DjetiWord лайпанланы билал

Манга дуния Къарачай бла башланыб,

олду къыйынлыгъым, насыбым да мени ...

Бу джуртдан башха билмейме джуртланы,

Таурухлары, хапарлары нартланы — 

аладыла бурундан эсим да.

Ана тилден башха билмейме бир тил — 

ол тилде ангылайма табигъатны, адамны да,

Ол тилде ангылайма Къуранны да.

Башха тиллеге къарамайды кёзюм:

Ана тилими джете эсе къарыуу — 

сора, насыблы адам тюлмеми мен?

«Ненча тилни билсенг — анча кере адамса»...

Анасыз къалгъан — болады джаралы-джарлы,

Ана тилсиз къалгъан а — ёледи.

Ёледи Ана тилин тас этген халкъ,

Тили кетгенлей халкъны,

бир джугъу да къалмайды аны:

динин, джуртун да тас этеди ол,

атын, сыфатын да тас этеди ол.

халкъны Халкъ этген — Тили-Сёзю:

СЁЗдеди ЁЗ.

Кетгенлей СЁЗ — кетеди ЁЗ.

Дини бла тили — эки къанаты халкъны.

чыгъалырмы Кёк башына?

Аллахха, Аллахына джууукълашалырмы?

Адам улу башланады Сёзден.

Дини, тили, джурту да болгъан

Аланы тас эте баргъан

не хомух адамлабыз биз.

 

ДИН, ТИЛ, ДЖУРТ

Дин, Тил, Джурт —

Алагъа таянмагъан,

ала ючюн сермешмеген —

 не Халкъ, не Адам болмаз.

 

БЁРЮНЮ ТЕЙРИСИ БАРДЫ

Итни барды иеси,

Тейри халкъы, Тейри адамы

болгъаныбыз насыбды.

 

ЗАМАН ХАР НЕНИ ОРНУНА САЛЫР

1

Бу сыйсыз китабла ючюн кесилген тереклени

2

хаджиле, шыйыхла, шейитле?

- Хакъ ючюн, Халкъ-Джурт ючюн,

Бёрюле ит болмаз ючюн,

ёзденле къул болмаз ючюн,

эркин джуртда эркин адамла джашар ючюн.

Джыйын джанлыдан не къалгъанды энди?

Орман чегетледен не къалгъанды энди?

Къазакъ терекле къалгъандыла энди.

Тау Элден элле къалгъандыла къуру —

Алай а,

Кавказ

Къазакъ бёрюледен къуралыр джыйын — 

Къазакъ терекледен къуралыр орман.

Джангыз: керекди чыдам, керекди заман.

Алгъынча, Тау Эл къуралыр элледен.

Джети джулдузлу байракъ чайкъалыр.

Заман хар нени орнуна салыр.  

 

ДЖАЗ КЕЛГЕНДИ: КЮН ДА — БИР АРИУ

Джаз келгенди: кюн да — бир ариу.

онгсуз этгенди ауруу.

Табигъат ариуду кемсиз:

агъаралла таула, чайкъалады тенгиз.

Акъджал толкъунлагъа башланнганды чарс.

суу башында урадыла харс.

Адам терезеден кёреди барын.

ол джюз атламны эталмайды адам.

Джаз а келгенди: кюн да — бир ариу.

 

КЪАБЫРЛАДА АУАЗ

Нарт къабырлада эшитдим бир ауаз:

джыгъыла эсенг да аллынга джыгъыл».

 

КЕТ

Къайры къарасанг да — хамхотла,

Орун джокъду санга былайда,

таугъа, чегетге болса да — кет.

 

МАЛКЁЗ

«Аллахдан башха джокъу илях»,-

дуния малгъа табынмаса —  

джашаялмагъан

барды бир къауум.

Ол къауумну аты — малкёз.

 

КЪУЛ

1

Къулну къылыгъындан танырса:

кесинден онгсузну итча къабар.

Ёзден болургъа эсине да келмез:

онгсузгъа бий болургъа кюрешир.

2

Къулгъа соргъандыла:

-Къул тутарыкъ эдим.

Къулгъа соргъандыла:

-Манга да бир къул бер деб.

Къулгъа соргъандыла:

-Бийлени къырыб,

ёзденлени уа — къул этерик эдим.

Джангыз бир къул:

бий, къул да керек тюлдю меннге.

