Шаруашылық инфрақұрылымы және бассейндер арасында және бассейндер ішінде суды тастау нысандары

Шаруашылық инфрақұрылымы және бассейндер арасында және бассейндер ішінде суды тастау нысандары

Қазақстан 100 ден асса су қоймалары, суару жүйесі және насосты станциядан, көптеген каналдар және оншақты гидротораптардан (643 гидротехникалық ғимараттар) тұрады.

Экономика салаларды және халықты тұрақты сумен қамтамасыз етудің көптен бір механизмі су қоймаларды салу, өзен ағысының көпжылдық және маусымдық реттеулермен жүзеге асады.

Су шаруашылық инфрақұрылымындада үлкен су қоймаларының орны өзгеше. Мемлекет аралық комисияның класификациясы бойынша үлкен плотиналарға жататындары : 15 метрден жоғары үлкен плотиналар және 5 метрден 15 метрге дейін 3 млн. кубты метр құрайтың су қоймаларын жатқызылады.

Қазіргі кезде Қазақстан аумағында 1 млн.м³ көлемінен жоғары 220 су қоймасы бар, сонымен қатар кіші тоғандар мен жинауыштар бар. Жалпы 1 млн. м3 асатың су қоймаларының беткі ауданы 9251 км² құрайды, жалпы толық көлемі – 84,5 км³, жалпы пайдалы көлемі – 48,9 км³. 220 су қоймасының ішінде 150 су қоймасының көлемі 3 млн. м³ асады, ал 18 су қоймасының көлемі 100 млн. м³ көп.

Ең үлкен су қоймалары:

1. 
   Бұктырма ең ірі су қоймасы (49,6 км3) көпжылдық және тежеусіз тәуіліктің реттеуің орындайды, каскадтың негізгі реттеуішісі болып табылады, Ертіс бассейінің 70% ағынының басқарады.
   
2. 
   Қапшағай су қоймасы (Іле өзені) жобалы көлемін Балқаш көлінің оптималды деңгейімен – 479 мБс есептелінген, 18,6 км3 тең. (ҚР Министірлер кабинетінің 12 маусым 1992 жылғы № 423 бұйырығымен қабылданған).
   
3. 
   Сырдария өзеніндегі Шардара су қоймасының жобалы толық көлемі 5,2 км3. Шардара су қоймасы егіншілікті суғаруға және электро энергетиканы өндіруге пайдаланады.
   
4. 
   Көксарай реттеуіші Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстарындағы тұрғын мекендерің тасқын судан сақтауға, сонымен қатар Арал теңізін толтыруға және ауыл шаруашылық дақылдарды суғаруға арналған, Сырдарияның төменгі ағысына үлкен көлемде су тасталу жөніндегі жыл сайынғы проблема бойынша, Қырғыстан және Өзбекістан мемлекеттерінен тәуелсіздігімізді сақтай аламыз.
   
5. 
   Шульба су қоймасы Ертіс (Иртыш) өзенінде орналасқан, оның пайдалы көлемі 1 кезен бойынша – 1,47 км3, ал II кезен салынғанан кейін ол көрсеткіш 7-9 км3 жетті.
   

Соңғы жылдары судың зиянды әсерлерінен апаттық жағдайларды болдырмау амалдары үшін ірі сушаруашылық жобалар әзірленген: Сырдария өзеніндегі Көксарай су реттегішінің құрылысы, Сырдария өзенінің арнасын және солтүстік Арал теңізін (бірінші фазасы) реттеу, Нура өзенін сынаптан қалдықтарынан тазалау.

Су қоймалардың барлығы көп жылдар пайдаланыста және олар көпфакторлы инвентаризация және күрделі жөндеулер қажет етеді. Апаттық жағдайларды болдырмау үшін көптеген кіші су қоймалар және тоғандар қайта құру немесе толығымен жойып тастауға тура келеді.

Облыстар бойынша су ресурстарының біркелкі орналаспағанан кейін экономика салаларын қамтамасыздандыруға басқа аймақтардан беткі су ағысын (бассейн аралық және бассейн ішіндегі) тастауын қажет етті.

Әртүрлі жылдар бойынша Қ. Сатпаев каналы, Астрахань-Маңғышлақ су құбыры, Көкшетау өндіріс су құбыры, Нұра-Есіл каналы, Ертіс суын Астана қаласын сумен қамтамасыздандыруын жоғарлату үшін Есіл бассейне суды тастау тракті салынды.

Су ресурстарды бөлу мақсатындағы Қазақстаның үлкен жетістігі 1974 жылы іске қосылған Қаныш Сатпаев атындағы канал. Канал негізгі техникалық және өндірістік параметрі бойынша әлемдік тәжірбие бойынша бірегей болып саналады. Канал Орталық Қазақстан халқына және экономикасының негізгі су көзі және Астана қаласына қосымша сумен қамтамасыздандыру көзі болып табылады.

Каналдың қарамағындағы аймақтың көлемі 200,5 мың. км². Бұл аймақта үлкен әкімшілік және өнеркәсіп орталықтары бар, олар Екібастұз, Астана, Қарағанды, Теміртау және 4 ірі қала, 22 кент және 25 ауылды мекен орналасқан.

Ғимарттың қауіпсіздігі үшін пайдалану ережелерін қатал түрде орындалуы міндетті, сонымен қатар уақытылы профилактикалық және күрделі жөндеулерді жүргізу.

Бас су алу ғимарат Ертіс өзенінің негізгі арнасына Белая өзенінің құйылысқан жерінен 9 км-де ара-қашықтықта орналасқан. Осы жерде төрт агрегаты бар бірінші кезек су көтері сорғыш станциясы орналасты, жалпы өнімділігі секундына 76 м³.

Осы каналдың барлық ара-қашықтықта 22 сорғыш станция салынған, әр қайсысының өнімділігі секундына 45 м³ бастап 75 м³ дейін және сорғыш агрегаттардың саны 2-ден 4-ке дейін, олардың өнімділігі скундына 18-19 м³ болады, бұл жалпы биіктігі 430 м биіктікке судың көтеруін қаматамасыз етеді. Канал Қарағанды қаласының Нура өзенінің аумағында бітеді, одан кейін су сорғыш станциялары арқылы суды тазарту ғимараттарына беріліп Қарағанды және Теміртау қалаларына беріледі.

К.Сатпаев ат. каналдың ПӘК, Ертіс суының тек қана фильтрацияға емес сонымен қатар булану шығындарымен есептегенде 0,7-ге тең.

Жоба бойынша каналдың толық дамыған кезінде суды өткізу қабілеті жылына 2,2 км³ болуы қажет, жобалық су көлемін өткізу үшін барлық жер каналдар және ғимараттар салында. Су пайдалану көлемінің өсуіне байланысты сорғыш ғимараттардың өнімділігін жағарлатуға болжамдалған. Кәзіргі уақытта К.Сатпаев ат. канал қайта құру жұмыстары қажет етіп тұр.

Астрахань-Маңғышлақ суқұбыры мұнай орындарын 260 мың м3/тәу. (94,5 млн.м3/жыл) сумен қамтамасыздандыруға арналған, олар Атырау облысы (120 тыс. м3/тәу), Маңғыстау облысын (140 тыс. м3/тәу). Су құбырдың жалпы ұзындығы 1041 км (диаметрі 1200 мм құрышты құбыр).

1990 жылы Құлсары кентіне су әкелінетің насос бекетінің және сызықты бөлігінің құрылысы аяқталғанан кейін барлық су құбыры бойынша волжтік суды жобаланған аяқ жағындағы су пайдаланушы мекендерге әкелінуге мүмкіндік туды – мұнай өндеуші Қаражанбас, Қалкамас және Жаңаөзен қаласы мен Жетібай кенті.

Жоба толығымен орындалмады. Жобаланға салынған 8 насос бекектінен, толығымен салынып, іске қосылғаны біреуі. Қазіргі кезде су құбырынан жылына 30 - 35 млн. м3 су беріледі. Су таратқышты ұзақ уақыт пайдаланғанын еске отыра, қайта құру жұмыстары қажет.

