3. Электронды бизнес 13. Электронды оқыту

125 
ТАҚЫРЫП 13. Е-технологиялар. Электронды бизнес. 
Электронды оқыту. Электронды үкімет 
13.1 Электронды бизнес 
13.2 Электронды оқыту 
13.3 Электронды үкімет 
Бақылау сұрақтары 
13.1 Электронды бизнес 
Электронды коммерция түсінігі Интернетте бизнес жүргізумен байла-
нысты; онлайндағы коммерция барлық бизнес-процесстерді (жарнама, 
маркетинг, сату, тауарды жеткізу, пайда табу) қамтиды. Арнайы 
компьютерлік бағдарламалар немесе басқа да коммуникациялық орта 
арқылы жүзеге асырылатын коммерцияның түрі кәсіпорын мен 
тұтынушы (“бизнес-тұтыну-шы”, business-to-consumer (B2C)) немесе 
кәсіпорындар (“бизнес-бизнес”, business-to-business (B2B)) арасындағы 
коммерциялық операцияларға негізделген. Электрондық коммерцияның 
негізгі үш түрі бар: 

Интернет-дүкендер;

Төлем жүйелердің ұйымдары;

Интернет-аукциондар.
Банк операциялары, пластикалық карталар, авиабилеттердің сатылу
технологиялар автоматизациялануы және кәсіпорын ресурстарының 
басқаруы осы бизнестің пайда болуына тікелей әсер етті. 
Дәл қазір Қазақстан территориясындағы интернет-дүкендерде сауда 
жасайтын адамдардың үлесі аз - максималды интернет-аудиторияның 
3% төңірегінде. Қазнет 130 коммерциялық интернет-алаңға ие және 
оларды 4,7% қазақстандық қолданушы тұтынады екен. Ең белсенді 
сатыпалушылар Ақмола облысы мен Алматы қаласының тұрғындары. 
Бизнес процесс - бұл тұтынушылар үшін белгілі өнімді немесе көрсе-
тілетін қызметті құруға бағытталған өзара байланысты іс шаралар немесе 
міндеттер жиынтығы.
Бизнес-процесс түсінігінің айтарлықтай қолданылатын анықтамасын 
келтірейік: бизнес-процестер - бұл тапсырыс беруші үшін өнім немесе 
қызмет көрсету сияқты пайдалы жолды көз жетерлік немесе өлшенерлік 
болжамды болашақта құру немесе алу үшін кәсіпорынның ресурстарын 
қолданатын өзара тәуелді әрекеттердің қисынды (логикалық) топтамасы. 
(Ұйымдастырушылық-өндірістік процесс синонимы жақын, бірақ та 
үлкен.) 
Жаңа бизнес-процеске көшу мыналарды жүзеге асырады: 

тауарларға 
тапсырыс 
беру 
қызметінің 
қызметкерлері 
жабдықтаушыны жақсы таңдау және оған сатып алуға тапсырысты 
жіберуді белгілеу үшін компьютерлік база байланысымен жабдықталған 
(purchase order); 

126 

жабдықтаушылар тауарды алдын ала төлеусіз жеткізу; 

тауарды алу туралы хабар жалпы деректер базасында жазу; 

төлемге шот (invoice) сияқты құжаттарды жою. 
Реинжиниринг деген атауға ие болған кәсіпорын қызметінің 
революциялық түрленуінің, оның бизнесін қайта құруының әдісі ХІХ 
ғасырдың 80-ші жылдары Батыста пайда болды. Реинжиниринг 
теориясының негізін қалаушылар Майкл Хаммер және Джеймс Чампи 
болып табылады. Олар «Корпорация реинжинирингі: бизнестегі 
революцияға арналған манифест» атты кітабын шығарған болатын. 
Авторлар 
реинжинирингке 
мынадай 
анықтама 
беріп 
кетті: 
«Реинжиниринг - бұл нәтижеліліктің шығындар, сапа, қызмет көрсету 
деңгейі және шапшаңдылық сияқты кілттік көрсеткіштерінің 
жақсартуына жету үшін бизнес-процестерінің радикалды қайта 
жобалануы». 
Бизнес-процестердің келесідей категориялары болады: 

өнімнің шығарылуын тікелей қамтамасыз ететін процесстер; 

жоспарлау және басқару процесстері; 

ресурстық процесстер; 

түрлендіру процесстері. 
Бизнес-процесс төменде келтірілгендермен сипатталады: 

бизнес-процессті жүзеге асырудың бар технологиясымен; 

бизнес-жүйесінің бар құрылымымен; 

процесстің іске асырылуын қамтамасыз ететін автоматтандыру 
құралдарымен, құрал-саймандарымен, механизмдерімен және т.б. 
Бизнес-процесстердің тиімділігін бағалаудың негізгі көрсеткіштері 
мыналар болып табылады: 

уақыттың белгілі интервалына төленген берілген сападағы 
өндірілетін өнімнің саны; 

өнімді тұтынатын тұтынушылардың саны; 

типтік операциялардың саны, оларды уақыттың белгілі 
интервалында өнімді өндіру кезінде орындау керек; 

өнімді өндіруге кеткен шығындардың құны; 

типтік операцияларды орындау ұзақтылығы; 

өнімнің өндірісіне ақша қаражатын жұмсау.