Бий, къул болургъа да излемейме.

Хар адам башына эркин болургъа керекди.

Хар адам, къул, бий да болмагъанлай,

джанын джашатырча, къураргъа керекди джашауну.

Бир Аллахдан башха джокъду илях»,-

деб айталмагъанды.

Алай айтхан а,

ол къул тюлдю.

 

БАШХА ДУНИЯДАН МАКЪАМ

1

Къайсы дуниядан келеди — билмейме.

Бек узакъдан келгенин сеземе джангыз.

Акъ джамчылы ол джарыкъ макъам

меннге джетерге

акълыгъы, джарыкълыгъы да кетеди...

Сау кел, къара джамчылы мыдах макъам.

Сени акъ джамчынгы къара этген палахла,

Къара джамчынг акъ джамчынгдан эсе

бегирек келиширикди энди манга.

Арыгъан, ауругъан, джаралы джарлы джанымы

алыб кетерге ушайса — сеземе.

Алай а, тёзерме:

не эталлыкъса тёзмей да къадаргъа.

Ким биледи, сени манга ийген,

Башланса уа джангыдан джашау...

Къой, тынгылайым, айтмайым джукъ...

Эшитилинеди ол джууукъдан джууукъ...

Ол макъамны сёз бла айтсам...

Къой, тынгылайым, айтмайым джукъ.

Дуния макъам тюлдю бу.

 

ТЮШ БЛА ТЮН

1

Тау артындан чыкъды Кюн,

Кетдиле кечеги къоркъуула, къайгъыла.

Джарыкъ, тыйылмай, тебреди джайыла.

Ол келеди эне таудан, ауушдан.

Эртденнги сууукъ аязчыкъ бла

бираз къалтыраб-титиреб,

джукъусундан аязыйды чегет.

Кёнделен джолну ёрге атлыла

Къанатлыла да кёлтюрюлюб ёрге,

Аны ашыгъадыла кёрюрге.

Акка бла туудугъу уа, биягъынлай,

Бир такъыйкъагъа да юзюлмейди

бир-бири бла ушакълары аланы.

«-Отхача, Кюннге асыб къазан,

билемисе, кимледиле, ашагъан?

-Билеме, нартладыла ала.

Темиркъазакъ джулдузгъа тагъылыбды къазан...

Билиминг бла нартланы да

къууандырырча боллукъса бир адам.

Хар не да боллукъду «хайт» десенг, «хайт».

Ол манграмазгъа уа ангылатыб айт — 

тынч турмаса, кесиб ашарыкъбыз аны».

2

Биягъынлай, тюшгенчама джомакъгъа.

Ётюб тенгизден-теркден

сабийлигиме барама къонакъгъа.

Игиден-иги бола барады кёл.

Саудула аккала, аммала да.

Гошаях бийчесин сакълаб, сюеледи къала да.

Мубарек къартла Мухаммад, Джюсюб,

дуппур башында этелле лахор ,

джазгъа чыкъгъанларына къууаныб.

Къойланы сыртларында къой чыпчыкълагъа

Тюрленмегенди бир зат —

арадан ётсе да ёмюр.

Къара суу да чыкъгъаныча чыгъады.

джангкъылычха ушайды.

Челеклери толу сууну

чайпалтмазгъа кюреше, атлайды ол.

Ташдан, балчыкъдан да толуду джол.

Хар не да алгъынча. Байракъ алгъынчы,

харс тауушла чыгъадыла келин келген юйден —

атымы ары бурама мен.

Тёбен элде байракъ алыб,

джау джиб къургъандыла анда —  

джети къыздан сора джаш туугъанды.

Билесиз, кимге.

Энди киши да кюлмез Набийге.

3

Кеси кесимден уялама,

булгъанады кёл:

джокъду мен ёсген эл.

Аты барды. Къаласы да турады.

Адам а джокъ.

Школ да барды.

Окъургъа анда

сабийле уа — джокъ.

Къартла ёлгенле.

Келгенликге эртден,

къууаныр адам джокъду анга.

Элни эте джылауун,

Эл

китабымда джашайды энди.

Кёб турмай, кесим да ёллюкме.

Мен — Таудан тёнегереген таш,

Шимал тенгизни джагъасында

джелге, джангургъа боллукъма аш.

Мен билген дуния да ёллюкдю мени бла.

Кимме мен? Ташма мен

джагъасында тенгизни.

 

АГЪАРАЛЛА ТАУЛА, ЧАЙКЪАЛАДЫ ТЕНГИЗ

Тюрленнгенлей турады тенгиз:

Бирде чайкъалыб, къатланыб,

джагъаларын талар.

Бирде кёгерир,

Анга эс бурмайма энди — 

юреннгенме халисине.

Мен аны башы бла

Анда кёрюнедиле таула:

къуру да бирчадыла ала.

Къыш да, джай да туралла агъаргъанлай.

Тебмейле — бир халда туралла.

Европаны башындан аягъына келгенме,

Артха къайытхан а — къыйынды,

Къыйынды ётген тенгизден-теркден.

Джуртха уа тансыкъ болгъанма кемсиз.

Джылла, ёмюрле ётелле.

Агъаралла таула, чайкъалады тенгиз.

 

ТЮРЛЕНЕДИ ДУНИЯ

Къысыкъкёз бола барады Европа,

Акъ раса чегет расагъа ушайды —  

ёлюм джууукълашханды анга.

Тас эте барады бетин, сыфатын — 

Тёрт дуниядан къуюлады ырхы — 

кюнден кюннге къатыдан къаты.

Къатышады дуния, тюрленеди хауа — 

Билмейме, Адам бла Хауа

болгъандыла къаллай?

Къайсы къауум ушайды алагъа — 

Не сакълай болур дунияны алда,

акъ раса да тюб болмай къалырмы?

Кёб тюрлю халкъы, адамы болгъан дуния

Неди келе тургъан заман —

ауалмы, ахырмы?

 

СЕЙИРДИ АДАМ

Талай минг китаб окъудум,

Талай китаб да джаздым.

Энди мен

джууукълашханымда ахырыма,

бир Китаб тюшмейди къолумдан.

Ол Китаб айтханча джашамадым мен.

Сейирди адам.

Сейирди.

 

ТАШХА БУРУЛГЪАН ТЕРЕК

Алгъын терек эдим,

Ташма энди мен,

Къадау Таш болсам да.

Алгъын терек эдим:

уча, къона джашай эдиле менде;

къанатсыз джанлагъа да бола эдим ышыкъ.

Тейриме да, тийреме да, туугъан джериме да

Мен — Тейри Тереги — Тейри адамларына

солургъа бере эдим хауа.

Джангылгъанлагъа, джыгъылгъанлагъа да

болуша эдим сюелирге ёрге.

Алай а,

кесиб къурутдула мени —

Келечини.

Юзюлдю

Тюнене бла Бюгюнню арасында байламлылыкъ

юзюлдю.

 

Тейри терегин сакъламагъан

джетди къыйынлыкъ.

Алгъын терек эдим,

Ташма энди мен,

Къадау Таш болсам да.

Джангыз Терек къайытмай Джуртха,

 

НЕ ИЗЛЕЙДИ АДАМ?

Не излейди адам Аламда — 

Къутулур джолламы излейди кесине?

Кёкде Кюнню джандыргъан Кючге

Джерде чыракъны джандыргъан адам?

Ауалны, Ахырны да кёреме

Джер тартады санны,

не этгин,

джазыкъсынмай адамны.

 

БУ ДУНИЯ МАНГА АМАНАТДЫ

Ёсгенча нарат терек къаяда,

Кючюме къюч къошулгъанды Джуртда,

Кесмезде да кесгенди чалкъым.

Аллах бу дунияны бергенди меннге.

Кёлюм да, сёзюм да, тауум да — Минги:

джашау дегенинг — аламатды.

Тюл эсе уа — кесимме терс:

Келген кюн Къыямат

не дерле ангы бла эс?

Аллах бу дунияны бергенди меннге.

Аманатха болсам а хыянат — 

Джарыкъ дуния да ахыратды.

Джаратханнга салама махтау:

Къаламны, Китабны да бергенди бизге — 

джазыуубузну джазаргъа бергенди мадар,

Адам, Халкъ болургъа бергенди мадар.

Хакъ диннге болмасакъ тыйыншлы,

Ата джуртха болмасакъ тыйыншлы,

ала ючюн джан аямай сермешмесек,

Аллах бергенни сакъларгъа кюрешмесек,

Аллах айтханча джащаргъа кюрешмесек —   

бизлеге чамланмазмы Аллах?!

