-бөлім. Бірлескен қызметке инвестициялар

36-бөлім. Субъектілер үшін ХҚЕС-ке көшу

«Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124 Заңына сәйкес айқындалған шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (бұдан әрі – субъект);

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген шетелдік заңды тұлғалардың коммерциялық емес ұйымдарының, филиалдары мен өкілдіктерінің (бұдан әрі – субъект);

жедел басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындардың (қазыналық кәсіпорындар) (бұдан әрі – субъект).

2. Осы Стандарттың әрекеті мыналарға қолданылмайды:

шаруа немесе фермер қожалықтарына, заңды тұлғалар – ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілерге Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес, сондай-ақ оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық режимдерін қолданатын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне;

«Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124 Заңына сәйкес айқындалатын ірі кәсіпкерлік субъектілеріне;

жария мүдде ұйымына;

мемлекеттік реттеуді Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының секьюритизация туралы заңнамасына сәйкес құрылған қаржы ұйымдарына және арнайы қаржы компанияларына.

3. Осы Стандартта мынадай ұғымдар пайдаланылады:

1) актив – болашақ экономикалық пайда алуды күтіп отырған өткен оқиғалардың нәтижесінде дара кәсіпкер немесе ұйым бақылайтын ресурс;

2) амортизация – амортизацияланатын актив құнын оны пайдалы пайдалану мерзімі ішінде жүйелі бөлу;

3) ассоциацияланған ұйым – инвестор әдәуір әсер ететін, бірақ еншілес ұйым да, инвестордың бірлескен қызметі де болып табылмайтын ұйым;

4) амортизацияланатын құн – бұл активтің өзіндік құны немесе оның таралу құнын шегергенде, өзіндік құнының орнына қаржы есептілігінде көрсетілген басқа шама;

5) активтердің түрі – сипаты мен субъектінің қызметінде қолданылуы бойынша ұқсас активтер тобы;

6) ақша қаражаты – кассадағы ақша қаражаты мен талап етіп алғанға дейінгі депозиттер;

7) ақша қаражатының қозғалысы – ақша қаражаты мен ақша қаражаты баламаларының ағылып келуі және қайтуы;

8) азшылық үлесі – еншілес ұйымның пайдасы мен залалының және таза активтерінің бөлігі, ол негізгі ұйым еншілес ұйым арқылы тікелей немесе жанама түрде меңгермейтін капиталдың қатысу үлесіне келеді;

9) (активтің) тарату құны – субъектінің егер актив мейлінше ескі болып, ал оның жай-күйі оның жарамды пайдалану мерзімінің соңында күтілгендей болса, шығуға арналған есеп айырысу шығындарын шегергеннен кейін активті шығару кезінде қазіргі кезде ала алатын есеп айырысу сомасы;

10) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп – субъектінің ақша қаражаты мен ақша қаражаты баламаларының ақша қаражатының қозғалысы операциялық, инвестициялық қызметтер мен қаржыландыру қызметінен бөлек көрінетін кезеңдегі өзгерісі туралы ақпарат бар қаржылық есеп;

11) ақша қаражаты есеп айырысу бойынша жүргізілетін акцияларға негізделген төлем операциясы – акцияларға негізделген төлем операциясы, ол кезде ұйым акциялардың немесе ұйымның басқа да үлестік құралдарының бағасына (немесе құнына) негізделген сомада осы тауарларды немесе қызметтерді жеткізушіге ақша қаражаты мен басқа да активтерді беру міндеттемесін қабылдау арқылы тауарлар мен қызметтерді ұйым сатып алатын акцияларға негізделген төлем операциясы;

12) аралық қаржылық есептер – құрамында қаржылық есептердің толық жинағы немесе аралық мерзімнің жинақталған қаржылыық есептер жинағы бар қаржылық есептілік;

13) аралық кезең – толық қаржылық жылдан қысқа болатын қаржылық есепті кезең;

14) акцияларға негізделген төлем операциялары – ұйымның үлестік құралдары үшін өтем ретінде тауарларды немесе қызметтерді (акцияларды немесе акцияларға арналған опциондарды қоса алғанда) алатын немесе акциялардың немесе кәсіпорынның басқа да үлестік құралдарының бағасына негізделетін сомалардың мөлшерінде осы тауарлар мен қызметтерді жеткізушінің алдындағы міндеттемелерді қабылдау арқылы тауарлар мен қызметтерді сатып алатын операция;

15) ақша қаражатының баламалары – ақша қаражатының бұрын белгілі болған сомаға жеңіл айналатын және құны өзгеруінің елеусіз қауіп-қатерін туындататын қысқа мерзімдік жоғары тиімді салымдар;

16) ағымдағы салық – ағымдағы кезеңдегі салық салынатын пайдаға (салықтық залалға) қатысты төлеуге (өтеуге) тиіс пайдаға салынатын салық сомасы;

17) ауыл шаруашылық қызметі – ауыл шаруашылығы өнімдерін немесе сату үшін қосымша биологиялық активтер алу мақсатында биологиялық активтерді тасымалдауды басқаруға бағытталған субъектінің қызметі;

18) ауыл шаруашылығы өнімдері – субъектінің биологиялық активтерінен жиналған өнімдер;

19) әділ құн – актив алмастырылуы мүмкін, ол бойынша міндеттеме өтелуі мүмкін немесе оған жақсы хабардар болған, осындай операциялар жасауға ниет білдірген тәуелсіз тараптар арасында операция жасау кезінде берілетін үлестік құрал алмастырылуы мүмкін сома;

20) әзірлеу – жаңа немесе айтарлықтай жақсартылған материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе оларды коммерциялық өндіруді бастағанға не қолданғанға дейінгі қызметтерді жоспарлау немесе өндірісін жобалау кезінде зерттеулер мен басқа білімдердің нәтижелерін қолдану;

21) баланс – белгілі бір уақыт кезеңінде субъект активтерінің, міндеттемелерінің және капиталының өзара байланысын білдіретін қаржылық есеп;

22) баланстық құн – актив немесе міндеттемелер баланста танылатын сома;

23) биологиялық актив – жануар немесе өсімдік;

24) белгіленген төлемдермен зейнетақы жоспарына берешек – мұндай міндеттемелерді тікелей орындауға арналған есепті күнге арналған (егер мұндай болса) жоспар активтерінің әділ құнын шегергендегі есепті күнге арналған белгіленген төлемдермен зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің әділ құны;

25) басты ұйым – бір немесе бірнеше еншілес ұйымдары бар ұйым;

26) бағалау міндеттемелері – шамасы бойынша белгісіз не орындалу мерзімі белгіленбеген міндеттеме;

27) бизнесті біріктіру – жекелеген ұйымдардың немесе бизнестердің есеп беретін бір ұйымға бірігуі;

28) белгіленген төлемдермен зейнетақы жоспары бойынша міндеттеме (берілген құны) – жоспардың активтерін шегерместен, ағымдағы және өткен кезеңдерде жұмыскерлердің қызметтеріне байланысты міндеттемелерді орындау үшін қажетті күтілетін болашақ төлемдердің берілген құны;

29) байланысты тараптар арасындағы операция – төлемнің жүргізілу, жүргізілмеуіне қарамастан, байланысты тараптар арасындағы ресурстарды, қызметтерді немесе міндеттемелерді беру;

30) белгіленген жарналармен зейнетақы жоспары – еңбек жолын аяқтағаннан кейін сыйлықақылар беру жоспарлары, олардың шеңберінде субъект белгіленген мөлшерде жарналарды жекелеген субъектіге (қорға) төлейді және қосымша жарналар төлеу не қорда ағымдағы және алдыңғы кезеңдерде жұмыскерлердің қызметтеріне жататын жұмыскерлерге барлық сыйлықақыларды төлеу үшін қолма қол жеткілікті активтер болмаған жағдайда жұмыскерлерге тікелей сыйлықақылар төлеу жөніндегі заңдық немесе практикадан туындайтын міндеттемелер оған жүктелмейді

31) белгіленген төлемдермен зейнетақы жоспарлары – белгіленген жарналармен зейнетақы жоспарынан ерекшеленетін еңбек жолын аяқтағаннан кейін сыйлықақылар беру жоспарлары;

32) бірлескен кәсіпорын – екі немесе бірнеше сараптардың бірлескен бақылауға жататын экономикалық қызметті жүзеге асыратын шарттық келісім. Бірлескен ұйымдар бірлесіп бақыланатын активтердің, бірлесіп бақыланатын қызметтің немесе бірлесіп бақыланатын кәсіпорындардың нысанын қабылдауы мүмкін;

33) бірлесіп бақыланатын кәсіпорын – бірлескен қызметке қатысушылардың әрқайсысының өзінің қатысу үлесі бар корпорацияны, серіктестікті немесе өзге де ұйымды құру көзделетін бірлескен қызмет. Ұйым, бірлескен қызметтің қатысушылары арасында шарттық келісім ұйымның экономикалық қызметін бірлескен бақылауды белгілейтінін қоспағанда, басқа ұйымдар сияқты қызметін жүргізеді;

34) бірлескен бақылау – экономикалық қызметті бақылауды белгілі бір шартпен бөлу. Осы қызметке жататын стратегиялық қаржылық және операциялық шешімдер бірлесіп бақылауды жүзеге асыратын (бірлескен қызметке қатысушылар) тараптардың бірауыздан келісімін талап еткенде ғана болады;

35) берілген құн - әдеттегі қызметінің барысында ақша қаражатының болашақ таза ағындарының дисконтталған құнын ағымдық есептік бағалау;

36) болжанатын шартты бірлік әдісі – актуарлы бағалау әдісі, мұны сыйлықақының қосымша бірлігіне құқықты көбейту үшін негіздеме ретінде қызметтің әрбір кезеңінде қарайды және түпкілікті міндеттемені қалыптастыру мақсатында әрбір бірлікті бөлек өлшейді (кейде қызмет кезеңіне пропорционалды бөлінген есептелген сыйлықақы беру әдісімен немесе қызметтің ұзақтығын/сыйлықақы беру әдісімен);

