Казан —2009 Аллаһы Тәгалә бәндәнең Үзенә мохтаҗ икәнне таныганны, Аңа бу турыда хәбәр иткәнне ярата. Бәндә дога кылуда ныклык күрсәтүне, җавап алуга өметләнүне ташлаганчы, аның догасы кабул ителүгә якын булачак

КИТАБЫ

Редакция :

Редактор: Мадиярова А.Ә.

Гарәп телендә җыючы: Сайдаралиев А.К.

Дога китабы.— Казан, 2009.

Аллаһының Үзенә якын бәндәсен хөрмәтләвенең бер билгесе – бәндәсәнең догасын кабул итүе; ярдәм сораса, ярдәм бирүе; яклау сораса, яклавы.

Дога кылу хакында иң кирәкле нәрсәләр – күңелнең ихлас булуы һәм бөтен барлык белән Аллаһы Тәгаләгә түбәнчелек кылу. Күңел ихлас булса һәм кабул булуында шик булмаса, дога, теләсә нинди вакытта һәм теләсә нинди телдә булсын, кабул булачак һәм нәтиҗәсе күреләчәк.

Дини бурычларны тиешенчә үтәү – догаларның кабул булуына өмет билгесе.

Бары тик Аллаһы Тәгаләгә генә дога кылынырга тиеш. Әгәр Аллаһыдан башка затка мөрәҗәгать итәләр икән бу файдасыз хурлыкка әвереләчәк. Чөнки кешедән нәрсә дә булса сорасалар, ул яки бирә яки баш тарта. Бирсә, сораган өчен гаепли. Бирмәсә, сораучыны кимсетә. Болар барысы да мөселманның күңелен рәнҗетә. Аны кимсетә, намусын пычрата. Моннан тыш кешедән ярдәм сорау – әлеге кешенең синең хаҗәтеңне үти алуын, сиңа ниндидер файда китерә яки синнән зарарны җибәрә алуын тану ул. Бәндәдән ярдәм сораучы ышанычсыз нәрсәгә таяна. Шуңа күрә дә, кешеләр Исламга тугрылыклы булырга дип Пәйгамбәргә ант иткәндә ул еш кына алардан кешеләрдән бернәрсә дә сорамаска, үтенмәскә дип вәгъдә алган.

Туры юлга күндерүне, гөнаһларны гафу итүне, җәһәннәм утыннан саклауны һәм җәннәткә кертүне сорау – бәндә Раббысыннан сорарга мөмкин булган нәрсәләрнең иң әһәмиятлеләре.

Пәйгамбәребез галәйһиссәләм әйткән:
"يَنْزِلُ رَبُّنَا كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا ، فَيَقُولُ :

مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ ؟ مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ ؟"
"Төн саен Аллаһы Тәгалә дөнья күгенә иңә һәм сорый: "Дога кылучы бармы? Аның догасын кабул итим. Сораучы бармы? Аңа сораганын бирим".
Без ошбу китапта чикле булган көчебез, белемебез һәм мөмкинлекләребез белән Коръәни Кәрим аятьләрендә һәм Пәйгамбәребез галәйһиссәләм хәдисләрендә килгән кайбер дога, зикер, тәсбих, салават үрнәкләрен бирергә тырыштык. Без һәрбер изге һәм яхшы гамәлләрдә Аллаһы Тәгаләгә генә тәвәккәл кылабыз, Аның нигъмәтләрен сорыйбыз. Чөнки безгә барлык нигъмәт һәм бәрәкәтне Ул гына бирә.

БЕРЕНЧЕ БҮЛЕК
ДОГА — ГЫЙБАДӘТНЕҢ АСЫЛЫ
Кешенең Аллаһы Тәгалә каршындагы дәрәҗәсе Аңа кылынган дога вә гыйбадәте белән бәяләнә. Дога вә гыйбадәте булма­ган кешенең Аллаһы Тәгалә каршында бер дәрәҗәсе дә калмый. Аның бу үзенчәлеге кешеләрне яратуындагы хикмәтенә бәйле.

Аллаһы Тәгалә түбәндәгечә боерган:

"Мин җеннәрне вә кешеләрне фәкать Миңа гыйбадәт итсеннәр дип яраттым". ("Зәрият" сүрәсе, аять 56.)

"Әй, Мөхәммәд, әйт. Сезнең догагыз булмаса, Раббым сезгә нигә мондый бәя бирсен". ("Форкан" сүрәсе, аять 77.)

Чыннан да кешене уйландыра торган аятьләр бу.

Монда дога сүзенең тагын бер мәгънәсенә ишарә итик. Бохариның әйтүенә караганда, дога иман мәгънәсен дә үз эченә ала. Ул моны югарыда әйтеп узылган "Форкан" сүрәсенең 77 нче аятенә дәлил итеп китергән.

Бу очракта, әлеге аятьтән "…иманыгыз булмаса иде, Раббым сезгә ни өчен бәһа бирсен?" дигән мәгънә аңлашыла.

Бу ике мәгънә, беренче карашта, бер-берсенә капма-каршы кебек күренсә дә, нигездә алар ара­сында бернинди дә каршылык юк. Чөнки кешенең Аллаһыга дога кылуы өчен иң элек иманы булырга тиеш. Иманы булган кеше Аллаһы Тәгаләгә — Раббысына, һичшиксез, дога кылачак.

Димәк, кол Аллаһы Тәгаләгә гыйбадәт вә дога кылырга, Аның биргән нигъмәтләренә шөкер итәргә тиеш. Аллаһы Тәгалә дога кылган колының догасын кабул итәчәген белдергән:

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِي

إِذَا دَعَانِي فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

"Колларым синнән Минем турында сораганда белеп торсыннар ки, Мин аларга бик якынмын. Миннән сораган кешенең дога кылгандагы догасын кабул итәрмен. Инде алар да Минем чакыруыма җавап бирсеннәр..." ("Бәкара" сүрәсе, аять 186.)

"Раббыгыз боерды ки. Миңа дога кылыгыз, Мин дә сезнең догагызга җавап бирермен. Миңа гыйбадәт итүдән тәкәбберләнгәннәр хур булып җәһәннәмгә керәчәкләр. ("Гафир" сүрәсе, аять 60.)

"Раббыгызга күңелдән, тыныч кына ялварыгыз. Ул чамадан тыш арттырып җибәрүчеләрне сөймәс". ("Әгъраф" сүрәсе, аять 55.)

"Теләсәң, Аллаһ дип дога кыл, теләсәң, Рахмән дип дога кыл, икесе дә Аллаһының гүзәл исемнәреннәндер". ("Исра" сүрәсе, аять 110.)

Мәгънәләре югарыда әйтеп үтелгән бу аятьләрдән түбәндәге нәтиҗәләрне ясарга мөмкин.

Бөек Раббыбыз безгә дога кылырга куша, дога кылсак догаларыбызның кабул булачагын белдерә.

Бу аятьләр доганы ничек кылырга кирәклеге турында да мәгълүмат бирәләр. Алардан аңлашылганча, дога кылганда югары тавыш белән, бакырып-кычкырып түгел, бары тик ялвару хәлендә һәм тыныч рәвештә генә дога кылуыбыз сорала. Дога кылганда, Аңа ялварып, Аның исемнәреннән берәрсен әйтеп, Аларның берәрсенә мөрәҗәгать итүебездә бернинди аерма булмавы турында да ишарә ителә.

Пәйгамбәребез (с.г.в.) дә дога хакында болай дигән: "Аллаһы Тәгалә каршында догадан да хәерлерәк нәрсә юктыр".

Тирмизинең тагын бер риваятендә китерелгән хәдистә Пәйгамбәребез (с.г.в.): "Дога — үзе гыйбадәттер" дигән һәм "Миңа дога кылыгыз, аңа җавабын Үзем бирермен..." дигән аятьне укыган. ("Мөэмин" сүрәсе, аять 60.)

Башка бер хәдистә: "Аллаһ Үзеннән бер ни дә теләмәгән кешене газап кылыр", — дигән.

Мөслим риваятендәге хәдис исә бик тә гыйбрәтле. Пәйгамбәребез (с.г.в.) болай дигән:

"Бер кеше, Аллаһы Тәгаләгә тәүбә кылса, түбәндә сөйләнәчәк вакыйгадагы кешедән дә артыграк шатланыр. Сезнең берәрегезне дөясе, утсыз бер җирдә, өстендәге ашый-эчә торган әйберләре белән калдырып китсә, дөянең иясе дөясеннән өметен өзеп барган бер вакытта дөясенә тап булса, һәм шатлыгыннан: "Аллаһым, Син минем колымсың, мин дә Синең Раббың", — дип ялгыш бер нәрсә сөйләсә, Аллаһ колының тәүбәсеннән бу адәмнең шатлыгына караганда да артык сөенер".

Әбү Һөрәйрә (р.г.) риваять иткән бер кудси хәдистә шулай дип әйтелә:

"Газиз вә Җәлил булган Аллаһ шулай дип боера: Мин, колымның Мине уйлап исенә төшергән кебек, колым Мине хәтерләгәндә Мин аның белән бергә буламын. Әгәр ул Мине яшерен зикер итсә, Мин дә аны яшерен зикер итәрмен (искә алырмын). Әгәр ул Мине бер җәмәгать эчендә искә алса, Мин дә аны ул җәмәгатьтән дә хәерлерәк бер җәмәгать эчендә искә алырмын. Колым Миңа бер карыш якынайса, Мин дә аңа бер аршин якынаермын. Колым Миңа бер аршин якынлашса, Мин аңа бер колач якынаермын. Ул Миңа җәяү килсә, Мин аңа йөгереп барырмын."

Авыр вакытында Аллаһыдан ярдәм сораган кеше рәхәт һәм киңлек вакытында да күп дога кылсын. Рәхәт вакытында дога итү кадәр дә Аллаһыга ошаган бер нәрсә юктыр".

Башка бер хәдистә бодай диелгән: "Дога — мөэминнең коралыдыр".

Пәйгамбәребез (с.г.в.), үзенең, бөтен гөнаһлары гафу ителгән хәлдә, тагын да дога итүдән туктамаган, хәтта гөнаһлылардан да күбрәк дога кылган, өммәтенә дә күп дога кылуны васыять иткән.

Бу хәдисләрдән аңлашылганча, Аллаһы Тәгалә гөнаһ эшләгән колының тәүбә итүен бик теләр. Колы тәүбә вә дога кылса, бик шатланыр. Әлеге сөйләгәннәрдән аңлашылганча, колы дога кылганда, Ул колыннан разый һәм канәгать булыр.

Бик мәшәкатьле, бурычлы һәм хаста вакытларыбызда без догаларыбызны тагын да күбрәк кыла­быз. Бу хәлендә мөселман өчен Аллаһыдан башка ялварачак, дога кылачак зат юк. Бөек Яратучыбыз, уңайсыз, авыр вакытларыбызда гына түгел, рәхәт һәм кайгысыз вакытларыбызда да Үзен истә тотуы­бызны, дога вә теләктә булуыбызны тели. Кеше барлык, рәхәт заманнарында Аллаһы Тәгаләне бик күп искә алмый, әмма кайгылы вакытларында исә Аңа йөгерә, Аңа сыена. Шуңа күрә дога чарасыз калган мөселманның иң зур коралыдыр.
Доганың файдасы
Доганың кешегә берәр файдасы бармы? Бу сорауга ике төрле җавап биреп була.

1. Доганың файдасы булмаса, Бөек Раббыбыз аны безгә әмер, Пәйгамбәребез васыять итмәс иде. Әлбәттә, бу җавап инанган инсанны гына канәгатьләндерергә мөмкин.

2. Доганың, чыннан да, файдасы бар. Танылган язучы А. Җарәл "Дога" исемле китабында бу турыда болай ди:

"Дога, үзенең әһәмиятеннән чыгып, рух вә тәнгә тәэсир итә. Доганың тәэсир көчен белү авыр түгел. Доганың әһәмиятен белмичә, аңсыз рәвештә генә укыганда да, ул кешегә уңай тәэсир итә. Ул игелек вә әхлак тойгыларын арттыра. Шунысы исбат ителгән: фикер һәм зиһен үсешләре бер дәрәҗәдә булган кешеләрнең холык һәм әхлак дәрәҗәләре дога кылучыларда дога кылмаучыларга караганда шактый югары була. Доганың тәэсире, аңа күнегеп бетеп, аны еш-еш кабатлап торганда тагын да арта төшә. Акылыбызның тирән бер җирендә бер ут яна дип күз алдына китерик. Бу мизгелдә кеше үзен ачык итеп күргән кебек була. Ул үзенең эгоизмын, хаталарын, горурлыгын күргәндәй хис итә. Бу вакытта ул әхлакый вазифаларын үтәргә әзер була. Фикер һәм зиһенен тагын да югары дәрәҗәгә күтәрергә омтыла. Шулай итеп, бу кешенең кар­шында изгелек, яхшылык хакимиятенең ишекләре ачылыр. Ул акрынлап рухи тынычлыкка ирешер. Рухи һәм гасаби эшчәнлеге тигезләнер. Инсан фәкыйрьлеккә, яла ягуга, кайгы-хәсрәткә сабыр булыр өчен көч табар. Дога үлем-китем, хасталык, газап, якыннарын югалткан вакытларда зур таяныч була. Табиблар да дога кыла башлаган хастаны күреп сөенерләр. Дога тәэсире белән килгән тынычлык дәва кебек бер шифа китерер."

Язучының башка фикерләрен дә китереп үтик.

"Мохтаҗ булган нәрсәне Аллаһыдан сорау дөрес эштер. Ләкин бары тик дөнья мәнфәгатьләре өчен генә тырышу яки үз тырышлыгыбыз белән дә мөмкин булган нәрсәләрне Аллаһыдан сорау мәгънәсезлектер. Кайгылы вакытларда дәвамлы һәм самим күңелдән теләүләр нәтиҗәлерәк булыр."

Дога мөэминнең үзен Аллаһыга якынлаштыру өчен эшләнелгән бер гайрәт, тырышлыктыр. Иҗтиһад иткән кеше, рухын начарлыклардан пакьләп, башка кешеләр хакында яхшы гына уйлар. Шулай итеп, иманын ныгыткан, башка хис һәм тойгыларын да үстергән булыр.

Кеше, җәмгыять эчендә яшәү белән бергә тормышында күп мәртәбәләр ялгызлык тәмен дә татыр. Кайгысын уртаклашыр, хәсрәтләрен һәм сагынуларын сөйләрлек кеше эзләр. Кайбер вакытларда кешенең шундый кайгы-хәсрәтләре югалтула­ры була ки, боларның барысын да сөйләп, күңелен бушатасы килер. Кеше зур кайгы-хәсрәт кичергән вакытында, хис һәм хәлләрен якын кешесенә сөйләгәннән соң, бу эшеннән үкенеп тә куярга мөмкин. Баксаң, дустыма дип кенә сөйләгән серләре кеше теленә дә кергән икән...

Шулай итеп, адәм баласының, меңнәрчә һәм миллионнарча кешеләр арасында үзен бер ялгызы хис итеп, чарасызлык эчендә калуы мөмкин. Ялгыз һәм чарасыз калган кеше нәрсә эшләсен?

Болай чарасыз һәм кайгылы вакытларында рухында көч, йөрәкләрендә батырлык таба алмаган куркак кешеләр бердәнбер чараны аракы эчә торган җирләрдә эзли башлыйлар. Кайгыдан котылабыз дип, хәлләрен тагын да мөшкелләтүләрен сизми дә калалар. Югары хисләргә ия булган акыллы кешеләр исә, беркем дә булмаган тыныч кына бер җирдә, кулларын һәм күңелләрен Бөек Раббыларына ачып, һәм бөтен асылы белән кайгы-хәсрәтләрен Аңа сөйләрләр, һәм Аннан, бары тик Аннан гына ярдәм сорарлар. Бу догалар, ялвару һәм якынлык Аллаһ һәм Аның колы арасында гына калган бер сердер. Ялгыз һәм чарасыз калган кеше кайгыларын Аллаһы Тәгаләгә белдергәннән соң, күңеле бушар, җаны шатланыр, тормыш аңа тагын да аңлашыла төшәр, эчендәге начар фикер һәм уйлары югалыр, ка­раңгылык һәм томан эчендә калган җаны яктырыр, күңеле тынычлык һәм бәхет белән тулыр. Сәхәр вакытында, дога кылып, Аллаһыга ялварганда ерактан ишетелгән азан тавышыннан да гүзәл, җаннарга сөенеч бирә торган моннан тыш тагын башка моң бармы?

Мондый кеше өчен рухи сәламәтлегенең бозылуы турында сүз дә була алмый. Чөнки без дога кылган Бөек Аллаһ: "Мин аңа шаһ тамырыннан да якынрак" ("Каф" сүрәсе, аять 16), — дигән. Яраткан хатыныбыз, балабыз, дус һәм иптәшебез безгә никадәр якын. Ләкин кайбер кешеләр өчен хатыны һәм балалары кайгы вә хәсрәт китергән очраклар да бар. А. Җарәл сүзләре белән әйтсәк, дога ярдәме белән килгән тынычлык, дәва кебек, шифа китерер.

Бик күп кыенлыкларның нигезендә мәгънәви сәбәпләр ята. Мәшәкатьләре һәм хәсрәтләре күп булган кешеләр кайбер авыруларга бик җиңел биреләләр, рухи яктан төшенкелеккә бирелүчән кешеләр кыска гына вакыт эчендә авырып китүчән булалар. Дога матди хасталыкларны китереп чыгаручы мәгънәви сәбәпләрне бетерә. Баласын югалткан ата-ана, кайгыга бирелеп, тиз генә үлеп киткән очраклар да бар. Акылына хуҗа булган мөселман исә балаларның, бары тик Аллаһы Тәгалә тарафын­нан аңа вакытлыча тапшырылган әманәт булуын, әманәтне берзаман Хуҗасының кире алуын, әмма ул баланың, теге дөньяда аларга шәфәгатьче була­чагын белеп, сабыр итәр.

Кайбер операцияләрдән соң, яисә озак авырган хаста кешенең терелүендә мәгънәви көче зур роль уйный дип аңлаталар. Дога кылып, Аллаһыга ялварган авыруның, мәгънәви көче артыр, югала башлаган өмете яңадан җанланыр. Бу Бөек Яратучыбызның Коръән аятьләрен без мөэминнәргә шифа итеп иңдергәнен аңлата түгелме? Төрле кайгы-хәсрәтләрдән гаҗиз булган кеше Аллаһыга дога кылыр. Догасы кабул булган очракта бик күп нәрсәләр эшләргә сүз бирер, яки шулар турында уйланыр. Догасы кабул булып, бу вәгъдәләрне җиренә җиткергәннән соң, үзе кебек начар хәлгә төшкәннәргә: "Мин бу хәлләрне аңлыйм", — дип, ярдәм кулын сузар.

Дога кылган вакытта кеше эшләгән начарлыкларын исенә төшерер һәм, гафу сорап, Аллаһыга ялварыр. Моның кебек гамәлләрне башка эшләмәскә кирәклеген аңлар, мондый эшләрне кабатламаска сүз бирер. Дога кешеләрне бер иш бәла һәм афәтләрдән коткарыр. Дога кылган кеше Аллаһыга ялвара-ялвара Аның яраткан бер колына әверелер. Аңа сөекле кол булудан да югарырак дәрәҗә табылмас. Аллаһы Тәгаләнең фәрештәләре, фәлән колым самими рәвештә күз яше түгә дип, бу кешенең исемен авызга алуы — ул кеше өчен дөньядагы дәрәҗәләрнең иң өстене.

Дога кылган кеше түбәнчелекле булыр, чөнки дога кылган барлыгы Бөеклек һәм Олуглык иясе булган — Аллаһыдыр, Аллаһыга карата дәвамлы рәвештә үзенең көчсезлеген, фәкыйрьлеген, гадилеген телгә алып торган кеше башка кешеләргә карата да түбәнчелекле булыр. Шулай итеп, дога аны югары әхлак дәрәҗәсенә күтәрер.

Дога кылучы кешенең фәкыйрьләргә сәдака бирүе һәм шуңа охшаган хәерле эшләр эшләве — кылган догаларының кабул булуына сәбәп була. Дога кешене изге эшләргә этәрә, ягъни дога аны кылучыга да һәм башка кешеләргә дә файда китерә.

Кайгылы һәм авыр вакытларда дога кылу һәркем өчен тиешле эштер. Тормышында авыр вакытлар булганда да дога кылмаган кешеләр бар. Чын кеше бай, күңеле шат һәм эше яхшы барганда да Аллаһыны хәтерләп дога кыла. Шундый рәхәт вакытларында дога кылган, ялварып күз яше түккән, таң вакыт­ларында кошлар белән бергә Аллаһыны зикер һәм тәсбих иткән кешеләргә Аллаһы Тәгалә кайгылы һәм авыр минутларында ярдәм кулын сузар. Кайчак шундый хәлләр дә була. Юл казасына эләгеп, тимер тавы хәленә килгән автомобиль яки автобус эченнән борыны да канамаган кешеләр чыга. Шул вакыт, "Үтермәгән Аллаһ — үтермәс" дигән мәкаль искә төшә. Чөнки тимер тавы эченнән җанлы инсанның исән чыгуы мөмкин түгел. Мондый казалардан исән-имин калуга кайбер хәерле эшләрнең, самими догаларның сәбәпче булуын кем инкарь итә алыр? Шатлыклы вакытларда эшләнгән изгелекләр һәм кылган догалар кешегә авыр минутларында җиңеллек китерер.

Дога кылган кеше шайтанга хас булган фикерләрдән ераклашыр һәм аның тирә-ягына фәрештәләр җыелыр. Нәтиҗәдә фәрештәләр дә аның өчен дога кыла башлар. Шулай итеп, дога колның рәхмәт вә бәрәкәт эчендә яшәвенә сәбәп булыр. Дога адәм баласын кеше булырга өйрәтер. Эшләре яхшы барганда Аллаһыны исенә төшермәгән, әйтерсең лә башка бер дөньяда яшәгән кебек үзләрен хис иткән кешеләр, эшләренең рәте киткәч, Аллаһыны хәтерләп, үзләренең никадәр көчсез икәнлекләрен исләренә төшерерләр. Бөек Аллаһ та кешегә догаларына күрә бәя бирәчәген әйтә: "Әй, Мөхәммәд, әйт, догагыз булмаса, Раббың сезгә ни өчен бәя бирсен?" ("Форкан" сүрәсе, аять 77.)

Дога һәм гыйбадәт кешене башка җанлы барлыклардан аерган иң зур үзенчәлектер. Ахирәттә бәхетле бер хәяттә яшәү бары тик бу дөньяда кылынган гыйбадәт һәм догалар белән генә мөмкин булачак. Аллаһының ризасы Аңа чын йөрәктән кылынган догалар белән генә ирешелер. Аның ризасын табудан соң мал-мөлкәтнең һәм бу дөньяның тагын нинди әһәмияте калсын. Дога ризыкның киңәюенә, саулыкның артуына, гомернең бәрәкәтле булуына сәбәпче булыр.

Дога колны Аллаһының газабыннан имин итәр һәм ераклашуына сәбәп булыр. Бер кудси хәдистә "Миңа дога кылмаганга газап кылырмын", — дип әйтелә. Моны түбәндәгечә дә аңларга мөмкин: Аллаһының рәхмәте вә бәрәкәте дога кылган кешегә якын булыр.

Дога кылу кайбер бәла-казаларны булдырмый калыр. Бохари риваятендәге бер хәдистә: "Ата-анага изгелек эшләү гомерне озайтыр, ялган — ризык­ны киметер. Дога исә бәла-казаларны булдырмый калыр", — дип әйтелә.

Дога кабул булса да, булмаса да савап китерер. Доганың кабул булуының берничә шарты һәм хикмәтләре бар. Ләкин без үзебезгә билгеле булган шартларны җиренә җиткереп үтәдек дип уйласак, без белмәгән шартлар һәм хикмәтләр аркасында догабыз кабул булмаска да мөмкин. Ләкин Пәйгамбәребез (с.г.в.) бер хәдисендә: "Кол дога кылыр, әгәр догасы кабул булмаса, аның урынына бер савап язылыр", — дигән.

Бер спортчы, кайбер хәрәкәтләрне дөрес эшләү өчен көннәр буе күнегүләр ясаган кебек, дога кылучы кеше дә бу эшкә җанын, хәтта, җанын гына түгел, бөтен тәнен дә хәзерләргә тиеш. Дога кылучы кешенең ураза тотуы җисми һәм рухи хәзерлеккә мисал булып тора.

1. Тәүбә, истигъфар һәм дога кылучы кеше дога кылачак кичәнең көндезен, мөмкинлекләреннән чыгып, фәкыйрьләрне, ятимнәрне сәдака биреп сөендерергә, күңелләрен күрергә тиеш. Ире төрмәдә яки хәрби хезмәттә булган хатын-кызларның кай­гыларын уртаклашырга, аларга ярдәм итәргә тиеш. Алда сөйләп үтелгәнчә, дога кылудан элек берничә көн ураза тоту да саваплы.

2. Тәһарәт алып, 2 рәкәгать яки аннан да күбрәк намаз кылудан соң гына дога кылырга кирәк.

3. Дога кылганда кулларны өскә таба күтәрергә, ләкин күзләрне туры текәмәскә кирәк. Мөслим риваять иткән бер хәдистә Пәйгамбәребез (с.г.в.) болай дигән: "Бер төркем кешеләр намаз укыганда күзләрен күккә текәүдән ваз кичсеннәр, әгәр ваз кичмәсәләр, күзләре сукыраер."

4. Дога кылганда кыйбла тарафына карарга кирәк. Чөнки дога гыйбадәттер һәм гыйбадәт вакы­тында бәндә кыйблага юнәлергә тиеш.

5. Доганы тавышны бик көчәйтмичә генә кылалар. Тавыш бик әкрен дә, бик каты да булмасын. "Раббыгызга яшерен һәм ялвару хәлендә дога кылыгыз, ялварыгыз" дигән аять ("Әгьраф" сүрәсе, аять 55.) дога кылганда тавышыбызның нинди булырга тиеш­леген аңлата; Пәйгамбәребез (с.г.в.) исә: "Әй, инсаннар! Дога иткән Аллаһ саңгырау да, телсез дә түгел. Белегез, Ул сезнең белән атланган хайваннарыгызның муены арасындадыр (сезгә шул кадәр якындыр", — дигән. Коръәни Кәримдә исә "Без Аңа шаһ тамырыннан да якынрак" ("Каф" сүрәсе, аять 16.), диелгән. Монда Пәйгамбәребез (с.г.в.) бу аятьне искә төшереп, Аллаһының кешегә якынлыгын белдерү өчен, "Ул сезнең белән атланган хайваннарыгызның муены арасындадыр" диюе доганы түбән тавыш белән кылуның, кирәклегенә ишарә өчен әйткән булса кирәк. Моннан аңлашылганча, дога кылган кеше тавышын ишетерлек кадәр генә күтәрергә тиеш.

6. Дога шигырь кебек үлчәүле булмаска тиеш. Ул күңелдән ничек килсә, шулай кылырга тиешбез. Дога рифма кебек үлчәүле рәвештә булганда, дога кылучы кеше үлчәү, рифма һәм башка сыйфатлар турында уйлап, мөмкин кадәр доганың әдәби шәкелдә булуына игътибар итеп, мәгънә һәм сами­мияте, гашыйк һәм мәхәббәте югалачак, аның уен "нинди матур дога кыла" дип әйтсеннәр дигән фикер биләячәк. Мондый дога рия һәм кыланып башкарган нотыкка охшап калачак.

Бу рәвешле кылынган догалар бәлки дини тойгылар һәм хисләрнең артуына тәэсир итә алыр. Кайбер вакыт догалар күңелләргә борчылу һәм мәхәббәт хисләре салырга мөмкин. Тик Пәйгамбәребез (с.г.в.) мондый догаларны хупламаган, һәм: "Дога иткәндә рифмалылыктан качыгыз", — дигән.

7. Дога озын булмаска тиеш. Кайбер кешеләр дога кылганда, тәфсилләп, Аллаһыдан ничек, кайчан һәм кайда, нинди нәрсәләр бирүен бөтен нечкәлекләре белән сорыйлар. Пәйгамбәр (с.г.в) мондый догаларны да яратмаган. Бервакыт Габдуллаһ бине Мугаффәл радыяллаһү ганһүнең улы:

"Аллаһым! Синнән җәннәтнең уң тарафындагы ак сарайны телим" дигән дога кылган. Моны ишеткән әтисе: "Улым, алай дога кылма, Аллаһтан җәннәт телә, сине җәһәннәм газабыннан коткаруы өчен ялвар. Мин Аллаһ илчесенең "Догада азгынлык кылучы бер кавем киләчәк"' диюен ишеттем", — дигән.

8. Доганың, кабул булачагына чын күңелдән ышанырга кирәк. Дога кылган кеше Яратучысыннан тели торган нәрсәсен ачык итеп сорарга тиеш. Бу турыда Пәйгамбәребез (с.г.в.) түбәндәгеләрне әйткән:

Сездән берегез дога кылганда, "Аллаһым! Теләсәң мине гафу ит, теләсәң миңа мәрхәмәт ит", димәсен. Теләгәнен, ачык итеп, аңлаешлы тел белән сорасын. Чөнки Аллаһыны мәҗбүр итә торган һичбер көч юктыр."

Дога кешенең бөтен барлыгы белән гыйбадәттә югалган мәледер. Шартлы теләкләр дога вакытын­дагы үзбарлыкның югалуына юл ачкан кебек, самимилекнең югалуына да сәбәп була ала. Шуның өчен доганы ачык тел белән кылырга кирәк.

9. Догада өмет һәм курку хөкем сөрергә тиеш. Коръәни Кәримдә "Аллаһының рәхмәтеннән азгын­нардан башка кем өметен өзә алыр?" ("Хиҗер" сүрәсе, аять 56.) һәм "Әй, Мөхәммәд, Минем исемемнән сөйлә ки, әй үзләренә начарлык кылып, чамадан тыш арттырып җибәргән колларым! Аллаһының рәхмәтеннән өметегезне өзмәгез, һичшиксез, Аллаһ гөнаһларның барчасын кичерер, чөнки Ул Гафу итүчедер, Мәрхәмәтледер, Рәхимледер" ("Зөмәр" сүрәсе, аять 53.) дигән сүзләрдән аңлашылганча, доганың кабул булуына өмет итмәү изге китабыбызның бу әмеренә каршы килү булыр иде. Беренче аятьтә исә, бу хакта тагын да көчлерәк әйтелә: "Азмаган (адашмаган) кеше Аллаһның рәхмәтеннән өметен өзмәс". Бу аятьләр дога кылган кешенең догасы һичшиксез кабул булачагына өмет итәргә куша.

Коръән Кәримдә еш кына "Аллаһыдан куркыгыз" дип әмер ителә. Дога кылганда мөэмин мөселман Аллаһы Тәгалә белән бер үзе генә кала. Мондый вакытта күңелне курку биләп алмау мөмкин түгел. Дога вакытында күңелен курку алмаган кеше әлегә йөрәген һәм җанын дога кылуга хәзерләмәгән була. Алда без кайбер пәйгамбәрләрнең догаларын­нан үрнәкләр китереп узарбыз. Догалары кабул булган ул бөек шәхесләрнең догалары кулларын Аллаһыга күтәрер күтәрмәс борын ук кабул булган дип уйлау дөрес булмас иде. Җәннәттән чыгарылган хәзрәти Адәмнең (г.с.) ничә ел буе ялварып күз яше түгүе дә безгә билгеле түгел. Авыру хәлендә яткан Әюбнең (г.с.), балык карынында үлем белән тартышкан Юнысның (г.с.) курку һәм өметләре турында да хәбәребез юк. Пәйгамбәрләрнең соңгысы, яратылганнарның иң өстене Мөхәммәднең (с.г.в.) сөекле хатыны Гайшә анабызга бер яла ягылган иде. Сөекле Пәйгамбәребезнең шиге аның җанын талаган. Аның кайгысы, аның газабы бары­сыннан артык булган. Җир йөзендә Пәйгамбәребез хатынының мондый ямьсез эш кылуыннан да начар бер нәрсә була алырмы? Инде мондый вакытта Гайшә анабыз һәм Пәйгамбәребез (с.г.в.) хәзрәтләренең догалары турында уйлап карагыз. Ул бөек инсан 38 көн, әйе, төп-төгәл 38 көн кайгы вә хәсрәт эчендә яшәгән. Ниһаять Аллаһы Тәгалә Гайшәнең (р.г.) гөнаһсыз, пакь булуы турында хәбәр биргән.

Пәйгамбәрләрнең тормышларыннан алынган бу мисалларны башка үрнәкләр белән дә баетырга мөмкин булыр иде. Пәйгамбәрләрнең дә догаларын курку һәм өмет эчендә кылуларын белү доганың мөһимлеге, курку вә өметнең әһәмияте турында сөйли. Аллаһы Тәгалә болай боерган: "Алар (пәйгамбәрләр) хәер (яхшы) эшләр белән чабалар, курку вә өмет итеп безгә ялваралар иде. Безгә карата чын күңелдән хөрмәт күрсәтәләр иде" (Әнбия, 90). Пәйгамбәрләрнең дә курку вә өмет эчендә дога кылулары без — кешеләргә дә доганы курку вә өмет эчендә кылырга кирәклеген аңлата.

Көндәлек тормышыбызда да, дога вакытында да, сәбәпсез курку бер нәрсә дә бирми. Сәбәпсез өметнең дә мәгънәсе юк. Без дусларыбыздан да нәрсә булса да өмет итәбез. Әмма өмет эчендә булганда без бернинди дә курку сизмибез. Ләкин Аллаһы Тәгаләдән өмет иткәндә, Аның рәхмәте һәм бәрәкәте белән булганда бу өмет курку катыш була.

10. Доганы изге вә яхшы эшләр өчен генә кылырга тиешбез. Мөселманнар дус, кардәш һәм танышларга карата начар ният белән дога кылмаска тиешләр. Хәтта дошманнар өчен дә бәддога кылуның ислам әхлагы белән бернинди бәйләнеше юк. Пәйгамбәребез (с.г.в.) үзенә карата төрле усаллыклар эшләгән кешеләргә дә начар дога кылмаган. "Аллаһым! Аларга һидаять бир", дип дога кылган. Ачуланган вакытта кайбер хатын-кызларның үз бала­ларына "Күзең чыксын", "Үлеп киткерең!" кебек сүзләр белән бәддога кылулары бик начар гадәт.

11. Дога кылучы кеше, идарә кешесе яки эш бирүче булса, кул астындагыларга җәбер-золым итмәскә, аларга карата хаксызлык кылмаска тиеш. Аллаһы Тәгалә залимнең түгел, киресенчә, мәзлумның яки бер золым күрүченең догасын кабул итәр.

12. Доганың кабул булуы өчен дога кылган кешенең хәләл кәсеп иясе булуы шарт. Мөгаен, шуңа күрә: "Дога — ихтыяҗның ачкычыдыр. Бу ачкычның тешләре исә хәләл хезмәт белән табылган бер кабырлык аштыр", — диелгән.

Бүгенге көндә бик күп мөселман мөселманнарның газиз, кадерле булулары өчен дога кылалар. Шуның белән бергә ислам илләрендә фәкыйрьлек, бичаралык һәм артталык хөкем сөрә. Кызганычка каршы, бүген мөселманнар арасында хәләл мал казану теләге көннән-көн азая бара.

Шуны истә тотарга кирәк, гыйбадәтләрнең дә бер максаты була. Ул — мөселманны яхшы холыклы, әхлаклы бер инсан хәленә китерү. Бер кеше намаз да кылса, харам ризык та ашаса, шуны гаиләсенә дә ашатса, аның намазында кимчелек бар дигән сүз. Бер мөселман намаз да кылса, шул ук вакытта башкаларга золымлык та күрсәтсә, кул астында эшләгәннәрнең хакларын бирмәсә, аларның кешечә яшәүләре өчен мөмкинлек булуга карамастан, бу мөмкинчелекне аларга бирмәсә, аның намазы бары тик тыштан гына була.

Мөселман никадәр дога кылса да, никадәр намаз укыса да, харам ризык ашаган вакытында догасы вә гыйбадәте кабул булмас. Моннан элек Аллаһыдан гөнаһларын гафу әйләвен, дөньяви тор­мышка бәйле тиешле теләкләрен сораячак кеше дога кылачак кичәнең көндезләрен фәкыйрьләргә сәдакалар бирергә, ярлы һәм мохтаҗларны сөендерергә тиеш.

Мондый кеше үзе сөендергән кешеләрнең дә хәер-догасын алачак һәм аның хакында кылынган догалар Аллаһы Тәгаләгә ирешәчәк.

Мөслим риваять иткән бер хәдистә Пәйгамбәребез (с.г.в.) шулай дигән:

"Һәркем янында булмаган дин кардәше өчен дога кылса, үзенә вәкил буларак җибәрелгән фәрештә: "Ул доганың бер өлеше синең өчен булсын", — дип әйтер.

Бу мәсьәләгә мөнәсәбәте булган Әбү Даудның "Сөнән" исемле хәдис китабында болай диелгән:

"Иң тиз кабул була торган догалар — бер кешенең башка берсе хакында кылган догасыдыр".

Инсанның башка берсе хакында хәер-догада булуы өчен ул кешенең, һичшиксез, яхшы гамәлдә булуы, ягъни яхшы эшләр эшләве кирәк. Бу гамәлләр ике төрле була:

а) бер кеше икенчесенә турыдан-туры ярдәм итәр, ихтыяҗын канәгатьләндерер; шуның белән үзенә хәер-дога кылынуына сәбәп булыр;

б) яки кеше дин, ил һәм милләт файдасына яхшы эш эшләр, бер вакыф корыр, китап язар, эшләгән хәерле эшләре өчен хәерле догада булыр. Моңа мәчет төзү, чишмә төзәтү, мәктәп ачу һ.б. эшләрне дә кертергә мөмкин.

Ничек һәм нинди юллар белән булса да мөселманнар үзләре хакында башкаларның хәер-догаларын ала торган яхшы эшләр, файдалы гамәлләр кылырга тиешләр. "Әли Гыймран" сүрәсенең 114 нче аяте бу караштан зур мәгънәгә ия. "Алар Аллаһыга вә Ахирәт көненә инанырлар. Яхшылыкка өндәрләр, начарлыклардан тыярлар вә хәерле эшләр эшләргә ашыгырлар. Инде алар салих, диндар кемсәләрдер".

Ислам дине күзлегеннән караганда, хәерле эш эшли алмаган кеше юк. Түбәндә китерелгән хәдис тә шуны аңлата:

"Сездән нинди дә булса начар бер эш күргән кеше, аны үз кулы белән төзәтсен. Әгәр кулы белән төзәтергә көче җитмәсә, теле белән, аңа да көче җитмәгән кеше кальбе белән эшләгән эшләре өчен аңа нәфрәт итсен, төзәлүе өчен дога кылсын. Монысы — иманның иң зәгыйфедер".

Мөселманга хәерле эшләр эшләргә бик күп мөмкинлекләр бар. Боларның һәркайсы саваплы булачак.

Форсаттан файдаланып, тагын бер мәсьәләгә тукталып үтик. Пәйгамбәребез (с.г.в.) мөселманнарны дога кылырга дәртләндергәндә, дога­дан элек үтәлергә тиешле булган эшләр турында да аңлаткан. Нинди дә булса бер начар эшне төзәтү бары тик күңел белән генә эшләнсә, бу — иманның иң зәгыйфедер. Шул рәвешчә, ул мөселманнарга никадәр зур һәм авыр җаваплылык төшүенә басым ясаган.

Бүгенге көндә начар эшне кулыбыз белән төзәтү мөмкинчелеге дә булмаска мөмкин. Ләкин аны телебез белән төзәтү мөмкинчелекләре һәрвакытта да бар. Газетада басылган бер мәкаләдә фикерләрнең дөрес яки ялгыш булуын авторның үзенә белгертү, радио, телевидение программаларына хатлар язып, төрле фикерләр әйтү һ.б. әйтелгәннәргә үрнәк була ала. Мондый эшләрне башкармыйча, утырган җирдән генә кылган догаларны Аллаһы Тәгаләдән кабул итүен көтү дөрес булмас иде.

13. Дога саф күңел белән кылынырга тиеш. Санап узган шартларга өстәп, дога кылганда күңел пакьлегенең иң төп шарт булуын әйтергә кирәк. Күңел пакь булмаса, дога Кәгъбәдә кылынса да, Мәсҗид Нәбәвидә (Мәдинәдә Пәйгамбәребезнең мәчете) кылынса да, файдалы булмас. Гыйбадәт башында килгән шартларның берсе — күңел пакьлеген саклау. Бер хәдистә: "Тәндә бер ит кисәге бар, әгәр ул пакь булса, бөтен тән пакьтер. Ул — йөрәктер, кешенең күңеледер", — диелгән. Әгәр Кәгъбәдә кылынган бөтен догалар кабул булса, мөшрикләрнең дә догалары кабул булыр иде. Чөнки алар да үз диннәре һәм гадәтләре буенча һәрвакыт анда гыйбадәт вә дога кыла торган булганнар.

14. Доганың, кабул булуында ашыкмау шарт. Дога кыла торган кеше бер вакыт дога кылганнан соң: "Догаларым кабул булмый, мин инде дога кылудан ваз кичтем, бүтән дога кылмыйм" кебек сүзләр белән дога кылудан тиз генә читләшмәскә тиеш. Доганың шунда ук кабул булуын көтү бик ялгыш фикер. Аллаһы Тәгаләнең догаларны кайчан кабул итәчәге беленмәс. Дога кылу безнең вазифа­быз, кабул итү-итмәү Аның кулында. Догабыз кабул булмаса да кылган догаларыбыздан савап казаныр­быз. Югарыда сөйләгәннәребезгә бәйләнешле түбәндәге хәдискә игътибар итегез.

"Аллаһы Тәгалә сөйгән колының үзенә дога кылуын күрүгә: "Әй, Җәбраил, бу колымның теләгән хаҗәтен җиренә җиткерүне соңлат, чөнки Мин аның тавышын ишетергә телим", сөймәгән бер колының дога кылуын күрүгә: "Әй, Җәбраил, бу колымның теләгәнен җиренә җиткер, чөнки мин аның тавышын тыңлаудан хушланмыйм", — дип боерган.

Дога кылып, догасының шул вакытта ук кабул ителүен белү инсанга бәхет бирәме, әллә аны тирән уйга саламы? Догасы шунда ук кабул булган кеше дога кылуны дәвам итәргә тиеш, чөнки догасының нинди сәбәп белән кабул булуы турында аның кулында бернинди дә дәлил юк. Хәтта Аллаһы Тәгалә каршында сөелмәгән бер кол булып та, догасы кабул булса, бу сөенечтән бигрәк кайгы булырга мөмкин.

Догасы кабул булмаган кеше, догасының нинди сәбәпләр аркасында кабул булмаганы турында уйланырга тиеш. Үзен, уңай халәткә китереп, догалары кабул булган инсан кебек тотарга тырышырга тиеш. Бу ике халәттә дә дога кылуны дәвам итәргә кирәк.

Бер хәдистә Пәйгамбәребез (с.г.в.) "Ашыгып, дога кылдым, кабул булмады, димәсәгез, догаларыгыз кабул булыр", — дигән. Башка бер хәдистә исә ашыгу: "Догам кабул булмады" дип, доганы ташлау белән бер дәрәҗәдә бәяләнә.

15. Дога. Тел беләнме, кальб беләнме?

Монда ачыкланырга тиеш булган тагын бер мәсьәлә бар. Доганы тел беләнме, кальб беләнме яки шыпырт кына кылу дөресме? Кайбер галимнәрнең фикеренчә, доганы һәрвакыт тел белән генә кылу шарт түгел. Кайбер вакытларда дога эчтән генә кылыныр. Югарыда сөйләгәннәребезгә өстәп, Кушәйри Рисәләсеннән түбәндәге юлларны китереп үтик.

"Төрле вакытлар була. Кайбер вакытта яки халәттә дога тын гына торудан өстендер. Әдәп буенча да бу шулай. Кайбер вакытларда тын гына тору догадан да хәерлерәк. Бу да әдәптер. Бу хәлләр вакытка һәм халәткә карап беленер һәм хәл ителер. Чөнки вакыт һәм халәткә хас булган хәлләр шушы вакыт эчендә мәйданга чыгар. Бәндә, дога кылырга дип, кирәк мизгелдә күңеленнән бер боерык алса, дога кылу хәерлерәк булыр. Тын гына тору кирәк булганда, шуңа бәйле әмер алса, тын гына тору хәерлерәк булыр."

Аңлашылганча, дога кылу беренче караштагы кебек гади һәм җиңел эш түгел. Кайчан дога кылырга, кайчан тыныч кына торырга кирәклеген, бәлкем, әйтеп үткәнебезчә, бары тик пакь йөрәккә ия булу белән генә аңларга мөмкин булыр. Андый йөрәккә ия булу да җиңел түгел. Бәлкем, аның өчен гомер буе тәнне һәм җанны тәрбия итәргә кирәктер. Бәлкем, аның өчен болар гына да җитмәс, әмма мәңгелек тормыш өчен моны эшләүдән башка чара юк.