Ағынды және қайтарымды сулар
Қазақстан Республикасында ағынды суларды тұрмыстық шаруашылыққа, реттік суғаруға, өндіріске, лимандық суғаруға және қаяртыстың қысымын ұстап тұруға (Жайық-Каспий бассейнінде) қолданылады. 2040 ж бассейн аймағында ағынды судың ортақ көлемі 164 млн.м3 құрайды (7.2.14 кесте).
Кез-келген бассейнде қайтарымды су объектісі қайталама су ресурстары болып қарастырылады. Тұрмыстық шаруашылық өндірістер балық өсіретін тоғандар, реттік суғару (99,5%) қайтарымды суды өндіреді.
7.2.14 кесте
Жер асты, шахталы-кен, ағынды, коллектролы-дренажды суды және өзенде қайтарымды су (2015—2040 гг.), млн. м3
Водоисточники
|
2015
|
2020
|
2030
|
2040
|
Қолдану
|
Жер асты суы
|
1133,219
|
1288,394
|
1519,157
|
1814,695
|
Шахталы-кен
|
77,298
|
83,845
|
91,262
|
100,265
|
Ағынды су
|
74,539
|
107,768
|
135,939
|
164,177
|
Коллекторлы-дренажды су
|
43,90
|
53,10
|
66,7
|
80,025
|
Барлығы
|
1328,956
|
1533,107
|
1813,058
|
2159,162
|
Өзенде қайтарымды суы
|
Қайтарымды су
|
4579,546
|
4627,083
|
4820,308
|
5014,774
|
Есіл, Нұра бассейндерден терең тазартылған ағынды су
|
93
|
93
|
93
|
93
|
Барлығы
|
4672,546
|
4720,083
|
4913,308
|
5107,774
|
Қайтарымды судың көлемі (2015 ж.) 4580 млн.м3 (2040 ж.) дейін 5015 млн.м3 құрайды.
Судың тапшылығына орай талапты сұранысқа орай Нұра өзені (Қорғалжын және Теңіз) көлдің сағалық сулы-батпақ алқапты суы жаңартылған Бас Сұлбада қайтарымды суды терең тазартып ағынды суды Астана қаласындағы Қарабидайық және одан кейін Нұра өзеніне одан төмен қарай Романовск ауылына 93 млн.м3 жылдық көлемде (7.2.14 кесте) енгізу жоспарланып жатыр.
Теңіз және көл суларды қолдану
Теңізбен өзен суларыды Жайық-Каспий және Балқаш-Алакөл бассейндерінде пайдаланылыды.
Каспий теңіз сулары Атырау (Сарғыз өзен бассейні) және Маңғыстау облыстары өнеркәсіптерімен сумен қамтамасыз етудің басты бұлағы болып табылады. Балқаш көлдің суын Солтүстік Балқаш су шаруашылық ауданында өндіріске, коммуналды-тұрмыстық қажеттілігіне (7.2.15 кесте) пайдаланылады.
Теңіз және көл суларын қолдану 2040 жылы 1614 млн м3 құрайды.
7.2.15 кесте
Теңіз және көл суларын қолдану, млн. м3
Бассейн
|
Өзен бассейндері
|
2015 г.
|
2020 г.
|
2030 г.
|
2040 г.
|
Жайық-Каспий
|
Сағыз өзені және ағынсыз аймақ
|
1155,75
|
1240,14
|
1348,74
|
1423,13
|
Балқаш-Алакөл
|
Солтүстікбалқаш ауданы (Моинты, Тоқыраун және тағы басқа өзендер)
|
159,34
|
166,97
|
177,90
|
190,39
|
Барлығы
|
1315,09
|
1407,12
|
1526,64
|
1613,52
|
Ағынның ауыстырылуы
Келешекте бассейн аралық Ертіс, Есіл, Еділ өзендер арқылы тастанды ағын жасалады (7.2.16 кесте).
Бассейн аралық тастанды ағынның негізгі канал - Қ. Сатпаев –ҚСатК (алдында Ертіс-Қарағанды, АЕҚ) Ертіс суын Нұра, Есіл бассейн өзендеріне беріледі. Нұра бассейнніне суды су тұтынушыларға оған қоса табиғатты қорғау мақсатында Теңіз - Қорғалжын көліне қоректену үшін жіберіледі.
Нұра су сақтау қойманың арнасын тазалағаннан кейін Нұра-Есіл арнаға Ақмола облысын өндірістік су қамтамсыздығына 2030 - 2040 жж. 10-15 млн.м3 құрайды.
7.2.16 кесте
Бассейн аралық тастанды ағын млн.м3
NN т/б
|
Беретін өзен
|
Қабылдайтың өзен бассейні
|
2015 ж.
|
2020 ж
|
2030 ж
|
2040 ж
|
Орташа сулы жылдар
|
Суы аз жылдар
|
Орташа сулы жылдар
|
Суы аз жылдар
|
Орташа сулы жылдар
|
Суы аз жылдар
|
Орташа сулы жылдар
|
Суы аз жылдар
|
1
|
Ертис, ҚСатК (Павлодар облысы)
|
Нұра (Қарағанды облысы)
|
337,8
|
337,8
|
360,11
|
360,11
|
391,68
|
391,68
|
418,13
|
418,13
|
Есіл (Ақмола облысы), оның ішінде:
|
40
|
40
|
50
|
92
|
75
|
127
|
229
|
301
|
Су тартқыш ҚСаК-дан
|
40
|
40
|
50
|
92
|
65
|
95
|
95
|
95
|
Нұра-Есіл арнасы
|
|
|
|
|
10
|
10
|
15
|
15
|
Астана арнасы бойынша тастанды ағын жоспарлануда
|
|
|
|
|
|
22
|
119
|
191
|
Барлығы
|
377,8
|
377,8
|
410,11
|
452,11
|
466,68
|
518,68
|
647,13
|
719,13
|
2
|
Есіл өзені Сергеев су қоймасынан (СҚО)
|
Тобыл (Қостанай облысы)
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
0,16
|
3
|
Еділ өзені, Палласовтан ООС (РФ Волгоград облысы)
|
Ащеозек, Жанибекская ООС (Батыс-Қазақстан облысы)
|
20
|
20
|
20
|
20
|
20
|
20
|
20
|
20
|
4
|
Қиғаш ағыны (Волга өзені)
|
Жайық-Каспий бассейні (Атырау, Манғыстау облыстары)
|
47,69
|
47,69
|
57,25
|
57,25
|
65,40
|
65,40
|
73,95
|
73,95
|
Бассейнның басқа өзендерге тастанды суының ортақ көлемі
|
445,65
|
445,65
|
487,52
|
529,52
|
552,23
|
604,23
|
741,24
|
813,24
|
ҚР Тастанды ағынның көлемі ( Волга өз)
|
67,69
|
67,69
|
77,25
|
77,25
|
85,40
|
85,40
|
93,95
|
93,95
|
Астана қаласында коммунальдық және өндірістік шаруашылыққа сумен қамтамсыз етуіді Ертіс суын ҚСаК арқылы Есіл өзенінің Вячеслав су қоймасына жоғарғы бьеф арқылы жаңарту жоспарлануда.
2040 жыл даму деңгейіне қарай таратқыш арқылы берілетің судың көлемі 95 млн. м3 құрайды, Есіл өзеніне су апару, Нура-Есіл арнасымен есептегенде жалпы көлемі 110 млн. м3.
Су тартқыштың өткізу қабілеттілігі жетікіліксіз болғандықтан сұранысының өсуіне байланысты 2040 ж. Астана қаласында және тағы басқа қалаларында судың дифициттық жағдайы болуы мүмкін.
Осы дефициттер Ертіс өзеннен су тастау жойылады.
Есіл өзеніндегі Сергеев су қоймасынан Тобыл өзен бассейніне ауылды тұрғылықты аймаққа сумен қамтамасыздыруға (0,16 млн. м3/жыл) суды аз көлемде жібереді.
Келешекте, қазіргі кездегідей Жайық-Каспий бассейніне өзенің су қорларына қосымша Волга өзенінен су жіберіледі. Батыс-Қазақстан облысына Ащыөзек өзен бассейнніне (Жанибек ООС) РФ Волгоград облысынан Палласов ООС дан су тасталынады.
Атырау облысына Кигаш ағынынан (волга өзенінен) облысты қамтамасыздандыру үшін және Манғыстау облысының ағынсыз аймағына жіберіледі.
Жайық-Каспий бассейніне 2040 ж. Еділ суы жалпы көлемі 94 млн.м 3 құрайды (7.2.16 кесте).
Алдында көрсетілген бассейн аралық тастаулардан бөлек ішкі бассейндік ағындық тастауы бар, олар бассейндердің ортақ су шаруашылық балансына әсер тигізбейді және осы Бас Сұлбада қарастырылмайды.
Экономика саласында суды тұтыну
Бассейндер және әкімшілік облыстар бойынша мәліметтер 7.2.17 кестеде келтірілген.
Суға жалпы сұранысы 2016 жылы 20,0 км3 дан бастап құрайды, ал 2040 жылы 23,1 км3 дейін құрайды және көбінесе жер үсті көздері арқылы (87-84%) қамтамасыз етеді. Негізгі су тұтыну көзі ауылшаруашылық, ең бастысы жүйелі суғару болып есептеледі.
Су қоймалардың бір жылдың ішінде судың жіберілуі жүйелі суғаруға, шаруашылық-ауыз суға, өндірістік сумен қамтамасыздығы 7.2.18, 7.2.19 кестелерде көрсетілген. Лимандық суғару және шөпті алаңдарды көктемгі тасыма уақытында сәуір-маусым жүргізіледі..
7.2.17 кесте
ҚР экономика саласында келешекке (2015-2040 жж.) суға деген жобалық талаптар әр түрлі толтыру көздері бойынша. млн. м3
Бассейндер
|
Барлығы
|
Соның ішінде:
|
Жер үсті сулар
|
Теңіз және көл сулары
|
Жер асты сулар
|
Кен- шахталы су (қолдану)
|
Ағынды су
|
КДАС
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
2015 ж.
|
Арало-Сырдарья
|
7093,01
|
6834,2
|
0
|
219,13
|
1,21
|
38,47
|
0
|
Балқаш-Алакөл
|
4369,26
|
3794,08
|
159,34
|
336,71
|
0,32
|
34,91
|
43,9
|
Ертіс
|
3924,52
|
3728,33
|
0
|
191,67
|
4,52
|
0
|
0
|
Есіл
|
318,59
|
269,64
|
0
|
47,5
|
1,45
|
0
|
0
|
Жайық-Каспий
|
2034,01
|
717,09
|
1155,75
|
144,07
|
17,1
|
0
|
0
|
Нұра-Сарысу
|
423,12
|
293,92
|
0
|
83,69
|
44,35
|
1,16
|
0
|
Тобыл-Торғай
|
184,11
|
147,78
|
0
|
29,67
|
6,65
|
0
|
0
|
Шу-Талас
|
1734,11
|
1 651,64
|
0
|
80,77
|
1,7
|
0
|
0
|
Барлығы
|
20080,73
|
17436,68
|
1315,09
|
1133,22
|
77,3
|
74,54
|
43,9
|
2020 ж.
|
Арал-Сырдария
|
6969,07
|
6676,24
|
0
|
255,28
|
1,27
|
36,28
|
0
|
Балқаш-Алакөл
|
4239,06
|
3581,61
|
166,97
|
375,71
|
0,35
|
61,33
|
53,1
|
Ертіс
|
4163,34
|
3934,53
|
0
|
224,06
|
4,75
|
0
|
0
|
Есіл
|
433,24
|
375,41
|
0
|
52,71
|
1,53
|
3,6
|
0
|
Жайық-Каспий
|
2435,27
|
1007,3
|
1240,14
|
168,55
|
19,28
|
0
|
0
|
Нұра-Сарысу
|
500,76
|
364,87
|
0
|
81,47
|
47,86
|
6,56
|
|
Тобыл-Торғай
|
264,32
|
220,54
|
0
|
36,83
|
6,95
|
0
|
0
|
Шу-Талас
|
1885,88
|
1790,24
|
0
|
93,79
|
1,85
|
0
|
0
|
Барлығы
|
20890,95
|
17950,74
|
1407,11
|
1288,39
|
83,84
|
107,77
|
53,1
|
2030 ж.
|
Арал-Сырдария
|
6875,16
|
6524,35
|
0
|
314,76
|
1,33
|
34,71
|
0
|
Балқаш-Алакөл
|
4287,84
|
3530,2
|
177,9
|
436,57
|
0,38
|
81,79
|
61
|
Ертіс
|
4522,11
|
4254,75
|
0
|
262,38
|
4,98
|
0
|
0
|
Есіл
|
576,21
|
501,03
|
0
|
65,25
|
1,73
|
8,19
|
0
|
Жайық-Каспий
|
2858,99
|
1293,11
|
1348,74
|
195,74
|
21,4
|
0
|
0
|
Нұра-Сарысу
|
609,885
|
463,86
|
0
|
82,69
|
52,09
|
11,25
|
0
|
Тобыл-Торғай
|
358,61
|
306,53
|
0
|
44,8
|
7,28
|
0
|
0
|
Шу-Талас
|
1931,08
|
1806,33
|
0
|
116,97
|
2,08
|
0
|
5,7
|
Барлығы
|
22019,88
|
18680,17
|
1526,64
|
1519,16
|
91,27
|
135,94
|
66,7
|
2040 ж.
|
Арал-Сырдария
|
6799,62
|
6372,11
|
|
390,59
|
1,4
|
35,52
|
0
|
Балқаш-Алакөл
|
4412,61
|
3531,31
|
190,39
|
516,38
|
0,42
|
105,12
|
69
|
Ертіс
|
4822,77
|
4514,45
|
0
|
303,14
|
5,18
|
0
|
0
|
Есіл
|
818,56
|
724,8
|
0
|
81,31
|
1,99
|
10,46
|
0
|
Жайық-Каспий
|
3180,78
|
1493,07
|
1423,13
|
240,84
|
23,74
|
0
|
0
|
Нұра-Сарысу
|
686,19
|
526,86
|
0
|
88,99
|
57,26
|
13,08
|
0
|
Тобыл-Торғай
|
431,72
|
369,94
|
0
|
53,85
|
7,93
|
0
|
0
|
Шу-Талас
|
1980,62
|
1827,66
|
0
|
139,6
|
2,34
|
0
|
11,02
|
Барлығы
|
23132,87
|
19360,2
|
1613,52
|
1814,69
|
100,26
|
164,18
|
80,02
|
7.2.18 кесте
Жүйелі суғаруға жыл ішіндегі суалынымның бөлінуі, %
Бассейн
|
Өзен бассейні
|
Облыс, аудан
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
Жыл
|
Арал-Сырдария
|
Сырдария
|
Шығыс-Казахстан облысы
|
|
2,6
|
12,7
|
20,9
|
31,4
|
24,3
|
6,6
|
1,5
|
100
|
Қызылорда облысы
|
|
5,1
|
25,9
|
20,4
|
21,1
|
19,7
|
7,0
|
0,8
|
100
|
Балқаш-Алакольский
|
Қаратал, Лепсі және т.б.
|
Жонғар ауданы
|
|
4,4
|
17,1
|
33,6
|
25,9
|
13,9
|
4,4
|
0,7
|
100
|
Солтүстік балқаш ауданы
|
|
|
6,8
|
24,9
|
38,5
|
24,9
|
4,9
|
|
100
|
Алакөл ауданы
|
|
5,4
|
17,6
|
27,9
|
27,0
|
18,3
|
3,4
|
0,4
|
100
|
Іле
|
Жоғарғы Іле ауданы
|
|
1,7
|
9,7
|
25,9
|
32,1
|
22,3
|
7,5
|
0,8
|
100
|
Төменгі іле ауданы
|
|
6,7
|
22,3
|
28,2
|
21,9
|
15,1
|
5,1
|
0,7
|
100
|
Ертіс
|
Ертіс
|
ШҚО
|
|
9,0
|
20,0
|
29,0
|
28,0
|
5,0
|
|
9,0
|
100
|
ПО
|
|
5,0
|
23,0
|
34,0
|
26,0
|
7,0
|
1,0
|
4,0
|
100
|
Есіл
|
Есіл
|
Қарағанды Ақмола облыстар, СШО
|
|
|
5,0
|
28,0
|
42,0
|
21,0
|
4,0
|
|
100
|
Жайық-Каспий
|
Жайық
|
Атырау облысы
|
|
1,2
|
11,6
|
29,6
|
32,8
|
18,8
|
6,0
|
|
100
|
БҚО, Ақтөбе облысы
|
|
|
7,6
|
26,6
|
36,2
|
25,0
|
4,6
|
|
100
|
Нұра-Сарысу
|
Нұра
|
Қарағанды, Ақмола облысы
|
|
|
5,0
|
28,0
|
42,0
|
21,0
|
4,0
|
|
100
|
Сарысу
|
Қарағанды облысы
|
|
|
10,0
|
19,5
|
22,3
|
26,7
|
18,2
|
3,3
|
100
|
Тобыл-Торғай
|
Тобол
|
Костанайская облысть
|
|
|
5,0
|
28,0
|
42,0
|
21,0
|
4,0
|
|
100
|
Торгай
|
Ақтөбе, Қостанай облысти
|
|
|
7,2
|
28,3
|
38,2
|
22,4
|
3,9
|
|
100
|
Шу-Талас
|
Шу,Талас
|
Жамбыл облысы
|
8
|
5,0
|
16,0
|
24,0
|
21,0
|
13,0
|
5,0
|
8,0
|
100
|
Орташа
|
0,5
|
2,7
|
13,1
|
26,9
|
31,1
|
18,8
|
5,3
|
1,7
|
100
|
7.2.19 кесте
Басқа су тұтынушылардың жыл ішіндегі суалынымның бөлінуі, %
Су тұтынушылар
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
Жыл
|
Коммуналдық шаруашылық , өндіріс
|
8,0
|
7,7
|
8,0
|
8,0
|
8,9
|
8,6
|
8,9
|
8,9
|
8,6
|
8,6
|
7,8
|
8,0
|
100
|
Ауылды сумен қамтамасыз ету
|
7,9
|
7,3
|
7,9
|
8,3
|
8,9
|
8,9
|
8,9
|
8,9
|
8,6
|
8,6
|
7,9
|
7,9
|
100
|
Жайлымдарды суғару
|
|
|
|
|
16,6
|
16,7
|
16,7
|
16,7
|
16,7
|
16,6
|
|
|
100
|
Балық шаруашылық
|
2
|
1,3
|
2
|
26,4
|
58,6
|
1,1
|
1,1
|
1,1
|
1,1
|
2
|
1,3
|
2
|
100
|
Достарыңызбен бөлісу: |
