Оралтаева А. С. Аналитикалыљ химия. Зертханалыљ практикумы

Оралтаева А.С.

АНАЛИТИКАЛЫљ ХИМИЯ. ЗЕРТХАНАЛЫљ ПРАКТИКумы

Кіріспе
Аналитикалы› химияда зерттелетін заттыЈ атомды›, функционалды, молекулярлы, заттыЈ жЩне материалдардыЈ ›Їрамын, химиялы› ›±рылыстын, аналитикалы› сигналдыЈ интенсивтилігін аны›тайтын “ылыми Щдісі.

Аналитикалы› химия зерттелетін заттыЈ химиялы› ›±рылымын жЩне практикалы› ›олдануын йЈдейтін теориялы› негіздерініЈ Щдісі.

Сапалы› ЩдістіЈ ма›саты зерттелетін зат ›±рамында“ы компоненттерді (иондарды) аны›тауы.

Санды› анализде кЇрделі материалдыЈ ›±рамында“ы бйліктерді аны›тайды. Химиялы› анализде теориялы› негіздерін физико-химиялы› заЈдарын, еЈ алдымен Д.И. МенделеевтіЈ периодты› заЈы, сонымен ›атар жалпы химияныЈ теориялы› жа“дайын: массалы› Щрекеттесу заЈы, электролиттіЈ диссоциялау теориясы, гетерогендік жЇйедегі химиялы› тепе-теЈдігі, комплекстер, амфотерлігі, автопротолизі, тоты“у-тоты›сыздану реакциялары.

КЩзіргі ±а›ытта аналитикалы› химияныЈ кйпшілігі ЩртЇрлі Щдістерімен ›олданады, олар химиялы›, физикалы›, физико-химиялы› Щдістерге бйлінеді.

Заттар екі тЇрге бйлінеді: ›арапайым (атомдар бір элементтерден ›±ралады), кЇрделі заттар (Щр тЇрлі атомдардыЈ химиялы› ›осындыларынан ›±ралады). Матариалдар деп бірнеше заттыЈ ›осындысын айтады.

Химиялы› ›±рылымы деп ЁC химиялы› ›осындылары жЩне заттардыЈ атомды› байланысты› реттінгін айтады. Арнайы пЩндерді зерттеу ушін аналитикалы› химияны білу ›ажет, солардыЈ ішінде: бейорганикалы› жЩне органикалы› заттардыЈ химиялы› технология, агротынайт›ыш, йсімдіктердіЈ химиялы› ›ор“ауы, таби“і ортаны ›ор“ау, т.б.

Аналитикалы› химия“а сЇйеніп ›олданбалы ба“ыт ретінде фундаменталды химиялы› “ылыми мамандары ›±рыл“ан. ЗаттардыЈ жЩне материалдардыЈ сапалы›тарын ба“дарлама бойынша т±зелту Їшін химиялы› анализдыЈ дЩлелдігін , спецификалы“ын жЩне жылдамдылы“ын кЇшейту ›ажет. Сонды›тан физика ЁC химиялы› талдау Щдісі йте мол ›олданылатын бол“ан. Сонымен ›атар зерттейтін объектілерде кйбейді , солардыЈ ішінде кйпшілігі органикалы› ›осылыстар.

Физика ЁC химиялы› анализдыЈ маЈызы Менделеев Д.И. , Ван-Гофф Я.Г. , Курпаков Н.С. , т.б. “ылымдардыЈ еЈбек ж±мыстарыныЈ негізіне ›арай ›±рыл“ан. ОлардыЈ еЈбектерінде химиялы› тепе-теЈдік жЇйе , заттардыЈ арасында“ы ›±рамын жЩне ›асиетініЈ ›атынасты“ын зерттеуіне негізделген.

Кйпшілік жа“дайда зерттелетін заттардыЈ ›асиеттері мен ›±рамыныЈ байланысты“ы йте ›иын жЩне кЇрделі боп табылады. Сонды›тан физика ЁC химиялы› Щдістерді заттыЈ ›±рамын тікелей функциялы› ›асиеті ар›ылы аны›талады. Осы“ан байланысты физика ЁC химиялы› анализдыЈ практикасында приборларды ›олдануымен. љ±ралдарды , приборларды ›олдан“анда зерттелетін заттарды аны›та“ан сезімталды“ы кЇшейді , экспресстігі , анализді сынаманы б±збая› ›ашы›ты›та аны›тау“а болады.

љарастырылып отыр“ан Щдістелелік н±с›ау аналитикалы› химияныЈ о›у ба“дарламасына негізделген: химия ЁC технологиялы›, жаратылыс ЁC педагогикалы›, технологиялы› мамандарына арнал“ан.

Химиялы› лабораторияныЈ ж±мыстарын ±йымдастыру

Химиялы› лаборатория 3(Їш) тЇрге бйлінеді: бірінші бйлімінде ЁC ж±й“іш ›±рал ретінде дистиллятор орналастырады; сор“ыш шкаф ЩртЇрлі электроприборлармен ›±растыр“ан, шкафтыЈ ішінде тазалан“ан химияла› ыдыстарды ›ояды.

Екінші бйлімінде ЁC аналитикалы› лабораториялы› столдар жЩне ›±ралдар, приборларды орналастырытын столдар.

®шінші бйлімінде ЁC техникалы› жЩне аналитикалы› тараздарды ›ояды.

ЛабораторияныЈ негізгі ›±ралы ж±мысшы стол, соныЈ ±стінде эксперименталды ж±мыстар йткізіледі. Лабораторияда ›анализация, су ж±ретін трубалар, электротокты линиясы, газ, су ›ыздыр“ыш ›±рал, ауа ›ысымдыЈыЈ йткізгіштігі, ысты› сумен буды жЩне вакуум линиясы келтірулі болуы ›ажет. Сонымен ›атар лабораторияда жазушы стол, о“ан дЩптермен анализдеу нЩтежесін са›талады.
ЛабораторияныЈ ж±мысы

Лабораторияда ж±мыс істеген студенттерге максималды эффект алу Їшін, минималды ±а›ыт, шы“ымы жЩне ж±мысы жумсалуда , келесі шарттарды орындау ›ажет:

ж±мыс орынымен ›±ралдарды рационалды орналастыру;

›ажетті инструменттерді, ыдыстарды жЩне аппараттармен, ›±ралдарды дайындау;

ж±мысты орындайтындарды жа›сылап дайындау;

эксперименті йткізуде материалдарды экономды ›олдануы.

Ж±мысшы стол аналитикалы› бйлімінде бас›а столдардан биік болуы ›ажет, полкасында химиялы› ыдыстар жЩне реактив ›Їйыл“ан ыдыстар орналас›ан. Стол бетіне линолеум, я болмаса бас›а материалмен жабылады. СтолдыЈ бетіне ›ыш›ылдар, я болмаса сілтілер то“ілмеу керек, егер тогілсе бетіне ›Їм сеуіп жінап алу ›ажет, шуберекті ›олдану болмайды. љышкылтогілген орынды содамен жЇйып 1-2 минуттан кейін шуберекпен с±ртіледі. Лабораториялы› столдыЈ ±стіне кйп ыдыс пен ›±ралды ›оймай, тек анализге ›ажеттілерін орналастыру керек. Лабораториялы› столдыЈ бірінші жашигінде темір, ал бас›асында шыны заттарды орналастыру керек. Шр лабораториялы› столда су краны, су раковинасы бЇйырында жЩне ›о›ырсы›тарды салатын шелек ›оылады. Бір банка“а ›ыш›ыл жЩне сілтіні ›±ю“а болмайды, сонымен ›атар ±лы заттарды. Ластан“ан химиялы› ыдыстарды эксперименнен кейін жЇып тазалау керек. Реактив салын“ан ыдыстардыЈ сырт›ы бетіне ›андай зат екендігін жазу ›ажет, жЩне ыл“алды шуберекпен сурту керек. Лабораториядан кетіп барат›анда крандарды жауып, электроприборлармен ›±ралдарды йшіріп, столдарды тазалап, кептіргіш жЩне сор“ыш шкафтардыЈ есіктерін т±сіріп, тексеріп кету керек.
2.Лабораторияда“ы ж±мыстар туралы
Лабораторияда ж±мысты жеЈілдететін жолдарды ›арастыру ›ажет, ж±мыс істеу кезінде аз ›аржы, аз уа›ыт жЩне аз еЈбек ж±мсап,жо“ар“ы нЩтижеге ›ол жеткізуге Щрекет жасау ›ажет.Ол Їшін:

ж±мыс орында“ы ›Їрыл“ыларды орын-орнына ›ою;

›ажетті ›Їрал-жабды›тарды, ыдыстарды жЩне аппараттарды

тандап алу;

жЇмыс жасаушыныЈ ж±мыс›а жа›сы дайыЈды“ы;

тЩжірибе жасау кезінде материалдарды Їнемдеп пайдалану керек. Аналитикалы› бйлменіЈ ж±мыс столы жЇмыс шартына сай болуы керек;ол жай столдар“а ›ара“анда биігірек жЩне реактивтік склянкалар жЩне ыдыстар тЇратын сйрелері болады, столдыЈ жо“ар“ы жа“ын линолеуммен немесе бас›а затпен ›аптайды.

СтолдыЈ жо“ар“ы бетіне Щсер етуші заттар, мысалы, ›ыш›ылдар мен сілтілер тйгілмеуін ›ада“алау керек. Стол“а тйгілген с±йы›ты›ты тез арада сЇртеді. Егер б±л с±йы›ты› ›ауіпті болмаса, жай шЇберекпен сЇртіп, Їстінен сумен жуу“а болады. Ал, егерде концентрлі кЇкірт, тЇз, немесе азот ›ыш›ылдары тйгілген болса,шЇберек ›олдану“а болмайды. Ластан“ан жерді сода ерітіндісімен жа›сылап жуып, 1-2 минуттан кейін шЇберекпен сЇрту керек. Лабораториялы› столдыЈ Їстінде арты› ыдыстар мен приборлар болмауы керек. Столда тек ›ана анализ жасау“а ›ажетті заттар болады.

Лабораториялы› жЩшіктердіЈ біреуінде металдан жасалын“ан, ал бас›асында шыныдан жасалын“ан заттар са›талады.

Кез-келген лабораториялы› столда су а“ыз“ыш крандар, столдыЈ арт›ы ›апталында,Щдетте бірнеше суа“ыз“ыш крандары бар раковина болады, крандардыЈ біреуі суа“ыз“ыш насос›а арнал“ан. РаковинаныЈ жанында ›±р“а› ›о›ыс тйгуге арнал“ан себет жЩне сЇйы›ты› ›±ю“а арнал“ан банка болады.

жалпы ›олданылатын ыдыстар;

арнайы ›олданылатын ыдыстар;

йлшеуіш ыдыстар;

С±йы›ты›тар,ерітінділер жЩне газдардыЈ дЩл кйлемін алу“а ›олданылатын ыдыстар;

Пробиркалар жай жЩне калибрленген болады. Пробиркалар тЇп жа“ы жабы› шыны тЇтіктер.

Химиялы› воронкалар с±йы›ты›ты фильтрлеу Їшін бір ыдыстан екіншісіне ›±ю“а пайдаланылады.

Химиялы› стакандар Щр тЇрлі сыйымдылы›та /50,100,200,250,500 жЩне І000 см3, кейде 2000см3/ т±мсы“ы бар, кейде жо› болатын жЇ›а шынылы цилиндр.

Бйлгіш воронкалар араласпайтын с±йы›ты›тарды бір-бірінен бйлетін, кйбіне органикалы› заттар“а ›олданылатын цилиндрлі жЩне конусты формада болатын ыдыстар.

ТЩбі тегіс колбалар ерітінділерді дайындау“а жЩне са›тау“а ›олданылады.Олар мойыны шлифтен жасалын“ан болады.

Жу“ыш дистилденген су ›Їйылатын, аузы ты“ындал“ан, екі тЇтікпен жабды›тал“ан колба.ТЇтіктіЈ біреуі колбаны тЇбіне тиіп т±рады, ал бас›асы ЎЄ б±рыш жасап майысады.

Екінші тЇтік колбаныЈ ішіне 3-5см-дей кіріп т±рады ал тЇтіктіЈ сырт›ы бйлігі сЇйір б±рыш жасап майысуы керек.

Конусты колбалар ЎЄ сыйымдылы“ы 1см 3 ЎЄ тан 2дмЗ-ге дейінгі аузы ты“ындал“ан немесе ты“ынсыз болып келетін ерітінділерді титрлеуге арнал“ан ьщыстар.

Бунзен колбасы ЎЄжо“ар“ы жа“ы вакуум насоспен жал“ас›ан, тйменгі ›ысымда фильтрлеуге арнал“ан ›алыЈ шыныдан жасалын“ан конусты колбалар.

Кристаллизаторлар ЎЄ жЇ›а немесе ›алыЈ шыныдан жасалын“ан ЩртЇрлі сыйымдылы›та жЩне диаметрде болатын жалпа› цилиндрлі ыдыстар. БЇл ыдыстарда заттарды кристалдайуы жЩне булайды.

М±здат›ыштар ЎЄ ›айна“ан немесе ›ыздырыл“ан ЩртЇрлі заттарды сал›ындату“а арнал“ан приборлар. МЇздат›ыш 2 бйлімнен тЇрады, ЩртЇрлі формада“ы сал›ыЈдат›ыш тЇтіктен (форлитос) жЩне буды сал›ындату“а су жіберілетін кййлектен (муфта) т±рады. Олар тЇзу жЩне ›айтымды болады.

Шыны ая› таба›, бюкс жЩне тубусты склянкалар.

Шыны ая›таба›тар химиялы› ж±мыс жЇргізуде кеЈінен ›олданылады. Шыны ая›таба›тардыЈ келесі тЇрлері дайындалады; кристаллизациялан“ан, кристалдан“ан, тЇбі тегіс, сфералы›, ±зын ›а›па›ты биологиялы› (Кох шыны ая“ы) т.б. шыны ая›тар.

Бюкстер ЎЄ заттарды йлшеуге жЩне са›тау“а арнал“ан, ›а›па›пен ты“ындал“ан Їзын жЩне ›ыс›а стакандар.

Тубусты склянкалар ЎЄ ерітінділері са›тау“а ›олданылады.Склянкалар а“ыз“ышы бар резеЈке ты“ынды тубустан жЩне а“ыз“ыш конустан жЩне резеЈке ты“ынды тубустан ›Їралады.

Байланыстыр“ыш элементтер - йткізгіштер, айналмалмалар, кері,

муфталар,›айтарт›ыш,саптама жЩне аллонж.

Арнайы ›олданылатын ыдыстар.

Эксикаторлар ЎЄ бул гигроскопиялы заттарды са›тау“а жЩне заттарды

жай кептіруге арнал“ан ›алыЈ шыныдан жасалын“ан приборлар.
Химиялы› ыдыстарды жуу жЩне кептіру.

Ты“ынды таЈдау жЩне лабораториялы› ›ондыр“ыларды ›±растыру.

Аналитикалы› химияда ыдыстыЈ тазалы“ы йте маЈызды болып табылады.Сонды›тан химиялы› лабораторияда ыдысты жуу“а кйп кйЈіл бйлінеді.Б±л аналитикалы› ж±мыс техникасыныЈ йте маЈызды бйлімі.

Егерде ыдыстыЈ ішінде еш›андай тамшы жЩне кір бай›алмаса, ьщысты абсолютті тЇрде таза деп атау“а болады.

Ыдыс жуу ерекше да“дыны талап етеді.Ыдыстарды ж±мыс жЇргізіп бол“аннан соЈ бірден жуу керек.

Ыдысты жуу механикалы›, физикалы› жЩне химиялы› болып бйлінеді. Ал“аш›ы екі тЩсілде кірді щетка жЩне ертіндімен жуады. Химиялы› Щдістер ластан“ан заттармен реакцияласып, оларды ерітіп сумен оЈай жуылатын жа“дай“а келтіреді.

Ж±мыстыЈ ма›саты: химиялы› ыдыстарды механикалы›, физикалы› жЩне химиялы› Щдістермен жууды Їйрену. Колба“а йзіне сэйкес ты“ын тандау,шыны тЇтіктер Їшін ты“ында жыры› жасау, жу“ышты жинау. Ыдыс:

жуу“а арнал“ан химиялы› ьщыс;

жу“ыш заттар;

кептіргіш шкаф;

Ыдысты алдымен су ›±бырында“ы сумен, содан соЈ ысты› сумен жуады. Сумен кетпейтін да›тарды арнайы ершикпен немесе астыЈ“ы жа“ына резеЈке кигізілген шыны тая›шалармен жуады. Егерде да› ершикпен кетпесе, ыдысты 10-15%-тік сода ерітіндісі, сабын ерітіндісі жЩне жу“ыш Їнта›тармен жуады.Кейін ьщысты сумен жа›сылап жуып, еЈ соЈында дистильденген сумен шаады.

Егер ьщыс суда ерімейтін органикалы› заттар жЩне шайырмен ластан“ан болса,кірді кетіру Їшін органикалы› еріткіштер(спирт,эфир,бензин,бензол,дихлорэтан, т.б.) пайдалану ›ажет. Осы атал“ан Щдістермен ыдыс жа›сы жуылмаса, ішкі ›абыр“аларында тамшылар ›алса, оны хром ›оспасы деп аталатын затпен жуады. Хром ›оспасын дайындау Їшін фарфор стакан“а 10 см3 су ›Їйып,5,6г калий бихроматын К2Сг207 ерітіндісін алын“ан ерітіндіге абайлап 100 см3концентрлі кЇкірт ›ыш›ылын кЇяды.ЫдыстыЈ ластан“ан бйлігіне дейін хром ›оспасын ›±йып, оны біраз уа›ыт (5 минут) ›ойып ›ояды. Содан соЈ хром ›оспасын ›айтадан склянка“а ›уяды. Оны тЇсі йзгеріп, жасыл бол“анша бірнеше рет ›олдану“а болады.

Хром ›оспасыныЈ орнына 0,1 М теЈ кйлемдегі КМnО4 ерітіндісімен концентрлі кЇкірт ›ыш›ылы ›оспасы,сондай-а› КMnО4 сілтілік ерітіндісі мен NаОН жЩне КОН спирттік ерітінділерініЈ ›оспасын пайдалану“а болады.

Тйз (немесе сірке ›ыш›ылы) ерітіндісімен 3,6%-тік сутек пероксидініЈ ›ыш›ылдан“ан ›оспасын ›олдану“а да болады.

Ыдыстарды жуу кезінде келесі негізгі ережелерді са›тау керек:

1. Ыдысты пайдаланылып бол“аннан соЈ тез жуу;

2. Жуу эдісін тандау кезінде ластану ›Їрамымен санасу керек;

Ыдыс жууды не“±рлым жай жЩне тиімді эдіспен бастау;

Ыдыс жуу кезінде міндетті тЇрде резеЈке ›ол“аптар кию керек;

дэл аны›таулар жЇргізуге арнал“ан ыдыстарды жуып бол“аннан соЈ бірнеше рет дистильденген сумен шаю керек.

Ыдысты ауада кептіру Їшін арнайы ›и“аш ... та›тай ›олдану ыЈ“айлы . Кептіруді тездету Їшін 100-120° С температурада“ы кептіргіш шкафтар ›олданылады.

Лабораториялы› шынымен ж±мыс істеу

Лабораториялык ›Їрыл“ыларды жинау жЩне приборларды бір-бірімен байланыстыру Їшін шыны тЇтікшелер ›олданылады. Шыны тЇтікше жЩне тая›ша кенсу Їшін кесілетін жерді сумен сулап,пыша›пен немесе егеумен сызып жасайды. Кейін тЇтікшені екі ›олмен Їстап майыстыру керек, осы кезде тЇтіктіЈ сызат тЇскен эр жері эдетте сынады. ТЇтікшені бЇгу Їшін сол бЇгілген жерді Їзбей айналдырып отырып ›ыздырады. Шыны жЇмсар“ан кезде тЇтікшені жалыннан суырып алып, тез суымай т±р“анда ›ажетті б±рыш жасап бЇгеді.

Заттарды буланудан жЩне ластанудан ›ор“ау Їшін кйптеген ыдыстарды шыны, резеЈке жЩне ›абырша›ты ты“ындармен жабады. Шыны ты“ындарды мЇ›ият ›арау керек бол“ан заттарды жабу“а арнал“ан. Шрбір шыны ты“ын йзіне сЩйкес шлифке кигізіледі, сонды›тан шыны ты“ындарды шатастыру“а болмайды. ›абырша›ты ты“ындар ›Їралды жинау Їшін ›олданылмайды. эртЇрлі ыдыстардыЈ герметизациясы Їшін кедір-бЇдыры жо› жЇмса› ты“ындар тандау Їсынылады.

Пайдалану“а йте тиімді болатын резеЈке ты“ындар кеЈ тара“ан. Олар тЇрлі приборларды жинау кезінде, осы жа“дайда саЈылау“а шыны тЇтікше, мЇздаткыш немесе термометр кіргізу Їшін бЇрау керек.

РезеЈке ты“ындарды б±зушылар ретінде кйптеген органикалы› еріткіштер, ›ыш›ылдар жЩне кЇшті тоты›тыр“ыштар болып табылады, ›абырша›ты ты“ындар сия›ты б±лар да 150°С-ден жо“ары температура“а шыдамайды.

Силиконды каучуктен жасалын“ан ты“ындар жо“ары иілімділік жЩне ысты››а тйзімділікке ие, сондай-а› резеЈкені шыны йте ›атты ›ажайды, сонды›тан ты“ын“а міндетті тЇрде глицерин жЩне вазелин майын жа“у керек. Сондай-а› полиэтиленмен второпласттан жасал“ан ты“ындарда ›олданылады. Ты“ында тесік жасау Їшін жЇзі йткір жезден немесе болаттан жасал“ан арнайы б±р“ы ›олданылады. БЇр“ылан“ан кесік термометр мен тЇтікшеге ›ара“авда кішірек диаметрде болуы керек. Б±л со“ыларыныЈ ты“ыз дамуын жЩне беріктігін ›амтамасыз етеді.

Шлангалар

Шлангалар лабораториялы› практикада газбен жЩне сумен ›амтамасыздандыратын прибордыЈ майыс›а› бйлігі ретінде кеЈ ›олданылады. Шлангалар резеЈкеден, полиэтиленнен жЩне силиконды каучуктен жасалынады. Диаметрі жЩне жуанды“ы бойынша бір-бірінен ажыратылады. Органикалы› еріткіштер, тоты›тыр“ыштар, ›ыш›ылдар, кЇйдіргіш сілтілер жЩне ысты› с±йы›ты›тармен ж±мыс кезінде резеЈке шлангаларды ›олдану“а болмайды.
Жу“ышты ›Їрастыру

Колба“а ты“ын тандау, б±р“ы кймегімен екі тесік жасау, газды жанар“ыда екі шыны тЇтікті майыстыру, ты“ын“а кіргізу.

Пысы›тау с±ра›тары мен тапсырмалары.

Химиялы› лаборатория ›андай температура“а сай болуы керек? ОныЈ орналасуы?

Столда металл жЩне шыны заттарды ›алай д±рыс са›тау керек?

Химиялы› лабораторияда ж±мыс істеушіден нені талап етеді?

Ж±мыс ая›тал“аннан соЈ лабораториялы› бйлмеден кетер алдывдане істеу керек?

љандай ыдыстар Щрбір лабораториялы› негізгі бйлігі болып саналады? Ыдыстарды ›андай материалдардан жасайды?

Ыдысты ›олдану бойынша ›андай топтар“а бйледі? Тамыз“ыш жЩне бйлгіш воронкалар мен жу“ыштар не Їшін ›ажет.

7. ТоЈазыт›ыштыЈ маЈызы ›андай?

8. Арнайы ›олданылатын ыдыстарды ата, эксикатордыЈ ›а›па“ын ›алай ашып жабады.

9. Кипп аппаратымен ж±мыс істеу ережелерін о›ы. ОныЈ маЈызы ›андай? Кипп аппаратына ›андай заттар салынады жЩне оны ›алай бйлшектейді?

10.илшеу ьщыстарыныЈ ›олданылуы жайында айтып беріЈіз?

11.Бас›а материалдардан жасал“ан ыдыстарды атаЈыз жЩне олардыЈ ›олданылуы жйнінде айтыЈыз.

12.Ыдысты жу“анда ›андай ережелерді са›тау керек, ыдыс жуу Щдістері.

Арнайы ›олданатын шыны ыдыстар

а-пробиркалар, б-йлшегіш цилиндрлер, в-химиялы› стакан, г-дйнгелек тубты колбалар, д-жЇй“ыштар

Сумен суытатын м±здай›ыштар

а-тікелей ішкі кернейлі Либих м±здат›ышы, б,в-кері ішкі шарикті Аллен м±здат›ышы, г,д-зЩрлі тЇрлі суытатын м±здат›ыш, е-барма› тЇрлі м±здат›ышы,

Бйлгіш сЇзгіштер Сор“ыш колба

Айдау Щдісті ›олданатын колбалар

а-Вюрц колбасы, б-Клайзен колбасы, в-АрбузовтыЈ колбасы

а - Бунзен колбасы; б - Бунзенколбасы Бюхнер сЇзгішпен.

Кипп аппараты

ЖЇ“ыш ыдыстар:

а - Вульфа; б - Дрекселя; в - Тищенко.

Пипеткалар
илшеуш колбалар

илшеуш колбалар

љыс›ыштар:

а,б-пружиналы, в-мор ›ыс›ышы

Фарфор ыдыстар

а-фарфор ступкасы (келі) пестігімен б-Бюхнер сЇзгіші
Металлды ›Їралдар:

а,б-штатив, в-металл сахинасы, г-табандар

Бюреткалар

Ба›ылау с±ра›тар

Химиялы› лаборатория ›андай шарттар ›оылады?

Шыны жЩне металлдан жасал“ан заттарды ›айтып са›тау керек?

Химиялы› лабораторияда“ы ж±мысшылар“а ›андай шарттар ›оылады?

Ж±мыс біткеннен кеійн кетпей т±рып лабораторияда не істеу керек?

Лабораторияда ›андай ыдыстар шарт тЇрінде болуы ›ажет?

љандай материалдардан ыдыстарды дайындайды?

љолданатын ыдыстар ›андай топтар“а бйлінеді?

Бйлгіш жЩне тамшылаушы сузгіштер не Їшін ›олданады?

9. МЇздат›ыштар не Їшін ›олданады?

10.Арнайы ыдыстардыЈ ›олдануы. ЭксикатордыЈ ›а›па“ын ›айтып д±рыс жауып, ашады?

11.Кипа аппартапен ›айтып ж±мыс істейді? Оны не Їшін пайдаланады?

12.илшеуіш ыдыстарды не Їшін ›олданады?

13. Бас›а ыдыстардыЈ тЇрлерін жЩне ›олданылуы?

14. Ыдыстарды жЇ“анда ›андай Щдістерді ›олданады?
3.Таразы жЩне йлшеу
Шрбір химиялы› лабораторияныЈ еЈ ›ажетті ›±рамы ЎЄтаразы. Ж±мыс жЇргізілу тЇріне байланысты тЇрлі таразылар ›олданылады;

Дйрекі йлшеуге арнал“ан (1 г-›а дейінгі дЩлдікте)

ДЩл йлшеуге арнал“ан жЩне технохимиялы› таразылар

(0,01г-›а дейінгі дЩлдікте)

аналитикалы› таразылар(0,0002-0,0001г-›а дейінгі дЩлдік)

4. арнайы (торсионды, пробиркалы› ультрамикрохимиялы› жЩне т.б.) Аналитикалы› таразылар 0,0002г-нан 100-200г-“а дейінгі салма›ты дЩл йлшеуге арнал“ан.

Аналитикалы› таразы екі топ›а бйлінеді; периодты шай›ау немесе демпферлі таразылар. ›азір таразылардыЈ соЈ“ы тобы кеЈ тарал“ан.

БЇл таразылардыЈ маЈызды бйлігі ретінде жа›сылап ›±йыл“ан болаттан немесе аготтан жасал“ан Їш призмамен жабды›тал“ан иіна“аш болып табылады.Ортада“ы призма“а... жанында“ы екі призма“а сыр“алары кймегімен таразы таба›шалары ілінеді.Иіна“аштыЈ ортасында тйменгі жа“ында микрошкаласы бар ба“ытта“ыш бекітілген. Таразымен д±рыс жЇмыс істеу Їшін Їш призманыЈ да ›ырлары ›атаЈ тЇрде параллель болуы жЩне бір жазы›ты›та жатуы шарт. Таразымен ж±мыс кезінде призмалар мен таяныш алаЈдары жайлап ауыт›иды да йлшеу дЩлдігі тймевдейді. Ауыт›улар аз болуы Їшін, таразыны арретирмен жабды›тандырады, ол иіна“ашты кйтеруге мЇмкіндік береді немесе былай айт›анда таразыны арретирлеу деп аталады. АрретирдіЈ дисктік тЇт›асы

ТаразыныЈ тірегі аготты алаЈдар горизонталь жа“дай“а келтірілетін винтке орналас›ан.

Б±л таразылардыЈ негізгі ерекшелігі совда, олар жо“ар“ы жа“ы ›а›па›пен жабыл“ан, ол астыЈ“ы жа“ы ашы› алюминнен жасал“ан цилиндр тыныштандыр“ышпен (демпфлер) жабды›тал“ан. Олар сыр“а“а ілінген Демпферлі цилиндрлер тйменгі жа“ы жабы›, ЇстіЈгі жа“ы ашы› диаметрлері Їлкен екі бас›а цилиндрлерге салын“ан, олар таразы ба“анасына жылжымайтындай етіп бекітілген.

Арретирді жібергенде таразыныЈ иіна“ашы жЩне таба›тары жЩне демпферлі цилиндрлер шай›алмалы жа“дай“а келеді, ал сырт›ы цилиндрлердіЈ ішкі жа“ы тежеліп, тыныштандырылады да, таразыныЈ шай›алуы тез то›тайды. Осыдан соЈ таразыныЈ ба“ытта“аны белгілі жа“дай“а келіп нйлдік нЇктеде тЇрады. Иіна“аштыЈ оЈ жа› сыр“асына перпендикуляр тЇрде 10-нан 990мг-“а дейінгі аз йлшемдерді йлшеуге арнал“ан горизонталь ... бекітілген. Б±л йлшеуіш тастары са›ина тЇрінде болады. Оларды рычаг жЇйесініЈ кймегімен таразыныЈ оЈ жа› бйлігінде орналас›ан дисктік тЇт›аныЈ б±рылысына іледі. Олар цифрлармен бйлінген екі жа“ы бір-біріне тЩуелсіз екі айналмалы дисктен т±рады.Сырт›ы дисктіЈ айналмасына 90мг-нан 100,200,300мг-“а дейінгі йлшеуіштер ілінген.

Экран шкафтыЈ арт›ы ›абыр“асында орналас›ан жЩне арретир дискісін бЇра“анда автоматты тЇрде ›осылатын арнайы жары› тЇсіргішпен жары›тандырылады. Вейтограф шкаласыныЈ есебін аны›тал“ан салма›тыЈ Їшінші жЩне тйртінші онды› белгілері кйрсетеді.

Штепсельді вилкалы шнурды ›осып жары› тЇсіру кймегімен йлшеуге кіріседі. Шкаф есігін ашпай тЇрып, арретир дискісін соЈына дейін абайлап бЇрап, нйлдік нЇкте жа“дайын тексереді. Осы кезде жары› автоматты тЇрде жанады да, вейтограф экранында таразыныЈ ба“ытта“ышына бекітілген микрошкалалардыЈ Їлкейтілген бейнесі пайда болады. Ба“ытта“ыш ›оз“алып т±р“анда, микрошкаланыЈ бейнесі бЇкіл экранда жайлайды.Демпферлер кймегімен стрелка сол кезде-а› то›тайды да микрошкала бейнесініЈ экранды жайлауы то›тайды. йлшенетін затты таразыныЈ сол жа› таба›шасына салып, ал оЈ жа› таба›ша“а жЩшіктегі резновестерді пинцетпен салып, толы› санды грамдарын табады. Кейін оЈ есікті жауып, ішкі жЩне сырт›ы дискілерді б±рап, таразы ба“ытта“ышыныЈ ›ай жа››а ›арай ауыт›уын тексеріп, грамыныЈ онды› жЩне жЇздік бйліктерін табамыз.0,01г-“а дейінгі дЩлдіктегі белгілі массаны тауып ал“аннан соЈ, арретир дискісін соЈына дейін б±райды, ба“ытта“ыштыЈ шай›алуы то›та“аннан кейін экранда шкаланыЈ вертикаль сызы“ы бойынша есептеу жасайды.Б±л шкаланыЈ Їлкендетіп бйлінуі толы› миллиграм“а лайы› плюс жЩне минус сандарымен кйрсетіледі. Плюс белгісі жасалын“ан есептеуді таразыны йлшеуіш тастарын масса“а ›осуды кйрсетеді. Ал, егерде шкала есептегіші минус белгісін кйрсетсе, онда разновес массасын есептеуден алып тастау керек.

илшеуді ая›та“аннан соЈ тараздан йлшенетін затты жвне йлшеуіш тастарды алып ›ояды. илшеуіш тастарды алып тастау ЎЄЇшін^екі дисктінде нйлдік бйлінуін ›оз“алмайтын жа“дай“а келтіреді жЩне таразыны электр то“ынан суырады.

Технохимиялы› тараз

Демпферлі таразы

Таразыда йлшеу ережелері

Аналитикалы› таразыда йлшегенде тйменгі ережелердіЈ б±лжытпай орындалуы тиіс.

1.Аналитикалы› таразыда йзіЈіз жйндей алмайтын а›аулы› тапсаЈыз, ол туралы о›ытушы“а немесе лаборант›а айтуыЈыз керек.

2.Таразы таба›шаларына ысты›, дым›ыл жЩне лас заттарды ›ою“а болмайды. С±йы›ты›тарды йлшегенде таразы“а жЩне тастар“а с±йы› тигізуге болмайды.

3.илшейтін заттарды таразы таба›шаларына бірден салу“а болмайды. Оларды тек стакандарда, бюкстерде, фарфор тигелді таба›шаларында “ана йлшейді.

4.Тарту“а кірісуден б±рын таразыныЈ д±рысты“ын тексеріп алады. Жан-жа“ында“ы тозаЈдарды ›ыл шеткалармен тазартады, таразыныЈ микрошкаласын ноль нЇктесіне келтіреді.

5.Таразы таба›шаларына ›ойылатын заттарды, тастарды міндетті тЇрде арретир нейтрат кЇйінде т±р“анда “ана ›ояды жЩне алады. Арретир ашы› жа“дайында таразы“а тиюге болмайды. Арретир дискісін жЩй, бір›алыпты б±рау керек.

6.Ж±мыстыЈ бос уа›ытта таразы арретирі нейтралды› жа“дайда т±руы ›ажет.

7.Таразыны т±р“ан орынан ›оз“амаЈыз.

8.Таразы“а 100 грамнан арты› затты ›ою“а болмайды. Б±л таразыныЈ б±зылуына Щкеліп со“ады.

9.Тастарды тек пинцетпен “ана пайдаланыЈыз жЩне оларды Щр›айсысын йздерініЈ орнына “ана орналастырыЈыз.

10.Таразыны пайдалан“ан кезде тек жанында“ы екі есікшіні “ана пайдаланады.

11.Таразыда“ы тартыл“ан заттыЈ массасын журнал“а 0,0002 г дЩлдікпен йлшеу кезінде жазып ›ою керек. Жазу“а кез келген пара›ты газетті жЩне т.б. заттарды пайдалану“а болмайды.