодал тюйъцляринин ляьв едилмясиндян хейли цстцндцр; иш щейваны сахламаг имканы олмайан кяндлилярин сайы арасы кясилмядян артыр. Цчцнъцсц, индики кяндли онунла фярглянир ки, о юз яввялки мящсулдар ишинин йарысыны итирмишдир. Яввялляр о, ещтийаъы олдуьу сянайе мящсулларынын чох щиссясини, юзц ялдя етдийи хаммалдан юзц юз аиляси иля бирликдя истещсал едирди; онун галан ещтийаъларыны якинчиликля йанашы олараг сянятля мяшьул олан кянд гоншулары юдяйирди ки, онларын да щаггыны чох заман мцбадиля олунан мящсулла вя йа гаршылыглы сурятдя хидмят эюстярилмяси шяклиндя верирдиляр. Аиля, даща чох дяряъядя ися кянд юз ещтийаъыны юзц юдяйяряк йашайырды, демяк олар, юзцня лазым олан щяр шейи юзц истещсал едирди. Бу демяк олар там натурал тясяррцфат иди, пула демяк олар, ясла ещтийаъ олмурду. Капиталист истещсалы пул тясяррцфаты вя ири сянайе васитяси иля буна сон гойду. Иъма торпаьы кяндлинин йашамасы цчцн биринъи ясас шярт идися, йардымчы сянайе пешяси икинъи беля бир шярт иди. Беляликля, кяндли эетдикъя даща чох ашаьы енир. Верэиляр, гытлыг, вярясяляр арасында бюлэц, мящкямя просесляри кяндлиляри бир-биринин ардынъа сялямчинин йанына говур, боръ эетдикъя даща эениш йайылыр вя айрылыгда щяр бири цчцн эетдикъя даща аьыр олур,–бир сюзля, вахты кечмиш истещсал усулунун щяр бир галыьы кими, бизим хырда кяндли дя гаршысы алынмаз сурятдя мящв олмаьа доьру эедир. Хырда кяндли–эяляъяк пролетардыр.

Хырда кяндли беля бир вязиййятдя олдуьуна эюря, сосиалист тяблиьатына щявясля гулаг асмалы иди. Лакин онун ъанына вя ганына ишлямиш олан мцлкиййят дуйьусу щяля бя'зян буна мане олур. Юзцнцн бу гядяр тящлцкяляря дцчар олан бир парча торпаьы уьрунда мцбаризя онун цчцн ня гядяр аьыр олурса, о бу торпагдан бир о гядяр фядакар бир инадла йапышыр, она торпаг мцлкиййятини бцтцн ъямиййятин ихтийарына вермякдян данышан сосиал-демократы о юзц цчцн сялямчи вя йа вякил гядяр тящлцкяли бир дцшмян щесаб етмяйя мейл эюстярир. Бу мювщумата гаршы сосиал-демократийа ня кими васитялярля мцбаризя апармалыдыр? Сосиал-демократийа юз ягидясини дяйишмядян, мящв олмаьа цз гоймуш хырда кяндлийя ня тяклиф едя биляр?

Биз бурада марксист мяслякли франсыз сосиалистляринин аграр програмында ямяли бир дайаг нюгтяси эюрцрцк вя бу програм хцсусиля она эюря даща чох диггятялайигдир ки, хырда кяндли тясяррцфатынын классик юлкясини ясас эютцрцр.

1892-ъи ил Марсел гурултайында партийанын биринъи аграр програмы гябул едилмишди. Бу програм торпагсыз кянд тясяррцфат фящляляри (йя'ни эцнямуздчулар вя щяйят нюкярляри) цчцн бунлары тяляб едир: щямкарлар иттифаглары вя иъма шуралары тяряфиндян мцяййян едилян ямяк щаггы минимуму; йарысы фящлялярдян ибарят олан кянд сянят мящкямяляринин тятбиг едилмяси, иъма торпаьынын сатылмасынын гадаьан едилмяси вя дювлят торпагларынын иъмалара иъаряйя верилмяси, иъмаларын бцтцн бу торпаьы–щям юз торпаьыны, щям дя иъаря едилян торпаьы,–бирэя беъярилмяк цчцн кянд тясяррцфаты фящляляринин торпагсыз аиляляри бирликляриня иъаряйя вермяси, иъманын нязаряти алтында да муздлу фящля ишлятмяйин гадаьан едилмяси; гоъалар вя ялилляр цчцн пенсийа верилмяси вя бунун да ири торпаг мцлкиййяти цзяриня хцсуси верэи гойулмагла юдянилмяси.

