Дипломдық жұмысты орындауға тапсырма Студент

Ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасы

Мамандығы 050140 – Ветеринарлық медицина

«Бекітемін»

Ветеринарлық медицина және

зоотехния кафедрасының меңгерушісі

Асылбеков Б.Ж.

«___»___________2008ж

Дипломдық жұмысты орындауға

тапсырма
Студент________________________________________________________

(аты, жөні)
Жұмыстың тақырыбы_____________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

М.О.Әуезов атныдағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

«Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасы

патенттік зерттеулер жүргізуге тапсырма
Студент____________________________________________ топ АП-03-10К
Жұмыстың тақырыбы _____________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________
Іздену аумағы ____________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі

Ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасы

«Бекітемін»

051201 Ветеринарлық медицина және

зоотехния кафедрасының меңгерушісі

«___»_______________2008ж
Түсіндірме жазба

Дипломдық жұмысқа (жобаға)

малдарының «бруцеллез (сарып)» ауруынан алдын алу және онымен күресу шаралары»

Тіршілік қауіпсіздігі Жұмыстың жетекшісі

______________________________ ______________________________

(аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі) (аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі)

______________________________ ______________________________

(қолы, күні) (қолы, күні)

______________________________ ______________________________

(аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі) (аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі)

______________________________ ______________________________

(қолы, күні) (қолы, күні)
Экономика және менеджмент Пікір беруші

______________________________ ______________________________

(аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі) (аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі)

______________________________ ______________________________

(қолы, күні) (қолы, күні)
Бизнес жоспары Тапсырманы орындауға қабылдаған

______________________________ студент_________________________

(аты-жөні, ғылыми атағы, дәрежесі) (қолы, күні)

______________________________ Ғылыми зерттеу бөлімі ____________

(қолы, күні) (қолы, күні)

Түсіндірме жазбаның мазмұны

Графикалық материалдардың тізімі

Тапсырма берілген уақыты ____________________ 2008ж

__________________________________________________________________ (уақыты, студенттің аты-жөні, қолы)

МазмҰны

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Қысқартылған сөздер

Кіріспе

1.1 Бруцеллез-сарып этиологиясы

1.2 Ауруды анықтау жолдары

1.3 Серологиялық әдіспен диагноз қою

1.4 Малдың сарып ауруын басқа жұқпалы аурулардан ажырата білу жолдары

1.5 Сарып ауруынан сау шаруашылықтардағы жүргізілетін сақтандыру шаралары

1.6 Сарыптан таза емес шаруашылықтардағы жүргізілетін сауықтыру шаралары

1.7 Сарып ауруының адамға жұғуын болдырмау шаралары

ІІ. Өзіндік зерттеу нысаны мен әдістері

2.1 Патологиялық материалдардың алынуы және оның тексеруге жіберілу тәсілі

2.2 Өлі туған төлді, іш тастаған малдың шуын зерттеу

2.3 Бруцеллаларды микроскоппен зерттеу

2.4 Сүтті шеңбер реакциясы мен Розбенгал сынағымен зерттеу

ІІІ. Зерттеу нәтижелері және оны талдау

3.1 Сайрам ауданы бойынша, бруцеллез ауруының індеттік жағдайы және 2005-2006-2007ж.ж. бруцеллезге қарсы атқарылған жұмыстарға талдау жасау

3.2 Жеке зерттеу нәтижелері

ІV. Тіршілік қауіпсіздігі және еңбекті қорғау

V. Экология бөлімі

VІ. Экономика бөлімі

VІІ. Бизнес жоспар

Қорытынды және ұсыныстар

Пайдаланылған әдебиеттер

Бұл дипломдық жұмыста аннотация, нормативтік сілтемелер, анықтамалар, қысқартылған сөздер, кіріспе, әдебиетке шолу, өзіндік зерттеу нысаны мен әдістері, зертеу нәтижелері және оны талдау, тіршілік қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, экология бөлімі, экономика бөлімі, бизнес жоспар, қорытынды және ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер бөлімдерінен тұрады.

Кіріспе бөлімінде сарып этиологиясы, ауруды анықтау жолдары, сауықтыру шаралары, қарастырылған.