37) бухгалтерлік есепте есептеу қағидаты операциялар мен өзге де оқиғалардың нәтижелері олар туындағанда танылады (ақша қаражатын немесе оның баламаларын алу немесе төлеу кезінде емес) және есепке алу жазбаларында көрсетіледі және өздері жатқызылатын есепті кезеңдердің қаржы есептеріне енгізіледі;

38) гудвилл – жеке сәйкестендіруге және жеке танып, қабылдауға болмайтын активтерден түсетін болашақ экономикалық табыстар;

39) дұрыс ұсыну – активтердің, міндеттемелердің, табыстар мен шығыстардың анықтамаларына және өлшеулеріне сәйкес операциялардың, басқа да оқиғалар мен жағдайлардың нәтижелерін дұрыс ұсыну;

40) еншілес ұйым – негізгі ұйым ретінде белгілі басқа ұйым бақылайтын ұйым;

41) есептілік валютасы – қаржылық есептерде ұсынылатын валюта;

42) еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақылар – еңбек қызметі аяқталғаннан кейін қызметкерлерге төлеуге жататын сыйақылар (жұмыстан шығу жәрдемақыларынан басқа);

43) еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақы жоспарлары – оларға сәйкес субъект бір немесе бірнеше қызметкерлерге олардың еңбек қызметі аяқталғаннан кейінсыйақы беретін ресми немесе ресми емес келісімдер;

44) есепті күн – қаржылық есептерде немесе аралық қаржылық есептілікте қамтылатын ең ақырғы кезеңнің соңы;

45) есепті кезең – қаржылық есептерде немесе аралық қаржылық есептілікте қамтылатын кезең;

46) есептік бағалаудағы өзгеріс – активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын немесе активтер мен міндеттемелердің ағымдағы жай-күйін және активтер мен міндеттемелерге байланысты болашақтағы пайдадан және міндеттемелерден күтілетін бағалау нәтижесінде туындайтын активті кезең-кезеңмен тұтыну сомасын түзету. Есептік бағалаулардағы өзгерістер жаңа ақпарат немесе оқиғалардың дамуы нәтижесінде туындайды және тиісінше қателерді түзету болып табылмайды;

47) ескертпе (қаржылық есептерге) – ескерпелерде баланстағы, пайда мен залалдар туралы есептердегі, капиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақша қаражатының қозғалысы туралы есептегі ақпаратқа енгізілген қосымша ақпарат болады. Ескертпелерде осы есептердегі ашылған баптарды баяндап сипаттау немесе егжей-тегжей талдау және осы есептерде танып, қабылдауға жатпайтын баптар туралы ақпараттар беріледі;

48) есеп айырысу үлестік құралдарымен жүргізілетін, акцияларға негізделген төлем операциясы – кәсіпорынның үлестік құралдары (акцияларды немесе акцияларға опциондарды қоса алғанда) үшін өтеу ретінде тауарлар ды немесе қызметтерді ұйым алатын акцияларға негізделген төлем операциясы;

49) жарамды пайдалану мерзімі – субъектінің пайдалануы үшін активтің жарамды болуы күтілетін уақыт кезеңі немесе өнімнің белгілі бір саны немесе субъект осы активтің көмегімен алуды көздейтін ұқсас көрсеткіш;

50) жылжымайтын мүлікке инвестиция – жалға беру төлемдерін немесе капитал құнының өсуін немесе оның да, басқасының да, бірақ:

әкімшілік мақсаттағы тауарларды, қызметтер көрсетуді өндіруде және жеткізуде пайдалану;

әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында сату үшін арналмаған ұсталатын (қаржылық жалға беру шарты бойынша иесінің немесе жалдаушының) жылжымайтын мүлкі (жер немесе ғимарат не ғимараттың бөлігі мен сол және басқасы);

51) жоспардың (зейнетақы жоспарының) активтері – қызметкерлерге ұзақ мерзімді сыйақылар қорының активтері және «Қызметкерлерге сыйақы» деген 19 ХҚЕС (IAS) сәйкес белгіленген талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полистері;

52) жеке қаржылық есептер – негізгі ұйым, қауымдасқан ұйымның инвесторы немесе инвестициялардың ұсынылған нәтижелерінің және объектінің таза активтерінің негізінде емес, инвестициялар капиталға тікелей қатысу үлесінің негізінде есепке алынатын бірлескен бақылынатын ұйымдағы бірлескен қызметтің қатысушысы ұсынатын қаржылық есептер. Егер қауымдасқан ұйымның инвесторы немесе бірлескен қызметтің қатысушысы әлі негізгі ұйым болып табылмаса, онда оның қаржылық есептері жекелеген қаржылық есептердің анықтамасына жатпайды;

53) жалға беру – жалға беруші жалға алушыға келісілген уақыт кезеңі ішінде активті пайдалану құқығының төлеміне немесе төлемнің сериясына алмастыруға беретін шарт;

54) жалпы мақсаттағы қаржылық есептер – акционерлер, кредиторлар және жалпы қоғам сияқты пайдаланушылардың кең ауқымды ортасының жалпы ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған қаржылық есептер;

55) жұмыс берушілер тобының жоспарлары (зейнеттік) – белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа) немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа), олар:

жалпы бақылаудан тыс жатқан әртүрлі ұйымдар енгізген активтерді біріктіреді;

сыйлықақылардың мөлшері мен жарналар оларды алатын қызметкерлердің қандай ұйымда жұмыс істейтініне қарамастан, белгіленетін жағдайда бірнеше ұйымның қызметкерлеріне сыйлықақылар беру үшін осы активтерді пайдаланады;

56) зерттеулер – жаңа ғылыми немесе техникалық білімдерді алудың перспективасы бар жүргізілген бастапқы және жоспарлы зерттеулер;

57) инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтер мен ақша қаражатының баламасына жатпайтын басқа да инвестицияларды сатып алу және шығару;

58) капитал – дара кәсіпкердің немесе ұйымның активтеріндегі барлық міндеттемелерді шегергеннен кейін қалған үлес;

59) кірістер – бұл субъектінің әр түрлі, оның ішінде сату, сыйақы, пайыздар, дивидентер мен роялти деп аталатын қарапайым қызмет түрлерінен қаражаттың түсуі;

60) кейінге қалдырылған салық активтері – болашақ кезеңдерде мыналарға:

шегерілетін уақытша айырмаларға;

пайдаланылмаған салық шығындарын келешек кезеңге ауыстыруға;

пайдаланылмаған салық несиелерін келешек кезеңге ауыстыруға қатысты өтелуі тиіс пайдаға салынатын салық сомалары;

61) кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – салық салынатын уақытша айырмаларға қатысты келешек кезеңде төленуге тиіс пайдаға салынатын салықтар сомалары;

62) капиталдағы өзгерістер туралы есеп – кезеңдегі пайда мен залалды, кезеңдегі тікелей капиталдың құрамында танып, қабылданған кірістер мен шығыстар бабын, кезеңдегі есеп саясатындағы қателер мен өзгерістерді түзетуге әсер ететін, және ұйымның негізделетін капиталдағы өзгерістер туралы есептің форматына байланысты – ұйым капиталының иелеріне жүргізілген инвестициялар сомасы және кезеңдегі оларға төленген дивидендтер мен өзге де бөлулердің сомаларын білдіретін қаржылық есеп;

63) кезеңдегі табыстар және бөлінбеген табыстар туралы есеп – кезеңдегі капиталда пайда немесе зиян және оған өзгерістерді білдіретін қаржылық есеп;

64) қызметкерлерге сыйақылар – субъект қызметкерлерге олар көрсеткен қызметтерге айырбасқа беретін барлық өтеу нысандары;

65) құрамдасқан қаржылық құралдар – эмитенттің көзқарасы бойынша міндеттемелер мен капитал элементтерін құрайтын қаржылық құрал;

66) қорлар - активтер:

әдеттегі қызмет барысында сатуға арналған;

осындай сату үшін өндіріс процесінде;

өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалануға арналған шикізаттар немесе материалдар нысанында;

67) қарыздар бойынша шығындар – қаражатты қарызға алуға байланысты субъект келтірген пайыздық және басқа да шығыстар;

68) қателер – бір немесе бірнеше алдыңғы кезеңдер үшін субъектінің қаржылық есептеріндегі, сенімді ақпаратты пайдаланбау немесе қате пайдалану салдарын туындататын қалып қойған жерлер мен бұрмалаулар:

сол кезеңдерге қаржылық есептер шығаруға бекітілген кезде орын алған;

осы қаржылық есептерді дайындау және беру барысында алынуы және қаралғаны күтілуі негізделуі мүмкін;

69) қызметтің нәтижелері – пайда мен залал туралы есепте берілген субъектінің кірістері мен шығыстарының өзара байланысы;

70) құрылысқа арналған шарт – активтің немесе өзінің құрылысына, технологиясы мен функциясына немесе олардың түпкі мақсатына не пайдаланылуына өзара тығыз байланысты және өзара тәуелді активтер кешенін салуға арнайы жасалған шарт;

71) қатты келісім – болашақта белгілі бір күнге (күндерге) көрсетілген баға бойынша белгілі бір ресурстар санымен айырбастауға міндетті күші бар келісім;

72) құнсызданудан болатын шығындар – бұл:

аяқтауға және сатуға жұмсалған шығындарды шегергенде сату бағасынан асатын артық қорлардың баланстық құнына арналған сома, не

сатуға жұмсалған шығындарды шегергенде әділ құнынан асатын өзге де қаржылық емес активтердің баланстық құнына арналған сома;

73) қаржылық есептердің мақсаты – пайдаланушылардың ақпараттық талаптарын ескере отырып, жасалған есептілік беруді талап етудің мүмкіндігі болмайтын экономикалық шешімдер қабылдау кезінде пайдаланушылардың кең ауқымды ортасы үшін пайдалы қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері және ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат ұсыну;

74) қаржылық жалға алу – жалға беру, оның шарты бойынша активке меншік құқығына лайық барлық тәуекелдер мен пайдаларды беру жүргізіледі. Меншік құқығы берілуі де, берілмеуі де мүмкін. Жалға алудың қаржылық жалға алудан ерекшеленетін кез келген нысаны операциялық жалға алу болып табылады;

75) қаржылық актив – мынадай:

ақша қаражаты;

басқа субъектінің үлестік құралы;

шартпен:

басқа субъектіден ақша қаражатын немесе өзге де қаржылық активті алу;

субъект үшін ықтимал пайдалы шарттарда басқа субъектімен қаржылық активтермен немесе қаржылық міндеттемелермен алмасу құқығын білдіретін;

есеп айырысу субъектінің меншікті үлестік құралдарымен жүзеге асырылатын немесе жүзеге асырылуы мүмкін және мынадай:

субъектінің меншікті үлестік құралдарының ауыспалы санын субъект алатын және алуға міндетті болатын өндірістік емес құралдар;

ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің белгіленген сомасын алмастыруға қарағанда есеп айырысу субъектінің меншікті үлестік құралдарының белгіленген санына өзге тәсілмен жүргізілетін немесе жүргізілуі мүмкін өндірістік құрал. Бұл мақсаттар үшін субъектінің меншікті үлестік құралдарына болашақта субъектінің меншікті үлестік құралдарын алуға немесе жеткізуге шарт болып табылатын құралдар қосылмайтын шарт болып табылатын кез келген актив

76) қаржылық құрал – нәтижесінде бір субъектідегі актив пен қаржылық міндеттеме немесе үлестік құрал басқа субъектіге туындайтын шарт;

77) қаржылық міндеттеме – мынадай:

шартпен:

ақша қаражатын немесе өзге де қаржылық активті басқа субъектіге беру;

субъект үшін ықтимал тиімсіз жағдайларда басқа субъектімен қаржылық активтермен немесе қаржылық міндеттемелермен алмасу белгіленген міндеттеме;

есеп айырысу субъектінің меншікті үлестік құралдарымен жүзеге асырылатын немесе жүзеге асырылуы мүмкін және мынадай:

кәсіпорынның меншікті үлестік құралдарының ауыспалы санын субъект беретін және беруге міндетті болатын;

ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің белгіленген сомасын алмастыруға қарағанда есеп айырысу субъектінің меншікті үлестік құралдарының белгіленген санына өзге тәсілмен жүргізілетін немесе жүргізілуі мүмкін. Бұл мақсаттар үшін ұйымның меншікті үлестік құралдарына болашақта субъектінің меншікті үлестік құралдарын алуға немесе жеткізуге шарт болып табылатын құралдар қосылмайтын шарт болып табылатын кез келген міндеттеме;

78) қаржылық жағдай – субъектінің баланста ұсынған активтерінің, міндеттемелерінің және капиталының өзара байланысы;

79) қаржылық есептер – субъектінің қаржылық жағдайын, қызметінің қаржылық нәтижелерін және ақша қаражатының қозғалысын құрылымдап ұсыну;

80) қаржылық қызмет – субъектінің енгізілген капиталының және қарыз қаражатының мөлшеріндегі және құрамындағы өзгерістерге әкелетін қызмет;

81) қаржылық есептердің элементтері – операциялар мен басқа да оқиғалардың және жағдайлардың қаржылық нәтижелерінің ауқымды санаттары;

қаржылық жағдайды өлшеумен тікелей байланысты элементтер активтер, міндеттемелер мен капитал болып табылады,қызметтің нәтижелерін өлшеуге тікелей байланысты элементтер табыстар мен шығыстар болып табылады.

82) мемлекеттік субсидиялар – субъектінің операциялық қызметіне жататын өткен немесе болашақта орындауға белгіленген шарттарды алмастыруда субъектіге ресурстарды беру нысанындағы мемлекеттік көмек;

83) мемлекеттік (зейнетақы) жоспары – барлық ұйымдарды қамту үшін заңмен құрылған (немесе белгілі бір санаттағы барлық ұйымдар үшін, мысалы нақты сала) және ұлттық немесе жергілікті үкімет не есеп беретін бақыланбайтын және оның қол астында болатын басқа мекеме (мысалы, осы мақсат үшін арнайы құрылған өзін-өзі басқару органы) басқаратын зейнетақы жоспарлары;

84) материалдық емес актив – табиғи нысаны жоқ сәйкестендірілетін немонетарлық актив. Мұндай актив мынадай жағдайларда:

бөлек болып табылса, яғни оны ұйымнан бөліп алуға, сатуға, беруге, лицензиялауға, жалға беруге тапсыруға немесе онымен байланысты шартпен, активпен және міндеттемемен бірге не бөлек алмастыруға болса;

шарттық немесе басқа да заңды құқықтар нәтижесінде осы құқықтарды беруге немесе субъектіден немесе басқа да құқықтар мен міндеттемелерден бөліп алуға болатынына қарамастан, туындағанда сәйкестендірілетін болып табылады;

85) міндеттеме – бұл реттеу экономикалық табыстарды құрайтын ресурстардың шығуына әкелетін бұрынғы оқиғалардан туындайтын дара кәсіпкердің немесе ұйымның қолданыстағы міндеті;

86) негізгі құралдар – бұл:

тауарларды шығаруда немесе қызметтерді көрсетуде немесе беруде пайдалануға, басқа адамдарға жалға беруге арналған немесе әкімшілік мақсаттарға арналатын;

күтіліп отырғандай бір кезеңнен астам ішінде пайдаланылатын материалдық активтер;

87) операциялық қызмет – негізгі түсімді әкелетін субъектінің қызметі және инвестициялық қызметтен және қаржыландыру қызметінен ерекшеленетін өзге де қызметтер;

88) операциялық жалға беру – шарты бойынша меншік құқығына лайықты барлық қауіп-қатерлер мен табыстарды беру жүргізілмейтін жалға беру. Операциялық жалға беруден ерекшеленетін кез келген жалға беру нысаны қаржылық жалға беру болып табылады;

89) операциялық сегмент – операциялық сегмент:

қызмет барысында ол табыс кіргізетін және шығыстарды көтеретін экономикалық қызметті жүзеге асыратын (субъектінің басқа да компоненттерімен операция жүргізуге қатысты кірістер мен шығыстарды қоса алғанда), сегментке және оның қызметінің нәтижелерін бағалауға арналған ресурстарды бөлу жөніндегі шешімдерді қабылдау үшін операциялық шешімдер қабылдауға жауапты ұйымның жоғары лауазымды тұлғасы әдетте қарайтын қызметтің нәтижелері, және жеке қаржылық ақпараты бар ұйым үшін субъектінің құрамдас бөлігі болып табылады;

90) өзгертілген пайыз ставкасы - мыналардан:

эмитенттің ұқсас қаржылық құралы үшін төлем қабілетінің ұқсас рейтингінен басым ставкадан;

қолданылуы қаржылық құралдың номиналдық сомасын дисконттау үшін тауарлар мен қызметтердің оларды мерзімін ұзартпай төлеу кезінде ағымдық сату бағасын алуға ықпал ететін пайыздық ставкадан неғұрлым анық белгіленетін шама;

91) өлшеу – қаржылық есептердің элементтері танылуы әрі баланста және пайда мен залал туралы есепте көрінуі тиіс ақша сомаларын айқындау процесі;

92) пайыздың тиімді ставкасының әдісі – қаржылық активтің немесе қаржылық міндеттеменің амортизацияланған құнын есептеу (немесе қаржылық активтің немесе қаржылық міндеттеменің топтары) және тиісті кезеңге пайыздық табысты не пайыздық шығысты бөлу әдісі;

93) пайдаға салынатын салық - Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес салық салынатын кіріске қатысты (салықтық залал) бюджетке төлеуге (бюджетке қайтаруға) жататын корпоративтік табыс салығы;

94) практикадан туындайтын міндеттеме – субъектінің мынадай жағдайда:

бұрынғы қызметін практикамен құрған, саясатпен немесе нақты ағымдық мәлімдемемен мәлімдеген субъект басқа тараптарға өзіне белгілі бір міндеттемелер қабылдайтынын көрсеткендегі;

нәтижесінде субъект бұл тараптардан өзіне қабылдаған міндеттемелерді орындайтынына қатысты негізделген күтуді құрғандағы іс-қимылынан туындайтын міндеттеме;

96) пайда – табыстан шығыстарды шегергеннен кейін қалған қалдық шама;

97) перспективалық қолдану (есеп саясатындағы өзгерістер) – саясат өзгерген күннен кейін болған операцияларға, басқа оқиғаларға және міндеттемелерге жаңа есеп саясатын қолдану;

98) пайыздың тиімді ставкасы – бұл қаржылық құралдың болуының күтілетін мерзімі ішінде есеп айырысудың келешек ақшалай төлемдерін немесе түсімдерін дисконттау үшін қолдану нәтижесінде немесе неғұрлым қысқа мерзімдегі болатын, қаржылық активтің немесе қаржылық міндеттеменің таза баланстық құнына тең шамада алынатын ставка;

99) ретроспективті қолдану (есеп саясатындағы өзгерістер) – бұл есеп саясаты әрқашан пайдаланылатындай операцияларға, басқа да оқиғалар мен жағдайларға жаңа есеп саясатын қолдану;

100) сөзсіз сыйақылар –зейнетақы жоспарының шарттарына сәйкес оған құқық қызметкерлердің одан арғы жұмысына байланысты емес сыйақылар;

101) сақтандыру шарты – бір тарап (сақтандырылушы), егер болашақта туындайтын мәлімделген оқиға белгілі болмайтын, (сақтандырылған оқиға) (полис ұстаушыға) қолайсыз әсер ететін елеулі сақтандыру тәуекелін екінші тараптан полисті ұстаушыдан қабылдайтын шарт;

102) салық базасы – активтің, міндеттеменің немесе үлестік құралдың қолданыстағы салық заңнамасына сәйкес айқындалатын шамасы;

103) салық салынатын уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердегі салық салынатын табыстарды (салық шығынын) айқындау кезінде салық салынатын сомалар болып табылатын уақытша айырмалар;

