Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Екінші сала. Бұл
| Бірінші сала. Бұларға ездеріне тән негізгі лексика-лық мағыналарын дәйім толық сактап отыратын, соған оран, дербес, грамматикалык кызметтерін түгелімен ат-қарып отыратын түбір етістіктер жатады. Бұл етістіктер өздеріғіің негізгі мағыналарын ұдайы сақтап отырады да, үнемі жетекшілік кызметінде жұмсалады. Түбір етіс-тіктердің негізгі көпшілігі осы топқа жатады. Мысалы: аз, айт, ас, аш, бақ, ем, ек, ер, ес, жар, жаз, жақ, жел, жең, жорт, и, илан, кеш, кір, күл, көн, қада, қала, қама, қыс т. т.
Екінші сала. Бұл топка ездеріне тән негізгі лексика-лық мағыналарын толык сақтап, сейлемде дербес мүше болумен қатар, басқа бір жетекші (негізгі) етістікпен гіркескенде, лексикалык мағымаларын не жартылай, не бүтіндей жоғалтып, оған (жетекші етістікке) қосымша грамматикалық мағына ғана үстеп, жәрдемші ретінде Де кызмет атқаратын түбір етістіктер жатады. Бүл етіс-тіктер, сейтіп, әрі негізгі, әрі жәрдемші (әрі жетекші, әрі көмекші) етістіктер есебінде жұмсалады. Мұндай бірде жетекші, бірде кемекші болатын етістіктердің са-чьі тілімізде отыз шамалы. Оларға, мысалы, мына етіс-т‘Ктер жатады: ал, бар, баста, бақ, бер, бол, бір, біл, де, ет‘ жсіт, жүр, жібер, кел, кет, көр, қал, қара, қой, қыл, отыр, сал, таста, түр, тұс, іиық т. б. Үшінші сала. Бүл топқа енетін етістік саны аз. Олар-Ға өздеріне тән әуелгі лекснкалық мағыналарын я жар- 224 8"622 225 тылай, я бүтіндей жоғалтып, тек кана грамматнкалық мағына жамап, грамматикалык формаға лекер болып қызмет ететін яғни бірыңғай көмекші есебінде ғана жүм-салатын е, еді, екен, жазда етістіктері ғана жатады. ЕТІСТІКТІҢ МОРФОЛОГЙЯЛЫҚ СИПАТЫ ӘНЕ ЖАСАЛУ ТӘСІЛДЕРІ Морфологиялык кұрылымы жағынан етістіктер ж a - ан етістікте р және күрделі етісті ктер деп аталатын екі салаға бөлінеді. Осымен катар етіс-тіктің аналитикалык. етістіктер деп аталатын түрлері де бар. а) Ж алан етістіктер алаң етістіктерге түбір етістіктер және жұрнақ ар-қылы жасалған туынды етістіктер жатады. Мысалы: ек, жек, оқы, жаз, кел, аяқта, баста, ңолдсі, арала, сабала, сүйреле, шапқыла, үймеле, кіріс, жуын, айтқыз т. т алаң етістіктер, сөйтіп күрылымына қарай, т ү б і р тістіктер және туынды етістіктер деген екі топқа жіктеледі. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|