Бала іс-әрекетін ұйымдастырудағы эмоционалды ой-өрістің
жүктеу/скачать 96.61 Kb.
|
4 дәрісЭмоционалды ой-өрісті қалыптастыру процесіне әсер ететін факторлар Эмоционалды ой-өрістің биологиялық және әлеуметтік алғышарттары. Баланың өзіндік санасының даму дәрежесі. Ата-аналар арасындағы эмоционалды қолайлы өзара қатынастар. Эмоционалды ой-өрісін мақсатты дамыту мүмкіндіктер.і Альтернативті ойлау стратегияларын жандандыру бағдарламасы (Promoting Alternative Thinking Strategies, PATH). Эмоционалды ой-өрістің дамуының ең оңтайлы кезеңі туралы мәселе ғалымдар арасында даулы болып табылады. Кейбір авторлар ЭО дамуының сензитивті кезеңі «балалық шақ» деп санайды. Балалық шақта қалыптасқан әдеттер мен дағдылар жүйке жүйесінің архитектурасында негізгі синаптикалық өткізгіш жолдар жүйесінің қалыптасуына ықпал етеді және болашақта оларды өзгерту қиын. Осы (G. Matthews, M. Zeidner, R.D. Roberts; G.J. Taylor, J.D. Parker, R.M. Bagby) ғалымдардың пікірінше, ересектердің эмоционалды ой- өрісіісіндегі маңызды өзгерістердің барлық әрекеті жоғары жүйке жүйесінің компоненттерін «қайта өңдеуді» қажет етеді. О.И. Власованың көзқарасы бойынша, керісінше, мидың жүйке жолдары адам өмірінің ортасына дейін дами береді. Демек, жетілу кезеңінде эмоционалды даму мүмкін болады, бұл эмоцияларды саналы түрде реттеу қабілетінің артуымен көрінеді. Эмоционалды ой-өрістің дамуын ғалымдар, негізінен, екі аспект бойынша қарастырады: эмоцияларды түсіну және басқару қабілеттеріндегі онтогенетикалық өзгерістерді зерттеу тұрғысынан және ЭО-нің жеке аспектілерінің дамуына мақсатты (тренинг) әсер ету тұрғысынан. Қазіргі уақытта онтогенездегі эмоционалды ой-өрістіңжеке қабілеттерінің даму ерекшеліктеріне қатысты зерттеулердің нәтижелері ұсынылған, ЭО қалыптасу деңгейлері анықталған, оның биологиялық және әлеуметтік алғышарттары қарастырылған жұмыстар пайда болды. Эмоционалды ой-өрістің биологиялық және әлеуметтік алғышарттары Эмоционалды ой-өрістіңбиологиялық алғышарттарына мыналар жатады: Ата-аналардың эмоционалды ой-өрісі деңгейі. Эмоционалды ой-өрісі деңгейлеріндегі жеке айырмашылықтар 50-70% тұқым қуалаушылыққа байланысты екені белгілі. Қазіргі уақытта ЭО негізгі компоненттері деңгейіндегі айырмашылықтарға тұқым қуалаушылықтың әсер ету дәрежесі туралы мәліметтер табылмағанын ескеру керек. Дж. Мэттьюс, Р.Д. Робертс және М. Зайднер жалғыз зерттеуге сілтеме жасайды, онда гомозиготалы егіздердің гетерозиготалы егіздерге қарағанда басқаларға қатысты ұқсас эмоционалды реакциялар (эмпатикалық немесе дистрессті білдіретін) көрсетілген. Біржұмыртқалы егіздердің эмоционалды реакцияларының ұқсастығы ЭО компоненттері ішіндегі тұқымқуалаушылықтың белгілі бір дәрежесін көрсетеді. Эмоционалды ой-өрістіңгенетикалық компоненті, ең алдымен, жыныспен байланысты. Д.Д. Гуастелло мен С. Дж. Гуастелло балалар мен олардың аналарының ЭО деңгейі арасындағы маңызды корреляцияны анықтады, ал балалар мен әкелердің эмоционалды ой-өрісі деңгейі арасында мұндай корреляция болмады. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, «әке – ұл» қарым-қатынасы эмоционалды ой-өрісі пен мінез-құлықтың төмен деңгейімен нығайтылады деген болжам жасалды. Оң жарты шардың басым болуымен мидың сол және оң жақ жарты шарларының келісілген өзара әрекеттесуі Оң жақ жарты шардың басым болуымен мидың оң және сол жақ жарты шарларының келісілген өзара әрекеттесуі, яғни бір сәттік орнату қарама- қайшы байланыстардың кең саны (формальды логика тұрғысынан) және осыған байланысты бірыңғай және екіұштылық контекстің қалыптасуы. Ойлаудың оң жарты шарлы компоненттерінің функциясы ресми логика тұрғысынан қарама-қайшылықты байланыстардың көп санын бір уақытта түсіну және осы тұтас әрі көп мағыналы контекстке байланысты қалыптастыру болып табылады. Мұндай ойлау стратегиясының артықшылығы деректер күрделі, қайшылықты және екіұшты болған жағдайларда көрінеді. Эмоционалды ақпарат дәл осындай. Оң жарты шардың ойлау түрі вербалды емес ой-өрісіімен байланысты және сөйлеудің эмоционалды реңкін дәл тануға ықпал етеді. Атап айтқанда, соңғысы мидың оң жарты шары еріксіз эмоционалды естің сақтаушысы болуымен байланысты. «Оң жарты шар» музыканттары «сол жарты шар» математиктерінен гөрі сөйлеушінің эмоционалды күйін жақсы идентификациялайтыны (анықтайтыны) белгілі болды; сонымен қатар, музыканттар мен вокалистердің дамыған эмоционалды естуге ие – адамның эмоционалды күйін оның дауысымен адекватты қабылдау қабілетіне; «көркемдік» типтегі адамдар дыбыстық сөйлеудің эмоционалды контексінің түрін дұрыс анықтай алады, олар эмпатикалық және мазасыз болады. Демек, ойлаудың оң жарты шарлы түрі басқа адамдардың эмоцияларын дауыспен және басқа вербалды емес көріністермен дәл тануға ықпал етеді. Оң жақ жарты шардың сол жақпен салыстырғанда үлкен эмоционалдылығын растайтын экспериментті Х. Сакейм мен Р. Гур жасады. Әртүрлі эмоционалды күйдегі адамдардың суреттері бірыңғай сол жақтан немесе оң жақтан жасалған. Бақылаушылар эмоционалды экспрессияны сол жақ суреттер ұсынылған кезде анағұрлым қарқынды деп бағалады. Сонымен қатар сол жақ жарты шар да эмоционалды процестерді өндіруге қатысады деген болжамдар да айтылуда. Сол жақ жарты шардың жағымды эмоцияларды қабылдауға және білдіруге жауапты екендігі, ал оң жақ жарты шардың жағымсыз (теріс) екендігі эмпирикалық нәтижелермен расталады. П.В. Симоновтың пікірінше, жарты шарлардың біреуін өшіру жағымды немесе жағымсыз эмоциялардың басым болуына әкелмейді, дегенмен бұл жерде белгілі бір тенденция бар. Сол жарты шарда жағымды эмоциялардың «орталықтарын», ал оң жақта жағымсыз күйлердің «орталықтарын» іздеу бұл жағдайда аңғалдық болар еді. Жоғарыда аталған айырмашылықтарды талдай отырып, П.В. Симонов Л.Р. Зенковқа тиесілі түсініктеме береді: сол жақ жарты шарды өшіру жағдайды вербалды емес етеді, субъектіге түсініксіз, сондықтан қорқынышты, жағымсыз, эмоционалды теріс етеді. Оң жарты шарды өшіру, керісінше, жағдайды жеңілдетеді, оны нақтылайды, бұл жағымды эмоциялардың пайда болуына ықпал етеді. Сол жарты шардың мақсаттардың пайда болуымен көбірек байланысты екенін, ал оң жақ бөлігі оларды нақтылаумен және оларға қол жеткізу құралдарын нақтылаумен байланысты екенін есте ұстаған жөн. Оң жарты шардың көптеген сигналды тұтас бейнеге синтездеуге және біріктіруге бейімділігі эмоционалды күйлерді өндіру мен ынталандыруда шешуші рөл атқарады деген болжам бар. Сонымен бірге сол жақ жарты шардың артықшылығы уақыт бойынша реттелген және нақты анықталған бөлшектерді талдауда болады. Ол эмоционалды реакцияларды өзгерту және әлсірету үшін қолданылады. Басқаша айтқанда, екі жарты шардың когнитивті және эмоционалды функциялары когнитивті салада және эмоцияны реттеуде тығыз байланысты. жүктеу/скачать 96.61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|