Бурада щяля иъарядарларын да аид едилдийи хырда кяндлиляр цчцн програм бунлары тяляб едир: иъмаларын кянд тясяррцфаты машынлары алараг бунлары майа дяйяри иля кяндлиляря кирайя вермяси; эцбря, дренаж борулары, тохум вя с. алмаг цчцн вя мящсуллары сатмаг цчцн кяндли ширкятляринин йарадылмасы; дяйяри 5000 франкдан артыг олмайан торпаг сащяляри бирисинин мцлкиййятиндян башгасынын мцлкиййятиня кечяркян алынан верэинин ляьв олунмасы; щяддиндян йухары иъаря гиймятлярини ашаьы салмаг цчцн вя чыхыб эедян иъарядарларын вя йардарларын (метайерс) ямяйи сайясиндя торпаг сящясинин йцксялмиш олан дяйярини онлара гайтармаг цчцн Ирландийа тимсалы цзря васитячи комиссийалар тя'сис едилмяси; торпаг сащибиня боръ мцгабилиндя мящсулу кяндлинин ялиндян алмаг щцгугу верян «Ъоде ъивил»ин (Мцлки мяъяллянин82. Ред.) 2102-ъи маддясинин ляьв олунмасы вя кредиторларын тахыл тарлада икян онун цзяриня гадаьан гоймаг щцгугундан мящрум едилмяси; мцяййян минимум якинчилик алятляри, мящсул, тохум, эцбря, иш щейванлары,–бир сюзля, онсуз кяндлинин юз тясяррцфаты иля мяшьул ола билмяйяъяйи щяр шей цзяриня гадаьан гойулмасынын гадаьан едилмяси; чохдан кющнялмиш цмуми торпаг кадастрынын тяфтиш едилмяси, щялялик ися щяр бир иъмада йерли тяфтиш апарылмасы; нящайят, пулсуз кянд тясяррцфаты ихтисас тящсили верилмяси вя кянд тясяррцфат тяърцбя стансийалары тяшкил едилмяси.

Биз эюрцрцк ки, кяндлилярин хейриня иряли сцрцлян тялябляр–фящлялярин хейриня иряли сцрцлян тяляблярдян биз бурада щялялик бящс етмяйяъяйик–о гядяр дя узаг эетмир. Бунларын бир щиссяси артыг башга юлкялярдя щяйата кечирилмишдир. Иъарядарлар цчцн васитячи мящкямяляри гяти сурятдя Ирландийа нцмуняси иля гурулур. Кяндли ширкятляри артыг Рейн сащили вилайятляриндя мювъуддур. Кадастрын тяфтиш едилмяси бцтцн Гярби Авропада бцтцн либералларын вя щятта бцрократларын даими бир хош арзусудур. Програмын галан бяндляри дя мювъуд капитализм гурулушуна хцсуси зяряр вурулмадан щяйата кечириля биляр. Биз буну анъаг програма характеристика вермяк цчцн дейирик, щеч дя она ирад тутмаг цчцн демирик,–яксиня.

Бу програм васитяси иля партийа Франсанын ян мцхтялиф вилайятляринин кяндлиляри арасында еля бюйцк мцвяффягиййятляр газанмышдыр ки,–ахы иштаща йемяк заманы эялир–бизим франсыз йолдашлар да буну кяндлилярин зювгцня даща чох уйьунлашдырмаг истямишляр. Бу заман, доьрудур, щисс етмишляр ки, тящлцкяли йол тутмушлар. Кяндлийя,–эяляъяк пролетара дейил, индики мцлкиййятчи кяндлийя,–цмуми сосиалист програмынын ясас принсиплярини позмадан неъя кюмяк етмяк олар? Бу е'тираза йол вермямяк цчцн, йени ямяли тяклифляря мцгяддимя олараг нязяри бир ясасландырма вермишляр вя бу ясасландырма иля сцбут етмяйя чалышырлар ки, сосиализм принсипляриня хырда кяндли мцлкиййятини капиталист истещсал цсулу шяраитиндя мящв олмагдан горумаг дахилдир, щярчянд бу мящв олманын лабцд олдуьу мцяллифлярин юзляриня тамамия айдындыр. Бу ясасландырманы, щямчинин бу илин сентйабрында Нант гурултайында гябул едилян тяляблярин юзцнц дя инди биз ятрафлы эюздян кечиряк.

Щямин ясасландырма беля башланыр:

«Фящля партийасы нязяря алыр ки, партийанын цмумн програмынын щярфи мятниня эюря, истещсалчылар йалныз истещсал васитяляриня сащиб олмалары шярти иля азад ола билярляр;

нязяря алыр ки, сянайе сащясиндя бу истещсал васитяляри истещсалчылара йалныз коллектив вя йа иътимаи формада гайтарыла биляъяк капиталист мяркязляшмяси дяряъясиня чатмышдырса,–щеч алмазса индики Франсада–вязиййят кянд тясяррцфаты сащясиндя тамамиля башга ъцрдцр, бурада истещсал васитяляри, мящз торпаг олдугъа чох йерлярдя айры-айры истещсалчыларын ялиндя щяля фярди мцлкиййятдир;

нязяря алыр ки, парсел мцлкиййяти иля сяъиййялянян бу вязиййят лабцддян мящв олмаьа мящкумдурса да (ест фаталемент аппеле а диспараитре) бунунла беля сосиализм онун мящв олмасыны сцр'ятляндирмяли дейилдир, чцнки сосиализмин вязифяси мулкиййяти ямякдян айырмагдан ибарят дейил, яксиня, щяр бир истещсалын бу ики амилини бир ялдя бирляшдирмякдян ибарятдир, щямин амиллярин парчаланмасы пролетарлашмыш ишчилярин кюлялийиня вя йохсуллуьуна сябяб олур;

нязяря алыр ки, бир тяряфдян, сосиализмин вязифяси, ири малиэанялярин индики авара мцлкиййятчиляри мцлкиййятдян мящрум едилдикдян сонра йенидян кянд тясярруфаты пролетарларыны–коллектив вя йа иътимаи формада–ири маликаняляря сащиб етмякдян ибарятдирся, диэяр тяряфдян, сосиализмин ейни дяряъядя ваъиб вязифяси юз ямяйи иля йашайан кяндлинин мцлкиййятини хязиняйя, сялямчийя гаршы вя йени мейдана чыхан ири торпаг сащибляринин гясдляриня гаршы мцдафия етмякдян ибарятдир;

назяра алыр ки, бу мцдафияни иъарядарлар вя йа йардарлар (мета йерс) ады иля юзэя торпаьыны беъярян вя щятта эцнямуздчулары истисмар етдикдя дя, онларын юз цзяриндяки истисмар нятиъясиндя буна мцяййян дяряъядя мяъбур олан истещсалчылара да шамил етмяк мягсядяуйьундур.–

Бунлары нязяря алан фящля партийасы, анархистлярин яксиня олараг иътимаи гурулушу дяйишдирмяк цчцн йохсуллуьун артмасына вя эенишлянмясиня бел баьламыр, ямяйин вя бцтцн ъямиййятин азад олмасыны щям шящяр, щям дя кянд зящмяткешляринин иъраиййя вя ганунверичилик щакимиййятини юз ялляриня алаъаглары заман йалныз онларын тяшкил олунмасындан вя бирэя ся'йляриндян эюзляйир,–бу Фящля партийасы цмуми дцшмяня, феодал торпаг сащиблийиня гаршы бирэя мцбаризя цчцн кянд истещсалынын бцтцн цнсцрлярини вя мцхтялиф щцгуги ясасларла юлкя торпаьынын беъярилмяси ишиня билаваситя аидиййяти олан бцтцн фяалиййят нювлярини бирляшдирмяк цчцн ашаьыдакы аграр програмы гябул етмишдир».

Инди бу «ясасландырмалары» бир гядяр ятрафлы нязярдян кечиряк.

Щяр шейдян яввял, франсыз програмындакы истещсалчыларын азадлыьы цчцн истещсал васитяляриня сащиб олмаьын мцгяддям шярт олмасы муддяасыны билаваситя онун ардынъа эялян бу мцддяа иля тамамламаг лазымдыр ки, истещсал васитяляриня сащиб олмаг йалныз ики формада мцмкцндцр: йа фярди сащиблик кими мцмкцндцр ки, бу да бцтцн истещсалчылар цчцн цмуми олан бир щал шяклиндя щеч бир заман вя щеч бир йердя мювъуд олмамышдыр вя сянайенин тяряггиси нятиъясиндя эцндян-эцня даща чох истисна едилмякдядир, йа да цмуми сащиблик кими, йя'ни еля бир формада ки, бунун мадди вя ягли мцгяддям шяртлярини артыг капитализм ъямиййятинин юз инкишафы йаратмышдыр; демяли, пролетариатын сярянъамында олан бцтцн васитялярля истещсал васитяляринин цмуми сащиблийя кечмяси уьрунда мцбаризя апармаг лазымдыр.

Беляликля, истещсал васитяляриня цмуми сащиблик програмда, ялдя едилмяси лазым эялян йеэаня башлыъа мягсяд кими иряли сцрцлцр. Щям дя зямини щазырланмыш олан тякъя сянайе сащясиндя дейил, щямчинин щяр йердя, демяли, якинчиликдя дя иряли сцрцлцр. Програма эюря, фярди сащиблик бцтцн истещсалчылар цчцн цмуми олан бир щал шяклиндя щеч бир заман вя щеч бир йердя мювъуд олмамышдыр; мящз буна эюря, щямчинин ону сянайенин тяряггиси онсуз да арадан галдырдыьына эюря, сосиализм щеч дя онун сахланмасында дейил, арадан галдырылмасында мараглыдыр, ахы онун мювъуд олдуьу йердя вя мювъуд олдуьу дяряъядя, цмуми сащиблик дя мцмкцн олмур. Доьрусу, програма истинад едился бцтювлцкдя бцтцн програма истинад етмяк лазымдыр ки, бу да Нант ясасландырылмасындан ситат эятирилян мцддяаны ящямиййятли дяряъядя дяйишдирир, чцнки орада ифадя олунан цмуми тарихи щягигяти еля шяртлярдян асылы едир ки, бу шяртляр олдугда щямин щягигят йалныз инди Гярби Авропа вя Шимали Америка цчцн гцввядя ола биляр.

Айры-айры истещсалчыларын истещсал васитяляриня малик олмасы бизим заманымызда онлара даща ясл азадлыг вермир. Шящярлярдя сянят артыг сарсылмышдыр, Лондон кими бюйцк шящярлярдя ися щятта тамамиля арадан галхмыш, ири сянайе иля, тярлятмя системи вя биъаря ишбазларла явяз едилмишдир ки, мцфлислик онлар цчцн йашамаг мянбяйидир. Юз тясяррцфаты иля йашайан хырда кяндли ня юзцнцн бир парча торпаьына сащиб олмасына яминдир, ня дя азаддыр. Онун юзц кими онун еви, щяйяти, кичик тарласы да сялямчийя мяхсусдур; онун йашамасы пролетарын йашамасындан даща артыг цмидсиздир, зира пролетар цчцн щеч олмазса арабир сакит эцн олур, боръ алтында язилян гул цчцн ися беля эцн олмур. Мцлки мяъяллянин 2102-ъи маддясини силиб атын, гануна ясасян кяндлийя эиров эютцрцлмяси гадаьан едилян якинчилик алятляриндян, малгарадан вя с. ибарят ещтийаты олмасыны тя'мин един,–йеня дя ону чыхылмаз вязиййятдян хилас едя билмязсиниз, чцнки о мящв олмагдан гыса бир мцддят мющлят алмаг цчцн «кюнцллц сурятдя» юз малгарасыны да, юзцнц дя, юз ъаныны вя рущуну да сялямчийя сатмалыдыр. Сизин хырда кяндлини юз мцлкиййятиндя мцдафия етмяк тяшяббцсцнцз онун азадлыьыны дейил, онун кюлялийинин йалныз хцсуси бир формасыны мцдафия едир; бу тяшяббцс еля бир вязиййяти йубадыр ки, бу вязиййятдя хырда кяндли ня йашайа билир, ня дя юля билир; буна эюря дя бурада сизин програмынызын биринъи абзасына истинад едилмяси тамамиля йерсиздир.

Ясасландырмада дейилир ки, мцасир Франсада истещсал васитяси, йя'ни торпаг чох йердя фярди мцлкиййят олараг щяля айры-айры истещсалчыларын ялиндядир; сосиализмин вязифяси ися эуйа мцлкиййяти ямякдян айырмаг дейил, яксиня, щяр бир истещсалын бу ики амилини ейни бир ялдя бирляшдирмякдян ибарятдир.–Артыг гейд едилдийи кими, беля цмуми формада бу ахырынъы мцддяа щеч дя сосализмин вязифяси дейилдир; онун вязифяси даща чох анъаг истещсал васитялярини истещсалчыларын цмуми сащиблийиня вермякдян ибарятдир. Биз буну нязярдян гачыран кими, йухарыда эюстярилян мцддяа бизи дярщал беля бир сящв фикря эятириб чыхарырки, эуйа сосиализм хырда кяндлинин юз тарласы цзяриндяки индики хяйали мцлкиййятини щягиги мцлкиййятя чевирмялидир, йя'ни хырда иъарядары мцлкиййятчи етмяли, боръ алтында бели бцкцлян мцлкиййятчини ися борълардан азад мцлкиййятчийя чевирмялидир. Ялбяття, сосиализм истяйир ки, бу йалан кяндли мцлкиййяти эюрсяниши йох олсун, лакин беля бир цсулла йох.

Щяр щалда, иш бу йеря чатмышдыр ки, програмын ясасландырма щиссясиндя ачыгъа беля демяк мцмкцн олмушдур: эуйа сосиализмин вязифяси, щятта онун ваъиб вязифяси,

«юз ямяйи иля йашайан кяндлинин мцлкиййятини хязиняйя, сялямчийя гаршы вя йени мейдана чыхан ири торпаг сащибляринин гясдляриня гаршы мцдафия етмякдян ибарятдир».

Беляликля, ясасландырма яввялки абзасда мцмкцн щесаб етмядийи бир шейи йериня йетирмяйи сосиализмин ваъиб вязифяси е'лан едир. О, сосиализмя кяндлилярин парсел мцлкиййятини «мцдафия етмяйи» тапшырыр, щярчянд юзц дя иддиа едир ки, бу мцлкиййят «лабцддян мящв олмаьа мящкумдур». Хязиня, сялямчи, йени мейдана чыхан ири торпаг сащибляри–бунлар капиталист истещсалынын бу лабцддян мящв олма ишини щяйата кечирдийи садя алятляр олмайыб бяс нядир? «Сосиализмин» кяндлини бу цч бяладан ня кими васитялярля мцдафия етмяли олдуьуну биз ашаьыда эюстяряъяйик.

Лакин тякъя хырда кяндлинин мцлкиййятини мцдафия етмяк тяляб олунмур. Бунунла йанашы:

«Бу мцдафияни иъарядарлар вя йа йардарлар (метайерс) ады иля юзэя торпаьыны беъярян вя щятта эцнямуздчулары истисмар етдикдя дя, онларын юз цзярляриндяки истисмар нятиъясиндя буна муяййян дяряъядя мяъбур олан истещсалчылара да шамил етмяк дя мягсядяуйьундур».

Бурада биз артыг тамамиля хцсуси бир зямин цзяриня кечирик. Сосиализм гяти сурятдя муздлу ямяйин истисмары ялейщиня йюнялдилмишдир. Бурада ися «эцнямуздчулары истисмар едян» франсыз иъарядарларыны мцдафия етмяк сосиализмин ваъиб вязифяси е'лан олунур,–щярфиййян беля дя дейилмишдир! Бу да она эюрядир ки, щямин иъарядарлар буна мцяййян дяряъядя «юз цзярляриндяки истисмар нятиъясиндя» мяъбурдурлар!

Маил мцстяви цзяриня дцшдцкдя, ашаьы йуварланмаг ня гядяр дя асан вя хошдур! Бяс ири вя орта алман кяндлиси франсыз сосиалистляринин йанына эялиб онлардан тявягге ется ки, Алман партийасынын идаря щей'ятиндян хащиш олунсун ки, Алманийа Сосиал-демократ партийасы ону юз муздурларыны вя муздур гадынларыны истисмар етмяк ишиндя мцдафия етсин, бу щалда сялямчи, верэи йыьан, тахыл мещтякири вя малгара алверъиси тяряфиндян «онун юз цзяриндяки истисмары» ясас эюстярся,–онлар буна ня ъаваб верярляр? Ким замин ола биляр ки, бизим бюйцк аграриляр дя граф Канитси (ахы о да тахыл идхалыны дювлятин ихтийарына вермяк щаггында беля бир тяклиф вермишди) онларын йанына эюндяриб биржа, сялямчи, тахыл мющтякири тяряфиндян «онларын юз цзярляриндяки истисмары» ясас эюстяряряк, кянд фящлялярини истисмар етмяк ишиндя сосиалистлярдян мцдафия истямяйяъякляр?

Лакин, демяк лазымдыр ки, бизим франсыз достларымызын ниййятляри щеч дя зянн едиля биляъяйи гядяр пис дейилдир. Йухарыда эятирилян абзасда йалныз тамамиля мцстясна олан бир щал нязярдя тутулур, мящз ашаьыдакы щал нязярдя тутулур: бизим шякяр чуьундуру истещсалы районларымызда олдуьу кими, Франсанын шималында да кяндлиляря торпаг иъаряйя вериляркян, сон дяряъя аьыр шяртлярля чуьундур беъярилмяси тяляб олунур: онлар чуьундуру мцяййян завода вя щямин завод тяряфиндян гойулан гиймятя сатмалыдырлар, мцяййян тохум алмалы, торпаьа гяти сурятдя эюстярилян мцяййян мигдар эцбря вермялидирляр вя бунларын щамысындан да ялавя, чуьундур тящвил верилдийи заман онлары виъдансызъасына алдадырлар. Бунларын щамысы Алманийада бизя дя йахшы мя'лумдур. Лакин франсыз сосиалистляри кяндлилярин мящз бу категорийасыны мцдафия етмяк истямишлярся, буну ачыг вя гяти сюйлямяк лазым иди. Нязярдян кечирилян абзас индики шяклиндя, сон дяряъя цмуми хцласядя тякъя франсыз програмынын дейил, щямчинин цмумиййятля сосиализмин ясас принсипинин ачыгъа позулмасы демякдир вя бу сялигясиз ифадядян онун мцяллифляри цчцн арзу олунмайан мя'нада ян мцхтялиф ъящятлярдян истифадя едилярся, гой онлар юзляриндян кцссцнляр.

Ясасландырманын ахырынъы сюзляри дя беля йанлыш шярщ едиля биляр, бу сюзляря эюря сосиалист фящля партийасынын гаршысында

«умуми дцшмяня, феодал торпаг сащиблийиня гаршы бирэя мцбаризя цчцн кянд истещсалынын бцтцн цнсцрлярини вя мцхтялиф щцгуги ясасларла юлкя торпаьынын беъярилмяси ишиня билаваситя аидиййяти олан бцтцн фяалиййят нювлярини бирляшдирмяк» вязифяси дурур.

Мян гяти сурятдя инкар едирям ки, щяр щансы бир юлкянин сосиалист фящля партийасы гаршысында юз сыраларына, кянд пролетарларындан вя хырда кяндлилярдян башга, щямчинин орта вя ири кяндлиляри вя йа щятта ири маликанялярин иъарядарларыны, капиталист малдарлары вя капиталист гайдасы иля юлкянин торпаьыны истисмар едян диэяр шяхсляри гябул етмяк вязифяси дурсун. Гой феодал торпаг сащиблийи онларын щамысы цчцн цмуми дцшмян олсун. Биз бя'зи мясялялярдя онларла бирликдя эедя билярик, щяр щансы мцяййян мягсядляр уьрунда бир мцддят онларын тяряфиндя дуруб мцбаризя едя билярик. Бизим партийамызда щяр щансы иътимаи синифдян айры-айры шяхсляр ола биляр, лакин капиталистлярин, орта буржуазийанын вя йа орта кяндлилярин цмуми мянафейини тямсил едян груплар готиййян ола билмязляр. Бурада да ниййят зянн едилдийи гядяр пис дейилдир; бцтцн бунларын барясиндя мцяллифляр, эюрцнцр, щеч дцшцнмямишляр; лакин, тяяссцф ки, цмумиляшдирмя щявяси онлары алдатмышдыр вя яэяр онлары сюздя тутурларса, гой тяяъъцб етмясинляр.

Ясасландырмадан сонра програмын юзцня йени гябул едилян ялавяляр эялир. Бунлар да ясасландырма кими сялигясиз редактя олундуьуну эюстярир.

Иъмаларын кянд тясяррцфат машынлары алыб бунлары майа дяйяри иля кяндлиляря иъаряйя вермяли олдугларыны эюстярян бянд о мя'нада дяйишилир ки, яввялян, иъмалар бу мягсяд цчцн дювлятдян малиййя йардымы алырлар, икинъиси ися, бунлар машынлары хырда кяндлилярин ихтийарына пулсуз олараг вермялидирляр. Бу йени эцзяшт чятин ки, хырда кяндлиляр ичярисиндя мцвяффягиййят газана, чцнки онларын тарлалары вя тясяррцфатчылыг цсулунун юзц йалныз ъцзи юлчцдя машын тятбиг етмяк имканы верир.

Сонра:


«Мювъуд олан бцтцн долайы вя мцстягим верэилярин 3000 франкдан йухары бцтцн эялирляр цзяриня гойулан ващид мцтярягги верэи иля явяз едилмяси».

Беля бир тяляб артыг бир чох иллярдян бяри, демяк олар, щяр бир сосиал-демократ програмында вардыр. Лакин бу тяляби хцсуси олараг хырда кяндлилярин хейриня иряли сцрмяляри йени бир шейдир вя анъаг сцбут едир ки, бунун ясл мя'насы ня гядяр пис баша дцшцлмцшдцр. Мясялян, Инэилтяряни эютцряк. Орада дювлят бцдъяси 90 милйон фунт стерлинг тяшкил едир. Бу мябляьин 131/2 милйондан 14 милйона гядярини эялир верэиси верир, галан 76 милйондан ися кичик бир щиссяси карэцзарлыг ямялиййатларына (почт, телеграф, штемпел рцсуму) гойулан верэидян алыныр, лакин ян мцщцм щиссяси чохишлянян шейляря гойулан верэилярдян, бцтцн вятяндашларыи, ян чоху ися йохсул вятяндашларын эялирлярини–нязяря чарпмайан, лакин нятиъядя милйонлар верян–кичик щиссялярля щяр аддымда кясмякля ялдя едилир. Щям дя мцасир ъямиййятдя дювлят хярълярини башга бир цсулла юдямяк чятин ки, мцмкцн олсун. Фярз едяк ки, Инэилтярядя бцтцн бу 90 милйон 120 фунт стерлинг (3000 франк) вя даща чох эялирляря гойулан мцстягим мцтярягги верэи васитяси иля ялдя едилир. Ъиффенин фикринъя, орта иллик йыьым, бцтцн милли сярвятин иллик артымы 1865–1875-ъи иллярдя 240 милйон фунт стерлинг олмушдур. Тутаг ки, инди бу рягям илдя 300 милйона бярабярдир; 90 милйонлуг верэи йцкц бу щалда бцтцн йыьымын аз гала цчдя бир щиссясини эютцрярди. Башга сюзля десяк, сосиалист щюкумятиндян башга щеч бир щюкумят беля бир иш эюря билмяз; щакимиййят башына сосиалистляр эялдикдя ися, еля тядбирляр эюрмяли олаъаглар ки, бу верэи ислащаты анъаг мцвяггяти, тамамиля ъцзи щиссялярля верилмяк ролу ойнайаъаг, хырда кяндлиляр гаршысында ися тамамиля башга перспективляр ачылаъагдыр.

Эюрцнцр, програмын мцяллифляри юзляри дя баша дцшцрляр ки, кяндлиляр бу верэи ислащатыны узун мцддят эюзлямяли оларлар, буна эюря дя «щялялик» (ен аттендант) онлара тяклиф едирляр:

«Юз ямяйи иля йашайан бцтцн кяндлиляр цчцн торпаг верэиси ляьв едилсин вя щипотекляр басмыш бутцн торпаг сащяляри цчцн бу верэи азалдылсын».

Бу тялябин икинъи щиссяси йалныз аилянин юз эцъц илз беъяриля билмяйян даща ири кяндли торпаг сащяляриня аид ола биляр; беляликля, бу тяляб йеня дя «эцнямуздчулары истисмар едян» кяндлиляр цчцн ялверишлидир.

Сонра:


«Ов щейванларыва, балыглара вя якинляря гайьы иля йанашмаг зярурятинин доьурдуьу мящдудиййятдян савайы, щеч бир башга мящдудиййят олмадан овчулуг вя балыг тутмаг азадлыьы.

Бу чох популйар сяслянир, лакин ибарянин икинъи щиссяси биринъисини мящв едир. Мяэяр инди бцтцн кянд йерляриндя щяр бир кяндли аилясинин пайына чохму довшан, кяклик, узунбурун балыг вя сазан дцшцр? О гядярми чох дцшцр ки, щяр бир кяндли илдя бир эцндян артыг овчулугла вя балыг тутмагла мяшьул ола билсин?

«Гануни вя ади фаизин ашаьы салынмасы».–

демяли, сялямчилийя гаршы йени ганунлар, ики мин илдян бяри щямишя вя щяр йердя боша чыхан полис тядбири эюрмяк цчцн йени бир ъящд. Яэяр хырда кяндли еля бир вязиййятя дцшцрся ки, сялямчийя мцраъият етмяк онун цчцн нисбятин кичик бир бяла олур, онда сялямчи сялямчилийя гаршы ганундан йан кечяряк, онун ганыны сормаг цчцн щямишя васитя тапаъагдыр. Бу тядбир ян йахшы щалда хырда кяндлийя тясялли вермяйя кюмяк едя биляр, файда ися она вермяз; яксиня, бу тядбир кяндлинин мящз хцсусиля ещтийаъы олдуьу заман онун кредит алмасыны чятинляшдиряр.

«Пулсуз тибби йардым вя дярманларын майа дяйяри иля верилмяси»–

бу щяр щалда хцсуси бир кяндли тяляби дейилдир; алман програмы бундан иряли эедир вя щямчинин пулсуз дярман верилмясини тяляб едир.

«Ордуйа чаьырылан ещтийат ясэярляринин хидмятдя олдуьу мцддятдз онларын аиляляриня тя'минат верилмяси»–

Алманийада вя Австрийада, сон дяряъя йарытмаз шякилдя олса да, артыг щяйата кечирилир вя бу да хцсуси бир кяндли тяляби дейилдир.

«Эцбря, кянд тясяррцфат машынлары вя мящсулларынын дашынмасы тарифинин ашаьы салынмасы»–

Алманийада ясасян щяйата кечирилмишдир вя щям дя башлыъа олараг ири торпаг сащибляринин хейриня щяйата кечирилмишдир.

«Торпаьы йахшылашдырмаг вя кянд тясяррцфат истещсалыны йцксялтмяк цчцн иътимаи ишляр планыны тяртиб етмякдян ютрц дярщал щазырлыг ишляри эюрцлмяси»–

бунларын щамысы гейри-мцяййянлик вя эюзял вя'дляр чярчивясиндян кянара чыхмыр вя щабеля щяр шейдян яввял ири торпаг сащиблийинин мянафейини эцдцр.

Бир сюзля, бцтцн эурултулу нязяри ясасландырмадан сонра, йени аграр програмынын ямяли тяклифляри бизя гятиййян изащ етмир ки, франсыз Фящля партийасы хырда кяндлилярин парсел мцлкиййятинин сахланмасына неъя наил олмаг истяйир, бу мцлкиййят ися, онун юз дедийиня эюря, лабцддян мящв олмаьа мящкумдур.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   40




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет