Оьрму лажин кiялану ва чiявучин бусравну


ВАППАБАЙ, ИЯЧА ХЪИНССА ИНСАН!



бет6/6
Дата11.07.2016
өлшемі0.93 Mb.
#191551
1   2   3   4   5   6

ВАППАБАЙ, ИЯЧА ХЪИНССА ИНСАН!

Жува чIявуну кьимат бишлан бикIару инсан жуятува лавгуну махъ. Га инсан мудана жущала личIан куна чIалан икIайнуккар. Гьамиящиял Аьвдулжалаллуя рязи акъасса, му сагънигу акъахьунссия, яла лавгукунгу муная аьпа тIиссагу лапва чIявусса бухьунссия, ттуяту тIайла хьуну.

Ца чIумал на ласнал буттал шяравун – Хъювхъавн лавгун бура. Дарщун дур дуниял. Махъунмай зана хьунсса транспортгу дакъар. Автобусгу Ваччату бия занай. Банмур бакъа бура. Райкомрал 1-ма секретарьну микку зузисса Аьвдулжалал ттун хъинну кIулссия. Му гилу ЦIуссалакрал райкомрай Цалчинма секретарьну, муниннин хьхьичI прокуратуралул силисттачину, колхозрал председательну зийгу ттун хъинну кIулссия. Му ккавкма, кIулма мунайн барчаллагьрай, рязинува бикIайва.

КутIану учин, банмур бакъасса на, оьвчав телефонналувух АьвдулжалаллучIан. Бусав на Мадина бура, ялавай гьан михун буккан хъанай бакъара, куну. Цал цала зумуну хIалимну, лап гъансса инсаннащал кунма, яхши-хаш бунни, цIувххунни, ци тагьар дур цIуллушиврул, куну.

Бусав, цуксса ламус хъанайнугу, ттула мурад. Багъишла битигу учав.

– Ина ци багъишла тIий бура? Му хьунни хавар. Ца дачIи ссятрайсса ссавур дува, вичIан автомашина бучIантIиссар, – увкунни.

БувкIунни автомашина. Най буру. Шофёрнахь нава ттула буттал шяраву ЧIяв, ххуллуцIвасса ссурахъил къатлучIа бацIан бува учав.

– Юх, Аьвдулжалаллул ина ттухь чарабакъа Ваччавн, цаннийнма буца увкунни. Пайда бакъассар. Танал увкусса махъ законни. Маликкара шикку, – увкунни.

Начгу хъанай дур. Ци банссия. Гьан багьссар.

Аьпабивул кулпат ПатIимагу хIурунайн хьусса буссия. ОьрчIругу – цаява кьувкьусса.

Ургу ина ттухасса къуллугърах. Цана яла ххирама инсан къаучIавай увкIсса хханссия. Буслай циванну? Ххаллилсса, жуятува гьан хIайпсса, зумаахъаннин хъяйнасса инсан ия Гьамиящиял Аьвдулжалал Рамазанович.

Нахаева Мадина МахIаммадлул душ,

ш. МахIачкъала

АЬВДУЛЖАЛАЛ ХЪИНССА ИНСАН ИЯ

«Жуятува ахиратлул хьуну махъ инсанная оьккимур маучара», тIий бур. ТIайлархха, бюхъавай хъин чулий дакIнийн увтуну хъинни.

Аьвдулжалал ХIусманов, ттул шяравучу акъанугу, ччянива кIулсса инсанъя. Ттухь муная Москавлив нава унава бусайва ттулгу аьпабивулгу хъинсса, вихшаласса дустурал МахIаммад-ХIажи ХIажиевлул, ХIасан Рамазановлул ва цайминнал. Жу Ккулув хьунагубавкьссару, щябикIавугу дурссар. Амма нава МахIачкъалалийн ивзукуннив Аьвдулжалалгу ттул чIаххувчу ия. ТIайламур учин, на хъинну ххари хьунав мукун дакI аьчухсса, хIал бавкьусса, зума ахъаннин кIукIлуну, дакIнихтуну, инсаннан хъинбала ччайсса пиш лажиннарава чан къашайсса гьалмахчу ттула чIаххувчу хьуну. Жу хьуна бакьлай кунначIан кув кулпатрува бухлай-буклай, иш багьний щябикIлай, дустал хьуру. Оьнмасса чIумал жу мудангу цачIу хавардай гьан дайссия.

Аьпабиву, лап рязину икIайва Ккуллал районналул агьалиная-захIматчитурая. Ччя-ччяни дакIнийн бичайва колхозирттал, Советирттал каялувчитал цала дустал. ТачIав къабавссар инсанная махъа оьккисса ихтилат буллай, инсан кьюкьин ан, зия ансса махъ тIий. Хъама къабитайва кIийсса хьхьичIунсса ризкьичитал-хIухчалт, дояркахъулгума. Ттун ттунмагу тIааьн бизайва кIайнная, хаснува Ккуллал захIматчитурая, кIайннал захIмат ххирашиврия, дулланмур духьурча, бацIан, бигьалаган къакIулшиврия ва цаймигу кIайнначIасса ххуйми аьдатирттая, цува кIий зузиссаксса хIаллай хьусса дахханашиннардая. ДакIнихтуну ххари шайва цува кIия шагьрулий зун увцуну махъгу Ккуллал районналия ххуйсса хавар бавукун. «Вин баврив, чIаххувчу?» – тIий, ттущалгу ххаришиву кIидачIлан икIайссия.

Аьвдулжалаллуву лавайсса даражалийсса дия инсаншиврул ххуйми хасиятру. Хъинну лази лавкьун, марцIну чурххайн янна лаххан, къатлуву низам дишингу ххирая. Кулпат ПатIима чансса азарлувсса бунугу, мунин кумаг буллай, цащава шайсса кушугу буллайна икIайва. Ххирая хъамал, дустал. КIула сантирай щяикIан-изан, компаниягу усттарну, гьарцама рязи анну дачин дангу. Къаххирая лахъи буллалисса чIяву махъру, лажин ккавккун махъ бусаву.

Аьвдулжалал яла лагаву ттун ттуннагу хъинну дакIнийн щуна. Вихшаласса чIаххувчу архсса маччанаяр хъинссар тIун бикIайхха. ТIайласса бур. Ва акъаний нава цукун ятин куна ливчIссарав буслан, бувчIин буллан аьркиншиву чIалай дакъар.

ХIайп! Цимилагу хIайп чинсса, ххаллилсса инсан ччяни яла лавгунни тIийнара усса. Амма дакIния къауккай. Бунагьирттал аьпа баннавча цал!

Оьргъу Оьргъуев, Ккулатусса.

ш. МахIачкъала

ХХАЛЛИЛССА КАЯЛУВЧИ ВА ИНСАНШИВУ ДУССА ИЯ

Нава Гьарун Сяидовлул цIанийсса Ккуллал колхозраву зузиссаксса хIаллай, ттун тамансса каялувчи – хъун къуллугъчитуращал, специлистуращал хьунаакьин, щяикIан-изан багьссар.

ТIайланма учин, колхозрал председатель, аьпабаннав цал, МахIаммадхIажи ХIажиев ва партиялул Ккуллал райкомрал цалчинма секретарьну зий ивкIсса ХIусманов Аьвдулжалал Рамазаннул арс ляличIисса, къавайми кунмасса бия кIиягу.

ЦIана ихтилат Аьвдулжалаллуя бухьукун, МахIаммадхIажинаягу личIину, гьартану бусанна.

Аьвдулжалаллущал на кIул хьуссара 1967-ку шинал. Му жулла районналий зун айивхьусса чIумал. На колхозрал председательнал хъиривчуну ура къутаннай.

Аьвдулжалал ччя-ччяни учIайва командировкалий жучIан. ТIайлассар, районналулгу республикалулгу хъунмур маэшат яттия бухьукун, жучIан чIявусса хъуними республикалиягу бучIайва ялтту буккан, жу ци дуллай бурив ккаккан кунма. Гайннаяту личIисса хайр жун чанну шайва. Аьвдулжалаллущалмур иш личIину бикIайва.

Му ия дакI хъун дакъасса, цаятува пахру-ххара бакъасса, тIааьнну, кIукIлуну, хIалимну ихтилат байсса, дакIний-мазраймур кIул бан бюхъу ххисса, цаятура ва канилуминнаясса тIалавшиннагу хъуннасса. ЧIу лахъ буллай, нигьа-ххурххулул бувайсса аьдат дакъая. Ихтилат байва бувчIинну, бюхханну. ХIасил, аьпабиву ттун ттуна гьарчулуха эбратну хьуссар: лази-лакьаву, янна лаххаву, заназин, бувайсса ихтилат инсан цала чулухунай кIункIу уллай, дакIниймур бусласи уллалисса – гьарзад ляличIисса дия. ХIухчалтращалсса цIухху-бусу, ихтилат хIалимну, кIукIлуну пишгу тIий, цайра ялуршиву хьун дуллалисса бикIайва.

Усттар ия иш багьний щяикIан, компания дачин дангу. Хъис хъун къабивну, дакI хъун къадурну хIухчалтращалгу щяикIан, хъамалу хьунгума махъал къашайва. Бюхъаймур буллан икIайва гай ххари бан, дакI хьунмур бан.

Ца-ца чIумалгу, жул колхозралмур тагьар оьккину къадикIаншиву, жу цайнма къабувккунма, тиха-шиха жува хIарачат бувну, лазуни хIадур дайшиву кIулну, Аьвдулжалал жучIан учIайссия.

– Юсуп, ва колхозрал тагьар къулайну дакъар, кумаг бан къахьунссарив? Ургукьай вила зумуну, – учайссия.

Хаснува укун бикIайва инттухуннай, дазуни духларгукун.

Ттунгу кумаг бан, ка кIидахIин багьайва. Укунсса тагьар хаснува 1968-1969-ку шинал кIинттул хьуссия. Гужсса дяркъу хьуну, ризкьи кьатI хъанай буссия, дуканмур дакъа. Жул колхозраллив личIисса яла лагаву къавхьуна.

Аьвдулжалаллуву чIяруя инсаншиврул ххуйми хасиятру. Къаччан бивкIун, цува рязи акъасса чIумал, анжагъ «хъагь» учайссия. Гьалбатта, кIула кIукIлуну хъян, ххари хьунгу.

Ттун ттунна личIинура дакI дакьайва Аьвдулжалаллуй агьамсса масъалалулсса буллалиний, кьянкьану ацIайва тIайламунил, хIакьмунил цIаний.

Партиялул райкомраву, щилчIав лажин ккавккун махъ къабувсун, нигьа къаувсун, хIакьмунил чул бугьайва. Хъиннува ттун кIул хьуна. Ттуяту ттуява обкомрайн, ЦК-лийн букIлакIисса аьрзарду ххалбигьайнигу. Аьвдулжалал ва КъутIаев кьянкьану бацIайва, аьразчиная нигьа къабувсун, тIайламур баччан бан къабитан. Цаламур вайннал бацIангу бувну, цIанакулгу на барчаллагь тIийнара усса. Аьпабаннавча цал!

Юсуп Рамазанов,

Ккулатусса.

ш. МахIачкъала


1. Ккуллал районналул делегация республикалул ризкьичитурал кьинилий: Аь.-Ж. ХIусманов, М.ХI. ХIажиев, Сяид ХIасанов, Вихьуллал Мариян, м.ц.

2. Ккуллал колхозрахьхьун ЦК-лул Ттугъ буллай обкомрал секретарь М. Оьмаханов. Столланух: Оь.-ХI. ЦIаххаев, Аь.Р. Оьмаев, М. Мустафаев, С. Сулейманова, Б. Аминов, Паша Мусиев, КI. КIурухов. ТтугъличIа: БатIал МахIадова.



ЯЛА ХЪУНМУР МУРАД
Цумацагу инсаннал цува дунияллий уссаксса чарабакъа щаллу бан аьркинсса паризасса буржирдал цану хъанай бур цала хъирив наслу кьаритаву – яни оьрму ябанмур баву.

Ттула пикрилий. Аьвдулжалаллулгу ванищала архIал махъмигу цумацагу инсаннал цува гражданиншиврул, кулпатрал хъуннамашиврул, ппушиврул циняв буржру хьхьичIу-хьхьичIунну биттур бувссар, цала кулпатралгу, жяматралгу, махъминналгу хьхьичI лажин кIялану, бусравгу хьуну, цала махъва-махъсса оьрмулул хуллийх – абадул къатлувун лавгссар чивияв.

Ва тIурча чIявуссаннаща укун щаллу бан къашайссар – Хъун Занналгу кабакьу бухьувияв.

Цалчин. Жула учайхха алши-бахтти бусса адиминар дакI ххуйсса, аслисса хъамитайпа бакIрайн багьаву, куну. Аьвдулжалаллун кулпатну кьисмат хьусса ПатIимагу гьамин муна мукунминнуясса бия. ЧIярусса дурккусса, пиша лавсусса цув бакъанугу, ягу ляличIину бакIрал ххуйсса, чурххал бювхъусса, чил ябацIансса бакъанугу, ва бия дакI хъинсса, аьчухсса, лас-къатта буруччин, му бачин бан кIулсса. Му ласнал иширттавух хIала къабуххайва, даврий, командировкардай чIал хьуннахха, вин кулпатралсса, оьрчIалсса буллангу аьркиннихха, давриха къатта-къуш, кулпат хъамабитангуния къабучIир, тIий, ласнахун бахчилачаву, къюллалаву муничIа дакъая. БувчIлай бия мунал цукун дазу дакъасса, захIматсса даву дуссарив. Гукунсса хъун къуллугъгу ччиманахьхьун къабирияйшиву. Ганай мяшсса, дахIалай тIисса цикссагу бушиву ПатIиман кIула, бувчIлай бия, ялун ливчун къатIурчагу. Гьалбатта, чIалай бия ганин бигьану бакъашиву. Яла-яла районналул бакIчинал кулпатра тIий, я лаххиялийну, я занакьулушиннарайну, цайми хъаннищалсса ихтилатрайну, къуццу-къатIалийну, ягу цайми цуппакунмасса хъуни къуллугъчитурал кунма, тучанная дефицитру тIалав давриву. ПатIима гьич хьхьичIун къаличайва. Хъис хьхьичIунгу къаличлай, ккурчIа-чIирахгу вайми хъаннивугу хIалимну, паракьатну оьннасса чIун гьан дуллай бикIайва. ЩилчIав къачинтIиссия ва цалчинма секретарьнал къудур щарссар куну.

Вана ванийн бувну Аьвдулжалал бучIия талихI бума ия куну учин. Цанчирча, вайннал дянив хъуни бувну, ларайсса кIулшиву ва цанма-цанма лайкьсса пишардугу ласун бувну, щаллу бувну, оьрмулуву цанма-цанмасса кюрттай щаллу бувуна ххюя оьрчI – мукьа арс ва ца душ.

Вамур чулухарив Аьвдулжалал алши бакъугу ивкIун ия: ца кулпатращал, яни ххаллилсса щарссанищал оьрму бутансса кьисмат Заннал булурчагу, оьрмулул ахирданий, кулпат яла аьркинмур чIумал, ПатIимаяр му махъун агьуна.

Цибанссия, му машан ласун шайсса талихIгу бакъархха. КкюрхIуна, дурхIуна Аьвдулжалаллул му дардгу. ПатIима яла лавгусса бавну махъ гьантрай Ваччату на лавгссияв АьвдулжалаллучIан жижара бан. Аьпабиву цала зумуну кIукIлуну пиш тIий, инагу увкIрав, Гьарун, тIий, чIун архIалманащал куна, дакIнихтуну хъямала агьлай ия. Амма, цала чулухунай дакI-маз тIайласса инсан жижара бан увкIшиву чIалайяв къакIула, яру мукьал буцIин бувуна.

– Зу цIуллу баннав, барчаллагь хъунмасса, зун та хъамакъаитлайсса, цархьхьу вила дустал Рашид, Камалуттин – циняв бувкIун буссия, – тIий дакI дачIлай ия аьпабиву.

Яла, на ачлан ивкIукун: «Юх, на дурсса накь къахIарчIун ша къабизайссар. Цуксса хIалли жува цачIу щякъабивкIун. ЦIанакул та ттула чIаххувчу Оьргъуйнгу оьвчиннахха. Агь, урча хъинсса ва зул ккуличу, вила дус КъутIаевлул бажа», – тIий цIарду дуллайгу улувкьунни. Цибанссия, хIачIан багьссар Аьвдулжалаллул «цалла дурсса накьгу», лап тIааьнсса чяйгу. ДакIнийн бувтссия аьпабиву ПатIимагу. «ДакIний бурив, Гьарун, ца чIумал нагу, инагу, Мустапагу ПирхIусайннущал ПатIимагу буну, Гьанжилия най, ххуллийра ахттайнмай кIюрххилсса канай, ца-ца буллалисса чIумал, аьпабивул «ва ххуллийх лавай наниний бугу бутаву зул чара бакъасса иш бикIайнуккар», – тIий, хъярчру буллай, жухунма бахчилачисса чIун?» – дакIнийн бувтуна аьпабивул.

Туну ци банссар. Оьрму бур оьрму. Гьарцаннан цанма цанмасса.

Аьпабиву, цува Аьвдулжалал къуртал хьусса чIумаллив, нагу шилун ивзун уну, мунах жижара бан букIлакIиминнал хIат-хIисав дакъая. Лап чIявучин ххирасса, бусравсса ва сийлисса ияхха му. Ссахлуну? Цала инсаншиврухлу, хIалимшиврухлу, дай-дитаймуниву, дакI-маз тIайлану, аьй къалачIунну, усттарну дуллалаврихлу.

Нава Ваччиял школалий завучну-учительну зузисса чIумал, ттула даврил кумагчи, яла ххирамур ученица Ваччиял НасухIхъал Муслимат цищала дуклай ивкIсса Аьвдулжалаллул арснан Билаллун няси хьувкунгума лап ххари хьуссияв, ххаллилсса кулпатравун нясив хьуннихха тIий.

Сайки 14 шинай районналул каялувшиву дуллай, Аьвдулжалал дакIнихтуну ххирану, бусравну ия районналул жяматран.

Ванил барашиннаран кунна цала ца бакъа бакъасса душ буллуна Хъусрахьхьун, ца арснангу бувцуна ваччири душ.

Районналия лавгун махъгу жяматращалсса дахIаву, дусшиву кьукьин къадуруна.

Ва ия гьарца чулуха инсансса инсан, мякьнал кьакьари, ккашилнал лякьагу кIулсса каялувчи-сакиншинначи.

Бунагьирттал аьпабаннавча цал!

Гьарун ХIасанов



ХЪИРИВМУКЪУН КIАНАЙ
Гьанай найнна дур ва дуллу дуниял. ЩийчIав рахIмугу къабай – оьмагу хъинмагу, чIивимагу, хъунамагу, хъун къуллугъчигу, куча бахьу ва хъудугьугу – Хъун Заннал ккаккан дурсса чIун дияйхту, уцай лув дунияллийн, абадул къатлувун.

Хъинну чIявучин бусравну оьрму бувтсса, ххаллилсса зунтталчув, хIакьсса лаккучув Ккуллал МахIаммадхIажинал арс Алексей ХIажиевлул пасихIну тIийкун:

Гьанай дур дуниял, лаглай дур шинну,

Амма бюхълай бакъар дуван хIакьину

Лавгмур оьрмулул ккал ливчIмунил дуцин,

Ца чулийн кIу дуллай оьрмулул шинну.


Лахьхьумур лавгуссар, зана къашайссар,

Гьунттий ци бучIавив жунма къакIулссар,

ХIакьинумур гьантта лайкьну гьан бува,

Ци ххайра ва оьрму – вай шанма гьанттар.


Ссайннив анаварну, чуннив чIал хъанай,

Ссахрив мюхтаж бувккун, цирив дакъа хьун.

Най бур жулва оьрму ливхъун-хъиривхьун.

Агь, тарикьай лахьхьин, дус, жунма яхьун!?

Ва луттирава, зунма чIалачIисса куццуй, ХIусманхъал Рамазаннул арс Аьвдулжалаллунгу тачIав хъамакъабитайва цува хъун къуллугърай оьрмулухун, абадлий къаличIаншиву кIулну, инсаншиву, чувшиву ядуван. Ци ялун бучIарчагу, къабаххайва цала яхI-намус. ДакIния къабуккайва, цува хъун къуллугъчи унугу, вайми кунасса инсан ушиву, къуллугъ-каялувчишиву чIумуйсса душиву, цуксса бюхттулну лехлай ягу автомашинардай занайна унугу, тава-тагу цанмагу ахьтта занангу багьантIишиву. Цайнна вихшала дуллай, цала канилуминначIан бюхттулния цувагу учIантIишиву.

Ца цумарив аькьилнал куну бур: «Агьалинай багьайкун каялувшиву дулланшиврул, чарабакъа дакIния буккан битан къабучIисса шанма зат буссар: инава каялувшиву дуллай ушиву инсантурай, инава мукун каялувчину мудана къаличIаншиву, инава каялувшиву дуллан буржлувшиву кьануннайн бувну».

Гьай-гьай, кIулли, Аьвдулжалаллулгу вай ва цаймигу цаярасса тIалавшиннарду тачIав дакIния дуккан къадайва. Аьпабиву лажин лякъу, мукъуй ца, иширайну цама, чIявучиву, даврий цакуцну, шава, цамур куццуй къуццу байма акъая, инсаншиврул, каялувчишиврул ххуйми хасиятру ниттил лякьлувара, оьруснал тIийкун, Аллагьнал дуллусса ия. КIула дустал бангу, мий буруччингу, къакIула душмантал бан. ХIатта даврия букьан бувми, партиялува буккан бувмигума аьпабивуйн зид буну, махъа-хьхьичIа ххуй бакъа гъалгъа тIий ттунма къабавссар. Мунаву аьжаивсса бюхъу бия мий цайва тахсир хьушиврий мукIру хьун, вих бан, багъишла бити тIутIи бан.

Ттун ттуннагу хъуннасса ххаришиву, пахру бикIайва укун инсансса инсаннащал, ххаллилсса каялувчинащал цачIу райкомрал аппаратравугу, школалул учительну, завучну, районналул шяраваллал хозяйствалул захIматчитурал профсоюзрал председательну цимирагу шинай зун бирияврихлу. Районналия цува лавгун махъгу аьпабивуя ттуява ххуй чулий акъа гъалгъа тIий къабавссар. Цувагу хъинну ххаришайвав хьунабавкьнийгу. Ттун Аьвдулжалаллул иминну, кIукIлуну, инсаншиврий тIисса пиш, хIалимсса ихтилат, сивсуну иттав уругаву хъамакъаритай. Ванинсса барчаллагь хIисаврай кунма на ттущава шаймур бувссия Хъювхъиял Нахаев Нариманнущал архIал Аьвдулжалаллул бусравсса цIа абад дуллай – Ваччав му ялапар хъанай ивкIсса къатрал чIирай мемориал ула лачIунмур буллай. Ва лап лайкьсса давугу дия.

Аьвдулжалаллул цаппара дустурал, мачча-гъаннал, цачIу зий бивкIминнал дакIнийн бичавуртту датIлай, мий цачIун дурну, нава итабавкьусса ва лугу муная мунал наслулун, махъминнансса хъамакъаритай ядигарну хьуннав тIий ура. Амин!

ДакIнихтуну барчаллагьгу тIий ура ва ишираву ттула чIарав бавцIусса, кабакьу-кумаг бувсса: ХIажи Исмяиловлухь, Аьвдулжалаллул арсурваврахь, хаснува ХIусайннухь, Билаллухь ва махъминнахьгу. Гьарза хьуннав ва дунияллий Аьвдулжалал кунмами!

ЛичIинува барчаллагь тIий ура ва компьютерданий батIлай, хъунмасса захIмат бувсса ххаллилсса лакку душнихь – Кьукуннал Сулайманнул душ Азиза Мусаевахь.

Автор






Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет