Лекция: 30 сағат Практикалық (семинар): 15 сағат СӨЖ: 45 сағат обсөЖ: 45сағат Барлық сағат саны: 135 сағат

1. Гуманистік бағыт.

2. Кәсіби білім.

Әдебиеттер

Негізгі:

1. 
   Педагогикалық шеберлік негіздері / И.А.Зязюнаның түзетуінде – М., 1989
   
2. 
   Занина Л.В., Меншикова Н.П. Педагогикалық шеберлік негіздері – Ростов на Дону, 2003.
   
3. 
   Кукушкин В.С. Педагогикалық қызметке кіріспе – Ростов на Дону, 2002.
   

1. 
   Абдуллина О.А. Жоғарғы педагогикалық білім беру саласындағы мұғалімді жалпы педагогикалық дайындау.
   
2. 
   Педагогикалық мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондареваның түзетуімен – Ростов на дону, 1995.
   
3. 
   Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті – 1990.
   
4. 
   Елканов С.Б. Болашақ мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу негіздері – М., 1989.
   
5. 
   Кан-Калик В.А., Никандаров Н.Д., Педагогикалық шығармашылық – М., 1990.
   
6. 
   Коджаспирова Г.М. ПЕдагогтің кәсіби білімін көтеру мәдениеті – М., 1994.
   

Педагогикалық шеберлік компоненттері: гуманистік бағыт, кәсіби білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника.

Мұғалімнің ерекше кәсіптік және қоғамдық қызметі өз тәрбиеленушілерінің, ата-аналарының, бүкіл жұртшылықтың тарапынан мұғалімнің жеке басына, оның моралдік бейнесіне орасан зор талаптар жүктейді. Ең бірінші білікті мұғалімге қойылатын талап – педагогикалық қабілеттіліктің болуы.

Шығармашылық ізденіс еңбектің, мамандықтың барлық саласына да өте қажет, ал мұғалім үшін ол ұстаздық дарындылыққа жетудің жолы, педагогикалық еңбекте шешуші орын алады. Мұғалімде педагогикалық бейімділіктің болуы – оның еңбектегі нәтижесінің кепілі. Педагогикалық қабілет пен мінез-құлық қасиеттері мектептегі кезден-ақ біртіндеп көріне бастайды да педагогикалық институттарда әрі қарай дамып, жетіледі.

Демек, идеалдық жағдайда педагогикалық қызмет пен мамандыққа бейімділік аңғартқан, дарынды, қабілетті адамдар айналысуы қажет.

Педагогикалық қабілеттілік (талант, мамандықты сүю, нышан) педагогикалық мамандықты ойдағыдай меңгерудің шарты болып табылады, бірақ шешуші кәсібі деп қарастыруға болмайды. Қаншама адам айқын нышанды аңғартып, мұғалімдік мамандыққа үміткер болғанмен, шын мәнінде, педагог болып шыға алмайды, керісінше, алғашында жеткіліксіз қабілеттілік аңғартқан ұстаздар кейіннен педагогикалық шеберліктің шыңына жеткені қанша? Сондықтан да педагогтің қажетті кәсіби сапаларына еңбек сүйгіштігін, тәртіптілігін, жауапкершілігін, мақсат қоя білу іскерлігін, жетістікке жету жолын таңдай білу, ұйымдастырушылықты, табандылықты, өзіне кәсіби деңгейін арттыруды және т.б. жатқызуға болады.

Мұғалімнің кәсіптік - педагогикалық даярлау проблемасын зерттеуге арналған еңбектерде (Ф.Н.Гонобалин, Т.А.Воробьева, Н.В.Кузьмина, В.А.сластенин, Р.И.Хмелюк, Н.Д.Хмель, А.И.Шербаков және т.б.) кез келген адамның мұғалім бола алмайтындығы дәлелденген. Мұғалімдік мамандықтың соншама көптігіне қарамастан, оны меңгеру үшін қабілеттіліктер мен тұлғалық сапалардың ерекше қатаң құрылымы, белгілі әлеуметтік – психологиялық бейімділік қажет.

Психологтар профессиограмманы негіздеуде педагогикалық қабілеттіліктердің түрін анықтауға көңіл бөледі.

Мәселен, В.А.Крутецкий дидактикалық, академиялық, коммуникативтік, ұйымдастырушылық, қабілеттіліктерді қарастырды. А.И.Шербаков негізгі педагогикалық қабілеттіліктерге дидактикалық, конструктивтік, перцептивтік, экспрессивтік, коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттіліктерді жатқызды.

Осы кездегі мамандықытардың ішінде ең көп және жан-жақты зерттелгені деп педагог мамандығын айтуға болады. Педагогтің жалпы кәсіптік іс-әрекеті мен қабілеттілігі, мамандығы жөніндегі икемділіктері мен дағдылары басқа мамандықтар үшін де пайдалы екендігі байқалады.

Педагогикалық қабілеттіліктер - шәкірттерді оқыту мен тәрбиелеуде мұғалімнің жоғары нәтижелерге жетудің шарты болып табылатын жеке тұлғаның белгілі психологиялық ерекшеліктері.

Педагогикалық қабілеттіліктерде жеке тұлғаның коммцникативтік қасиеттері жетекші рөл атқарады, ең алдымен, қабылдау саласына қатысты перцептивтік (олардың ішінде - бақылағыштығы) қабілеттілік. Олар мұғалімге шәкірттің психологиясын, жан-дүниесін, оның психикалық жағдайын нақты жағжағдайда соған сәйкес қабылдауға, сынып ұжымының жағдайын дұрыс бағалауға мүмкіншілік жасайды.

Мұғалімнің коммуникативтік қасиеттерінің құрамды бөлігі эмпатияға даярлығы, демек, шәкірттердің психикалық жағдайын түсінуге ұмтылуы деп білеміз. Осының қажетті шарты – балаға жүрек жылуы. Ең соңында, мұғалімнің коммуникативтік қасиетінің үшінші бөлігі әлеуметтік өзара әрекеттегі жоғары дамыған қажеттілік деп есептеледі, ол білім беруге ұмтылуды балалармен қарым-қатынасты, балалар ұжымының өмірі мен қызметін дұрыс ұйымдастыру қажеттілгінен аңғарылады.

Педагогикалық қабілеттіліктердің құрылымына кіретін жеке тұлғаның кейбір қосымша қасиеттері мен ерекшеліктерін атауға болады. Бұл ең алдымен ақылдың белгілі сапалары: өткірлігі, сыншылдығы, бірізділігі және т.б. Мұғалімнің сөйлеу тілінің мәні орасан зор: шешендік қабілеттілігінің байқалуы, тілінің лексикалық байлығы және т.б. Мұғалімнің бойында артистік сапалардың болуы (бейнелі қиялдау, фантазияға бейімділігі) осы сапалардың бәрі педагогикалық қызметте жетістіктерге жетуде белгілі рөл атқарады.

Педагогикалық қабілеттер – тиімді педагогикалық қызметтің шарты ғана емес, сонымен қатар көп жағдайда мұғалімнің жемісті жұмысының нәтижесі. Педагогикалық қабілеттіліктер мұғалімнің психологиялық қасиеттерінің, қатынастарының және әрекеттерінің жалпы құрылымында байқалады, қалыптасады және дамиды.

Тәжірибе және арнаулы зерттеулер көрсеткендей, мұғалімнің өзінің педагогикалық қабілеттіліктерін мақсатты қалыптастыруы және дамытуы толықтай шындық болып табылады.

Жеке тұлғаның перцептивтік қасиетінің негізгі элементі – бақылағыштық педагогикалық тәжірибені меңгеру үрдісінде, сонымен қатар педагогтің арнаулы күш-жігерінің нәтижесінде дамиды және жетіледі.

Белгілі психологтар мен педагогтар Ф.Н.Гоноболин, Н.В.Кузьмина, Н.Д.Левитов, И.В.Страхов, В.А.Сластенин сонымен қатар басқа да психолог, педагог ғалымдардың зерттеулері педагогикалық қабілеттіліктердің құрылымын қарастыруға мүмкіншілік берді. Бұл зерттеулердің мәліметтерін басшылыққа ала отырып, педагогикалық қабілеттіліктердің құрылымында ерекше орын алатын бірнеше түрлеріне немесе компоненттеріне тоқталамыз (негізіне Н.Ф.Гоноболин ұсынған үлгі алынды).

1. 
   шешуге оны жұмылдыру және жігерлендіру, екіншіден, өзінің жекеменшік жұмысын дұрыс ұйымдастыра білу қабілеттілігі. Өзінің ұйымдастыру жұмысын дұрыс жоспарлау іскерлігін және оны өзі Дидактикалық қабілеттіліктер – шәкірттерге оқу материалын түсінікті түрде жеткізе білу, пәнге қызығушылығын арттыру, оқушылардың өз бетімен белсенді ойын дамыту қабілеттілігі. Дидактикалық қабілеттіліктің негізіне шәкірттердің дара психологиялық ерекшелігін ескере отырып, жаңа материалды тиімді әдістерді және тәсілдерді пайдаланып түсіндіру.
   
2. 
   Академиялық қабілеттіліктер – белгілі ғылым саласына қабілеттіліктер (математикаға, физикаға, биологияға, әдебиетке және т.б.). Қабілетті мұғалім оқу материалын оқу курсының көлемінде ғана біліп қоймайды, одан кең және терең біледі, әр уақытта да өз ғылымы саласындағы жаңалықтарды біліп отырады. Мұғалім өте жоғары мәдениетті, эрудициясы жан-жақты болу керек.
   
3. 
   Перцептивтік қабілеттіліктер – шәкірттердің ішкі жан дүниесіне бойлай білетін, шәкірттерді нәзік түсіне білумен байланысты психологиялық байқағыштық қабілетті мұғалім, тәрбиеші елеусіз белгілері бойынша сыртқы белгілерге шәкірттердің ішкі жағдайындағы сәл ғана өзгерістерді аңғарып отырады.
   
4. 
   Тілдік қабілеттіліктер - өз ойын және сезімін тілдің мимика және пантомимиканың көмегімен ашық та және анық білдіре білу қабілеттілігі. Бұл мұғалімдік мамандықтарына ең негізгі қабілеттіліктерінің бірі, себебі ақпаратты мұғалімнен шәкірке жеткізу негізінен екінші сигнал жүйесі арқылы, сөздік сипатта іске асады.
   

5. 
   Ұйымдастырушылық қабілеттіліктер – бұл, біріншіден, оқушылар ұжымын ұйымдастыра білу қабілеттіліг, негізгі міндеттерді бақылауын қажет етеді.
   
6. 
   Бедел қабілеттіліктері – балалармен қарым-қатынас жасау, шәкірттерге дұрыс қатынас жасауды таба білу ептілігі, олармен, педагогикалық тұрғыдан қажетті өзара қарым-қатынасты орнату, педагогикалық тәлімнің болу қабілеттілігі. Бедел (авторитарлық) қабілеттіліктер мұғалімнің еріктік сапаларына байланысты (тез тоқтамға келу, ұстамдылық, табандылық, талап қоя білу және т.б.), сонымен қатар, шәкірттерді оқыту мен тәрбиелеу үшін жауапкершілік сезімі, мұғалімнің сенімділігіне байланысты.
   
7. 
   Коммуникативтік қабілеттіліктер – балалармен қарым-қатынас жасау, шәкірттерге дұрыс қатынас жасауды таба білу ептілігі, олармен педагогикалық тұрғыдан қажетті өзара қарым-қатынасты орнату, педагогикалық тәлімнің болу қабілеттілігі. Педагогикалық тәлімді зерттеуде ерекше үлес қосқан И.В.Страховтың айтуы бойынша, бұл жағдайда негізгісі – шәкірке әсер етудің ерекше тиімді тәсілдерін табу икемділігі, тәрбие ықпалдарын қолдануда педагогикалық тұрғыдан орынды сақтау, нақты педагогикалық міндеттерді және шәкірттің ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін, педагогикалық ахуалды ескеріп отырудың қажеттілігі.
   
8. 
   Педагогикалық қиял – бұл өз іс-әрекетінің болашақта қалай болатындығын алдын ала білудегі арнайы қабілеттілігі, шәкірттің жеке басын тәрбиелік тұрғыдан жобалау. Бұл қабілеттілік педагогикалық оптимизммен байланысты, тәрбиеге сену, адамға сену.
   
9. 
   Зейінді орналастыру қабілеттілігі мұғалімнің жұмысы үшін бір уақытты әртүрлі іс-әрекет түрлерінің арасында ерекше мәні зор.
   

Тәжірибесіз мұғалім кейде материалды баяндауға мән беріп, осы уақытта шәкірттерді ескермейді, оларды назардан тыс қалдырады.

Педагогикалық қатынас икемділігі, сөйлеудің техникасы мен мәдениеті:

• 
  дауыс;
  
• 
  тыныс алу;
  
• 
  дауыс мәнері;
  
• 
  дауыс ырғағының мәнері;
  
• 
  сауаттылық және т.б.
  

• 
  ымдау;
  
• 
  пантомимика;
  
• 
  мұғалімнің жалпы сыртқы көрінісі;
  

• 
  өзін-өзі бақылау;
  
• 
  шыдамдылық, т.с.с.
  

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНИКА – педагог хабарлайтын ақпаратты безендіреді десек болады. Бұлар мұғалімге қабылдаудың визуалды және аудиалды жағы арқылы тәрбиеленушілерге өзінің ойы мен сезімдерін жеткізуге көмектесетін, шығармашылық мінез бен балалармен өзара тиімді әрекет етуге мүмкіндік беретін шеберліктер.

1. 
   Педагогикалық шеберлік компоненттерін атаңыз.
   
2. 
   Педагогикалық техника дегеніміз не?
   
3. 
   Кәсіби білім дегеніміз не?
   
4. 
   Педагогикалық қабілетттердің қандай түрлері бар және оларға сипаттама беріңіз.
   

1. 
   Қабілеттіліктер – мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің алғы шарттары.
   
2. 
   Педагогикалық және актерлік дарындылық табиғатының мәселесі.
   

Әдебиеттер

Негізгі:

1. 
   Педагогикалық шеберлік негіздері / И.А.Зязюнаның түзетуінде – М., 1989
   
2. 
   Занина Л.В., Меншикова Н.П. Педагогикалық шеберлік негіздері – Ростов на Дону, 2003.
   
3. 
   Кукушкин В.С. Педагогикалық қызметке кіріспе – Ростов на Дону, 2002.
   

4. 
   Абдуллина О.А. Жоғарғы педагогикалық білім беру саласындағы мұғалімді жалпы педагогикалық дайындау.
   
5. 
   Педагогикалық мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондареваның түзетуімен – Ростов на дону, 1995.
   
6. 
   Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті – 1990.
   
7. 
   Елканов С.Б. Болашақ мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу негіздері – М., 1989.
   
8. 
   Кан-Калик В.А., Никандаров Н.Д., Педагогикалық шығармашылық – М., 1990.
   
9. 
   Коджаспирова Г.М. ПЕдагогтің кәсіби білімін көтеру мәдениеті – М., 1994.
   

Болашақ маман қызметінің негізінде жатқан және заманауи мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің алғы шарттары болып табылатын қабілеттіліктер диагностикасының белгілері мен әдістері жөнінде нақты және айқын түсініктің студенттердің кәсіби-педагогикалық дайындығының тиімділігі мен ерекшеліктерін арттыруда маңызы зор. Өмір мұғалімнің нақты ғылыми білімдердің және жалпы адамзаттық рухани құндылықтардың ұстанушысы болуын ғана емес, сондай-ақ өзінің жұмысында жоғары шеберліктің маңызды қайнары болуын, ол нені дұрыс, шабытты және сенімді, қызықты және жөн айтуды білуін ғана емес, сонымен бірге қалай айтуды білуін талап етеді.

1. 
   студенттерді курсқа іріктеу үрдісінде-ақ педагогикалық және актерлік шеберлікке табысты оқытуды болжау үшін;
   
2. 
   бейімділіктердің, арнайы қабілеттіліктердің, тұлғаның жалпы көркемдік дарындылығы мен шығармашылық әлеуетінің ара қатынасын елестету үшін (кәсіби маңызды ерекшеліктерді айырып және олардың бір-бірімен қалай байланысқанын, қандай психикалық үрдістермен қамсыздандырылғанын анықтау, не нәрсесіз оқытудың болашағы жоқ, ал оқыту үрдісінде не дамитынын ойлаутыруға болады);
   
3. 
   шамамен кәсіби маңызды ерекшеліктерді анықтағанда қателеспеу үшін;
   
4. 
   студентке өзінің мүмкіндіктерін, күшті жақтарын және кемшіліктерін түсінуде, қабілеттілік барда мамандықты меңгеру жолында нақты кедергілерді жеңуде жәрдем беру үшін;
   
5. 
   шығармашылық дербестікті ынталандыратын факторларды белсенді ету және жағдай жасау үшін қажет.Алдымен педагогикалық қабілеттіліктер құрылымының бөлшегі болып табылатын актерлік қабілеттіліктер белгілерінің мәселесін қарастырайық. Актерлік қабілеттіліктердің тәжірибеде жинақтаған өз белгілері бар. Көптеген театр қайраткерлері, түрлі театр мектептерінің негізін қалаушылар К.С.Станиславский, В.Э.Мейерхольд, Е.Б.Вахтангов, А.Я.Таиров актерге қажет ерекшеліктер мен сипаттар жөнінде жазды.
   

1. 
   эмоциялы стресс жағдайында өнімді және жалғастыру әрекетіне қабілеттілік;
   
2. 
   ой тудыруға және әрекет арқылы ойдың трансляциясын жүзеге асыруға қабілеттілік;
   
3. 
   бір ойыннан екіншісіне ауысуға дайын болу;
   
4. 
   эстетикалық қызметке, көркемдік образдарды жасауға бағыттылық;
   
5. 
   қоршаған ортаға әсердің нақтылығы және айқындылығы;
   
6. 
   түрленуге икемделу, өзін-өзі сендіруге қажеттілік;
   
7. 
   жеке тартымдылық, сүйкімділік;
   

1. 
   өзімен, өзінің сезімдерімен, ойларымен, күйзелістерімен, ассоциациясымен, іште, жүректе әрдайым пайда болатын дүниемен бөлісу қабілеттілігі;
   
2. 
   өзінің сезімдерін басу және сыртқа “тастағысы” келетін сезімдерді ғана “тастау” икемділігі;
   
3. 
   әр түрлі болу, таңдандыру шеберлігі;
   
4. 
   кез келген істі жүргізіпәкету қабілеттілігі, қызықтырып әсерлендіру, қоршаған адамдарды өзіне сендіруге мәжбүрлеу шеберлігі, тартымдылық;
   
5. 
   жасы келгенге қарай өмір сүріп жатқан сияқты ойнау қабілеттілігін жоғалтпау;
   
6. 
   көпшілік алдында батыл болу;
   
7. 
   дамыған бейнелі ойлау, реактивтілік, жігерлілік;
   
8. 
   әр түрлі адамдармен қарым-қатынас кезінде жеңілдікті сезіну, барлық жағдайда оларға және өмірге қызығушылық таныту, ақ көңілділік;
   
9. 
   мықты визуалды және эмоциялық ес (әңгімелесушіні тыңдау және сезіну бейімділігі);
   
10. 
    еркіндік сезімі, мүмкін еместі елестету шеберлігі;
    
11. 
    қанағатшылық сезім, әсершілдік;
    
12. 
    сезімталдық;
    
13. 
    өмірден, адамдардан әрдайым жаңа бір нәрсе іздеу;
    
14. 
    шапшаңдық, бай қиял, юмор сезімі;
    
15. 
    зеректік, түсінгіштік, білімділік.
    

Бақылау сұрақтары:

1. Педагогикалық және актерлік қабілеттіліктер жөніндегі түсініктердің студенттердің кәсіби-педагогикалық дайындығындағы маңызы қандай?

2. Педагогикалық және актерлік дарындылық табиғатының мәселесін, оның диагностикасының белгілері мен әдістерін зерттеу не үшін қажет?

3. Актерлік қабілеттіліктердің белгілері қандай?

4. Актерлік қабілеттіліктің мұғалімнің іс-әрекетіне қатысы бар ма?

5. Адамдардың актерлік дарынды ерекшеліктерінің сипаттарын атаңыз.

6. Педагогикалық мамандықты алатын студенттердің негізгі әртістік ерекшеліктері қандай? Ол сіздің бойыңыздан табыла ма?

1. 
   Маманның кәсіби-тұлғалық дамуы деңгейінің критерийі.
   
2. 
   Педагогикалық іс-әрекет және мұғалімнің психологиялық мәдениеті.
   

Әдебиеттер

Негізгі:

1. 
   Педагогикалық шеберлік негіздері / И.А.Зязюнаның түзетуінде – М., 1989
   
2. 
   Занина Л.В., Меншикова Н.П. Педагогикалық шеберлік негіздері – Ростов на Дону, 2003
   
3. 
   Кукушкин В.С. Педагогикалық қызметке кіріспе – Ростов на Дону, 2002.
   

1. 
   Абдуллина О.А. Жоғарғы педагогикалық білім беру саласындағы мұғалімді жалпы педагогикалық дайындау.
   
2. 
   Педагогикалық мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондареваның түзетуімен – Ростов на дону, 1995.
   
3. 
   Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті – 1990
   
4. 
   Елканов С.Б. Болашақ мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу негіздері – М., 1989.
   
5. 
   Кан-Калик В.А., Никандаров Н.Д., Педагогикалық шығармашылық – М., 1990.
   
6. 
   Коджаспирова Г.М. ПЕдагогтің кәсіби білімін көтеру мәдениеті – М., 1994.
   

Лекция мәтіні:

Педагогтің білім мен ақпаратты тасымалдаушы ғана болуы бүгінгі күнде жеткіліксіз. Ендеше бүгінгі мұғалім жоғары педагогикалық және психологиялық мәдениетті меңгеруі міндетті.

Психологиялық мәдениетке адамның психологиялық саулығы мен өзін-өзі және басқа адамды тануы, өзін-өзі ұстау және қарым-қатынас жасау мәдениеті жатады. Психологиялық құзырлылыққа педагогикалық іс-әрекеттің кәсіби міндетті шешуге қажетті психологиялық білімі мен іскерлік кешені кіреді. Ал адамның өзін-өзі таныта білу іскерлігі қоғамда аса маңызды.

Мұғалімдер шеберлігін арттыру мәселесі қай кезде болсын педагогика ғылымында алдыңғы орында тұрғандығы белгілі. Оны зерттеушілер еңбектерінен айқын аңғаруға болады. Мәселен, мұғалім қызметі формалары мен түрлі әдіс-тәсілі С.Гусев, П.Груздев, С.Иванов, А.Моисеев, М.Рубинштейннің, педагогикалық іс-әрекеттің ғылыми негіздері Н.Александров, В.Ильин, И.Огородников, А.Пискунов, Н.Кузьмина және т.б. зерттеулерінде кеңірек орын алған.

Қазіргі таңда да осы мәселе төңірегінде зерттеу жұмыстары қызу жүргізілуде (О.Абдуллина, Б.Айтмамбетова, В.Сластенин, А.Щербаков, Н.Хмель және тағы басқалар).

Педагогикалық іс-әрекет мәнін ашуда біз, ең алдымен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жалпы іс-әрекет мәселесіне назар аударғанымыз жөн. Бұл іс-әрекеттің жалпы теориясы М.Демин, Н.Гордеева, Б.Зинченко, Г.Батищев, М.Каган, А.Леонтьев, т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.

Б.Ананьев “өмірде әрбір индивидке қажетті ойын, оқу, еңбек әрекеттері” десе, Ә.Алдамұратов “іс-әрекет деп адамның белгілі бір мұқтаждығын қанағаттандыруға арналған белсенді қылықтары” дейді. Сондай-ақ, оқу үрдісін әрекет тұрғысынан зерттеушілер де (П.Гальперин, Ф.Талызина, А.Маркова, Г.Щукина, т.б.) оқу әрекетінің жоғары деңгейде ұйымдастырылып, көздеген нәтижеге жетуі тек қана оқу мотивтерінің дұрыс тәрбиеленуімен байланысты болатынын тұжырымдайды.

Оқу әрекетін дұрыс қалыптастыру үшін оның өзіне тән ерекшеліктері мен құрылымын, оқушыны дамытудағы атқаратын қызметін білу керек. Оқу әрекетінің өзге әрекет түрлерінен ең басты өзгешелігі: оқушының үнемі “жаңа дүниеге енуімен”, әрбір жаңа әрекеттің бөліктерін игерумен, әрдайым оның бірінен екіншісіне ауысып отыруымен байланысты.

• 
  кәсіби-әрекетке саналы қызығу;
  
• 
  қарым-қатынас жасай білу, айналасындағылармен араласу;
  
• 
  адамдарды түсіне білуі;
  
• 
  адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру (ар-намыс, борыш, жауапкершілік);
  
• 
  сөзі мен ісі арасындағы байланыс;
  
• 
  рухани құндылықтарды бағалау.
  

• 
  болжам жасау қабілеттілігі (жұмысын жоспарлау, қиындықтарының алдын алу, т.б.);
  
• 
  әрекетінің жетістігі;
  
• 
  әрекетінің саналы деңгейі (ғылыми негізде жұмыс жасау);
  
• 
  стратегиялық, тактикалық міндеттерін белгілеу;
  
• 
  кәсіби әрекетте түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана білу шеберлігі;
  
• 
  күрделі кәсіби міндеттерді шеше білу;
  
• 
  әрекеттің мақсаттылық деңгейі;
  
• 
  түрлі әдістемелер мен технологиялармен жұмыс істей білу;
  
• 
  зерттеу жүргізе білу дағдысы;
  
• 
  студенттің тілін дамыту;
  
• 
  ұйымдастыру қабілеті.
  

• 
  кәсіби әрекетте шығармашылық элементтерін қолдану;
  
• 
  шығармашылық материалының күрделі деңгейі;
  
• 
  өз шығармашылығын балаларға үйрете білу;
  
• 
  балалардың шығармашылық қабілетін дамыта білу.
  

Белгілі ағылшын психологі Эверет Шостромның ойынша “Қазіргі заманда адам өзінің шексіз әдіс-тәсілдерінің нәтижесінде өзін шығармашылық жағынан және тікелей көрсете алады. Бірақ, өткенді тежеп, болашақты қауіпсіздендендіруге әлі мүмкіншілік аз” деген ой айтқан. Демек, әр адам белгілі дәрежеде манипулятор бола алады. Алайда, ізгіліктік психологияда манипуляторлыққа қарсы да әлеует бар. Мұны А.Маслоу, кейінірек К.Гольдштейн “Өзін-өзі актуаландыру” деп бекіткен.

Мұғалімнің кәсіби манипуляторлықты қолдануы психологияда қорғану тәсілі делінеді. Ол ой-тілегін, ұсынысын еркін білдіруге, дамуына, өмірдің әдемілігі мен сан түрлілігін толығымен сезінуіне шек қояды. Психологтердің көпшілігі “өзін бағыттай бақылай алған адам - өзгере алу еркіндігі дамыған, сәтсіз кезеңді мерекеге айналдыра алатын адам” дейді. Еркіндіктің және өзін актуаландырудың алғашқы қадамы - өз әрекеттерін саналы түрде түсіне білу. Адам өмірге келе сала тәртіптеуші, амал табушы қасиетке ие болмайды, ол қасиеттерді кәсіби орта, көпшілік шыңдайды.

Ф.Перлздің айтуынша, адамның өзін және қоршаған ортасын қорғауында қайшылықтарға жиі кездеседі. Мұнда өзіне және өзгеге деген сенімсіздік мәселесі туады. Баланы қатал бақылап, сан қайтара тексеру шектен тыс болған жағдайда өзіне деген сенімсіздігі күшейеді. Ондай адам өзінен беделі жоғары адамнан қолдау іздейді.

Ақылдылыққа, сабырлылыққа еңбектенбей қол жеткізу мүмкін емес. Өзін актуаландыру үшін адам, ең алдымен, “Мен” және оның барлық қасиетін талдап, бағалай алуы қажет.

Жаңашыл педагогтердің әдістері тәжірибелік және теориялық педагогикада қаншалықты сенімді әрі маңызды болғанымен, әлі де жете түсінікті емес, елестету қиын. Зерттеулердің нәтижесі арқылы педагогикалық шеберлік пен ғылыми заңдылықтарды және алдыңғы қатарлы педагогтердің тәжірибелерін қолдану бірегей екенін көруге болады. Педагогикалық шеберлік не деген сауалға көптеген авторлар жауапты жемісті нәтижеге жеткен педагогтердің еңбектерінен іздейді.

Қазіргі заманда оқыту мен тәрбиелеу теориясы мынадай жалпы ғылыми және жалпы әдіснамалық ұстанымдарға негізделеді: ғылымилық, адамгершілік, диалектикалық теория мен жүйелілік, саналылық, қол жетерлік тәжірибелердің байланысы. Осы тәжірибелердің тексерілген ұстанымдық талдауына сүйенсек, оқыту мен тәрбиелеу, қарым-қатынас пен жекелену педагогикалық шеберліктің білім және басқа да заңдылықтар мен сабақтастығында ерекше қасиет. Бірақ, бұл заңдылықтар өздігінен шеберлікке ие болу жолдарын көрсетпейді және оның негізгі мінездемесі болып табылмайды. Толық жауап алу үшін психологиялық-педагогикалық теориялар мен тәжірибелер жетістіктеріне терең талдау қажет.

Б.Скиннердің айтуынша, “Үйрету технологиясы – психология жетістіктерін педагогикада қолдану”. Оқытудағы жаңа технологияның нығаюы тұлғалық қызметтің педагогикаға ықпал етуімен тығыз байланысты. Мұндай ықпал ету белгілі мағынада әрекетшіл және өзіндік парадигмаларды педагогикалық психологияда теңестіреді.

Өмір педагогиканың алдына ұстанымдық жаңа мәселелерді ұсынады.

Мұғалімнің өзін-өзі актуаландыруындағы әрекеті өз талабы мен әлеуеттік мүмкіншілігіне негізделген. Өйткені, ол өзін дамыту, тәжірибелерін кенейту арқылы өз білімін көтеріп, білгенін өзгеге сіңіреді. Осы тұрғыдан алғанда, тұлғалық өсу заңдылығы өзін-өзі актуаландыру және қорғау, манипуляциялау қасиеттерін дамытудың балама жолдарын ұсынады:

• 
  адекватты қабылдауға тырысу, құштар болу;
  
• 
  өз бойыңа табиғилық, өзгергіштік қасиеттер дамыту;
  
• 
  өзіңді де, өзгені де сынаусыз қабылдай алу, философиялық көзқарас пен қалжыңды таразылай білу;
  
• 
  мүмкіншілігінше еркін жүруге, өз ойыңа және сезіміңе сенімді болуға, өзіңнің алдыңда адал болып, әр нәрсеге жауапкершілікпен қарай білуге тырысу керек;
  
• 
  өз шығармашылық қасиеттеріңді дамытып, мұқтаждығың мен қалауыңа мұқият болу қажет;
  
• 
  күресе білу, жинақылық, амал таба білу сияқты қорғану қасиеттерін танып білу, сезіну;
  
• 
  өзгемен бірлесе алу, оның өзіндік құқығын сыйлау, яғни өзіңді тең санау қасиеттерін дамыту.
  

1. 
   Психологиялық мәдениет дегеніміз не?
   
2. 
   Мұғалім шеберлігін арттыру мәселесінде үлес қосқан педагог-ғалымдар кімдер және олардың еңбектерін айтыңыз.
   
3. 
   Зерттеулер мамандардың жоғары дәрежедегі іс-әрекетін, неге оның мәдениеттілігіне байланысты деп санайтындығын түсіндіріңіз.
   

1. 
   “Компетенция” ұғымы туралы.
   
2. 
   Кәсіби құзырлылық мәні мен мазмұны.
   

Әдебиеттер

Негізгі:

1. 
   Педагогикалық шеберлік негіздері / И.А.Зязюнаның түзетуінде – М., 1989
   
2. 
   Занина Л.В., Меншикова Н.П. Педагогикалық шеберлік негіздері – Ростов на Дону, 2003
   
3. 
   Кукушкин В.С. Педагогикалық қызметке кіріспе – Ростов на Дону, 2002.
   

1. 
   Абдуллина О.А. Жоғарғы педагогикалық білім беру саласындағы мұғалімді жалпы педагогикалық дайындау.
   
2. 
   Педагогикалық мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондареваның түзетуімен – Ростов на дону, 1995.
   
3. 
   Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті – 1990
   
4. 
   Елканов С.Б. Болашақ мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу негіздері – М., 1989.
   
5. 
   Кан-Калик В.А., Никандаров Н.Д., Педагогикалық шығармашылық – М., 1990.
   
6. 
   Коджаспирова Г.М. ПЕдагогтің кәсіби білімін көтеру мәдениеті – М., 1994.
   

“Қазақстан Республикасының жаңа формация педагогінің үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасында” жаңа қоғам мұғалімін “рухани адамгершілігі жоғары, азаматтық жауапкершілігі мол, белсенді, жасампаз, рефлексияға қабілеті басым, экологиялық білімді, шығармашыл тұлға, өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі көрсетуге ұмтылыс, әдіснамалық қалыптасуының жоғары деңгейін сипаттайтын әлеуметтік, тұлғалық, коммуникативтік, ақпараттық және біліктіліктің басқа түрлерін меңгерген құзырлығы жоғары маман” деп сипаттайды. Бұл болашақ маман дайындау үлгісінде оның тұлғалық сапалары мен қасиеттерін қалыптастырудың маңызын көрсетеді. Тұлғалық-бағдарлық бағытта білім беру нәтижесі білім, біліктілік және дағды жүйесіне, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесіне және эмоционалды көңіл-күйді көрсете білуге, ерікті қарым-қатынасқа педагогикалық бейімделген тұлғаны қалыптастыру ретінде түсіндіріледі.

Сондықтан маманның кәсіби құзырлығының әлеуметтік және тұлғалық түрлеріне ерекше мән беріледі. Бұл үшін, біріншіден, ақпараттық қоғамда кез келген маманның іс-әрекеті күшейтіледі, екіншіден, білім парадигмасының өзгеруі кәсіби білім, біліктілік пен дағдыға маманның дайындығын қалыптастырудың, ойлаудың әдіснамасын дамытудың қажеттілігін көрсетеді, үшіншіден, ізгілікті және әлемдік интегративті үрдістер тенденциясы алдымен көпмәдениетті тұлғаны қалыптастырудың қажеттілігін айқындайды.

Маманның кәсіби дайындығының классикалық үлгісі мазмұндық, тұлғалық және процессуалдық технологиялық бөліктерден тұратыны белгілі. Қазіргі білім беру стандарттары компетенция, компетенттілік ұғымдары арқылы дайындауды ұсынады.

“Компетенция” ұғымы латын сөзінен шыққан, ол адамның мәселелерге жақсы хабардарлығын, анымдар мен тәжірибелерді меңгеру аумағын білдіреді. Педагог-ғалымдар берген анықтамалар төмендегідей:

• 
  компетенция – оқушының меңгерген білімін, оқу біліктері мен дағдыларын, әрекет тәсілдерді өмірде тәжірибелік және теориялық міндеттерді шешу үшін пайдалана алуы;
  
• 
  компетенттілік – пайда болған мәселелер мен міндеттерді жедел түрде шешуге мүмкіндік беретін, түсініктілік жүйесінің және соған сәйкес түсінудің, сыни ойлаудың болуын талап ететін, тәжірибелік әрекеттерді жүзеге асыруға қабілеттілік;
  
• 
  компетенция – тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберінде қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы;
  
• 
  компетенция – адамның өзінің іс-әрекет саласына сай компеиенцияларды меңгеруі.
  

Сонымен құзырлылық ұғымының мазмұны төмендегі негізгі белгілерден тұрады:

• 
  білімнің жұмылдырылуы, білімді пайдалана білуі;
  
• 
  әдістердің икемділігі;
  
• 
  сыни ойлауы;
  
• 
  шешімді қабылдау іскерлігі, біліктілігі.