Өзіндік зерттеу нысаны мен әдістері бөлімінде микроскоппен зерттеу, Розбенгал сынағымен зерттеу, материалдардың алынуы және оны тексеруге жіберу тәсілі қарастырылған.

Зерттеу нәтижелері және оны талдау бөлімінде Сайрам ауданы бойынша бруцеллез ауруының үш жылдық талдау жұмыстары, жеке зерттеулер нәтижелері қалыптасқан.
Нормативтік сілтемелер

Мемлекеттік стандарт 25385-91 – Ауыл шаруашылық малдары сарып ауруын анықтау тәсілдері.

Мемлекеттік стандарт 25381-82 – Уақ мал хламидиозды іш тастауды анықтаудың лабораториялық зерттеу тәсілдері.

Мемлекеттік стандарт 25134-82 – Бруцеллин ВИЭВ техникалық жағдайы.

Мемлекеттік стандарт 27146-86 – Антиген қарақаптал ауруын анықтауда қажетті (бруцелла ovis тудыратын). Техникалық сұсраныс және зерттеу тәсілдері.

Мемлекеттік стандарт 4.492-89 – Ветеринарилық биологиялық препараттар, көрсеткіштер.

Мемлекеттік стандарт 2888-68 – Ветеринарлық термометр.

Мемлекеттік стандарт 16445-78 – Комплементті байланыстыру реакциясына қажетті қан сарысуы.

Мемлекеттік стандарт 16446-78 – Комплементті байланыстыру реакциясына арналған құрғақ комплемент.

Анықтамалар

Розбенгал – комплементті ұзақ байланысчтыру реакциясы.

Бурсид – буынның қабынуы.

Агар – қоректік орта.

Эритроцит – қанның қызыл түйіршіктері.

Артрит – қан тарымырының қабынуы.

Орхит – ұрық безінің қабынуы.

Эндометрит – жатыр қабығының қабынуы.

мл – миллилитр

мг – миллиграмм

% - пайыз

м – метр

кг – килограмм

г – грамм

АР – агглютинация реакциясы

КБР – комплементті байланыстыру реакциясы

УЗДН-1 – ультрадыбыс аппараты

АСД-2 – ВДМ – дезинфекциялау аппараты
1 Кіріспе

Әлемді шарпыған азық-түлік дағдырысын Қазақстанды да айналып өтпеді. Алдымызда тұрған басты мәселе – тұйықтан шығудың жолын іздеу. Шет елдермен іргелес жатқан елдер облыстар жеңіл, оңай жолды таңдап алуда көкөніс, азық-түліктерді шеттен таси бастады. Облыстың бюджеттен бөлінетін қаржыны шетел асырғанша, өзіміздің фермерлерге, жеке кәсіпкерлерге бөлу, сөйтіп отандық ауыл шаруашылығын қолдау, өз өнімдерімізді өндіру орынды болады деп есептеймін.

Мәселен, Жапонияда өсірілген өнім Қытайда өсірілген өнімге қарағанда қымбат. Күріш өндіру экономикалық тұрғыда жапондар үшін тиімсіз. Бірақ олар бұл ұлттық тағам түрінен бас тартқан емес неге? Өйткені, ауылшаруашылығындағы адамдарға жұмыс беріп отыр, әрі отандық өнімді өндірушілерді қорғайды. Қазақстандағы кейбір облыстар азық-түлік тауарлардың соның ішінде, сүт, ет өнімдерін, шұжықтың 50-60% Ресейден әкеліп отыр. Ресейде шығатын азық-түлік өнімдерінің 17% электр энергиясына тиесілі. Бізде бұл көрсеткіш 70%. Сондықтан бізде шығатын өнімнің өзіндік құны шетелдік тауарлармен бәсекелесе алмай отыр. Сонымен қатар Қазақстанда малдың 4-5% ғана асыл тұқымды Израильде әрбір сиырдан 12 мың литр сүт алса бізде бұл көрсеткіш 2-2,5 мыңнан аспай отыр. Жалпы ауыл шаруашылығына Қазақстанда көзқарас түзеліп келеді. Үкімет ауыл шаруашылығына қатысты үш жылдық бағдарлама қабылдады. Бұл салаға 250 миллиард теңге бөліп отыр.

Ең басты мәселе ғылымды, биотехнологияны дамытуға тиіспіз. Дамыған елдер жері аз болса да, биотехнологиялық өнімдерді өндіріп, әжептеуір табыс тауып отыр.

Жасыратыны жоқ соңғы жылдары тыңайтқыштарды пайдалану зиянкестермен күрес кенжелеп қалды. Біз бір гектардан 10-13 центнер астық алсақ, АҚШ пен Канада да 60 центнерге дейін жеткізеді. Бұл үшін жалпы тұқым, технология керек. Екі алып елмен қоңсы отырмыз. Олардың екеуінің де экономикасы өте қарқынды дамып келеді. Бәсекелесу қиын дей тұрғанмен, алпауыт Американың іргесінде тұрған Канададан үлгі алсақ, артық болмас. Канаданың жері, климаты географиялық орналасуы бізге өте-мөте ұқсас. Агроөнеркәсіп саласында бұл елмен байланыс біршама жақсарып келеді. Канададан асыл тұқымды сиырлар әкеліп, Астана, Алматы өңірлерінде жерсіндіріліп жатыр.

Қазіргі мал шаруашылығындағы өзекті мәселелердің бірі, бірегейлі жұқпалы мал ауруларымен күрес, оның диагностикасы және профилактикасы болуды «Бруцеллез» (сарып) зооантропогенезі ауру ретінде адамдар үшін қауіп туғызып келеді. Қазіргі таңда қоздырғышының кейбір түрлері басқа түрге ауыса бастауы аурудың қауіптілігін күшейте түсуде. Мысалы, қой ешкінің - metitensisi ipi қараға ауысқан, яғни осы түрмен сиырлар ауыра бастады. Бұл жағдай облыс, аудан көлемінде эпизоотиялық және эпидимиологиялық ахуалды нашарлата бастады. Диплом жұмысындағы көрсетілген талдаулар зерттеу нәтижелері, қорытындылау мен ұсыныстар сараланып тиімділері шаруашылықтарға ұсынылды.

Диплом жұмысы тиісті талаптарға сай жасалынып кестелермен, диаграммалармен өрнектелген.

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанда бруцеллез ауруының үлкен ауқымда тарап, ауылдың эконномикасының өркендеуіне орасан зор шығын келтіріп отырғандығы жайлы ғылыми деректерден жиі көруге болады. Жалпы «бруцеллез» ауруы Оңтүстік өңірінде де мал шаруашылығына елеулі қауіп туғызуда. Әсіресе бұл аурудан жас балалардың жапа шегуі кімді болса да ойландыруы керек. Аталған аурумен ертеде малға қатысы бар азаматтар ауыратын еді. Қазіргі таңда бұл аурумен қарасында малы жоқ қала халқы ауыра бастаған тіпті бір отбасы мүшелері толық ауырған жағдайлары кездесуде. Бруцеллез адамдарға әр түрлі малдармен жұғады. Індет көбінесе жанасқанда (ауру малмен немесе олардың өнімдері, шикізаттарды пайдалнғанда) немесе элиментарлық жолмен жұғады.

Қазақстан ғалымдары сарып ауруының эпизоотлогиясы, аурудың белгілері, қоздырғышының биологиясы, анықтау және алдын алу шаралары жөнінде бүгінгі таңда бірқатар жетістіктерге қол жеткізіп отыр. Соған қармастан бұл ауру ветеринария ғылымы мен практикасында әлі де болса толық шешуін таппаған мәселе болып табылады.

Диплом жұмысында сарып ауруының қоздырғышының оның төзімділігі мен таралуы, микробиологиясы ауруды анықтау жолдары және онымен күресу шаралары туралы көрсетіледі.

Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам ауданындағы ауылшаруашылығы малдары арасында «бруцеллез» (сарып) ауруының індетттік жағдайын анықтап, ұсыныс беру болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей зерттеулерді орындау жоспарланды.

1. Сайрам ауданында ауыл шаруашылығы малдар арасында «бруцеллез» (сарып) ауруына індет-танулық зерттеу жүргізу 3 жылға (2005, 2006, 2007).

2. Түрлі мал аурулары арасында бруцеллезге тексеру жұмыстары ауруына диагностикалық ветеринарлық іс шараларға тікелей қатысы ұсыныс беруі.

І. Әдебиетке шолу

1.1 Сарып этиологиясы
Сарып ауруымен әсіресе ірі қара, қой, ешкі, түйе, жылқы, бұғы, шошқа, ит, кемірушілер және құстар, сондай-ақ адамдар да ауырады. Сондықтанда бұл індет халық шаруашылығына көптеген әлеуметтік және экономикалық зиян келтіреді.

Сарып ауруы ертеден келе жатқан, жер шарына кеңінен таралған індет. Ол туралы біздің эрамызға дейін 460-370 жылдар бұрын өмір сүрген грек ғалымы Гипократ жазып кеткен. Ал оданда басқа ХVII-ХVІ ғасырда өмір сүрген ғалымдарда сарып ауруы туралы әртүрлі хабарлар қалдырған. Сондықтанда бұл індеттің даму тарихы XIX ғасырдың екінші жартысынан өріс алған деп саналынады

Мәселен сарып ауруы – XIX ғасырдың екінші жартысында Жерорта теңізіндегі аралдар мен жағалаулардағы елді мекендер, оның ішінде әсіресе Мальта аралындағы тұрғындар арасында кеңінен тарап, көп зиян келтірген.

Ол туралы тұжырымдарды 1861 жылы Мерстен, 1867 жылы Чартес хабарлаған болса, 1897 жылы Хефс сол ғалымдардың айтқандарының дұрыс екендігін дәлелдеген. Ертедегі кездерде бұл ауру өріс алған жеріне, клиникалық белгілеріне байланысты оған әр түрлі аттар қойылған.

Мысалы, сол кезеңдерде сарыпты: жерортатеңіздік, гибралтарлық, неополитандық, мальталық сырқыраушы, асқазан қабындырушы, қызба немесе қайталағыш қызба — деп атаған.

Ал сарыптың қоздырғышын 1886 жылы ағылшын зерттеушісі Давид Брюс қайтыс болған солдаттың көк бауырынан дайындалған жұқпаны микроскоппен зерттеу арқылы анықтаған.

Аурудың қоздырғышы табылса да, содан кейінде көп жылдар бойы бұл дерттің адамға неден және қалай жұғатындағы белгісіз болып келді. Бұл сұраққа жауап беру үшін, көп жылдар бойы арнаулы комиссия, сол Мальта аралында зерттеу жұмысын жүргізді. Нәтижеде комиссия мүшелері Заммит пен Горрокс 1905-1907 жылдары сарыппен сол жердегі ешкілердің ауыратындығын, ал адамдар әлгі ешкілердің шикі сүтін ішу арқылы науқастанатынын анықтаған.

Әйтсе де, сол кездерде сарыпты, онымен ауырған малдардың негізінен іш тастауына байланысты «жұқпалы аборт» немесе «жұқпалы іш тастау» деп атағанда оған қоса бұл ауруды малдардың жеке бір ғана түріне тән індет деп санаған. Оған дәлел, ірі қара малдың сарапын 1896 жылы. Данияның зерттеушісі Бангпен Стрибольт, шошқа сарыпының қоздырғышын 1914 жылы американдық Траум, қой сарыпын 1915 жылы Мак Федпен и Штокман тағайындаған.

Осы тұстағы зерттеу жұмыстарының ең бағалысының бірі Алис Ивенстің жұмысы болып танылады. Өйткені зерттеуші адам сарыпының қоздырғышымен ірі қара сарыпының қоздырғыштарын салыстыра зерттей отырып, олардың морфологиясының, серологиялық және биологиялық қасиеттерінің бірдей екендігін және де олардың бір-біріне өте ұқсас екендігін дәлелдеп берген. Кейінен ірі қара, қой, ешкі, шошқа сияқты малдардың сарып қоздырғыштарының біртектес екендігін басқада ғалымдар атап өткен.

Осыған орай 1920 жылы сол кездегі зерттеушілер Мейера мен Фезьенің ұсынысы бойынша барлық малдардың сарып ауруының қоздырғыштарын біріктіре келіп, оны бірінші болып тапқаны үшін және Брюстың құрметіне «бруцелла» деп атауды жөн көргенде, кейінен бұл індет бруцеллез, ал қазақша «сарып» деп аталып кеткен.