104) салық бойынша кейінге қалдырылған шығыс (салықты өтеуден түскен табыс) – кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің өзгерістеріне қатысты кезеңдегі пайданың немесе зиянның есеп айырысуына енгізілген салық бойынша шығыс (салықты өтеуден түскен табыс);

105) салық төлеу бойынша шығыстар (салықты өтеуден түсетін табыстар) – кезең ішінде ағымдағы салық пен кейінге қалдырылған салыққа қатысты есеп айырысуға енгізілген жалпы шама;

106) сату үшін қолда бар қаржылық актив – баланстық құны негізінен сату жолымен өтелетін, бірақ жүргізіліп жатқан пайдаланудың нәтижесінен болмайтын актив;

107) төлеуге жататын қарыздар – төлеу мерзімін ұзартудың қарапайым шарттарымен қысқа мерзімді дебиторлық берешек сауданы қоспағанда, қаржылық міндеттемелер;

108) танудың тоқтауы – бұрын танылған қаржылық активті немесе қаржылық міндеттемені субъектінің балансынан алып тастау;

109) тоқтатылған қызмет – субъектінің шыққан не сатуға арналып жіктелген және:

қызметтің белгілі бір түрін немесе қызметін жүргізетін географиялық ауданды білдіретін;

қызметтің жеке белгілі бір түрінің немесе қызметті жүргізудің географиялық ауданының бірыңғай үйлестірілген шығу жоспарының бөлігі болып табылады;

кейіннен қайта сату мақсатында ғана сатып алынған еншілес кәсіпорын болып табылатын құрамдас бөлігі;

110) тану – бұл балансқа немесе пайда мен залал туралы есепке элементтердің бірін айқындауға сәйкес келетін және мынадай өлшеулерді қанағаттандыратын бапты енгізу процесі:

бапқа байланысты болашақтағы кез келген экономикалық пайданы субъект алатын немесе жоғалтатын ықтималдық бар;

іс жүзіндегі шығындар немесе баптың құны сенімді өлшенуі мүмкін;

111) уақытша айырмалар – бұл активтің немесе міндеттеменің және оның салық базасының арасындағы айырмалар;

112) ұсыну күні – субъект мен қарсы тараптың келісім шарттарын бірдей түсінігі болған жағдайда субъекті мен екінші тарап (жұмыскерді қосқанда) акцияларға негізделген төлемдер туралы келісім-шарт жасасатын күн. Енгізу күніне субъект қарсы тарапқа, егер бұлар болса, көшудің белгіленген шарттарын сақтаған жағдайда ұйымның ақша қаражатына, басқа активтеріне немесе үлестік құралдарына құқық береді. Егер бұл келісім бекітуге жататын болса (мысалы, акционерлер), онда енгізу күні осы бекіту тапсырылған күн болып табылады;

113) (ұйымды) бақылау – ұйымның қызметінен пайда алу үшін оның қаржылық және операциялық саясатын басқару құқығы;

114) функционалдық валюта – субъект қызмет ететін негізгі экономикалық ортадағы валюта;

115) хеджирленетін құрал – осы Стандарттың 11-бөліміне сәйкес хеджирлеуді есепке алу мақсаттары үшін хеджирленетін құрал мыналар болып табылады:

осы Стандарттың 193-тармағының талаптарына жауап беретін пайыздық свопты; хеджирленетін бап сияқты шетелдік валютаға байланысты пайыздық свопты немесе форвардты валюталық келісім-шартты; немесе хеджирленетін бап сияқты сол тауарға байланысты форвардты келісім-шартты білдіреді;

осы Стандарттың 192-тармағының өзге де талаптарын қанағаттандырады. Бұл ретте «Қаржылық құралдар – тану мен бағалау» ХҚЕС (IAS) 39 қолдануды шешкен ұйым қаржылық құралдарды есепке алу үшін осы анықтаманы емес, осы ХҚЕС-тен хеджирлеуді есепке алудың анықтамасын пайдалануы тиіс;

116) халықаралық қаржылық есептілік стандарттары (бұдан әрі – ХҚЕС) – Халықаралық қаржылық есептілік стандарттар комитетінің қоры бекіткен қаржылық есептілік стандарттары;

117) хеджирленетін бап – осы Стандарттың 11-бөліміне сәйкес хеджирлеуді есепке алу мақсаттары үшін хеджирленетін бап мыналар болып табылады:

амортизацияланған құны бойынша қарыз құралының пайыздық қауіп-қатері;

тұрақты келісімнің немесе ықтималдығы жоғары болжанатын операцияның валюталық қатері;

жеңіл анықталатын нарықтық бағасы бар тауар бағасының өзгеру қаупі, ол бойынша субъект меңгерген немесе тұрақты келісімге сәйкес не ықтималдығы жоғары болжанатын операцияның нәтижесінде сатуы не сатып алуы тиіс;

шетелдік қызметке инвестицияның таза сомасы бойынша валюталық қауіп-қатері;

118) хеджирлеудің тиімділігі – хеджирленетін қауіп-қатерге жататын, әділ құнынының өзгерістерімен немесе хеджирлеу құралдарының ақша қаражатының ағындарымен өтемақы берілетін хеджирленетін баптың әділ құнының немесе хеджирлеу құралдарының ақша қаражаты ағындарының өзгерістері болатын дәреже;

119) шегерілетін уақытша айырмалар – нәтижесі активтің баланстық құны өтелетін немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық салынатын пайданы (салық шығынын) анықтау кезіндегі шегерімдер болып табылатын уақытша айырмалар;

120) шығу жәрдемақылары – мынадай:

субъектінің қызметкерді зейнеткерлік жасқа дейін жұмыстан шығару туралы шешімінің, не қызметкердің штаттың қысқаруы бойынша осындай сыйақыға айырбасқа жұмыстан босатуға ерікті түрде келісімі туралы шешімінің нәтижесі болып табылатын қызметкерлерге сыйақылар;

121) шығуға арналған топ – бір операцияның және осы операцияның барысында берілетін активтермен тікелей байланысты міндеттемелер нәтижесінде сату жолымен немесе өзге тәртіппен топ ретінде бірге шығуға тиісті активтер тобы;

122) шоғырланған қаржылық есептер – негізгі ұйымнан және бір немесе бірнеше еншілес ұйымнан тұратын кәсіпорындар тобының қаржылық есептері;

123) шығыстар – активтердің қайтуы мен азаюының немесе капиталға қатысушы тұлғаларға бөлумен байланысты капиталдың азаюына әкелетін міндеттемелердің пайда болу нысанында есепті кезең ішінде экономикалық пайдалардың азаюы;

124) шартты актив – өткен оқиғалардың нәтижесінде туындайтын және оның болуы бір немесе бірнеше белгіленбеген, субъектінің толық бақылауында болмайтын келешектегі оқиғалардың болуымен не болмауымен ғана расталатын ықтимал актив;

125) шарты міндеттеме – бұл:

өткен жағдайлардың нәтижесінде туындайтын және оның болуы бір немесе бірнеше белгіленбеген, субъектінің толық бақылауында болмайтын келешектегі оқиғалардың болуымен не болмауымен ғана расталатын ықтимал міндеттеме;

өткен жағдайлардың нәтижесінде туындайтын, бірақ:

міндеттемелерді реттеу үшін экономикалық пайдасы бар ресурстардың шығуын талап ететін ықтималдықтың жоқтығынан; немесе

міндеттеменің шамасы сенімділіктің жеткілікті дәрежесімен өлшенбейтіндіктен, танылмайтын қолданыстағы міндеттеме;

126) шартты сома – қаржылық құрал болып табылатын шартта көрсетілген ақша бірліктерінің, бушельдердің, фунттардың немесе өзге де бірліктердің саны;

127) іс жүзінде жүзеге аспайтын – қандай да бір талапты орындау субъект барлық қажетті талаптанып, қабылдаудан кейін оны қолдана алмаса, іс жүзінде жүзеге аспайтын болып табылады.

4. Субъектілердің қаржылық есептерінің мақсаты пайдаланушылардың кең ауқымының ақпараттық қажеттілігінің ерекшелігін көрсететін қаржылық есептерді талап етуге мүмкіндігі жоқ олар үшін пайдалы субъектілердің ақша қаражатының қаржылық жағдайы мен қозғалысы туралы ақпарат беру болып табылады. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін қаржылық есептер субъектінің басшылығына сеніп берілген ресурстарды басқарудың нәтижелерін де көрсетеді.

Пайдаланушылар үшін пайдалы ақпаратты алу мақсатындағы қаржылық есептілікте берілетін ақпараттың сапалық сипаттамалары. Негізгі қаржылық сипаттамалар түсініктік, орындылық, сенімділік пен салыстырмалылық болып табылады.
§ 3. Түсініктік

5. Қаржылық есептерде берілетін ақпарат бизнес, экономикалық қызмет пен бухгалтерлік есеп туралы жеткілікті білімі бар және ақпаратты тиесілі ынтазарлықпен зерделеуге ниет білдірген пайдаланушыларға түсінікті болатындай етіп ұсынылуға тиіс. Солай бола тұрса да, жоғарыда айтылғандар кейбір пайдаланушылардың қабылдауы үшін оның аса қиындығы тұрғысынан орынды ақпаратты қамтымауы үшін сылтау болмауға тиіс.

6. Қаржылық есептерде берілетін ақпарат шешімдер қабылдау кезінде пайдаланушылардың қажеттіліктерін ескере отырып, орынды болуға тиіс. Ақпарат пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне оларға өткен, қазіргі немесе болашақ оқиғаларды бағалауға көмектесе отырып немесе олардың бұрынғы бағалауларын түзете отырып әсер еткен жағдайда орындылық сапасына ие болады.

7. Ақпарат, егер оның өтуі немесе бұрмалануы пайдаланушылардың қаржылық есептердің негізінде қабылданған экономикалық шешімдеріне әсер ете алатын болса маңызды болып саналады. Маңыздылық құжаттың көлеміне немесе нақтылы жағдайларда қаралатын қателерге, оны өткізуге немесе бұрмалауға байланысты.

8. Қаржылық есептерде берілетін ақпарат сенімді болуға тиіс. Ақпарат онда елеулі қателер болмаса, ол бір жақты болып табылмаса; және ақылға қонымды күтулерге сәйкес білдіру немесе білдіруі мүмкін мақсатты дұрыс білдірсе сенімді болып табылады. Қаржылық есептер осындай есептердегі ақпаратты іріктеу немесе ұсыну шешім қабылдауға әсер етуді көрсетуге немесе жоспарланған нәтижеге немесе салдарға қол жеткізу мақсатында пікір қалыптастыруға бағытталғанда бір жақтылықты қамтитын болады.

9. Операциялар мен басқа да жағдайлар мен оқиғалар олардың заңды нысанына ғана қарамастан, олардың мазмұнына және экономикалық мәніне сәйкес есепке алынуға және есептілікке ұсынылуға тиіс. Бұл қаржылық есептердің сенімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

10. Субъектінің қызмет барысында көптеген оқиғалар мен жағдайларға қатысты әр түрлі сипаттағы белгісіздіктер туындамай тұрмайды. Мұндай белгісіздіктердің сипаты мен шамасын қаржылық есептерде сақтық мәніне сәйкес ашқан жөн. Сақтық – бұл активтердің немесе кірістердің тым арттырылмауы, ал міндеттемелер немесе шығыстар тым төмендетілмеуі үшін белгісіздік жағдайында есептік бағаларды жүзеге асыру үшін қажетті субъективтік бағаларды қолдану кезінде белгілі бір сақтық дәрежесін сақтау. Солай бола тұрса да, сақтық пікірі активтерді немесе түскен пайданы әдейі төмендету немесе міндеттемелерді немесе шығыстарды әдейі арттыру үшін пайдаланылмауға тиіс. Басқаша айтқанда, сақтық біржақтылық үшін сылтау болып табылмайды.

11. Сенімді болу үшін қаржылық есептердегі ақпарат елеулілік пайымдауларын және осындай ақпарат беруге жұмсалатын шығындарды ескере отырып, толық көлемде берілуге тиіс. Қандай да болмасын мәліметтерді қоспау ақпаратты жалған немесе адастыруға әкелетіндей және, ізінше, оның орындылығы тұрғысынан сенімсіз және жеткіліксіз етуі мүмкін.

12. Пайдаланушылар оның қаржылық жағдайындағы және қызмет нәтижелеріндегі үрдістерді айқындау үшін субъектінің әр түрлі кезеңдердегі қаржылық есептерін салыстыру мүмкіндігін иеленуге тиіс. Пайдаланушылар, сол сияқты әр түрлі субъктілердің қаржылық есептерін олардың салыстырмалы қаржылық жағдайын, қызмет нәтижелері мен ақша қаражатының қозғалысын бағалау үшін салыстыру мүмкіндігін иеленуге тиіс. Осылайша, ұқсас операциялардың қаржылық нәтижелері мен басқа операцияларды әрі жағдайларды өлшеу және көрсету барлық субъект үшін оның жұмыс істеу кезеңінде кезекпен және әр түрлі субъектілер үшін кезекпен жүзеге асырылуға тиіс. Бұдан басқа, пайдаланушыларға қаржылық есептерді жасаған кезде пайдаланылатын есеп саясаты туралы және есеп саясатындағы өзгерістер және осындай өзгерістердің нәтижелері туралы хабарлануға тиіс.

13. 
    Орынды қаржылық ақпарат – бұл пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдерге әсер ете алатын ақпарат. Ақпараттық уақтылылығы оның шешімдер қабылдау кезіндегі қол жетімділігінде. Ақпарат беруді ұзақ уақыт кешіктірген жағдайда ол өзінің орындылығын жоғалтуы мүмкін. Басшылыққа есептілікте уақтылы көрсету мен сенімді ақпарат беруде салыстырмалы құндылық арасындағы балансты табуы әкелуі мүмкін. Орындылық пен сенімділік арасындағы балансты айқындау кезінде негіз құрайтын түсінік пайдаланушылар экономикалық шешімдер қабылдаған кезде олардың қажеттіліктерін ең қанағаттандыру деңгейін жоғарылату түсінігі болуға тиіс.
    

14. Ақпараттан алынатын пайда оны беру жөннідегі шығындардан асып түсуге тиіс. Пайда мен залалды бағалау едәуір дәрежеде субъективті пайымдауларды пайдалануға негізделген. Оның үстіне шығындардың пайда алатын пайдаланушыларға жатуы міндетті емес. Залал пайда арасындағы балансты айқындау кезінде кәсіпорын ақпарат беруден түсетін пайданы сырттан пайдаланушылардың кең ауқымы да алуы мүмкін екендігін ескеруге тиіс.

15. Субъектінің қаржылық жағдайы – бұл оның белгілі бір күнгі жағдай бойынша активтері, міндеттемелері мен жеке капиталы. Қаржылық жағдайды өлшеуге тікелей байланысты қаржылық есептердің элементтері активтер, міндеттемелер мен жеке капитал болып табылады. Олар былайша айқындалады:

1) актив – бұл кәсіпорын болашақ экономикалық пайда алуды күтіп отырған өткен оқиғалардың нәтижесінде дара кәсіпкер немесе ұйым бақылайтын ресурстар;

2) міндеттеме – бұл реттеу экономикалық табыстарды құрайтын ресурстардың шығуына әкелетін бұрынғы оқиғалардан туындайтын дара кәсіпкердің немесе ұйымның қолданыстағы міндеті;

3) капитал – дара кәсіпкердің немесе ұйымның активтеріндегі барлық міндеттемелерді шегергеннен кейін қалған үлес.

16. Активті немесе міндеттемені айқындауға сәйкес келетін кейбір баптар бухгалтерлік баланста осындай баптар осы Стандарттың 27-32-тармақтарда баяндалған тану өлшеулерін орындамаған кезде мұндайлар ретінде танылмауы мүмкін. Атап айтқанда, болашақта активті немесе міндеттемені танымастан бұрын экономикалық пайда алуда немесе оның жылыстауына жеткілікті дәрежеде сенімділік болуға тиіс.

17. Активте жасалған болашақ экономикалық пайда – бұл субъектіге ақша қаражатының және олардың баламасының түсуіне тікелей немесе жанама ықпал ету мүмкіндігі. Ақшалай қаражаттың мұндай түсімдері активті пайдалану немесе сату салдарынан болуы мүмкін.

18. Көптеген активтер, мысалы, негізгі құралдар табиғи нысанда болады. Солай бола тұрса да, табиғи нысан активтің міндетті қасиеті болып табылмайды. Кейбір активтер материалдық емес болып табылады.

19. Активтің болуын айқындаған кезде меншік құқығы міндетті болып табылмайды. Мысалы, субъектінің жалдау құқығында иеленген мүлкі, егер субъект осы мүліктен түседі деп күтілетін пайданы бақылайтын жағдайда актив болып саналады.

1) саясат немесе жеткілікті түрде нақтылы ағымдағы өтініш деп жарияланған өткен қызметтің орныққан практикасында субъект басқа тараптарға ол өзіне белгілі бір міндеттерді қабылдайтындығын көрсетсе; және

2) нәтижесінде субъект осы тараптарда өзіне қабылдаған міндеттерді орындайтындығына қатысты негізделген күтулер жасаса.

21. Қолданыстағы міндеттемені реттеу, әдетте, ақша қаражатын төлеуді, өзге де активтерді беруді, қызметтер көрсетуді, қолданыстағы міндеттемені басқа міндеттемемен ауыстыруды немесе міндеттемені жеке капиталға ауыстыруды көздейді. Міндеттеме, сондай-ақ кредит берушінің өзінің құқықтарынан ерікті немесе мәжбүрлі бас тартуы сияқты басқа да құралдармен өтелуі мүмкін.

22. Капитал – танылған міндеттемелерді танылған активтердің құнынан шегеру нәтижесінде пайда болатын қалдық. Бухгалтерлік есепте «Капитал» бөлімі кіші санаттарға бөлінуі мүмкін. Мысалы, акционерлік қоғамда кіші санаттар мынадай түрде болуы мүмкін: акционерлер енгізген қаражат, таратылмаған пайда және капиталдың шоттарына тікелей жатқызылатын пайда немесе залал.

23. Қызмет нәтижесі пайда және залал туралы есепте берілген субъектінің кірістері мен шығыстарының өзара байланысы болып табылады. Пайда көп жағдайда қызмет нәтижелерінің өлшеуі ретінде немесе инвестицияларға кіріс немесе акцияға пайда сияқты басқа өлшеулер үшін негіз ретінде пайдаланылады. Пайданы өлшеуге тікелей байланысты қаржылық есептердің элементтері кірістер мен шығыстар болып табылады. Олар мынадай түрде айқындалады:

1) кіріс – активтердің ағыны немесе өсімі нысанындағы есепті кезең ішіндегі экономикалық пайданың ұлғаюы немесе капиталға қатысатын адамдардың жарналарына байланысты ұлғаюдан ерекшеленетін капиталдың ұлғаюына әкелетін міндеттемелердің азаюы.

2) шығыстар – активтердің жылыстауы немесе азаюы нысанындағы есепті кезең ішінде экономикалық пайданың азаюы немесе капиталға қатысатын адамдарға бөлуге байланысты азаюдан ерекшеленетін капиталдың азаюына әкелетін міндеттемелердің пайда болуы.

24. Пайда мен залал туралы есептегі кіріс пен шығысты тану активтер мен міндеттемелерді тануға және өлшеуге тікелей байланысты. Кірістер мен шығыстарды тану өлшемі осы Стандарттың 27 – 32-тармақтарында қаралады.
§ 18. Кіріс

25. Кірісті айқындау өзіне негізгі қызметтен түскен кірісті, сол сияқты өзге де кірістерді қамтиды.

Кірістер өзіне субъектінің қарапайым қызметінің түрлерінен алынған қаражаттың түсуін, оның ішінде өнім мен қызмет көрсетуді, сыйақыны, пайыздар, дивидентер мен роялтиді сатудан түскен кірістерді қамтуы мүмкін.

Өзге де кірістер субъектінің қарапайым қызметі үдерісінде туындауы немесе туындамауы мүмкін кірісті айқындауды қанағаттандыратын түсімдерді білдіреді. Өзге де кірістерді кірістер мен залалдар туралы есепте таныған кезде олар әдетте жеке беріледі, себебі олар туралы ақпарат экономикалық шешімдер қабылдаған кезде пайдалы.

Субъектінің қарапайым қызметі барысында туындайтын шығыстар, мысалы, сатылған өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құнын, жалақыны және негізгі құралдардың амортизациясын қамтиды. Олар, әдетте, активтердің, мысалы ақша қаражатының және олардың баламаларының, қорлардың, негізгі құралдардың жылыстауы немесе азаюы нысанын қабылдайды.

Залалдар – бұл шығыстар анықтамасына келетін және субъектінің қарапайым қызметі барысында туындауы немесе туындамауы мүмкін басқа да баптар. Өзге де залалдарды пайда мен залал туралы есепте таныған кезде олар әдетте жеке беріледі, себебі олар туралы ақпарат экономикалық шешімдер қабылдаған кезде пайдалы.
§ 20. Қаржылық есептер элементтерін тану

27. Тану бухгалтерлік баланста немесе пайда мен залал туралы есепте элементтердің бірін айқындауға сәйкес келетін және мынадай өлшеулерді қанағаттандыратын бапты көрсету үдерісін білдіреді:

1) бапқа байланысты болашақтағы кез келген экономикалық пайданы субъект алатын немесе жоғалтатын ықтималдық бар; және

2) іс жүзіндегі шығындар немесе баптың құны сенімді өлшенуі мүмкін.

28. Мұндай баптарды танымау пайдаланылатын есеп саясатын ашумен де, ескертпелермен немесе түсіндірме материалдармен де түзетілмейді.
§ 21. Болашақтағы экономикалық пайданың ықтималдығы

29. Ықтималдық түсінігі субъектінің баппен ассоциацияланатын болашақтағы экономикалық пайданы алуының немесе жоғалтуының белгісіздігі дәрежесін беруге арналған тану өлшеулерінде пайдаланылады. Болашақтағы экономикалық пайда ағынына қолданылатын белгісіздік дәрежесін бағалаулар қаржылық есептерді дайындау сәтінде бар есепті кезеңнің аяғындағы міндеттемелер бойынша дәлелдемелер негізінде жүргізіледі. Мұндай бағалаулар жеке мәнді баптар үшін дара және жекелеген баптар бойынша мәні аз ірі жиынтықтар үшін топтап жүргізіледі.

30. Танудың екінші өлшеуі іс жүзіндегі шығындарды немесе құнды сенімді өлшеу мүмкіндігінің болуы болып табылады. Көптеген жағдайларда құн немесе шығындар белгілі. Басқа жағдайларда құнды немесе шығынды бағалау керек. Негізделген есептік бағалауларды пайдалану қаржылық есептерді дайындаудың маңызды бөлігі болып табылады және оның сенімділік дәрежесін төмендетпейді. Негізделген есептік шаманы алу мүмкін болмаған жағдайларда бап баланста немесе пайда мен залал туралы есепте танылмайды.

31. Тану өлшеуін қанағаттандырмайтын бап келесі оқиғалар немесе жағдайлар нәтижесінде кешіректеу тануға жарамды болуы мүмкін.

32. Тану өлшеуін қанағаттандырмайтын бап, солай бола тұрса да, ескертпелерде, түсіндірме материалда немесе іліспе көрсетілімдерде ашылуға тиіс. Бұл бап туралы ақпарат субъектінің қаржылық жағдайын, қызметінің нәтижелерін және қаржылық жағдайына өзгерістерді қаржылық есептерді пайдаланушының бағалауы үшін орынды болып табылады.

33. Өлшеу – олар бойынша субъект өзінің қаржылық есептеріндегі активтерді, міндеттемелерді, кірістер мен шығыстарды өлшеуге тиіс ақша шамасын айқындау процесі. Өлшеу үшін өлшеу базасын сайлау қажет. Осы Стандартта субъект активтердің, міндеттемелердің, кірістер мен шығыстардың әр түрлеріне қатысты пайдалануға тиіс өлшеу базалары көрсетілген.

34. Екі таралған өлшеу базасы – бұл тарихи құн мен әділ құн:

1) активтер үшін тарихи құн – олар үшін төленген ақша қаражатының немесе ақша қаражатының баламасының сомасы немесе актив сатып алу үшін оны сатып алған кезде берілген әділ кері өндіріп алу құны болып табылады. Міндеттемелер үшін тарихи құн – бұл ақша қаражатының түсімдерінің немесе ақша қаражатының баламасының сомасы немесе міндеттеме туындаған сәтте міндеттемеге айырбастауға алынған монетарлық емес активтердің әділ құны болып табылады;

35. Осы Стандарттағы активтерді, міндеттемелерді, кірістер мен шығыстарды тану және өлшеу жөніндегі талаптар ХҚЕС қағидаттарына негізделген. Сол немесе өзге операцияны, оқиғаны немесе жағдайды есепке алудың тиісті тәртібін айқындаған кезде субъект осы Стандартта қаралатын операцияға тікелей қолданылатын ережелер болмаған жағдайда ХҚЕС ережелері қолданылатын оқиғаны немесе жағдайды ұстануға тиіс.

36. Субъект есептеу қағидатын пайдалана отырып, ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда, қаржылық есептерді жасайды. Есептеу қағидаты пайдаланылған кезде, баптар осы баптар үшін белгіленген тану анықтамалары мен өлшеуіне сәйкес келсе активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, кірістер мен шығыстар (қаржылық есептердің элементтері) ретінде танылады.

38. Субъект қазіргі бар міндеттемені өтеу нәтижесінде экономикалық пайда бар ресурстар ағыны туындаса және осы өтеудің шамасы сенімді түрде өлшенетін болса, міндеттемені жылдың балансында таниды.

39. Кірісті тану активтер мен міндеттемелерді тануға тікелей байланысты. Субъект кірісті активтің ұлғаюына немесе міндеттеменің азаюына байланысты болашақтағы экономикалық пайданың ұлғаюы орын алған кезде пайда және залал туралы есепте таниды және мұндай өзгерістің шамасы сенімді өлшенуі мүмкін.

40. Шығыстарды тану активтер мен міндеттемелерді тануға тікелей байланысты. Субъект шығыстарды активтің азаюына немесе міндеттеменің ұлғаюына байланысты болашақтағы экономикалық пайданың азpfаюы орын алған кезде пайда және залал туралы есепте таниды және мұндай өзгерістің шамасы сенімді өлшенуі мүмкін.

41. Пайда немесе залал бұл кірістер мен шығыстар арасындағы арифметикалық айырманы білдіреді.

Пайда қаржылық есептердің жеке элементі болып табылмайды және ол тануды жеке өлшеуіне мұқтаж емес.

42. Активтер мен міндеттемелерді бастапқы тану кезінде субъект активтер мен міндеттемелерді осы Стандартта өлшеулің өзгеше базасын пайдалану ұйғарылған ерекше жағдайларды қоспағанда (мысалы – әділ құн), тарихи құн бойынша өлшеуге тиіс.

44. Бастапқыда тарихи құны бойынша өлшенген қаржылық емес активтердің көпшілігі бұдан әрі өзге де өлшеу базасы негізінде өлшенеді. Мысалы, субъект негізгі құралдарды екі шаманың азы бойынша өлшейді: амортизацияланған құн мен сату құнын аяқтауға және сатуға жұмсалатын шығындарды шегеріп. Активтерді азы құнымен өлшеу актив субъект осы активті сатудан немесе пайдаланудан алуды күтетін сомадан асып түсетін сомада өлшенбейтіндігін қамтамасыз етеді.

45. Субъект бастапқыда тарихи құнмен өлшеген кейбір қаржылық емес активтер үшін осы Стандарт келесі өлшеулерде әділ құнды пайдалануға рұқсат береді. Мыналар мысал бола алады:

1) әділ құнмен өлшенетін ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға инвестициялар;

2) субъект әділ құн бойынша өлшейтін жылжымайтын мүлікке инвестициялар;

3) субъект қайта бағаланған құн бойынша өлшейтін негізгі құралдар;

4) субъект қайта бағаланған құн бойынша өлшейтін материалдық емес активтер;

5) субъект есептік өтімді шығындарды шегергендегі әділ құн бойынша өлшенетін ауыл шаруашылығы активтері (оны жинау сәтіндегі биологиялық активтер мен ауыл шаруашылығы өнімі).

46. Қаржылық емес міндеттемелердің көпшілігі міндеттемелерді өтеу үшін талап етілетін есепті күнгі соманы үздік есептік бағалау бойынша өлшенеді.

47. Субъект осы Стандартта мұндайлар ұйғарылған немесе рұқсат берілген жағдайларды қоспағанда, активтер мен міндеттемелерді немесе кірістер мен шығыстарды өзара есепке алуды жүзеге асырмайды.

1) активтерді бағалау резервтерін, мысалы, дебиторлық берешек бойынша күмәнді борыштарға арналған резервті шегеріп өлшеу өзара есепке алу болып табылмайды;

2) егер субъектінің қарапайым операциялық қызметі өзіне ұзақ мерзімді активтерді (инвестициялар мен операциялық активтерді қоспағанда) сатып алуды және сатуды қамтымаған жағдайда, мұндай активтердің шығуынан болған кірістер мен залалдар активтің және активтің шығуынан түскен соманың тиісті өтімді шығыстарының балансты құнын шегеру жолымен есептерде беріледі.

48. Қаржылық есептер субъектінің қаржылық жағдайын, қызметінің қаржылық нәтижелері мен ақша құралдарының қозғалысын объективті білдіруге тиіс. Дұрыс беру үшін операциялардың нәтижелерін, өзге де оқиғалар мен жағдайларды активтердің, міндеттемелерді, кірістер мен шығыстарды танудың анықтамаларына және өлшеулеріне сәйкес әділ көрсету талап етіледі.

49. Осы Стандартқа сәйкес қаржылық есептерді жасайтын субъект бұл туралы ескертпелерге сәйкес баяндайды. Қаржылық есептер осы Стандартта баяндалған барлық талаптарға сәйкес келетін жағдайларды қоспағанда, Стандартқа сәйкес келетіндей етіп баяндалмауға тиіс

50. Басшылық осы Стандарттың сол немесе өзге талабына сәйкес келу қаржылық есептіліктің мақсатына қайшы келетіндей жаңылуға әкелуі мүмкін қорытындыға келетін сирек жағдайларда субъект бұл талаптан, егер тиісті регулятивті база мұндай шегіністі талап ететін болса немесе қандай да болмасын өзге де тәсілмен тыйым салса, осы Стандарттың 51-тармағында белгіленгендейден шегінеді.

51. Субъект осы Стандарттың талаптарынан шегінген жағдайда субъект мынадай мәліметтерді ашады:

1) басшылық қаржылық есептер қаржылық жағдайды, қызметтің қаржылық нәтижелері мен ақша қаражатының қозғалысын дұрыс беретіндігі туралы қорытындыға келгендігін көрсету;

2) субъект дұрыс беруге қол жеткізу мақсатында қандай да болмасын нақты талаптан шегінгеннен басқа жағдайларда, осы Стандартқа сүйенгендігін көрсету;

3) осы Стандартта ұйғарылған есепке алу тәртібін сипаттауды қоса алғанда, мұндай шегіністің сипаты туралы мәліметтер; ұйғарылған есепке алу тәртібі осы Стандарттың 2-бөлімінде көрсетілген қаржылық есептердің мақсатына қайшы келетін дәрежеде жаңылысуға әкелетін себептерді түсіндіру; пайдаланылған есепке алу тәртібі;

4) берілген кезеңдердің әрқайсысына талап сақталған кезде көрсетілген қаржылық есептердің әрқайсысына шегіністің қаржылық әсері.

52. Егер субъект алдыңғы кезеңде осы Стандарттың талабынан шегінсе және осы шегініс ағымдағы кезеңдегі қаржылық есептерде танылған сомаға әсер етсе, онда ол осы Стандарттың 51-тармағының 3) және 4) тармақшаларына сәйкес ақпаратты ашуға тиіс.

53. Басшылық Стандарттың сол немесе өзге талабына сәйкес келу қаржылық есептіліктің мақсатына қайшы келетіндей жаңылуға әкелетін, бірақ тиісті регулятивті база осы талаптан шегінуге тыйым салатын қорытындыға келген ерекше сирек жағдайларда субъект мынадай ақпаратты аша отырып, мүмкіндігінше талаптарды сақтағандықтан жаңылысуға әкеледі деп санайтын аспектілерді төмендетуге тиіс:

1) сөз болып отырған осы Стандарт талаптарының сипаты және басшылық осы талапты сақтау осындай жағдайларда бұл қаржылық есептіліктің мақсатына қайшы келетін жаңылысуға әкелетіні туралы қорытындыға келген себептер;

2) басшылықтың қорытындысы бойынша дұрыс беруді қамтамасыз ету үшін қажетті қаржылық есептердің әрбір бабы бойынша түзетудің әрбір берілген кезеңі үшін.

54. Қаржылық есептерді дайындаған кезде осы Стандартты пайдаланатын субъектінің басшылығы өзінің қызметін үздіксіз жалғастыруға өзін қабілетін бағалайды. Субъект басшылық кәсіпорында не таратуды не коммерциялық қызметті тоқтатуды немесе осыны жасағаннан басқа, нақты баламасы жоқ жағдайларды қоспағанда, өзінің қызметін үздіксіз жалғастыруға қабілетті болып саналады. Басшылыққа қызметтің үздіксіздігінің перспективаларын айқындау кезінде үздіксіз қызметті жалғастыруға қабілеттілікке едәуір күмән тудыруы мүмкін оқиғаларға немесе талаптарға байланысты елеулі белгісіздіктер туралы белгілі болғанда бұл белгісіздіктер ашылуға тиіс. Қаржылық есептер қызметтің үздіксіздігі туралы рұқсаттар негізінде емес жасалатын кезде бұл факт қаржылық есептер жасалған негіз сияқты ашылады және оның себебі субъектінің үздіксіз жұмыс істейді деп саналмайтындығында.

55. Субъект жылына кемінде бір рет қаржылық есептердің толық жинағын (салыстырмалы ақпаратты қоса алғанда) беруге тиіс. Субъектінің есепті кезеңі ауысқан және субъектінің жыл сайынғы қаржылық есептері бір жылдан ұзақ немесе қысқа кезеңді қозғайтын жағдайда субъект мыналарды ашады:

1) есепті кезеңнің өзгеру фактісі;

2) неғұрлым ұзақ немесе неғұрлым қысқа кезеңді пайдалану себептері; және

3) пайда және залал туралы есептегі, капиталдағы өзгерістер туралы есептегі, ақша қаражатының қозғалысы туралы есептегі және тиісті ескертпелердегі салыстырмалы сомалар толық салыстырмалы болып табылмайды.
§ 33. Берудің кезектілігі

56. Баптарды субъектінің қаржылық есептерінде беру және сыныптау мынадай жағдайларды қоспағанда, бір кезеңнен келесіге сақталуға тиіс:

1) субъект қызметінің сипаты едәуір өзгеруі немесе оның қаржылық есептерін қайта қарау нәтижесінде беру мен сыныптаудың басқа нысаны осы Стандарттың 10-бөліміне сәйкес есеп саясатын таңдау мен қолдану өлшеулерін ескере отырып, неғұрлым қолайлы болар еді;

2) осы Стандарт беру нысанын өзгертуді ұйғарады.

57. Баптарды қаржылық есептерде беру мен сыныптау өзгергенде, салыстырмалы сомалар кері сыныпталғанда, мұндай кері сыныптау іс жүзінде жүзеге асырылмайтындай болып табылған жағдайларды қоспағанда. Салыстырмалы сомалар кері сыныптауға ұшыраса, субъект мыналарды ашады:

1) кері сыныптау сипатын;

2) кері сыныпталған әрбір баптың немесе бап түрінің шамасын; және

3) кері сыныптау себебін.

58. Егер салыстырмалы сомаларды кері сыныптау іс жүзінде мүмкін болмаса, субъект мыналарды ашады:

1) сома кері сыныпталмаған себепті; және

2) егер сомалар кері сыныпталған болса, жасауы мүмкін түзетулер сипаты.
§ 34. Салыстырмалы ақпарат

59. Осы Стандарт өзгешеге рұқсат беретін немесе талап ететін жағдайларды қоспағанда, субъект қаржылық есептер мен ескертпелерде берілген барлық сомалар үшін алдағы салыстырмалы кезеңге қатысты салыстырмалы ақпаратты ашады. Мұндайлар ағымдағы жылғы қаржылық есептерді түсіну үшін қолайлы болған жағдайларда субъект, сондай-ақ дәлелді және суреттеме ақпарат үшін салыстырмалы ақпаратты ашуға тиіс.

60. Субъект ұқсас баптардың елеулі түрін жеке-жеке беруге тиіс. Субъект олар елеулі болмаған жағдайлардан басқа жағдайларда, өзінің сипаты немесе функциялары бойынша әр түрлі баптарды жеке-жеке берген жөн.

61. Баптарды тастап кету немесе бұрмалау, егер олар жеке-жеке немесе жинақталып пайдаланушылардың қаржылық есептерінің негізінде қабылданған экономикалық шешімдерге әсер ете алатындай болса, елеулі болып саналады. Елеулілік ілеспе жағдайлардың шеңберінде бағаланатын тастап кеткен немес бұрмаланған ақпараттың мөлшері мен сипатына байланысты. Баптың мөлшері немесе сипаты немесе олардың үйлесуі айқындаушы фактор болуы мүмкін.
§ 36. Қаржылық есептердің толық жинағы

62. Субъектінің қаржылық есептері өзіне мыналарды қамтиды:

1) бухгалтерлік баланс;

2) пайда мен залал туралы есеп;

3) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп;

4) капиталдағы өзгерістер туралы есеп;

5) түсіндірме жазба.
§ 37. Қаржылық есептер нысанын айқындау

63. Субъект қаржылық есептердің және оларға қосымшалардың әрқайсысын нақты бөліп көрсетуге және оларды сол құжаттағы өзге де ақпараттан бөлуге тиіс. Бұдан басқа, субъект мынадай ақпаратты бөлуге және оны мұндайлар ұсынылатын ақпаратты түсіну үшін қажет жағдайларда қайталауға тиіс:

1) есеп беретін субъектінің атауы және өткен есепті кезеңнің аяғынан бастап өткен оның атауына кез келген өзгерістер;

2) қаржылық есептілік жеке ұйымды немесе ұйымдар тобын қамтиды ма екендігін көрсету;

3) есепті кезеңнің және қаржылық есептерде қамтылған кезеңнің аяқталған күні;

4) есептілік валютасы;

5) қолайлы болған жерде – қаржылық есептердегі сомаларды ұсынған кезде пайдаланылған дөңгелектеу дәрежесі.
4. Бухгалтерлік баланс
§ 38. Мақсаты және бухгалтерлік баланстың өзінде

тікелей беруге тиіс ақпарат

64. Бухгалтерлік баланс субъектілердің белгілі бір күнгі жағдай бойынша активтерін, міндеттемелері мен капиталын білдіреді.

65. Субъект бухгалтерлік баланстың өзінде тікелей беруге тиіс ақпарат өзіне ең болмағанда мынадай сомалардың біріктірілген көрсеткіштерін қамтуға тиіс:

1) ақша қаражаты мен ақша қаражатының баламалары;

2) сауда және өзге де дебиторлық берешек;

3) қаржылық активтер (осы тармақтың 1), 2) және 8) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);

4) қорлар;

5) негізгі құралдар;

6) материалдық емес активтер;

7) биологиялық активтер;

8) үлестік қатысу әдісі бойынша ескерілген инвестициялар;

9) осы Стандарттың 616-618-тармақтарына сәйкес сатуға арналғандар ретінде сыныпталған ұзақ мерзімді активтердің және істен шығуға арналған топтарға енгізілген және сатуға арналғандар ретінде сыныпталған активтердің қорытынды сомасы;

10) сауда және өзге де кредиторлық берешек;

11) қаржылық міндеттемелер (осы тармақтың 10) және 15) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);

12) ағымдағы салықтар бойынша міндеттемелер мен активтер;

13) кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен кейінге қалдырылған салықтық активтер (бұл активтер барлық уақытта ұзақ мерзімді активтер ретінде сыныпталуға тиіс);

14) сату үшін ұсталатындар ретінде сыныпталатын шығуға арналған топтарға енгізілгендер;

15) бағалау міндеттемелері;

16) басты ұйым акционерлерінің капиталынан жеке берілген азшылықтың үлесі;

17) басты ұйым акционерлеріне жататын капитал.

66. Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар мұндай беру субъектінің қаржылық жағдайын түсіну үшін қолайлы бухгалтерлік баланстың өзінде тікелей берілуге тиіс.

67. Осы Стандарт баптарды немесе баптар берілуі жөніндегі форматты баяндаудың кезектілігін белгілемейді.

68. Субъект қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді және қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді өтімділік негізінде беру сенімді және неғұрлым қолайлы ақпаратты беретін жағдайларды қоспағанда, осы Стандарттың 69-72-тармақтарына сәйкес баланстың өзінде жеке сыныптама түрінде береді. Бұл ерекшелік қолданылғанда барлық активтер мен міндеттемелер үлгілі өтімділік тәртібімен еркін ұсынылады.
§ 39. Қысқа мерзімді активтер

69. Субъект активті мынадай жағдайларда қысқа мерзімді ретінде сыныптайды:

1) субъект активті сатуды болжайды немесе активті қалыпты операциялық цикл барысында сатуды немесе пайдалануды ұйғарады;

2) субъект негізінен активті сауда мақсаты үшін ұстап тұрады;

3) субъект активті есепті кезеңнің аяғынан бастап 12 ай ішінде сатуды болжайды; немесе

4) бұл актив ақша құралдарын немесе міндеттемелерді есепті күннен кейін кемінде 12 ай ішінде өтеу үшін оны айырбастауға немесе пайдалануға шектеу болатын жағдайларды қоспағанда, ақша қаражатына баламалы активті білдіреді.

70. Барлық өзге активтер ұзақ мерзімді ретінде сыныпталады. Субъектінің қалыпты операциялық циклі дәл анықталмаса, оның ұзақтығы 12 айға тең болып қабылданады.
§ 40. Қысқа мерзімді міндеттемелер

71. Субъект міндеттемені мынадай жағдайларда қысқа мерзімді ретінде сыныптайды:

1) субъект оны кәсіпорынның қалыпты операциялық циклі барысында өтеуді болжайды;

2) субъект міндеттемені негізінен сауда мақсаты үшін ұстап тұрады;

3) субъект міндеттемені есепті кезеңнің аяғынан бастап он екі ай ішінде өтеуді болжайды; немесе

4) субъектінің осы міндеттемені өтеуді есепті кезеңнен кейін кемінде 12 айға қалдыруға сөзсіз құқығы жоқ.

72. Барлық өзге міндеттемелерді ұзақ мерзімді ретінде сыныптауға тиіс.
§ 41. Баптарды берудің кезектілігі мен оларды

бухгалтерлік баланста беру форматы

73. Осы Стандарт баптардың немесе баптар берілуге жөн форматтың баяндалу кезектілігін белгілемейді. 65-тармақ тек өзінің сипаты немесе функциясы бойынша ол баланстың өзінде жеке берілу үшін негіз болуы үшін жеткілікті түрде ерекшеленетін баптар тізбесін білдіреді. Бұдан басқа:

1) баптың сипаты мен функциясы немесе ұқсас баптардың жиынтығы субъектінің қаржылық жағдайын түсіну үшін жеке беру қолайлы болғанда, жекелеген баптар қосылады;

2) пайдаланылатын атау және баптардың орналасу тәртібі немесе ұқсас баптардың бірігуі субъектінің қаржылық жағдайын түсіну үшін қолайлы ақпаратты ұсыну үшін субъект қызметінің және оның операцияларының сипатына сәйкес өзгеруі мүмкін.

74. Қосымша баптарды жеке ұсыну керек пе деген түсінік мыналарды бағалауға негізделеді:

1) активтердің сипаты мен өтімділігін;

2) субъект шеңберінде активтердің функциясын; және

3) міндеттемелер кезінде сомаларды, сипаты мен бөлуді.

75. Субъект баланстың өзінде не ескертпелерде мынадай кіші сыныптарды ашуға тиіс:

1) осы Стандарттың 16-бөлімінің ережелеріне сәйкес негізгі құралдар баптарының сыныптары;

2) сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі, байланысты тараптардан берешек, алдын ала төлемдер мен өзге де сомалар;

3) осы Стандарттың 12-бөліміне сәйкес қорлар сыныптары –мыналар: тауарлар, өндірістік материалдар, аяқталмаған өндіріс пен дайын өнім сияқты;

4) қызметкерлерге сыйақы төлеу жөніндегі бағалау міндеттемелері мен басқа да бағалау міндеттемелері; және

5) капитал сыныптары – мыналар: төленген капитал, эмиссиялық кіріс, таратылмаған пайда мен осы Стандарттың талаптарына сәйкес тікелей капиталда танылуға тиіс кірістер мен шығыстардың баптары.
5. Пайда мен залал туралы есеп
§ 43. Қолдану

76. Пайда мен залал туралы есеп субъектінің кезеңдегі кірістері мен шығыстарын көрсетеді.

77. Пайда мен залал туралы есеп өзіне осы Стандарта өзгеше көзделген атауларды қоспағанда, кезеңде танылған кірістер мен шығыстардың барлық баптарын қамтуға тиіс. Осы Стандарт мынадай жағдайларда берудің өзгеше тәртібін ұйғарады:

1) есеп саясатындағы қателер мен өзгерістердің әсері олар туындаған кезеңдегі кірістер мен шығыстар түрінде емес, өткен кезеңдердің түзетулері ретінде беріледі; және

2) қайта бағалаудан мүліктің құнының өсуі, осы Стандарттың 30-бөліміне сәйкес шетелдік қызметтің қаржылық есептерін аудару нәтижесінде туындайтын кейбір пайда мен залал және хеджингтік құралдардың әділ құнындағы кейбір өзгерістер пайда немесе залал түрінде емес, олар туындаған кезде капиталда тікелей көрінеді.
§ 44. Пайда мен залал туралы есептің

тікелей өзінде беруге тиіс ақпарат

78. Пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде берілетін ақпарат өзіне ең болмағанда мынадай сомалардың біріктірілген көрсеткіштерін қамтуға тиіс:

1) кіріс;

2) қаржыландыруға арналған шығындар;

3) үлестік қатысу әдісі бойынша ескерілетін ассоциацияланған ұйымға және бірлескен қызметке инвестициялардан түсетін пайданың немесе залалдың үлесі;

4) салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;

5) тоқтатылған қызметтен салынатын салықтардан кейін пайдадан немесе залалдан жиынтық соманы құрайтын бірыңғай сома және осы Стандарттың 34-бөліміне сәйкес тоқтатылған қызметті білдіретін шығуға арналған активтерді немесе топты (топтарды) сатуға немесе шығаруға жұмсалатын шығындарды шегергендегі әділ құн өзгерген кезде танылған салықтардан кейін өзге де кіріс немесе залал; және

6) пайда немесе залал.

79. Субъект мынадай баптарды тікелей пайда мен залал туралы есепте кезеңдегі пайданы немесе залалды бөлу ретінде ашуға тиіс:

1) азшылықтың үлесіне жататын пайда немесе залал; және

2) басты ұйымның үлестік құралдарының иесіне жатқызылатын пайда немесе залал.

80. Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар тікелей пайда мен залал туралы есептің өзінде мұндай беру субъект қызметінің қаржылық нәтижелерін түсіну үшін қолайлы болғанда беріледі.

81. Субъект пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде емес, оған ескертпелерде емес, «төтенше баптар» ретінде кірістер мен шығыстардың қандай да болмасын баптарын беруге немесе сипаттауға тиіс емес.
§ 45. Пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде

немесе оған ескертпелерде берілуге тиіс ақпарат

82. Едәуір құрайтын әрбір кірістер мен шығыстар бойынша субъект осындай құрауыштың сипаты мен сомасын жеке ашуға тиіс. Мұндай ашулар өзіне мыналарды қамтуға тиіс:

1) қорлар құнын аяқтауға және өткізуге және қалпына келтіруге жұмсалатын шығындарды шегергендегі сату бағасына дейін қорлар құнын есептен шығару;

2) негізгі құралдар құнын өткізуге және қалпына келтіруге жұмсалатын шығындарды шегергендегі әділ бағаға дейін негізгі құралдар құнын есептен шығару;

3) субъектінің қызметін қайта құрылымдау және қайта құрылымдауға жұмсалатын шығындар бойынша бағалау міндеттемелерінің барлық түрлері бойынша реверсивті жазбалар;

4) негізгі құралдар объектілерінің шығуы;

5) инвестициялардың шығуы;

6) тоқтатылған қызмет;

7) сот дауларын реттеу; және

8) өзге резерв түрлері бойынша реверсивті жазбалар.

83. Субъект олардың сенімді және неғұрлым орынды ақпарат беретіндігіне байланысты шығыстар сипаттамасына не кәсіпорын шеңберінде шығыстар функциясына негізделген сыныптаманы пайдалана отырып, шығыстарды талдауды білдіруге тиіс.