1995 жылы іске қосылған Көкшетау өндіріс су құбыры тұрғын мекендерді және өнеркәсіп өндірісін қамтамасыздандырады, сонымен қатар Щучинскті-Боровой суларының деңгейін орнықты түрде ұстауына қажетті, су беру алымдығы 35-40 мың м3/ тәу. және ол су 224 мың адамнан артық халықты қамтамасыздандырады (2013 жылдың маусым айындағы нақтылы мәлімет бойынша суды пайдалануы 176,144 мың адамды 26 мың м3/тәу. қамтамасыздандырды).

Су құбырдың ұзындығы 282,7 шақырымды құрайды (4.7.3 суретті қараңыз). Қазіргі кезде Щучинск қаласында су тазалау бекетті салынып, іске қосылған(өндірімділігі 8,0 мың м3/ тәу.).

Сумен жабдықтау келесі схема бойынша жасалынған: Сергеев су қоймасынан алынып өзі құйылмалы екі сызықты жүйемен I көтерілімді насос бекетінің қабылдама камерасына береді, ол жерден насос арқылы су тазалау станция ғимаратына береді. Тазартылған су тазалынғанан кейін және зарарсыздалғанан кейін 5000 м3 көлемді таза су резервуарына беріледі. II көтерілімді насос бекетінде орналасқан насостар арқылы резервуардан су өндіріс құбырына су беріледі. Су құбырдың трассасы бойында су көтергіш насос бекеттері көзделген.

«Нұра-Есіл» каналы 1974 жылы салынып, астанамыздың сумен қамтамасыздандыру көзі болып табылады.

80-і жылдардың ортасында Нұра өзенінең су әкелінуің тоқтатты, өйткені Қарағанды - Теміртау өнеркәсіп аудандарда өзенің суы ақаба сулармен ластанды және олардың құрамында сынап және басқа да токсинды элементер бар еді.

1975 жылы Нура – Есіл каналында өнімділігі 164 т. м³/тәу. су алу ғимараттары, сонымен қатар сүзгіш станция ауласындағы су қоймасына (2x20000 м3) техникалық суды беру үшін ұзындығы 9,5 км су таратқыш салынған, кейін есіл суын тазарту мақсатымен қайта бағытталды.

Қазіргі кезде су алу мақсатында Есіл өзенінен Вечаслав су қоймасының тастауларынан жұмысын жасайды, Техникалық жағдайы қанағатандырарлық емес. Техникалық сумен қамтамасыздандыруының физикалық тозуы 30%.

Нұра-есіл каналы Нұра өзенің сынаптан тазартылғанан кейін сумен қамтамасыздандыру көзі бола алады, қазіргі кезде оның құрылысы салынып болған.

Нұра-Есіл каналы, кәзіргі уақытта жүзеген асқан Нура өзеніндегі құрамында сынап бар тұнбаларды тазалағаннан кейін, Астана қаласын сумен қамтамасыз етудің қосымша су көзі болып табылады.

К.Сатпаев ат. каналынан Есіл өзенінің жоғарға жағына су апару бойынша Құрама ғимараттардың жобасы 1987 жылы әзірленіп және 2001 жылы орындалды. Нура-Есіл каналының келесі жылдары қолдануға мүмкін еместігінен байланысты. Жобаның негізі мақсаты мемлекетіміздің астанасы – Астана қаласын шаруашылық-ас сумен қамтамасыз ету. К.Сатпаев ат. каналдағы № 19 сорғыш станцияның жоғарғы бьефі болып табылып, №58 каналда комплекстің су алу ғимаратты қарастырылған.

Көрсетілген кешен Астана қаласын, сушаруашылық баланстар көрсеткендей 2020-2025 жылдар даму деңгейіне дейін, ас суымен қамтамасыз ете алады.

5. 
   
   жүктеу/скачать 6.07 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: