Кәсіпкердің ұтқырлығы мен экономикалық тұрғыдан ойлауы

С.И. Ожеговтың орыс тілі сөздігінде «іскерлік» сөзі қажет уақытта белгілі бір нәрсені шеше білу болып талқыланады, яғни тғжірибелі тапқыш, тапқыр дегенді білдіреді.

Жұмыстаѓы жетістік және табыссыздық іскерліктің нақты-
лыѓы мен дамуына тғуелді.

Мамандар іскерлік жµнінде сөз еткенде, оның шаруашылық өміріндегі көп қырлылыѓына тоқталады және тµмендегідей негізгі белгілерін анықтайды:

 шаруашылықтаѓы субьектілердің мінез –қ±лқынДағы өз бетінше әрекет етуі және стандартқа сғйкес келмеуі;

 мақсатқа жету жолынДағы жаңа табыстар мен жаңалық-

 тғжірибелік және іскерлік;

 тапқырлық және батылдық;

 шаруашылықтаѓы бәсекелестік пен сенімсіздік қауіпінің болмауы;

 жоғары көрсеткіштерге жетуге бағыт ±стау және ресурстарды тиімді пайдалану;

 Кәсіпкерліктің іскерлік бастамасынсыз, жаңалыққа ұмтыл-

Шыѓармашылық процесті сараптауѓа, зерттеуге даѓды және әдіскерлік қажет.

Техника шыѓармашылық шешім мәселесінде нақты ерекше даѓдыларды қажет етеді (тғжірибені).

Бірінші саты – туындаѓан мғскелені терең зерттеу, себебі мәселе шешімін табу үшін белгілі бір негізді ±стану қажет.

Сол себептен алдыѓа мақсат қана қоймай – міндеттемені пара-
сатты және сезімді көзқараста анықтау қажет.

Мәселені терең зерттеу ‰ш түрлі ерекшелікке ие болады. Олар тµмендегідей мүмкіндік береді:

 тапсырманың көлемін нақты түрде бағалау;

 мақсатты айқындау және оның жетілу жолдарын ашу;

 әдісін және қызметкерлер үшін қолайлы ұғымды жоспарлау.

Екінші саты- идеялар тудыру (ойларды).

Б±ѓан шыѓармашылық жұмыстың барлық түрлері қатысады.

Идея – бұл белгісіздікке секіріс және оның қашан туатындыѓы белгісіз.

Идея тудырудың әртүрлі әдістері бар, соның ішінде ең тиімдісі-ойлықпен жаулап алу (ми ж±мсау арқылы).

Б±дан басқа бірнеше жай ережелері бар, оларѓа осы әдістің тиімділігін арттыруда бірлесе жұмысістеу жатады.

Егер сіз белгілі бір көрсеткішке жетуге тырыссањыз, онда оймен жаулап алудың тәсілін қатаң сақтаңыз.

Ол қысқаша айтқанда:

 мәселенің қысқа мазмұныын таңдау;

 мәселенің қысқа мазмұныы бос қаѓазѓа жазылып алынады (тақтайѓа немесе экранѓа);

 алДағы жұмысқашан аяқталатындыѓы анықталып, уақыты белгіленеді;

 оймен жаулап алу уақытында кез келген ой ұсынысы жазы-

 жұмыстан соњ барлық ой қисынды тәртіпте өткізіледі, әрқайсысы талқыланады.

Оймен жаулап алу немесе шабуылдау ойлардың туындауын тездетеді және осы әдіске тән еркіндік нақты және ерекше идея-
ларды бағалауѓа мүмкіндік береді.

‡шінші саты- қолданѓан идеяларды екшеу, елеуден өткізу.

Идея қорлары қалай пайда болды, оларды бірден ой елегінен өткізу қажет. Себебі олардың ішінде тиімсіздігі, тғжірибеге сғйкессіздігі, ойсыздыѓы, моральѓа сай келмейтіндері болады.

Әрбір ойларѓа тµмендегідей ‰ш негізден сараптама туады:

1. жұмысістеуіне мүмкіндік тудыра білу

2. басқа мүмкіндіктерге қараѓанда ерекшелігі

Тµртінші саты – жаңа кіріспені жоспарлау (бастаманы).

Мұндай жағдайда ой тек тғжірибе ж‰зінде қолданылуы қажет.

Бесінші саты- сараптама және байланыстың кері көші .

Жаңартпа процесін кіргізу ешқашан нақты дғлме-дғл к‰йде болмайды, себебі жаңа факторлар күнделікті туындайды және ақпаратқа әсер етеді. Осыѓан байланысты сараптама қатынасын реттеу ұсынѓан мақсат пен жоспарларДағы жетістіктерге үнемі пайдаланылып отыруды қажет етеді.

Кәсіпкердің жеке басының ең маңызды сапасы болып, оның ұйымдастыра білушілік қабілеті саналады.

¦йымдастыра білушілік ғлуеті жетекшінің жеке ерекше сапасы болып, өзіне және басқа кісілерге деген қарым-қатынасы-

Басшылықтың қалыптасқан түрін тµмендегідей белгілер арқылы көрсетуге болады:

 өзінің алатын орнына сараптама жасай білу;

 басқа адамдарѓа (қарауында) жұмысміндеттерін анықтап бөліп бере білу;

 жауапкершілік пен µкілеттікті міндеттей білу;

 тиімді жұмысы үшін сыйақы бере білу;

 қиын кісілермен тіл табыса білу;

Кәсіпкер бір кісі арқылы барлық ұйымды шашау шыѓармай ±стап тұруѓа қабілетті болуы қажет.

Тғжірибе ж‰зінде артықшылық және бейімделе білушілік орынды қолдана білушілік деп аталады. Нақты айтқанда артық-
шылық немесе басымшылық ең мықты басқару құралдарының бірі болып саналады.

Осындай қасиетті пайдалана отырып, кәсіпкер жұмысшылар ортасында ерекшелінеді және олардың тарапынан сенімді с‰йеу-

Екінші қасиет- бейімделе білу, кез келген оқиѓада немесе өзгерістерді қалыптаса білуді дамытады.

Әрі өзіне деген сенімділігін арттыра т‰седі.

Бұл ерекшеліктер сонымен қатар өзін сыйлай білу сезімін бекітеді, жұмыстың біліктілігін арттырады.

Кәсіпкер әрқашан өзінің мақсаттары туралы және жалпы ұйым іскерлігіне, салым т‰сіру мүмкіндігін ойластыру қажет, әрі алдын ала көре білуі керек.

Кәсіпкердің баѓыныштыларына әсер етудің 2 әдісі бар.

1. Келеңсіздікті ныѓайту – бұл баѓынышты тұлғаның іскер-
лігінің ғлсіз жаѓын қарастырудан тұрады.

Бұл әдіс ертеден қолданылып келеді және адамдардың мінез-қ±лқын өзгертеді. Сонымен қатар жұмысістеу қабілетіне, қайрат жігерінің тµмендеуіне ғкеп соѓады.

2. Қарама қарсы тәсіл- бұл адамдардың жұмысістеу бары-
сында тек жақсы жақтарынан көре білуді іздестіру. психологтар бұл әдісті «жаѓымды жаѓынан ныѓайту»- деп атайды.

Мұндай жағдайда жетекші жұмыстаѓы адамды тек жақсы жаѓынан көре біліп, оны мадақтау және марапаттауѓа көш салады.

Экономикалық ойлау қабілеті осы күнге дейін әкімшілік жүйесінің өзіндік қырларына ерекше әсер етеді. Мысалы: оның директивті, бастамашылықсыздықты, теңестірушілікті өндірістің сапасыз мінездемесімен тоѓыстырып қарайды.

Қорыта айтқанда экономикалық ойлау ғлі күнге дейін жоѓа-

Нарыққа көшу жолында экономикалық ойлаудың жаңа түрін қалыптастырып шыѓару қажеттілігі туындайды. Бұл процесс µте ±зақ және көп еңбек сіњіруді қажет етеді.

Реформа жолында меншіктің көп түрінің туындауы, тауар ақша қатынасының қалыптасуы, бастамашылыққа тғуелді кіріс-
тің қалыптасуы, іскерлік-экономикалық ойлау түрін біртіндеп өзгертеді.

Жаңа экономикалық ойлау туралы қажеттіліктің туындауы, негізгі 2 белгі бар, олар: ғылыми тұрғыдан және жаңа ойлаудың бейнеленуі, соның ішінде қоѓамдық өндіріс даму жолдарының өзгері кезеңіндегі.

Ғылыми тұрғыда- бұл экономикалық ойлауда және обьективті экономикалық заңдар бойынша шаруашылық шешімдеріндегі толық және дғйекті есептің қажеттілігінен тұрады.

1. Қазіргі экономикалық ойлау бағасының белгісі - өндіріс дамуының сапалы жаңа жағдайы, қазіргі шынайы есептен µнді-

Кәсіпкерлерге жаңа психологиялық жағдай тудыруды өндіру қажет. Соның ішінде, стандарттан тыс тәсілдерді іздеу, бастама-

Адамның белсенді іскерлі өмірі барысындща өзін-өзі жеке тұлға ретінде тани білуі маңызды орын алады.

Сондықтан, қазіргі экономикалық ойлау өзіне тән ерекшелі-
гімен іскер, мақсат ±стай білушілік, шыѓармашылық қабілеті бар адамдарѓа ерекше әсерін тигізері сөзсіз.

Керісінше кертартпалыққа енжар, селсоқ жұмысшылардың таѓдырына, соның ішінде, өмірден ешнәрсені қажет етпейтін адамдарѓа да әсері болуы ықтимал.

Т±тас жұмыскер ұжымда жұмысшы өзінің сапалы жақтарын таныта алады (жаѓымды) немесе кері тұрғыда алааяқтармен арақ қ±мар ортаѓа т‰ссе, онда сол аѓымѓа ілесуі де ықтимал. Осыларды басшылыққа ала отырып осындай санаттаѓы адамдарѓа өзіндік мінез-қ±лық қаѓидалар мен нормаларын қалыптастыра білуі қажет.

Адамның жеке тұлғасының б±зылуына, қ±лдырауына басты себепкер жұмыссыздық.

Жұмысжәне жұмысты с‰юшілік түсінушілікке және көптеген этикалық қасиеттердің қалыптасуына әкеледі.

Мәселен, жұмысс‰юші адам, басқа кісінің жұмыскерлік қабі-
летін ±натады, бағалайды және жалқаулықты, арақ қ±марлықты жек көреді.

Еңбек әрбір іскер адамѓа шыѓармашылық пен іскерлік қажет-

Тәрбиелік процесінде таѓы бір маңызды тұлғалық сапа қалып-

Сонымен қатар ар-±ждан тµмендегідей µнегелік катего-

1. Абыройлылық – бұл жеке тұлғаның өз ісіне мғн беруден туындайды.

Бұл барлық адамдардың µнегелік қатынаста бірдей деген қаѓидаѓа байланысты. Сонымен бірге құқықтың бірдейлігі құрмет-
теуді тудырады.

Абыройлықтың негізгі білімі болып адамның өз-өзіне қаты-

Қадір қасиет – бұл адамның беделінен туындайды және жеке тұлғаның моральдық қызметіндегі өзін-өзі танытуынан тұрады. Нақты айтқанда қадір-қасиет беделді ±стай білуді және әлеуметтік топта өзін -өзі жақсы жақтарынан көрсете білуді қажет етеді. Мәселен, серілік, қадір-қасиет, зиялы адамның абыройы, бизнес-

¤негелік санаты қатарына ар-±ждан, абырой, қадір-қасиетпен парыз санаты кіреді. Бұл жеке тұлғаның қоѓам алдынДағы немесе жеке топ алдынДағы µнегелік міндеті болып табылады. Б±дан басқа парыздың тµмендегідей міндеті бар: отбасылық, қызметтік, кәсіпқойлық, партиялық, патриоттық.

Бұл аталѓан санаттардың барлыѓы µнегелік мінезде іскер қатынастарда үлкен орын алады. Осы жағдайлардан басқа жеке жұмысіскерлігінде және бос уақытта қатынас екі түрге бөлінеді: іскер және зиялы қатынастар.

Іскер, ресми қызметтік қатынастар ақпараттық алмасулармен шектеліп қоймайды, сонымен бірге зиялы қатынас түрінде де µтеді. Дегенмен өзімен бірге басқармалық шешімдер қалыптастырады, келісімдер бекітеді яғни әкімшілік және заңдылық жауапкершілік түрінде болады.

Зиялы қатынас – бұл кµбінесе бос уақытпен байланысты және мғдени µнегелі тұрғыда жоспарлау жауапкершілігіне ие болады.

Қатынас тура тұрғыда, әңгіменің µтпелі түрінде, соның ішінде екі немесе одан да көп кісілердің қатысуымен болады. Дғлірек айтқанда тікелей қатынаста, хат алмасуда техникалық құрал-

Іскерлік қатынастың мазмұныына және мінезіне ерекше әсер ететін адамның парасаттылыѓы, жете білушілігі, өздеріне белгілі зат жµнінде әңгімесі, мәселені талқылау, қиын жағдайдан шыѓа білу бейімділігі, қатынас аѓымына кіре білушілігіде жатады.

Іскерлік қатынаста ең маңызды орын алатын, өндіріс проце-
сінде қатысушылардың , жұмыстың техникалық және техни-
калық және технологиялық жаѓымен (адамдардың) хабардар болу.

Қатынаста адамдардың жаѓымды және жаѓымсыз жаѓын еске-

Өзінің ойын анық жеткізе білушілік, сауатты сөйлей білу , нақты айту, шындықты тудыруѓа зор әсер етеді.

Қатынастың сезімталдық жаѓын көшейтеді, оны неѓ±рлым анық, нақты көрсетуге ‰ндейді және орынды ғзіл, қалжыњдай білушілік, ойын образды түрде жеткізе білушілікте ерекше орын алады.

Сонымен қатынас процесінде әріптестер бір-біріне әртүрлі әдістер қолдану арқылы сөз табысып бір шешімге келе алады.

Осындай қатынасты тудыруѓа қажетті ұғымдар: сендіре білу; әсер ету; мәжбүр ету;

 әсер ету – сендіре білуден өзгешелігі ол оқиѓаны, жағдайды сараптауды, қисындацуды, дғлелдеуді қажет етпейді. Тек адамның сезіміне негізделеді, соның ішінде белгілі бір субьектінің жоғары беделінің әсерімен қалыптасады.

Нақты айтқанда субьекті қатынасының әсерлілігінің, парасаттылыѓының жігерлігінің жекек басымдылыѓы.

 мәжбүр ету – бұл бастапқы тәсілдермен салыстырѓанда адамдарѓа көштеу әдісі арқылы қолданылады. Мәжбүр етудің негізінде әрбір жеке тұлғаның жазалаудан қорқуы немесе жауапкершіліктен қорқуы қалыптасқан.

Қатынас мінезі сонымен бірге оѓан қатысушылардың темпера-
менті мен де тығыз байланысты.

Темперамент – сезімдер аѓымында пайда болады, адамдардың кµњіл-к‰йінде, іс-қимылында қалыптасады. Темпераменттің тµрт түрі бар; сангвиник, флегматик, холерик, меланхолик.

Сангвиник – белсенді, өмірге риза, бастамашыл, жаңалықты тез қабылДағыш, әңгімелешіл, адамдармен тез тіл табысады.

Флегматик- салмақты, баяу. Ол өзгерістерге ауыр түрде бейімделеді, жаңа істерге кіріскенде ±зақ ойланады және аяѓына дейін бітіреді. Кµњл-к‰йі біркелкі , салмақты.

Холерик – белсенді, іскер, жұмысқа бейімділігімен ерекше-
ленеді, кез келген қиындықты жеңіп шыѓады. Сонымен қатар мінез-қ±лқы тез өзгеоуге бейім, тез ашуланады, сөйлем қатына-
сында тура өз ойын бµгетсіз айтып салады.

Меланхолик – кµњілшек, әсерленгіш, жаѓымсыз сенімдерге кµнгіш, өзін-өзі жоѓалтып алуѓа бейім, қауіпті жағдайда ‰рейлен-гіш.

Темпераменттің аталѓан түрі ешқашан осы к‰йінде пайда болмайды. Сол себептен темперамент және психологиялық мінездемелер реттеуге және бақылауѓа бейімделгіш ерекшелігіне ие.

Аталѓан факторлардың пайда болуы өзін-өзі бақылауѓа адамның ішкі мғдениетінің қалыптасуына да әсер тигізеді.

¦йымдасқан формаДағы, іске қатысты оқиѓаларды қарау, көпшілікке кеңес және жиналыс түрінде таралѓан. Ғылыми кеңестікте, кеңеске және жиналысқа тµмендегідей іскерлік қатынас түрлері қосылады: конференция , семинар, симпозиум, саясатқа байланысты – митинг, партия және қоѓамдық ұйым-

Кеңесті белгілеудің негізі – бұл басқармалық шешімдердің таралуы мен таѓайындалуына кµмек.

Аздаѓан шыѓын келтіретініне қарамастан (уақытты жоѓалту, қызметшілердің орындау міндетіне бµгет келтіру), олардың (кеңес-
тер, отырыстар) өзіндік мәні бар. Әрі іскерлік қатынас түрінде µтеді.

Біріншіден, ұйымдасқан түрдегі кеңесті пайдалану, бірнеше бас одан да жақсы деген қаѓидаѓа с‰йенеді;

Екіншіден, мәселені жан-жақтан талқылау, мамандардың назарын, іскрліктің әртүрлі қырларына аудартады;

‡шіншіден, басқарушылық және басқарылуДағылар, әртүрлі қызметтің µкілдері арасынДағы пікір таластан туындаѓан шешім, неѓ±рлым іскерлік шешім болып табылады. Бұл сын басқаруда және іскерлік қатынастаѓы ең қажетті элемент, бірақ ол тиімді түрде пайдалануды керек етеді. Ғсіресе Мұндай жағдай көпшілік алдында айтылатын сындарѓа қатысты болады.

Ескеретін жағдай баѓыныштыларды басқа адамдардың қаты-
суымен сынѓа алу бµгде адам алдында ешқашан жақсылыққа апармайды.

Мұндай әдісті тек қорқытуѓа, ызаландыруѓа адамды ренжітуге қолданбаса жұмысты жақсарту үшін оның қажеті шамалы.

өндірістік еңбекте – қорқыту, ызаландыру, кемсіту, µкпелету үлкен қателікке қ\±рындыруы мүмкін.

Ғсіресе орынсыз айтылѓан сын, әртүрлі ±сақ т‰йекті жариялау ерекше зияндылық тигізеді.

Сонымен сынѓа ең бастысы, адам емес, нашар істелінген жұмыссыналады деген қаѓида қажет.

Іскерлік мақсатта сөз сөйлеуге маңызды қажеттілік – нақты-

Сондықтан сөз сөйлегенде айтылѓан ойларѓа ұсыныстар жаса-лу керек, шешімдер қабылдануы керек, міндетті түрде қорытын-

Іскерлік кеңес, жиналыс, конференциялар ғылыми семи-

Мұндай форумдарда мғдениет сақтау жаѓы аса көп кездесе қоймайды ғсіресе пікір таласта – қарсылыстың айтқанын тыңдай алмаушылық, соның ішінде позициясын түсіне білмеушілік. Қорыта айтқанда пікір таластаѓы Мұндай көрініс келеңсіз жағдайѓа әкеліп тығырыққа тірейді.

Кез келген пікір таластың басты мақсаты- шындықты іздеу. Дау – дамайда, ±рыс- керісте, шындықты іздеу немесе пікір талас шешімінен кейін д±рыс негіз қабылдау тек тµмендегідей µнеге-
ліктің негзгі этикалық нормаларының сақталу барысында қана іске асады:

 кез келген пікір таласта бµгде біреудің айтқан ойына, ұсыны-

 басқа біреудің айтқан ойын ±ѓуѓа тырысу, сол себептен сабырѓа жендіру, ықылас қою, аяѓына дейін тындап шыѓуды негіз ету;

 бір с±раныс негізінен ±стану қажеттілігі;

 пікір таласты ±рыс-керіске айналдырмау;

 кез келген µте қызу түрдегі пікір талас ‰стінде аталѓан ойлар пікірінде балаѓат сөздер кіріспеуі қажет;

 пікір таластың басты қаруы болып, тек фактілер соның ішін-

 өзінің қателігін көре білу.

Іскерлік әңгіме – бұл ақпараттық алмасу немесе ұсыну және анықталѓан мәселелер, с±рақтар тµњірегінде анықталѓан. Ғњгі-

Келіссөздер – бұл бәсекелестік мақсаттаѓы және келісімдер, мәмілелер беккітуге, бәсекелестік тудыруѓа бағытталѓан. Әртүрлі жағдайлардың туындауына байланысты олар көптеген жалпы түрдегі технологиялық және этикалық қажеттіліктер мен норма-

Әңгімелесу мен келіссөздердің тиімді түрде µтуі үшін оларѓа арнайы дайындық қажет. Демек алдыѓа қойѓан сатыѓа – затты мәселені нақты анықтау ѓана емес оны жан жақтан білу де қажет.

Келіссөз затын және жан жақты түрде білу келіссөз процесінде үлкен артықшылыққа, жеңіске әкеледі.

Іскерлік әңгіме және келіссөзге дайындық, оның жоспармен баѓдарламасын жасау ең негізі болып саналады.

Егер к‰рделі келіссөз жоспарланатын болса, онда оның бірнеше кезеңдері анықталуы қажет.

Бірінші кезеңінде әріптестердің бір-бірімен танысуы, ойларын ортаѓа салып, ұсыныстармен алмасуы, қолайлы жаѓын анықтау жоспарланады.

Екінші негізгі кезеңге келіссөз нақты ақпаратталынѓан материалдармен дғлелдерді пайдалана отырып жүргізіледі:

Әңгіменің басы – ақпарат алмасу-дғлелдеумен қарсы дғлелдеу - әріптестің ескертуін бейтараптандыру – шешім қабылдау және келіссөздің соњы. Тғжірибелі бизнесмендер және саясаткерлер дайындық кезінде, тек қана қысқа мерзімдегі қажеттілік пен қабылдауды қарап қоймайды, әріптестердің өзара іскерлік жµнін-

Келіссөздер – бұл пайда және т‰сім келтіру жолында жарыста-

Этикалық нормалардың ең маңыздысы бұл кез келген іскер байланыста, соның ішінде ұйым аумаѓынДағы келіссөздер мен әңгімелердегі нақпа – нақ дғлдік.

«Нақтылық – корольдер сыпайлыѓы» делінген мақалада. Демек, іскерлік мақсаттаѓы әңгіме ең қажетті нәрсе ол - әңгімеле-
сушіні қызықтыру, демек оның саѓан, сенің оѓанқажет екендігін түсіндіре білу. Осындай себептермен, әңгімені басты мәселеден бастаѓан д±рыс. Ол мәселе екі әріптес үшін де қажетті болуы тиіс.

Этикалық талап етудің негізі бұл - әңгімелесушіні тыңдай білу шеберлігі, ±ѓуѓа тырысу.

Келіссөзге қатысушылар тек қана әңгімелесушіні тыңдап қоймай, сол мезгілде кезекті қойылатын с±рақтарды ойласа, уақытында дғлелдемелер айта білсе, тыңдаѓанын қорыта білсе, онда келіссөз барысында зор табысқа жетуі ғбден мүмкін.

Іскер қатынастың этикасы іскерлік әңгіме және келіссөздер барысында ашықтығы және адалдықты талап етеді.

Кейбір әріптес Мұндай талаптардан қашқалақтап, іскерлік әңгіме барысында әртүрлі қитұрқы немесе қулық толы тәсілдерге барса, онда оларды тойтарып тастауѓа әрқашан дайын болу қажет.

Іскерлік қатынас этикасының қатаң талабы - әріптестің ескертуімен айтқан ойына құрмет сезіммен қарау. Сол себептен айтылѓан ескертулердің бәрін жоққа шыѓаруѓа болмайды.

Әңгімелесушінің оњдыѓын тани білу онымен байланысты ныѓайтады, келісімге келе білу өзара пайдалы келісім шартты бекіту мүмкіндігін тудырады.

Барлық ескерту, соның ішінде қолайсыз да шыдамды түрде қабылдануы қажет. Оларѓа берілген жаувп шектелген түрде қысқа әрі н±сқа болуы қажет.

Әңгімелесушінің сөзіне берлмеу керек және сезімге бой алдырмау қажет.

Сезімге артық түрде бой алдыру келіссөзбен әңгіме барысын-

Қайырымдылық, достық сезімі әрқашанда әріптестерді жетістікке жетелейді.

Келіссөзбен әңгіме барысынДағы жақсы кµмекші – орынды ғзіл-қалжыњ.

Келіссөздердің қорытындылары бойынша келісімдер, келісім-

Келіссөздің өзіндік белгісі ретінде әріптестер арасында сый – сыяпат, ескерткіш, естеліктер ұсынылады. Осындай түрмен келіс-

Іске байланысты хат корреспонденция болып табылады және бір ұйымѓа, мекемеге, фирмаѓа арнайы бағытталады.

Сонымен қатар Мұндай хат алмасу ұжымның атына немесе адамѓа арналуы мүмкін, соның ішінде жеке тұлғадан да болуы мүм-
кін.

Мұндай корреспонденция – коммерциялық, дипломатиялық және т.б. т‰оге жатқызылады, ал жеке арнайы хатқа іс жµніндегі хабарлама жатады және ол бір жеке тұлғадан екінші жеке тұлғаѓа арналѓан түрде болады.

Іс жµніндегі хат әрқашан арнайы жіберілген тұлғаны қызық-
тыруы үшін, сондықтан Мұндай хаттың негізі сендірілген дғлел-
дерден арнайы мәліметтен соның ішінде бірлесе қызмет жасаудың пайдалы екенін немесе іскерлік қарым-қатынастың б±зылуының пайдасыз екендігін қабылдаушыѓа яғни жіберілген арнайы адамѓа көрсете білу керек.

Іскелік хаттың мазмұныын баяндау нақты және шектеулі болуы қажет. Мазмұныында қарапайым сөйлемдерді келтіру, жеке екінші орында тұрѓан заттар жµнінде баяндауды сонымен қатар артық сөзге барушылықты енгізбеу қажет.

Дғлелдеу тек ең қажетті дғлелдемелер арқылы жазылады немесе сан, сандар арқылы көрсетіледі.

Сандар, тізбелер, тізімдер және т.б. тек қосымшаларѓа енгізі-

Әрбір бөлік аяқталѓан ой мазмұныын сақтап , жаңа жолдан басталып жазылады. Екі, ‰ш сөйлемнен тұратын бөлік орынды болып саналады.

¤тініштің мғне, ұсынысы бірлесе қызмет етудің шарты және т.б. арнайы түрде берілуі керек және қисынды түрде жалѓастыруы қажет.

Кәсіпқой терминдерді пайдаланудан бұрын хат жіберілетін арнайы адам Мұндай сөздерді ұғыма немесе оѓан ±ѓынықты ма осыны шешіп алѓан жµн немесе қысқартып жазу жағдайы түсініс-

Осындай сғтте уақытты өткізіп алуы мүмкін, ал уақыт – ақша.

Іскерлік жµніндегі хат әдетте нақты бағыттылықты сақтайды және бір с±раққа ѓана арналады.

Соның ішінде оның мазмұныы шешімді т±тастай қабылдауѓа ғкеп соқтырады (мәмілені бекіту, іскерлік, ұсыныс мәні,ақпарат алмасу т.б.).

Хаттың мазмұныыны қойылатын µнегелілі талап – туралық және шындық.

Жауапты кешіктіру, ойластырмай жіберген қателік, кешірім µтінушілікті қажет етеді және µтінуі тиіс.

Қызметтік мақсаттаѓы хат алмасу бұл хаттың көптеген түрле-
рінде қолданылады, соның ішінде әртүрлі мақсатта, әртүрлі мінезде.

Атап айтқанда хат – еске т‰сіру, мақ±лдау хат, келісім хат, айналым хат, реттеуші хат, р±қсат беру хат шыѓарып салу хаты.

Коммерциялық хат алмасу мінездегі хаттарѓа: сұраным хат, сұранымѓа жауап хат, ұсыныс хат, жарнама хат, кепілдеме хат.

Іскерлік жµніндегі хат кғдімгі бастамадан, негізгі мғтіннен және аяқтамадан тұрады (соњы).

Атау (тақырып)-хат жіберілетің фирманың атынан тұрады және пошталық телефон адресі, телефакция, телефондардың нµмері, хат жіберілген күн-бәрі осының ішіне кіреді.

Іскелік корреспонденсияѓа айдың атауы толық сөзбен жазылады.

Еуропаѓа жіберілген хаттарды мезгіл тµмендегідей тәртіппен көрсетіледі: күні, айы, жылы, ал АҚШ-та ай, күн, жылы көрсе-
тіледі.

Хаттың мазмұныы хат алмасу арқылы шешуге тура келетің мәселелермен міндеттен тұрады.

Мұндай жағдай шет қалмауы керек, әдетте мазмұны һµтініш келісім немесе келіспеушілікті білдіретің бір немесе аз санды сөйлемдерден тұрады.

Іскерлікті білдіретің хаттардың соњында хат алмасуды µтіну немесе хабарласуды µтіну,амандық тілеу, бірлесе істеуге үміт білдіру, табсырыстарды қабылдау жµнінде және т.б. баяндалады.

Б±ѓан қосымша кешірім µтіну немесе алғыс айтуда болу мүмкін.

Хаттың аяѓы тұлғаның аты- жµнін, лауазымын көрсету формуласы мен, қол қою мен кейбір жағдайларда мµр соѓылумен бекітіледі.

Қызмет етикетіне сғйкес хатқа жауапты өзара тең немесе жоғары адамдар береді.

Егер бастамашылық хатта м‰дір қол қойса (призидент, тµраѓа) онда, оѓан жауапты сол сияқты жетекші немесе оның орын басары қайтарады.