ПРЕИМУЩЕСТВА ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

ПРЕИМУЩЕСТВА ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

Куковинец А.В.- Преподаватель кафедры иностранных

• 
  Лекции ДО, в отличие от традиционных - аудиторных, исключают живое общение с преподавателем. Однако, имеют и ряд преимуществ. Для записи лекций используются дискеты и CD-ROM - диски и т.д. Использование новейших информационных технологий (гипертекста, мультимедиа, ГИС-технологий, виртуальной реальности и др.) делает лекции выразительными и наглядными. Для создания лекций можно использовать все возможности кинематографа: режиссуру, сценарий, артистов и т.д. Такие лекции можно слушать в любое время и на любом расстоянии. Кроме того, не требуется конспектировать материал.
  
• 
  Консультации ДО являются одной из форм руководства работой обучаемых и оказания им помощи в самостоятельном изучении дисциплины. Используется телефон и электронная почта. Консультации помогают преподавателю оценить личные качества студента: интеллект, внимание, память, воображение и мышление.
  
• 
  Лабораторные работы ДО предназначены для практического усвоения материала. В традиционной образовательной системе лабораторные работы требуют: специального оборудования, макетов, имитаторов, тренажеров, химических реактивов и т.д. Возможности ДО в дальнейшем могут существенно упростить задачу проведения лабораторного практикума за счет использования мультимедиа-технологий, ГИС¹-технологий, имитационного моделирования и т.д. Виртуальная реальность позволит продемонстрировать студентам явления, которые в обычных условиях показать очень сложно или вообще невозможно.
  
• 
  Контрольные работы ДО - это проверка результатов теоретического и практического усвоения студентами учебного материала. На основе которых, преподаватель оценивает качество усвоенных знаний и умение оперировать ими, разрабатывает практические рекомендации и принимает организационно-методические решения о дальнейшей интенсивности, сложности и направленности образовательной деятельности студента.
  

Ускенбаева К.Е.,- руководитель Центра «Атамекен»

городского дворца школьников им. М.Утемисұлы

Сейтмухаметова Р.Т.,- педагог-новатор

В целях подготовки к семинару администрацией школы и учителями начальных классов был составлен пакет документов:

1. 
   Школьная газета «Атамекен-Отчизна»
   
2. 
   Концепция научно-этнопедагогической программы «Атамекен Ордасы» (М.К.Курсабаев)
   
3. 
   Памятка «Что такое Вальдорфская педагогика»
   

Составление и выход каждого номера газеты – это огромный творческий труд.

Особенно радует, что в эту подключаются, в основном учащиеся. Пишут в нашу газету и родители, и врачи, и участковые инспектора. Именно с целью просветительской работы издается наша школьная газета. Читая ежемесячно каждый номер газеты, можно все больше узнавать интересного о том, как живут и учатся наши дети, что интересует их родителей, как работают наши педагоги, о больших и малых победах и достижениях жителей нашего микрорайона.

Думаем, что это нам удалось. Были опубликованы содержательные статьи:

• 
  Что волнует директора школы (Умарова А.К)
  
• 
  Лесозавод не окраина (А.Князев, 9 кл.)
  
• 
  Слово об учителе (Бегимова Г.Ж.)
  
• 
  Звездочка по имени Аида (Сейтмухаметова Р.Т.)
  
• 
  Экология через искусство (О.Сазонова, 7 кл.)
  
• 
  Пишут дети (статьи, стихи, сочинения)
  

Кажлый год, на кануне Дня независимости Республики Казахстан, возле памятника хана Кенесары дети торжественно вступая в ряды «Атамекен» дают клятву.

Три ступени организации охватывают все возрастные группы школьников. Малыши объединены в «Балдырган», учащиеся среднего звена – в «Улан», а старшеклассники в «Мурагер и Мирас». Датой рождения «Атамекена» в Астане можно считать 30 ноября 1998 года. 19 мая 2000 года состоялся первый городской Курылтай атамекеновцев.

После посещенных уроков учителя поделились полученными знаниями внутри школы на заседании методического совета. Очень интересно рассказали о теории преподавания и показали на практике своим коллегам разные формы и методы панорамного урока, воспитательного часа и о проделанных работ о программе «Атамекен» и о «Вальдорфской педагогике».

Мастерство учителя – это не только то, что он уже знает и умеет, а наверное, заключается в его поисках, стремлениях узнать еще больше, что может сделать его уроки более содержательными и интересными, отвечающими всем требованиям времени.

Знают и помнят об этом учителя начальных классов нашей школы. Изучая различные инновационные технологии, необходимо не только очень серьезно изучать их, а уметь глубоко и умело применять их на уроках, начиная с элементов. При этом необходимо прогнозировать ожидаемый результат и постоянно сравнивать его с полученными результатами.

Что же это такое Вальдорфская педагогика? По всему миру работают штайнеровские или вальдорфские школы. В них учителя стремятся воплотить принципы вальдорфской педагогики в наиболее полном виде. Первая школа была основана в Германии, поэтому иногда можно услышать, что штайнеровская педагогика является немецской. Но самом деле такие утверждения являются заблуждением.

Как сущность человека везде едина, независимо от страны проживания, цвета кожи или культурной среды, так и стремления к совершенству обучению и воспитанию, познанию законов человеческого развития и роста в своей основе едино и не зависит от существующих в мире границ. При всем различии людей объединяет одно единственное качество – человечность, которое и делает человека человеком.

Поэтому перед современной педагогикой стоит серьезнейшая задача, как научить детей взаимодействовать с другими культурами и воспитывать в них истинное чувство понимания и уважения к ним. В настоящий момент семинары по вальдорфской педагогике проходят в разных странах мира. Популярность этой педагогики за последнее время сильно возросла. Одной из причин популярности являются хорошие результаты.


Ѓ¦МЫР – ЃИБРАТ

(¦лы ±стаз Сейтен Сауытбеков туралы)

Осындай бір елеулі µмір белесі – меніњ зор т±лѓалы ±стаз, ѓибратты жан Сейтен Сауытбековпен ќызметтес болѓан жылдарым екеніне кµзім аныќ жетеді.

Б±л ѓ±мырдаѓы белес, былай алѓанда, баршамызѓа ортаќ оќиѓадан бастау алѓандай. Ол – жас ±стаздыњ оќыту, дєріс беру ісіне ынта ќойып, мектепке орналасуы деп білуге болады. Мен де осындай жайды бастан µткердім.

Солайша, мен 1953 жылы Алматы шет тілдер институтын тємємдап, облыстыќ оќу бµліміне келгем. Ондаѓылар меніњ ќазіргі Шал аќын ауданындаѓы Ленин орта мектебіне баруымды жµн кµрді.

- Есмаќан, сен елге барсањ Ленин орта мектебіне орналасуѓа тырыс. Ол – бір білім ордасы, облыстаѓы озыќ мектептердіњ бірі, онда кілењ ыѓай мен сыѓай дерлік м±ѓалімдер ќызмет істейді,- деп, мені желпіндіріп ќойѓан шет тілдер институтын менен б±рын ќызыл дипломмен тауысќан Хамит Біржанов деген жігіт еді. Меніњ тањдауыма орай, жолдаманыњ осында берілуініњ сыры да сол еді.

Есілден аудан орталыѓы Марьевка арќылы кµпірден µтіп, осында келдім. Ауыл арасы ќашыќ. Біздіњ ауылдан тура ж‰з шаќырым. Кµњіл ќанша желпініп, лекіп т±рса да осы сєт бір ќобалжу бойды толќытты. Жан-жаѓыма ќараймын. Єсіресе, мектеп ‰йіне кµбірек кµз саламын. Ќараѓайдан ќиѓан ‰й екен, ішкі бµлмелері тап-т±йнаќтай жинаќы, тап-таза, кењ, єрі биік, терезелері де ‰лкен. Айналасында жайќалып µскен аѓашы мол. Жан-жаѓы биік ќадалармен ќоршалѓан. Ж‰зден аса оќушы т±ратын интернаты жанында. Майталман м±ѓалімдері Шияп Садыќов, Жанѓали Ќ±сайынов, Ахметжан Ќалиахметов, Есім Смаѓ±лов, Мисалым Садыќова, Н±рс±лу Ќ±сайынова, Ќ±лшара Ќасымова – бєрі де, аныѓында айтулы деген абзал жандар. Апыр-ау, б±ларды басќарып отырѓан ќандай азамат екен деп толѓанамын іштен.

Мектептіњ б±рынѓы директоры Садыќов Шияптыњ есімі облысќа, республикаѓа да танымал жаќсы ±стаз екенін білемін, басќа ж±мысќа ауысуына байланысты орнына Сейтен Сауытбеков келді.

Аса білімді, сабырлы, мєдениетті, кµп тыњдап, аз сµйлейтін, кішіпейіл, біреуге дауыс кµтеріп, ашу шаќыруды білмейтін наѓыз сырбаз екен. Жас ±стаздыњ µз жолын тауып, оќыѓан білімін тоќыѓанѓа жеткізуіне уаќыт керек. Сейтен аѓа бірнеше мєрте сабаќтарыма ќатысып, айтќан аќыл кењестері єлі к‰нге дейін санамда сайрап т±р.

- Есмаќан, µз пєніњніњ тєжірибелі м±ѓалімі болу оњай емес. Оѓан пєрменді білім, соѓан ќоса ќажымайтын-талмайтын ынта-ыќылас керек. Кµп ізден, ол ‰шін єдістемелік материалдарды кµп оќуѓа тырыс. Б±л ‰шін сен аѓылшын тілі ‰йірмесін аш. Ќазаќќа тањсыќ тіл ѓой, балалардыњ ынтасын оята алсањ – ісіњ µрге µрлейді.

Ол осы єњгімесінде маѓан тек сабаќ уаќытымен шектеліп ќалмай, одан тысќары да ж±мыс істеуді тапсырды. Мен ±лаѓатты ±стазѓа тањ-тамаша ќалдым. Оныњ мєнісі – б±ѓан дейін Балуан жетіжылдыќ мектебінде директор болѓан ол орта мектепке басшы болып келгенінде істі ќалай ±ршыќтай ‰йіріп, тізгінді тењ тартып єкеткен. Тіпті, єр пєнніњ µзініњ ќыр-сырына ѓаламат жетіктігімен тањ ќалдыратын. Соны мен де сезіп, осындай зор білімді басшыѓа ќиналѓанда с‰йенуге болатынын ањѓардым. Осы ретте ол облыстыќ м±ѓалімдер білімін жетілдіру институтыныњ єдіскер маманы тєрізді болып кетті маѓан. Оныњ єлгі аќыл-кењесінен Сейтен аѓаныњ кєсіби газет-журналдардыњ бірде бірін, олардаѓы єдістемелерді кµзден таса ќылмай оќып, білім алатыны сезілді. Аѓаныњ сµзі ісімен салмаќтанатын машыѓы барын осыдан кµп ±замай-аќ сезіндім. Соныњ арќасында маѓан да аѓылшын тілі кабинеті ±йымдастырылды. Ќазіргі пєн кабинеттері дегенді Сейтен аѓа сол кездіњ µзінде µмірлік тєжірибеге енгізіп ќойѓан екен ѓой.

Осы жайларды кµріп, риза болѓан директор аѓамыз ашыќ сабаќ беруді ±сынды. Ол аудандыќ семинар ретінде µтіп, оѓан ќатысушылар меніњ µткізген сабаѓымды, єсіресе кµрнекі ќ±ралдарды пайдаланудаѓы єдіс-тєсілдеріме ризашылыќ білдірді.

ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ЌАРЫМ-ЌАТЫНАСТАЃЫ КОНФЛИКТ ЖЄНЕ КОНТАКТ Р¤ЛІ
Бекенова А. Ќ.

«Кµкше» университеті

Қазіргі педагогика қызметтік педагогикасы, ол мектеп өмірін демократияландырады, балаға педагогқа әріптес, педагогикалық процеске қатысушы ретінде қарайды. Болашақ ұрпақты имандылық, адалдық, шыншылдық, қарапайымдылық, кішіпейілділік сияқты асыл қасиеттерге тәрбиелеу ата-ананың, бала-бақша тәрбиешісінің, мектеп мұғалімнің негізгі міндеті. Жеке тұлғаның қалыптасуында оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастың алатын орны ерекше. Қандай адам болмасын, мейілі оқымысты, мейілі қарапайым жұмысшы болсын, мектеп өмірі туралы, мектеп қабырғасында жүргенде өзіне үлкен әсер еткен мұғалім туралы аса бір жылылықпен еске түсірушілер жиі кездеседі.

Алайда соңғы кезде үлкен мен баланың қарым-қатынасы, мұғалімнің оқушыға деген қарым-қатынасы кей жағдайда байланыспай келетіні ешкімге де құпия емес. Балалардың өзінің мұғаліміне деген жақсы көрушіліктен де қорқыныш, жек көру, сыйламау сияқты сезімдерді жиі бастан кешіретіні шындық. Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас ғылыми тұрғыдан қаралатын күрделі мәселе, өйткені, көбіне оқушының өзін қоршаған ортамен қарым-қатынасы, маман ретінде қоғамда орын ала білуі оқушы мен мұғалім екеуінің қарым-қатынасы негізінде қалыптасады, сондықтан жеке басының қасиеттерінің қалыптасуына және қоғам талабына сай білімді маман болуына зор ықпал етеді.

Оқушыларға оқу-тәрбие жұмысын жүргізу барысында қарым-қатынас құру өнері жеткілікті ме дегендей көп сұрақтар туып отырады. Болашақ ұстаздарды дайындаған кезде, ең алдымен, олардын психологиялық жағынан шыңдау керек; кәсіби ойлауына оқушының психологиялық зерттеуіне, сол арқылы әсер ете алатын әдіс-тәсілдерді қолдана алатындай болуына әрекет жасау. Бұл мақсатты іске асыру үшін, практикалық психологияны оқытқан кезде, тәжірибелі ұстаздардың іс-тәжірибесінен, мектеп өмірінен алынған мысалдарды студенттердің алдына тарту керек. Педагогикалық қызметтін басты проблемасы – кімнің қандай оқушы екенің танып, олардың бойындағы ынта-қабілетін неге бейім екенін анықтау, дамыту.

Педагогикалық қарым-қатынастын, көптеген авторлардың айтуы бойынша, авторитарлы, демократты, либералды деп аталатын үш стилі бар, бұлардың авторитарлы мен демократтық стильдері бір-біріне қайшы келсе, либералды белгілі бір стильдің қалыптасып болмаған құбылысы ретінде қарастырылады. В.С. Мерлиннің ойынша, жаңа ғана жұмыс істей бастаған маманда өзімдік стилі болмайды, ол төмендегідей жағдайларда ғана қалыптасады, олар:

1.Басталатын жұмысқа жайлы көзқарас, жақсы мотивациялар болуы.

2.Мамандық негізінде жатқан жұмыс әдіс-тәсілдерінің жоқтығы негізінде өз мүмкіндіктерін іске асыру.

3.Қай мамандықтың болмасын, дербес стилі болуы шарты – адамның қоршаған ортаға, өзіне деген дұрыс көзқарасы болуында, осы дұрыс қарым-қатынасты орнату өз жұмысының нәтижесімен, адамдар арасында қатынас ұйымдастыра алуымен қанағаттануы үшін қажет.

Жас ұстаздың оқушылармен қарым-қатынасындағы кездесетін қиыншылықтарды зерттеу, тіршілік ету әрекетінде, кәсіптік іс-әрекет негізінде қарым-қатынас орнату және педагогикалық ғылыми қызығушылық тудырады.

Педагогикалық қарым-қатынас, оқушымен тұлға ретінде араласу көптеген ұстаздар үшін өзінің қызметін атқаруда маңызды, мән берерлік жағдай болып саналмайды, бірақ сол уақытта, жауаптардың басым бөлігі көрсеткендей, осы ұстаздарға педагогтар ұжымының басқаларымен гөрі, оқушылары мен араласу оңайға соғады.

-Мұғалімнің кәсібі тұлғалық белгілерін сараптай келе, функционалды-формалдық ориентациясы (пәнді терең білуі, әдістемені жақсы меңгеруі) мен жеке коммуникативті ориентациясы (оқушыны тұлға ретінде санауы, педагогикалық әдеп);

-Мақсат , мәселеге көңіл аударатын мұғалімдер-69%, қарым-қатынасқа көңіл бұрған -15% ,өзінің жеке басына-13% , ешқандай бағыт-бағдарсыз – 3%;

-Функционалды-формалды ориентациялы мұғалімдер 6-10 жыл еңбек еткен, жеке, дербес тұлғалық-коммуникативті ориентацияны ұстанғандар 0-2 немесе 11-15 жыл қызмет еткен мұғалімдер екен.

Оқушының әрекетсіз қарым-қатынас білік-дағдылары мен білімді бір жиынтықта алу мүмкін болмайтын белсенді әлеуметті-психологиялық дайындық принциптерін қолданып оқыту ең маңызды әдістердің бірі болып табылады.

Студент өзін алдындағы баланың орнына қойып оқушы сияқты, осыған байланысты мынандай сауалдар туындайды. Мен осы жаста қандай едім? Нені керек еттім? Қандай болғым келіп еді? Өзімнің және басқалардың бойындағы қай қасиетті бағаладым? Мұғалімдер маған несімен жақсы еді? Мені біреудің сынағанын қалай көрдім? Қандай қарым-қатынас түрі есімде қалды? «Мен не істей аламын, қалай істеймін, оқушылардың алдына қандай боп барамын»- деген сауалдарды шешуге жоғарыдағы сұрақтардың көмектесетіні сөзсіз, яғни өзін-өзі тану, өзін-өзі ашу сияқты шексіз үзіліссіз процесс жүріп жатады. Мұғалімдердің жеке қасиеттерін немесе кәсіби қызметіндегі білімінің бөлек дағдыларының өзіндік биік бағаланатыны белгілі. Өзіндік бағалау нәтижесі эгоцентристік тенденцияның бар екенін, өзін-өзі өзгертуге көп мұғалімдердің тырыспайтындығын анықтады. Мұғалімдердің оқушыларға деген қарым-қатынасы барысында бағалау мен белгілі тұжырымдау кезінде субъектілікпен максимализм орын алатыны белгілі. Мұны «жақсы» және «жаман» оқушының бағаларының алшақтығынан көруге болады. Көптеген мұғалімдердің ойынша, оқушының тұлға ретінде қалыптасуына мектептің әсері көп емес. Бұдан, әрине, олардың қызметінің салғырт, енжарлығын көреміз.

Дербес стильді темперамент белгілеріне байланысты іс-әрекет талаптарын әмбебап бейімделу тәсілі деп түсіну – біздің ойымызша, қарым-қатынасқа қатысты.

Осы аталмыш индивидттің өзіндік ұйымдастыруының тұрақты формаларын тудыратын қарым-қатынас барысында пайда болған жеке тұлғалық инициативамен қатар дербес стиль түсінігі іс-әрекеттің нақты шарттарын қайта құруды қажетсінеді.

Педагогикалық қарым-қатынастағы байланысқа енудің амал-тәсілдерін жас ұстаздың дербес стилі қалыптасу проблемасымен қатар қараған жөн.

Дербес стиль түсінігін тұлғаның түрлі қасиеттері мен жүріс-тұрысын белгілеуге, жинақталған тәжірибені жалпылау үшін, қоршаған ортадан ақпарат қабылдау үшін, сонымен қатар темперамент қасиеттерін ескере отыра, индивидтің негізгі және ең әмбебап бейімделу жолын белгілеу үшін пайдаланады.

Мұғалімге лайықты сапалардың бірі ол – мұғалімнің контактілігі.

Контакт дегеніміз – индивидттің топпен тұлғааралық байланыстарын қайта орнатудын және қайта құру динамикалық үрдісі.

Қарым-қатынас барысын даму сатыларын бөліп қарастыруға болады. Қарым-қатынас сатылары ішкі және сыртқы (ішкер-жасқары) мінездемелерге байланысты. Контактілік процесінің ішкі мінездемесі бойынша, эмоционалды және ақпаратты ықпал етушілік өзара күйзеліс пен әрекет үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Сыртқы мінездемеге келсе, ол уақытша және жалпылама сипатта, белгілі бір жағдайда ғана пайда болады.

Мұғалімнің тәрбиеленушілеріне ықпал етуіне жағдай туу керек, олардың арасында психологиялық өзара түсінушілік, сенім, сыйластық құрылған жағдайда ғана қатынас бойы шарт, бұндай сипатта болмаған жағдайда шиеленушілік пайда болуы мүмкін.

Психологиялық байланыс орнауы мыналарға байланысты:

• 
  Мұғалім оқушының жеке, дербес-психологиялық, жас ерекшеліктерін, олардың қызығушылығы, мүмкіндіктері, тырысушылығы, құндылықтарын жете білуі керек. Әсіресе жеткіншектер мен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру маңызды, өйткені дәл осы кезеңде олар ер жетуге тырысады, өзіне-өзі сену сияқты жаңа психикалық таным бойларында орнығады. Сонымен қатар, жеткіншектердің танымдық қызығушылығы көбейеді, құрдастарымен қарым-қатынасы артады.
  
• 
  Мұғалім не айтса, соны қабылдауға психологиялық дайын болу. Оқушы бойындағы сенімнің төмен болуы, қиқарлығы, оқығысы келмей ашулы болуы, өз күшіне сенбеуі онымен психологиялық байланыс орнатуды қиынға соқтырады.
  
• 
  Оқушының сенімін ақтау, тұлғасына сыйластық пен қарау.
  
• 
  Қызығушылықтардың қабысу нүктесін табу, қарым-қатынасқа оптимальды рең үстеу.
  
• 
  Оқудағы, қарым-қатынастағы кездесетін қиындықтарды жеңу, кеңес беріп көмектесу.
  
• 
  Мұғалімнің эрудициясы, абыройы, жұғысқыштығы, сыпайылығы, сезімталдығы, шыншылдығы мен шынайылығына байланысты.
  

Шетелдер де , біздін елде де мұғалім карым-қатынасын 5 типке топтайды.

1.Тұлғалы іскер тип. Мұғалімнің оқушыға оның іскерлік қасиеттеріне, оқу үлгеріміне байланысты қарым-қатынасы. Мұнда оқушылар жеке тұлғалық қасиет, белгілеріне нашар баға алса да, өзінің іскерлігіне жақсы баға алуы мүмкін (және керісінше де)

2.Таңдаулы іскер тип. «Озат» балалар әрқашан жақсы бағаға ие, ал «қиын» балаларға нашар баға, басқалары көңілден тыс қалады.

3.Формальды іскер тип. Бұл топ ұстаздарды белгіленген қатаң нормалар принципі бойынша балаларды бағалайды.

4.Тұлғалы іскерлік деңгейі бойынша «жақсы» мен «нашарды» бағаласа,

ендібір жағынан басқа балаларға деген қарым-қатынасы формальді іскер болып қала береді.

5.Диффузды деп те атауға келетін, мұғалімнің оқушыға қалай қараса, жалпы барлық топқа да солай қарауы.

Қарым-қатынастың тиімділік деңгейі бойынша сараптасақ, екінші мен бесінші – тұрақсыз, төртінші төмен сатыда, тек бірінші тип қана жоғарғы сатыда орын алады.

Студент-практикант педагогикалық қарым-қатынас маңызын терең түсінбейді, соған байланысты алдына мақсат қоймайды, тек білім беріп, білік-дағдыларды қалыптастырумен шектеледі.

Жас мұғалімнің контактілікке ұмтылуында бейтараптыққа беталысы анық көрінеді.

Әрбір мұғалімнің жеке дербес қарым-қатынас стилі алғашқы еңбек ету жылдарында қалыптасады екен. Студент-практиканттармен салыстырғанда стажы бар мұғалімдерде конфликтілік пен контактілік туу себептері негізінен жеке дербес қарым-қатынас стиліне байланысты.

Көп жыл еңбек еткен мұғалімдер үшін (10 жылдан астам) сыртқы конфликтерден аулақ болу тән. Сонымен қатар оқушылармен нейтралды қарым-қатынас орнатуға тырысуда, қарым-қатынастын стильдері және әдістемелік әдістерін таңдауда кертартпалық танытатыны белгілі.

Жаңа еңбек ете бастаған мұғалімнің контактілік пен конфликтілік проблемасы, аяқасты қалыптаса бастаған оқытудын стильдерімен емес, саналы түрде қалыптасқан қарым-қатынас пен іс-әрекеттің жеке стилімен байланысты болуы керек. Сонымен, профориентация жүйесін кемелдендіру, студенттердің жоғары оқу орындарына нақты, тұрақты педагогикалық беталысын қалыптастыру оқушылар мен мұғалімдер арасында жемісті қарым-қатынас орнауына қажетті білік-дағдыларын меңгеруге практикалық уақытын ұзарту, мектептерде психологиялық мұғалімдерге арналған, олардың психологиялық-педагогикалық сауаттылығын арттыратын кеңестердің болуы, және оның бәрі қарым-қатынас пен іс-әрекеттің жеке дербес стилін қалыптастыруға фундамент болуы – осы көтерілген мәселелерді шешудің жолдары болып табылады.

Қорыта айтқанда, ұстаздыњ мамандықтыњ өзге маман иелерінен басты айырмашылығын оның адаммен жұмыс істеп, оның ісін жетілдіруіне күш-қуатын, білімін жұмсады. Соған орай бұл мамандықтын қыры мен сыры қат-қабат болып келетіндігі де сондықтан.

Дұрыс ұйымдастырылған контактілік процестер, жеке тұлғалық және іскер қарым-қатынаста туатын мұғалімнің кәсіби контактілігі, оқытудын маңыздылығын арттырады, оқытудыњ көңіл-күйін көтереді, оқу материалына, тәрбиелік іс-әрекеттерге дұрыс көзқарас орнатады. Педагогтың контактіні ұйымдастыра алуы педагогикалық процесті іске асырудағы кәсіби әдістін бірі болып табылады.

РУХАНИ МЄДЕНИЕТ Ќ¦НДЫЛЫЃЫ – БАБАЛАР ІСІНЕ БАС ИЮ
Саѓитќызы Л.А.,- «Кµкше» университеті ќазаќ

этнопедагогикасы жєне этнопсихологиясы

зерттеу орталыѓыныњ ѓылыми-ізденушісі
«Б±л ѓаламдаѓы ењ ѓажайып нєрсе – жаќсы тєрбиеленген адам»

грек философы Эпиктет

Алайда адам баласыныњ µресі шектеулі, Алладан асып ешбір іс ќыла алмайды. Бұл жерде бір нєрсе аќиќат: Шыѓыс µркениеті µзімен санасуѓа мєжб‰р етеді. Рухани мєдениеттіњ ќ±ндылыѓы – бабаларды ќасиет т±ту, ата-анаѓа, ‰лкендерге ќ±рмет жєне бір ќ±ндылыѓы – бабалардыњ орнын, олардыњ µмірдегі биік ролін т‰йсіну.

Осы ретте, Есіл бойы Борлық өзенінің маңын мекендеген жоңѓар шапќыншылыѓынан кейінгі кезењде тағлымдық-дидактикалық жырларымен халықтың ар-намысын қорғап, ілім-білімге ‰ндеп, адамгершілік ақыл-ғибрат берген Шал (Тілеуке Құлекеұлы) аќын шығармаларының ұрпаққа ой салар тұстары руханиятымызға қосылған өлшеусіз мұра.

Шал ақын жайлы алғашқы сөзді ұлы ғалым Ш. Уәлиханов «Шал жырау» деп атап: «Менің бабам Абылай ханның замандасы, Арғын, Атығай ішінде Бәйімбет табынан шыққан Шал ақын қазақ халқының тегі, қазақ халқын құраған рулар жайлы аңыздарды жинақтап, ғажайып зпос жасады», - деп ұлт әдебиетіне, тарихына, мәдениетіне қосқан шексіз еңбегін бағалаған.

Жазушы, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мұғалімі, бірнеше тілдіњ ћас білгірі єрі аудармашы Сейтен Лиман±лы Сауытбеков Шал ақын мұраларын жинастырушылардың бірегейі. Ақынның 300 жолдан аса өлеңдері Сейтен Сауытбековтың жеке архивінен алынған. Ол Шал ақын туралы мектеп оқушыларына арнап «Аютас», «Бала Шал» т.б. әңгімелер жазған. Ақын мұрасын кең көлемде зертттеуші халық жазушысы Мұхтар Мағауин көп деректерді кейінгі ұрпақтарының бірі Қ. Жантілеуовтен алған. Шежіреші қарт Ғ. Елеусізов ақын мұраларын ел ішінен жинастырып, Ұлттық ғылым аакдемиясының сирек қолжазбалар қорына тапсырған. Сол сияқты әдебиет пен мәдениет майталмандары А. Қошанов, Ш. Уәлиханов, Г. Бельгер, Е. Зікібаев, Ғ. Малдыбаев, У. Латанов, С. Жұмабаев ақын мұраларын жинақтап, ақынды келер ұрпаққа танытуда еңбек етіп жүр.

Кµкше университеті (президенті профессор Ж.Ж. Ќасым) жанынан ашылѓан «Ќазаќ этнопедагогикасы жєне этнопсихологиясы» зертханасыныњ мењгерушісі «Алаш» ж±ртыныњ аяулы азаматы, «Атамекен» баѓдарламасымен исі ќазаќ ќауымына таныс М.Ќ.Ќ±рсабаев жєне Сейтен Сауытбеков м±раларын зерттеуші, «Алаш ‰ні» газетініњ редакторы С.С. Жетпісќалиевтың жетекшілігімен жыл сайын µтетін дєст‰рлі «Сейтен Сауытбеков жєне ±лттыќ педагогика» ѓылыми-практикалыќ конференциясы Алматы, Ќызылорда, Жамбыл, Шымкент, Астана ќалаларында жєне С. Сауытбеков туып-µсіп, ењбек жолы µткен, єріпестері «біздіњ Алтынсарин» атандырѓан «Балуан» орта мектебінде Шал аќын ауданы Солт‰стік Ќазаќстан облысында болып жєне жаќында Ресей µлкесі Омбы ќаласына бару кµзделуде.

Б±л игі шара ±лтжанды азамат Кµкшетау университетініњ Президенті, профессор Ж.Ж. Ќасым жєне осы аталмыш университеттіњ вице-президенті, халќыныњ шыраѓы Г‰лнар Сейтенќызыныњ ќолдауымен жалѓасын таба берері к‰мєнсіз.

Шал аќын жайлы белгілі ақын К. Салықов: «… Өлеңін, не айтысын, не әзілін оқысаңыз 250 жыл уақыт өткендей емес, екі елі қалыспай қасыңда жүргендей сезінесің», - деуі замана тынысын тап басып жырлайтын ақын ойшылдығын тану болса керек. Ақынның біраз өлеңдері орыс тіліне де аударылған.

Шал ақын шығармашылығының тақырыбы әр қилы. Қазақтың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, дін, оқу, тұрмыс, қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік, адам өмірінің кезеңдері, отбасы, табиғат, тіршілік т.б.қамтылады.

Ақын өзінен бұрынғы ақын-жыраулардың дәстүрін жалғастырып, әрі тақырып жағынан байытқан. Өлеңдерінде «не жақсы», «не жаман» деген дидактикалық салыстыру бар, кез-келген µлењінен:

Жақсыны алыс, жаманды жақын деме,

Жақсы атансаң, біреудің хақын жеме.

Жақсымын деп біреудің хақын жесең,

Жаман адам сол болар, мақұл деме - дайын тєрбие наќылы емес пе? Бұл халық педагогикасыныњ атадан балаѓа мирас болѓан адамгершілік қағидасыныњ асыл ‰лгісі.

Құлқияттыќ мінез-бітім, ±рпаќ болмысыныњ сырын «Жігіт туралы» өлеңінде:

Бір жігіт бар – құр жан,

Бір жігіт бар – тірі жан,

Бір жігіт бар – жігіт жан,-деп бастап, єрі ќарай сипаттама береді де, соњында жігіт жан дейтін жігіт – сегіз қырлы, бір сырлы болар деп моральдық-психологиялық норма белгілейді. ¦рпаќ тєрбиелеудіњ асыл ќ±ралы демей кµріњіз?

Шал ақынның білімдарлығы мен діндарлығын: «ата-анаңды, мейманды құрметтесең, Меккеңнен де нұрлы ғой үйдің іші», «мен өзім талай сөзді хатпен жаздым», «молдадан сабақ алсаңыз алуа, шекер, балмен тең», «дария – сия болса, қамыс – қалам, жер жүзі қағаз болса рахаттанам…»,- деген жыр жолдары сездіреді. Сол сияқты жастарға «мезгілінде қол серме»- деп оқу-білімнің қажеттігін: «…жаман сол – жақсы сөзді ұға алмаса, ғалым болмас ұстазды ұға алмаса,…не керек бойға ғылым жұға алмаса», «адамды жөн білетін дана деп біл» - Шал ақын жастардың бойынан өнер, білім, парасат іздейді және соған ‰здіксіз үндейді. Мәселен,

Жақсының жүрген жері той болады,

Ақыл жоқ кей адамда бой болады,

Көрмеге қандай жаман болса –дағы,

Парасат кей шаһбазда ой болады, - деп «ұлылық - қарапайымдылықта» деген қағидаға негіздеп, жастарды әркез жаман әдеттен жирендіріп, бабалардан мирас - иманигүл тәрбиесіне жетелейді.

Ұрпақтың этнопсихологиялыќ мінез бітімін аќын бір µлењінде:

Уайымшыл адамныњ алды т±йыќ жармен тењ,

Ќайѓы ойлаѓан жігіттіњ кењ д‰ниесі тармен тењ.

Жетесі жаман бозбала тоќсандаѓы шалмен тењ,

Жомарттыќ ќылѓан жігіттіњ ыќыласын байќасањ

Толќып соќќан кµлмен тењ, - деп берсе, осы ±лттыќ мінезді єрі ќарай ашып, «шешен жігіт д‰рмен тењ», «имансыз кµњіл кірмен тењ», «айдынды жаќсы аймен тењ» деген тењеулер µміршењдігі бабалар мирасы – хауастыќ даналыќтан емес пе?

¤мір с‰ру философиясын тылсым табиѓатпен тілдесіп, далалыќ даралыќпен бойѓа сіњіріп, ±рпаќќа мирас еткен бабалар рухын єркез елдік м‰ддемен ±штастыра жыраудың:

П±т болдым деп маќтанба,

Одан да ауыр батпан бар.

Би болдым деп маќтанба,...

Басыма баќыт ќонды деп,

Кемімеспін енді деп,

Ќарсы ж‰рген адамныњ

Басын исе достыќ ќыл... – түйін – «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ғылым біл» - деп руханиятымыздыњ µшпес шыраѓын жаѓушы – бабаларымыздыњ аманатын адал алып, ХАЛҚЫҢА АДАЛ ҚЫЗМЕТ жасау.
Пайдаланылған әдебиет:

1. 
   Шал ақын «Арыс» баспасы Алматы 2003
   
2. 
   Бес ғасыр жырлайды Алматы «Жалын», 1989 1 том
   
3. 
   Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет Хрестоматия Алматы, 1998
   
4. 
   М. Қ. Құрсабаев «Сейтен әлемі һәм ұлттық педагогика» Көкшетау 2004
   
5. 
   С.С. Жетпісқалиев «Сейтен тағлымы» Көкшетау 2003