Жұмыс бағдарламасы «Адам анатомиясы»

Буынбүртікті буын, articulatio condylaris (мысалы, тізе буыны). Буынбүртікті буында дөңгелек өсінді түріндегі дөнес буын басы бар, пІшінІ эллипске жақындайды, ол буынбүртік. соп-dylus, деп аталады, осыдан буынның аты алыпған. Буынбүртікке баска сүйектің буындасқан бетіндегі ойыс сәйкес келеді, олардыц көлемі әр түрлі болуы мумкін.

Буынбүртікті буынды блок тәрізді буыннак эллипс тәрізді буын-ға ауыспалы форма болып табылатын эллипс пішінді буыннын бір түрі деп карастыруға болады. Сондықтан оның негізғі айналу осі фронтальды болады.

Блок тәрізді буыннан буынбүртікті буынның өзгешелігі буында-сатын беттердің шамасы мен пішіндерінде үлкен айырмашылық болуында. Осьшың салдарынан блок тәріздІ буынға қарағанда бу-ынбүртікті буында қозғалыс екі осьті айнала жүруі мүмкін.

Ол эллипис тәрізді буыннан буын бастарынык санымен өзгеше-ленеді. Буынбуртікті буындарда әруақытта екі буынбүртік болады, олар біршама сагиттальды орналасқан, және олар бір капсулада (мәселен, ортан жІлІктін, тізе буыныиа қатысатын екі буынбүртік) немесе атлант-желке буындасуындағы сияқты түрлі буын капсула-ларында орналасады.

Буынбүртік буын басыныц дүрыс эллипстік конфигурациясы болмағандықтан, екінші осы міндеттІ түрде нағыз эллипстік буын-ға тән горизонтальды болмайды; ол вертикаль болуы да мүмкін (тізе буыны).

Егер буынбүртіктер op түрлІ буын капсулаларында орналасса, онда мұндай буынбүртік қызметі жағынан эллипс тәрізді буынға жақын болады (атлант-желке буындасуы). Егер буынбүртіктер

жакыидасқа» және бір капсулада орналасқан болса, мысалы, тізе б\'ынындағы сиякты, онда буын басы тұтас алғанда ортасынан бөлінген (буынбүртіктер арасындағы кеңістік) жатқан цилиндрге (блокқа) үқсайды. Бүл жағдайда буынбүртікті буын қызметі жа-ғынан блок тәрізді буынға жақын келеді.

Ершік тэрізді буын, art, sellaris (мысалы, I саусақтын. коспа-алақан буындасуы). Бүл буын "бірінін, үстіне бірі «отырған» скІ ершік тәрізді буындасқан беттерден қүралған, олардын. біреуі екіншісінің үзына бойымен және көлденең қозғалады. Осыныц аркасында онда козғалыстар өзара перпендикуляр екі осьтің: фронтальды (бүгу және жазу) жэне сагиттальды (әкету, келтіру) осьтердің айналасында жасалады.

Екіосьті буыпдарда қозғалыстың бір осьтен'баска оське ауы-суы, яғни шецбер бойымеи жасалуы мүмкін (circumductio).

Шар тәрізді буындасудыц бір түрі — тостаған тәрізді буын, art. cotylica (cotyle, грекше-тостаған). Оның буын ойысы терең және буьш басының көп бөлігін қамтиды. Осыдан келіп мұндай буында­гы қозғалыс нағыз шар тәрізді буындағыға қарағанда онша еркін емес; тостаған тәрізді буын үлгісін жамбас-сан буынынан көруге болады, онда мүндай кұрылыс буыннық көбірек беріктігіне себін тигізеді.

2. Жалпак буындардың, art. plana (мысалы, apt. inter-vertebrales) буын беттері негізінен жалпак келеді. Оларды ради­усы өте үлкен шардың беті деп қарастыруға болады, сондықтан оларда қозғалыс барлық үш осьтің айналасында жасалады, бірақ буын беттері аудандарының айырмасы өте аз болғандықтан, қозғалыстар көлемі шамалы болады. Көпосьті буындарда экялғама-лар буынның барлык жағынан орналасады.

Катаң буындар — амфиартроздар. Осы атпен буын беттері буьшдасу пішіндері ор түрлі, бірақ баска белгілері бойынша уксзс буындасулар тобы бөліп көрсетіледі; олардын. кыска, қатты тар-тылраи буын капсуласы және өте мықты, созылмайтын косалқы аппараты, атап айтқанда қыска мықтаушы жалгамалары бар (мы-салы, — сегізкәз-мықын буыны).

Осыныц нәтижесіиде буын беттері бір-бірімен тыгыз жанасып туйіседі де, мұның «зі қозғалысгы катты шектсйді. Осындай аз қозғалмалы буындасуларды қатан буындар — амфиартроздар (BNA) деп атайды. Қатаң буындар сүйектер арасындагы соққы-лар мен шайқальгстарды жұмсартады.

Мүндай буындарға жалпак. буындарды да, art. plana, жатқы-зуға болады, оіЯарда беттер көлемі бірдей.

1.Кузенбаева Ә. Адам анатомиясы. - Алматы,2001.

2.Рақышев А.Р. Адам анатомиясы. - А., 1991.

3.Курепина М. М., Воккен Г.Г. Атлас по анатомии человека. - М., 1979.

4.Привес. М.Г. Анатомия человека. - М., 1974

5.Иваницкий М.Ф. Анатомия человека. -

М., 1985.

6.Сапин Б.Р., Билич Г.Л. Анатомия человека. - М., 1989.

7.Керимбаев Б.М. Анатомия человека. - А., 1992

8. Р.Д. Синельников.Медицина. М.,1973 г.

Атлас анатомии человека. 1-3 том

Қосымша әдебиеттер:

9..Анатомия человека в 2-х томах. / Под.ред. М.Р. Сапина. - 1987.

10.Леви А., Сикевиц Ф. Структура и функция клетки. М., Мир. - 1971.

11.Альбертс Б. и др. Молекулярная биология клетки. - 1987. Т.1-5.

1. 
   бұлшық еттер туралы ілім.
   
2. 
   бұлшық еттер құрылысы.
   
3. 
   бұлшық еттердің қосымша аппараты.
   

1. 
   Дененің екіжакты симметрия принципі бойынша күрылуына
   сәйкес бүлшыкеттер жүп болады немссс скі симметриялы жарты-
   дан түрады (мысалы, m trapezius).
   

3. 
   Бұлшыкст қозғалысы екі пункт арасындағы (punctum fixum
   et punctum mobile) ең тете кашыктьік болып табылатын түзу сы-
   зык бойымен жасалатындыктан, бүлшыкеттердін. өздері де осы
   нүктелер арасындағы ен, кыска кашыктык бойымен орналасады.
   Сондыктан бүлшыкеттің беку нүктесін, сондай-ақ бүлшыкет жиы-
   рылғанда козғалмалы пункт козғалмайтын пункте тартылатынын
   біле отырып, осы бүлшыкет козғалысынық кай жакка карай жа-
   салатынып жоне оның кызметің әруақытта алдып ала айтуға бо­
   ла ды.
   
4. 
   Бүлшықеттер буын аркылы асып өтіп, айналу осьтеріне бел-
   гілі бір катынаста болады, бүлшықеттердің кызметі осыған бай­
   ланысты.
   

Буында баска горизонтальды ось (сагиттальды) болған жағ-дайда екі бүлшықет—антогонистердіц күшініқ теңдестірушісі де осылайша орналасып, сагиттальды осьті буын бүйірлері бойымен айқастыруы керек (шыбық-қоспа буынындағы сиякты). Бүл жағ-дайда, егер бүлшыкеттер немесе олардын, тендестірушісі сагит­тальды оське перпендикулярлы және одан медиальды жатса, онда олар ортаңғы сызыкқа әкелу> adductio, қозғалысьш, егер лате-ральды жатса, онда одаа экету, abductio, қозғалысын жасайды. Акьірында, егер буында тағы да вертикальды ось болса, онда бүл-шықеттер оны перпендикулярлы немесе киғаш киып өтіп, ішке қарай (кол-аяктарда — pronatio) және сыртқа карай (крл-аяктар-да — supinatio) айналу козғалыстарын жасайды. Сөйтіп, пакты буында канша айналу осІ барын білсек, кызметІ жағынан кандай бүлшыкеттер болатынын және олар буьтп айналасында калай ор-наласатының айта аламыз. Бұлшыкеттердің айналу осьтеріне сәй-кес орналасуын білудін, практикалык манызы бар. Мысалы, егер фронтальды осьтіц алдында жаткап бүккіш бүлшыкетті артка ауыстырсак, опда ол жазғыш бүлшыкет сиякты кызмет аткара бастайды, бүны жансызданғаи бұлшыкеттердің қызметін толык-тыру үшін сінірлерді ауыстырып салу операцияларын жасағанда пайдаланады.

Пішіні жағынан бүлшыкеттерді үзын, кыска және жалпак деп беледі. Ұзын бүлшықеттер козғалыс рычагтарына сәйкес келедІ де, сондыктан кебінесе қол-аяктарда кездеседі. Олар ұршык пі-шінді, сонымен бірге олардың ортаңғы бөлігі карынша, venter, бүл-

шықеттің басталатын жеріне сәйқес келетін бір ұшы! — басы, caput, ал екінші ұшы — құйрық, cauda деп аталады. Ұзын бұлшықеттер-дің сіңірлері (tendo) жіңішке таспа тәрізді (58-сурет).

Кенбір. ұзын бұлшықеттер турлі суйектерден бірнеше баспен (көпбасты) басталады, бұл олардың тірегін кушейтеді. Екібасты, biceps, үшбасты, triceps және төртбасты, quadriceps, бұлшықеттер болады. Әр текті немесе бірпеше миотомдардан дамыған булшы­кеттер. қосылып-тұтасқанда олардың арасында аралық сіңірлер, сіңірлі косқыштар (перемычкалар), intersecciones tendineae кала-ды. Мұндай бұлшықеттердің (көпқарынды) екі (мысалы, m di-gastricus) немесе одан көп (мысалы, m. rectus abdominis) қарын-шалары болады, Бұлшықеттер аяқталатын сіңірлердің саны да өз-геріп отырады. Мәселен, қол мен аяқтыц буккіш жоне жазғышбүл-шыкеттерінде бірнсшеден сіңір (4-ке денін) болады, сол себепті бір бүлшықет қарыншаның жиырылуы бірден бірнеше саусакқа қозғалу эффектісін беріп, сол аркылы булшықеттер жумысын үнем-деп жасауға қол жетеді.

Жалпак бұлшықеттер негізінен тұлғада орналасқан және оның кеңейген сіщрлі созылу, немесе апоневроз, aponeurosis, деп ата-латын сіңірі болады.

Бұлшыкеттердің басқа пішінділері де болады: шаршы (m. qua-dratus), ушбұрышты (m. triangularis), пирамидальды (m. pyrami-daiis), жұмыр (m. teres), дельта тәрізді (m. deltoideus), тісті (m. serratus), камбала тәрізді (m. soleus) және т. б.

Талшықтардың аткаратын қызметіне байланысты бағыты бой-ынша таліиыктары тік параллель (m, rectus) киғаш (m. obliquus), көлденец (m. transversus), сақиналы (m. orbicularis) орналаскан 192

бұлшықеттер болады. Соңғы бұлшықеттер тесікті қоршап тұратың кыспак, немесе сфинктер түзеді. Егер қиғаш талшықтар сіңірге бір жағынан байланысатын болса, онда бір кауырсынды бұлшы--қет түзіледі. Талшыктардын, сіқірге ерекше қатынасы жартылай сіңірлі (m semitendinosus) және жартылай жарғакты (m semi-membranosus) бұлшықеттерде байқалады.

Бұлшықеттер қызметІ жағынан бүккіш (flexores), жазғыш (ех-tensores), әкелуші (adductores), әкетуші (abductores), бурау (ratatores) және ішке қарай (pronatores), сыртқа қарай айналды-. рушылар (supinatores¹) деп бөлінеді.

Бұлшықеттер буындарға (бір, екі немесе бірнешеу) қатынасы бойынша бір-, екі- немесе көпбуынды деп аталады. Ұзындау келе-тін кепбуынды бұлшықеттер бірбуынды бұлшықеттерге қарағанда беткей орналасады. Орналасу жағдайына карай бүлшық-еттер беткі және терең, сыртқы және ішкі, латеральды және ме-диальды деп бөлінеді.

Шандырлар құрылымдылық және функциональдық ерекшелік-теріне қарай беткі, терең және мүшелер шаидырлары деп белінеді. Беткі (теріасты) шандырлар, fasciae superficialesi s. subcutaneae терінің астында жатады, теріасты клетчаткасының тығыздалған тупі болып табылады, сол аумактың барлык булшыкеттерін кор-шайды, морфологиялық және функциональдық жағынан теріасты клетчаткасы және терімен байланысты әрі олармен бірге дененің серпінді тірегін камтамасыз етеді.

Терек шандырлар, fasciae profundae, синергист-бұлшыкеттер тобын (яғни біртектес кызмет атқаратын) немесе әрбір жеке бул-шықетті (меншікті шандыр, fascia propria) жабады. Бұлшьщеттің меншікті шандыры зақымданғанда, бұлшыкеттің осы жері том-пайып, жарық тузіледі.

Булшықеттердің бір тобын баска топтан беліп тұратын шан-дырлардан тереңге карай, көрші бұлшықет топтарыньщ арасына ©тетін және сүйектерге бекитін өсінділер, булшықет аралық пер-делер, septa intermuscularia шығады.

Қол-аяқтың әрбір бөлімінің бір сүйек (токпан жілік және ор-тан жілікте) немесе екІ сүйек (білек пен сирақта) айналасында орналасқан бірнеше қүндағы немесе шандырлы қаптары болады. Мысалы, тоқпан жіліктің проксимальды бөлімінде—7—8, ал дис-

тальды бөлімінде 14 шандырлы құндақты айыруға болады.

Бүкіл қол-аяқ айналасын қоршайтын негізгі құндақты және түрлі бүлшықет, тамыр және нервтерді қамтитын екінші ретті қүн-дақтарды ажыратады. Н. И. Пироговтық қол-аяқ шандырларыныа қүндақты күрылысы туралы теориясынық ірінді ісіктердің, қан қүйылғанда қаннын таралуын түсінуде, сондай-ак, жергіліктІ (құн-.дақты) анастезия үшін маңызы бар.

Шандырлардың күндақты күрылысынан басқа, соңғы кезде ті-рек және шектеуші ролін атқаратын шандырлы түйіндер туралы түсІнік пайда болды. Тірек ролі шандырлы түйіндердін. сүйек және-сүйек қабымен байланысынан көрінеді, соның аркасында шандыр-лар бүлшықеттердін, тарту күшіне жағдай туғызады. Шандырлы түйіндер тамыр мен нервтердің, бездердің және т. б. қынаптарын пығайтып, қан және лимфа ағындарына жағдай тудырады.

Шектеуші ролі мынада: шандырлы түйіндер бір шаидырлы күндақты басқалардан бөліп, іріқніқ таралуына тосқауыл болады, ал шандырлы түйіндер бүзылса, ірің ешбір кедергісіз тарала бе-реді.

Бүлшыкеттерді коршап және оларды бір-бірінен бөліп, шан-дырлар олардың белек жиырылуына жағдай жасайды. Сейтіп, шандырлар бұлшықеттерді әрі бөледі, әрі байланыстырады.

Мүшелердің жабынын түзетін терең шаңдырлар, атап айтқан-да бүлшықеттердің меншікті шандырлары қаңқада бүлшықетара-лық перделер немесе шандырлы түйіндердің көмегімен орныгады. Тамыр-нерв шоғырларынын, кынабы осы шандырлардық қатысуы-мен қүрылады. Аталған түзілістер, қаңқаны созған сияқтанып, мущелер, бүлшықеттер, нервтер үшін тірек қызметін атқарып, клетчатка мен апоневроздар арасындағы аралық буын болып та-былады, сондыктан оларды адам денесінің жүмсақ арқауы деп карауға болады.

Кейбір қол-аяқ буындары аймағында шандыр қалындап, осы жерден жүретін сіңірлерден асып өтетін тығыз талшықтардан тү-ратын сіңір үстағыш (retinaculum) түзеді. Осы шандырлы жалға-малардың астында фиброзды және сүйек-фиброзды өзектер, vagi­nae fibrosae tendium түзіледІ, олар арқылы сінірлер өтеді. Жал-ғамалар да сондай-ақ олардың астындағы фиброзды қыңаптар да сіщрлерді сүйектерден алыстап кетірмей, өз калпында үстап тү-рады, онық үстіне сіқірлердін. бүйір жақтарға ығысуын болдыр-май, бұлшықеттердіқ тарту күшінін. дәлірек бағытталуына жағ-дай жасайды. Фиброзды қынаптын қабырғасын астарлаған жүқа синовии кабықшасы кынап ішінде сідірлердіқ сырғанауьш жеқіл-детеді, синовий қабықшасы өзек үштары аймағында сіңірге қарай 'бүгіліп, оны айналдыра түйық синовий қынабын, vagina sypovia-lis tendinis, түзеді. Синовий қабыкшасының бір бөлігі сіңірді кор­шап, онымен бітісіп-өсіп, онын висцеральды жанырақшасын түзеді, ал басқа бөлігі фиброзды қынапты іштей астарлап, онымен біті-сіп-өсіп, қабырғақасы, париетальды жапырақша түзеді. Висцеральды жапырақшаның париетальды жапырақшаға ауысқан же-рінде сіцір жанында синовий кабықшасы екі еселеніп, сіңір ша-жыркайы, mesotendineum деп аталатынды түзеді (59-сурет). Оның кабатында сіңір нервтері мен тамырлары өтеді, сондықтан — me-sotendineum мен онда орналасқан нервтер мен тамырлар зақымда-_v нуынан сіңір жансызданады. Сіңір шажырқайы жіңішке жалғама-лар — vincula tendinum арқылы бекиді. Синовий кынабы қуысын-да, синовий кабықшасының висцеральды және париетальды жа-пырақшалары арасында синовийге үқсас бірнеше тамшы сүйық жатады, ол сіңірдін. қынап ішінде сырғанай қозғалуын жеңілде-теді.

Бүлшықеттер мен сіңірлер астында әр жерде, негізінен олар-дың бекитін жсрлері касында орналасатын синовий калталары да, bursae synoviales, осындай роль атқарады. Олардың кейбірі, ар-трологияда көрсетілгендей, буын қуысымен байланысады. Бұлшы-қет сіңірі өз бағытын өзгертетін жерлерде көбінесе блок, trochlea, түзіледі, ол арқылы сіқірлер өтеді. Блоктар сүйекті, фиброз­ды блоктар деп бөлінеді. СІңір сүйек арқылы асыра өткізілсе, сүй-екті блок түзіледі, бүл жағдайда сүйек беті шеміршекпен қапта-лады да, ал сүйек пен сіңір арасында синовий калтасы орналаса-ды. Фиброзды блок шандыр жалғамаларынан түзіледі. Бұлшықет-тердің қосалқы аппаратына сондай-ақ тобық сүйектер де, ossa sesamoidea, жатады.

Олар бүлшықет күшінің иінін улкейту үшін сүйекке бекнтін жерлерде қалыптасады.

5.4. Әдебиеттер тізімі.

Негізгі әдебиеттер.

1.Кузенбаева Ә. Адам анатомиясы. - Алматы,2001.

2.Рақышев А.Р. Адам анатомиясы. - А., 1991.

3.Курепина М. М., Воккен Г.Г. Атлас по анатомии человека. - М., 1979.

4.Привес. М.Г. Анатомия человека. - М., 1974

5.Иваницкий М.Ф. Анатомия человека. -

М., 1985.

6.Сапин Б.Р., Билич Г.Л. Анатомия человека. - М., 1989.

7.Керимбаев Б.М. Анатомия человека. - А., 1992

8. Р.Д. Синельников.Медицина. М.,1973 г.

Атлас анатомии человека. 1-3 том

Қосымша әдебиеттер:

9..Анатомия человека в 2-х томах. / Под.ред. М.Р. Сапина. - 1987.

10.Леви А., Сикевиц Ф. Структура и функция клетки. М., Мир. - 1971.

11.Альбертс Б. и др. Молекулярная биология клетки. - 1987. Т.1-5.

Ішкі органдарға жалпы сипаттама.

1. 
   Ішкі органдардың морфологиялық, филоонтогенетикалық бір тұтастығы.
   
2. 
   Ас қорыту органдар жұйесі құрылысына, функциясына жалпы шолу.
   
3. 
   Тыныс алу жұйесі құрылысына қызметіне жалпы шолу.
   
4. 
   өкпенің микроскопиялық құрылысы. Ацинус.
   

Жалпы түсірік. Ішкі органдарға ас корыту, тыныс алу, зәр шығару, жыныс органдары мен ішкі сскреция-лык бездер жатады. Бүл органдар жүйелері көкірек, қүрсақ және жамбас куысында жатқапдықтан оларды Ішкі органдар деп атайды.

Ас корыту жүйесі үзына бой жатқан тутік тәрІздІ, опьщ ішкІ кабырғасы қоректік заттармен тығыз байла-нысты келеді. Бүл органдар аркылы сыртқы ортамен ор­ганизм арасында зат алмасу процесі өтеді. Ас корыту ап-паратының бірінші белімі ауыз қуысынан басталады,

ол көмей тесігі аркылы жүт-қыншақпен байланысады, одан кейін өқеш, қарын, аш ішек, ток ішек, еқ сонынан гік ішекпен аяқталады. Ac корыту аппараты топогра-фиялық орналасу жатдайы-на карай бас, мойын, көкІ-рек, күрсак. және жамбас бөліктеріне бәлінеді (39-су-

рет).

Тыныс алу аппараты мү-рын қуысы, жұткыншақ, кө- _2І мек«й, кеңірдек, өкпе болып бөлінсді. Олар газ алмасу, дыбыс шығару функцияла-рын атқарады.

аппараты ана-лық және аталык жыныс ор-гандары болып белінеді. . Аталық жыныс органдары-на: жыныс безі, бездін, қо-салкысы, шәует шығаратьш жол, шәует куыкшасы, шәу-ет бауы, аталык жыныс мү-шесі, аталык несеп каналы және ума жатады.

Аналык жыныс органда-ры орналасуьша карай ішкІ және сырткы органдарға бә-Ішкі органдарға апа-

ЛЦіеДІ. ІШКІ иріипдарга u..v.

лық жыныс безі, онын косалкысы, жатыр, жатыр түтік-тіктері, қынап жатады. Сыртқы жыныс органдары улкен және кіші жыныстык еріндер мен несеп каналыпан тү-зілген. ІшкІ органдарын (жыныс аппаратынан баска) аткаратын кызметіне карай зат алмасу процесіне каты-насатып органдар деп те атайды. Себебі ас корыту ап-паратындағы тағам қорытылып ерітІндІ түрінде кан қүрамымен клеткаларға барады. Осының нәтижесінде лай­да болған энсргияларды организм жумысына қолдана-ды. Зат алмасу процесінде организмде керексіз заттар да пайда болады, егер олар тез шығарылып отырмаса, организмде улану каупі туады. Несеп жүйесі, тері без-дері, өкпе, тік ішек т. б. органдар керексіз заттарды организмнен сыртқа шығарып уланудан сактап оты-рәды.

Жыныс органдары түр сақтау немесе көбею кызметін атқарады. Сондықтан да аналық, аталык жыныстық ор-Гандардың кұр-ылысы мен мацызы бір-бірінс ұксас болып келеді. Мысалы екеуінің де жыныс клеткасын (спермато­зоид және жұмыртқа клеткасын) түзетін, оларды сақтай-тын және шығарьш отыратын жолдары, сонымен катар аналық жыныс органдарында үрық дамитын арнаулы орган — жатыр болады.

AC ҢОРЫТУ ЖҮЙЕСІ

Ас корыту органдарынын. құрылысы қоректенетін та-мақ ерскшеліктеріне карай түзілген. Мысалы, тек өсім-дікпен не болмаса, етпен қоректенетін жануарларға кел­еек, олардьщ ас қорыту органдары ете ерекше қүрылыс-та келеді. Ал адам тағамның әр түрін қабылдағаннаа" кейін оның ас қорыту органдарында белгілі бір тағамға бейімделген ерекшелігі болмайды.

Ас корыту жүйесінің әрбір бөлігі түрлІ кызмет атқа-ратындықтан құрылысы мен пішінІ де турліше болып келеді. Оның жалпы үзындығы 8—10 м-ге дейін жетедІ. Тағамды механикалықмайдалау, шайнау ауыз қуысы-ныц қызметі болып есептелінеді. Осыған байланысты ас қорыту органдарынын ішінде тек қана осы бөлігінің не-гізІ сүйсктеп түзілген.

Ас корыту органдарынын, көбі қуысты, олардың кене-ресі үш қабаттан түзілген. Оларға: кілегейлі (ішкі), бір-ьщғай салалы ет (ортаңғы) және сір (сыртқы) кабат-тары жатады.

1. Кілегейлі қабаты (слизистая оболочка)—барлык ас қорыту органдарынын ІшкІ бетін астарлап, асты ко­рыту және оны сіңіру кызметтерін аткарады. Сондықтан да кілегейлі қабат ете күрделі эпителий, жазық ет және кілегейасты кабаттардан түзілген. Мұндай қурылыс

ішектін онай созылып, кеңейіп түруына, ішіндегі тағам-пың қорытылуына жағдай жасайды. Бұл кабатта қагі, лимфа тамырлары және нерв талшыктары тарамдалып жатады. Кдлегейлі қабаттар өздерінен сел (секрет) шы-гарып түратын бездерге де бай келеді.

Эпителий — кілегсйлі қабаттын ішкі бетін жауып жа­тады. Бүл көп қабатты (ауыз қуысында, жұтқыншақта, . өнеште) және бір қабатты эпителий (қарында, ішектер-де) болып белІнеді: кілегей кабатта бірыиғай салальг ет талшықтары да болады. Осы ст талшыктары арқылы эпителий кабаты кілегейасты қабатымен байланысып түрады. Дәнекер тканыіен түзілген кілегейлі қабат ет қабатына бос жабысып түрғандықтан, оның қатпар-ланып жиырылып жатуьша себепші болады. Егер бүл кабат жок болса кілегей қабат қимылсыз тегіс жатады (тіл, иек, катты тацдай). Кшегейлі кабатта карапайым түзілгеп' бездер көп орналасқан, олар кілегей сүйыктық шығарады. Ас корыту бездерінің кей-біреуі ас қорыту жүйесінен тыс орналаскан, бірақ өзде-рінің арпаулы түтіктері арқылы ас қорыту органдары-мен тығыз байланыста болады. Мысалы, үш пар сілекей, бауыр және қарынасты бездері шықкан сөлдерін (сек-реттерін) арнаулы түтіктер өзектері арқылы ауыз куьісы мен үлтабарға қүяды.

2. Бірыңғай салалы ет қабаты (мышечная оболоч­ка)— кілегей және сір қабаттарынын, аралығында орна­ласкан. Ас корыту жүйесініц жоғарғы беліктері ғана келденсн жолақты ет тканінен түзілсе, ал калған белік-тері өцештін, ортанғы бөлігі, қарын, аш ішек және тоқ ішек органдарынын, кабырғасы бірьщғай салалы ет тка-нінен түзілген. Бүл органдардыц ет талшыктары негізін-де екі бағытта орналасқан. Ішкі талшықтары — көлде-нең, сыртқа талшыктары — ұзына бой жатады. Осы ет талшықтарынық жиырылуына байланысты тағам жыл-жиды және механикалық түрде сөлдермен араласып ко-рытылады. Жалпак, ішек кимылын толкынды (пери-стальтикалы) кимыл дейді.

3. Сір цабат (серозная оболочка)— ішкі органдар-дын сырт жағын қоршал, корғаныс кызметін аткарады. Онын, ішімен- карынға, ішекке ' тамырлар мен нервтер өтеді. Бүл кабат кілегсй бөліп органный, сыртын ылғал-дап түрады.