Бұл аурудың Россияда пайда бола бастағаны XIX ғасырдың екінші жартысы болып саналанады.

Сол кезде ол «жалқылама түсік» деп аталды. Жалпылама түсікті алғаш байқағандардың бірі А.Н.Березов. Зерттеуші Саратов облысындағы бір әскери бөлімшеге Англиядан (Шортгорн пародасы), Франциядан (Шаралз пародасы) әкелінген ірі қара малдардың ауырғанын көріп, оны стационарлық жұқпалы іш тастау деп атады да және де ауруды, сол малдардың организіміне қандайда бір жұқпалы заттың еніуіне байланыстырды.

Профессор A.A. Мухинаның дәлелі бойынша СССР-да ірі қараның сарыпы 1903-1905 жылдары Москва төңірегіндегі шаруашылықтарда байқалған. 1913 жылы профессор Якимов сарыпты Ташкентте анықтады М.К.Юсковец (1960), ТМД елдерінде сарыптың кең таралуы 1930-1934 жылдардағы шет елдерден асыл тұқымды малдардың әкелінуіне тікелей байланысты деп жазады.

Қазақстанда ең алғашқы сарыппен ауру оқиғасы 1930 жылы ірі қара малдардан басталған. Сол жылы К.Г.Студенцов Петропавел қаласындағы мал дәрігерлік лабораториясына Петропавел, Щучинск аудандарынан келіп түскен (іш тастаған малдардан алынған) қандарды агглютинация реакциясымен зерттегенде сарыпқа белгі берген. Адамдар сарыппен бірінші рет 1911-1912 жылдары Москва және Ашхабадта ал Қазақстанда және Орта Азияда 1911-1913 ауыра бастаған.

Мәселен: Норвегия, Финляндия, Болгария, Чехословакия, Румыния, Дания, Швеция, Венгрия, Югославия және Голландияда сияқты дамыған елдер ірі қара сарыпынан таза жағдайда екені анық. Ал бірқатар елдерде ГДР, Польша, Англия, АҚШ және Канадада сарыппен ауыратын малдардың саны анағұрлым азайтылды.

ТМД елдерінің Латвия, Литва, Эстония, Молдавия, Белорусия, Украина сияқты мемлекеттері және Ресейдің 30-дан астам облыстары, өлкелері, автономиялық республикалары, сол сияқты басқада көптеген аудандарымен шаруашылықтары мал сарыпының барлық түрінен тазартылған. Қой мен ешкі сарыпынан Белорусия, Украина, Литва елдерінің барлық шаруашылықтары ал Ресейдің 50 аса облыстары таза. Дегенменде әліде болса бұл жұқпалы ауру қазіргі кезде өте кең таралған аурулар қатарынан көрініп отыр. Айталық соңғы кездерде сарып Италия, Испания, Франция. Греция, Ұлыбритания сияқты үлкен мемлекеттердеде кеңінен таралып отыр. Ірі қара, қой және ешкі сарпы Африка құрылығындада жиі кездеседі. Мәселен Иран мен Турцияда тексерілген малдардың санына шаққанда 45%-ке дейіні сарыппен ауыратын болып шыққан.

1985 жылдың 1 январындағы ақпар бойынша Қазақстандағы ірі қара малдың 2,4%-ті ал қойдың 3,9%-ті сарып ауруына оң реакция берген. Сонымен бірге сарыппен ауыратын адамдардыңда саны да бір деңгейден төмендемей отыр.

Сондықтанда сарып жалпы мал шаруашылығына ғана емес, бүкіл мемлекетке үлкен экономикалық зиян келтіретін жұқпалы ауру.

Оған дәлел мына фактілер: буаз малдардың жалпылама іш тастауы, төлін шала-жансар етіп тууы, қысыр қалуы, шуының түспей қалуы, осылардың салдарынан туған малдардың тез арада суалып, сүт бермей қоюы, ауру малдың салмағының төмендеуі алынған өнімдердің саласының нашарлауы және де толып жатқан басқада зияндары бар.