Болалмай эсек Адам, Миллет,

Сора,

кесибиздеди къыйынлыкъ, палах.

 

ДУУАДАКЪ

Дуния кёрюнеди акъ: 

джюзеди кёлде дууадакъ,

Кёк болгъанча аны сагъышы.

Джюзеди кёлде дууадакъ — 

«Аны бойнуна дууа такъ»,-

дейди манга джюрегим.

Тутханды мени таба  джол — 

Акъ Сёзге да ушайды ол

дуниягъа эннген башындан.

Кёлюмю да эте чыммакъ акъ,

Чилле джаулукълу бир къыз

кёрюнеди кёзге тохтаусуз.

Аргъы джагъасындан тенгизни

Ким биледи, аладан

келген эсе да дууадакъ.

Меннге джетерге кёб къалмай,

Кёз джашларын тыялмай,

къызбет дууадакъ джылады.

Сора, ол ёхтем, ариу башын

Бир кёб зат тющдю эсиме:

Келди ёлюрюм, джашарым.

Иннетинг, сёзюнг, ишинг —

Къанат тюбюнден башын

чыгъармай ёлюр дууадакъ.

 

БЕТ

-Интернетде джокъду бет.

Джети къатлыды интернет — 

хар ким табады излегенин.

 

НЕ ЭТГЕНСЕ, НЕ ЭТЕСЕ СЕН?

Не джашаргъа, не ёлюрге

Ёле тургъан сёзле, ёле тургъан тил.

Ёлтюре тургъан а кимди аланы?

Халкъ кесидими?

Ийнанмам ёмюрде:

Кеси кесин ёлтюрюрмю халкъ?

Джуртун душманнга берген,

кеси кесин ёлтюрген

аллай халкъ болурму дунияда?

Адамладан къуралады халкъ,

элледен кетедиле адамла — 

чачылады Эл, чачылады халкъ.

Элни, халкъны чачхан зулмугъа, хыйлагъа

Чачылгъан халкъны Джуртха къайтарыб,

Эл эталлыкъ бармыды кюч?

Ана тилин, Ата джуртун

Миллет ангысын, тарих эсин

тас этген эсе халкъ,

динин, тилин, туугъан джерин да

дуния малгъа ауушдура эсе халкъ — 

керекмиди, сора, аны ючюн

Керекди — соруллукъду хар бирибизден:

къутхарыр ючюн къауумунгу — 

дининги, тилинги, джуртунгу — 

не этгенсе, не этесе сен?

 

СЁЗНЮ ИЧИНДЕДИ ЁЗ

СЁЗню ичиндеди ЁЗ.

ёллюкбюз барыбыз да биз.

Элибден башланады Эл.

Хакъдан башланады Халкъ.

Быланы унутсакъ — 

барыбыз да боллукъбуз талкъ.

 

КЪАРЫУСУЗ БОЛМА, ДЖЮРЕК, БЫЛАЙ

Сюеледи Минги Тау да ышара,

Къаяда ёсген терекге да къара —  

къарыусуз болма, джюрек, былай.

Ариу кюннге, кюн аманнга да

Къазакъ бёрю улугъанын къоймайд,

ит джыйын тургъанлыкъгъа юре.

Джюрек, биягъынлай джырла джырынгы.

«Эжиучюле джокъла» деб да, джарсыма.

Къазакъ джюрек, бошуна джарылма.

Сыннган кёлню Акъ сёз бла байла,

Джюрек, кесинги, мени да къыйна —

Ана тилни ёлюмден къутхар.

Халкъны, Джуртну да билейик къоруй,

Джюрек, ёлсек турурбуз солуй,

ары дери болайыкъ тири.

 

КЁК ДА КЮКЮРЕЙДИ, ДЖАШНАЙДЫ

Чегет бауурлада тургъанлыкъгъа къар,

Джазгъы назмусун айтханча къадар,

Кёк да кюкюрейди, джашнайды.

Джашил дунияда учады Акъ сёз.

Джети къат джюрекден чыкъгъан эсе да,

айталлыкъ бармыды Акъ сёзню тинтиб?!

Хакъ сёзню кёлеккесиди Акъ сёз.

дунияны адамлары, халкълары ючюн

къазауат этгенлей айланады Акъ сёз.

Джазгъа джол ачады Ол.

дуниядан болады талкъ:

анга келеди къач, ызы бла къыш.

Халкъ айырылса тилинден, сёзюнден — 

Джаны саулай келеди анга ёлюм.

Башхала кючлейле Джуртун, Элин.

Хакъ сёз бла Акъ сёз —

Къанатларындан айырылса уа,

ёлмесе да — 

ит джашау, къул джашау сакълайды аны,

сюркелиб джашау сакълайды аны.

Джаз келеди къууандыра кёзню — 

Уятыргъа излегенча бизни,

Кёк да кюкюрейди, джашнайды.

 

ДЖАЗ АЛА КЪАЧХЫ САГЪЫШЛА

Тил терекден сёз чапракъла агъалла — 

Башха терекле уа, чирчик эте, чагъалла...

Не этсин, джарылмайын джюрек.

Джаз келгенди тыймай тенгиз-терк,

акъ чакъгъанды арбазда терек,

Тил терек а —  турады къуруй.

Джаз келгенди табигъатха,

Тил терек чапракъ арта турады...

Джокъду манга дунияда къууанч.

 

КЁКГЕ ДЖУУУКЪЛАШХАН АДАМДЫ ТЕРЕК

Кесин акъылман суннган биреулен,

Къаранчхача, турады къаяда.

Сау-шау эсе да, не хайыр андан?

-Ай марджа, терекни кесине сор аны.

Сор аны терекде къанатлыгъа — 

ол да толу джууаб бералыр санга.

Терекни джуртуду къая,

Аны алайгъа орнатхан Кюч,

адамладан эсе игирек

биле болур не этгенин...

-Мийик къаяда терекден

Мен а айтама: барды хайыры.

бизни ёрге тартхан бла къалмай,

ол джашаргъа юретеди бизни — 

таш башында, къаяда, тауда да;

къоркъмай:

иссиден, сууукъдан, борандан, джауумдан да.

Шыбыласы болгъанлыкъгъа,

сууумазгъа да юретеди бизни.

Огъай, зараны, хатасы джокъду кишиге,

хайыры уа барды къаяда терекни.

Кёрюнеди: бар болгъанча джокъдан.

Ол сюеди мийикни, Кёкню.

Джашаукёллю этеди кёлню-джюрекни.

Болалырмы адам Адам

кёре турмаса къаяда терекни?   

Сен ашаялмайса аны кёгетин,

аны ючюн атайса анга ат-бет:

«Хайырсызды,- дейсе,- къаяда терек».

Терек да боллукъду айтыргъа:

Къаягъа ёрлеб, кючден къутулгъанма андан.

Балтасындан, мычхысындан къутулгъанымда да,

Не хайыр чегетге, терекге адамдан —

хатасын, заранын а келгенбиз сынай...».

Къаяда терек бла джерде адам

Къайсыды терек, къайсыды адам?

Къайсыды тыйыншлы насыбха аладан?

Къаягъа, терекге да этеме тилек.

 

СЁЗ БЛА ХАЛКЪ

Кеси кесин джарлы этген бир адам —

Кетмейме болгъунчуннга кеч, ингир.

Викингле атагъан атым — Менгир.

Сорадыла «бир ангылат,- деб,- сен бизге,

Мен айтама кеп-кертисин алагъа:

«Мен къарайма тенгизге тюл, таулагъа.

Ол джагъада — Халкъым, Элим да мени.

Таула таба турлукъма къарагъанлай.

Эсен болсун джандет джуртум Къарачай.

Хар кимге да туугъан джериди джандет.

Ол джашайды джаза джырла, назмула...

Ана тилди тыш джуртда нёгер анга.

Барды мени Боракъ кибик бир атым —

Джаным джуртха къайтырыкъды аны бла.

Тенгиз джагъада къаллыкъ болур саным а.

Къайытхан кюн Акъ сёз болуб мен джуртха,

Ана тилин унутхан халкъгъа тюбесем,

не дерме Аллахха, адамгъа да мен?

Бу къоркъуу джашайды джюрегимде.

Къадау Таш да къаралады кюйгенден.

Бошму къарайма таула таба энди мен?

Сюелсе да, ёре турукъ — Терекмиди?

Тюртюледи Акъ сёз халкъгъа тюл, палахха...

Сёз да — джакъламагъан, къутхармагъан халкъын,

 Къыямат кюн не дерикле Аллахха?