Azяrbaycan цzцмцndən qidali яrzaq mяhsullari (Monoqrafiya) b a k I – 2009 Аз Я11 ббк 45 2 Rяy verяnlяr: Азярбайжан Кооперасийа Университети «Ямтяяшцнаслыг вя експертиза»



бет4/17
Дата10.06.2016
өлшемі2.04 Mb.
#126817
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

1.4. сайлы ъядвялин арды





Üzvi turşular:

Xlor - 1

Fenilalanin - 12




Şərab – 0,4

Mikroelementlər mkq/100 qram

Əvəzolunan aminturşular ı - 477




Limon – 0,03

Alüminium – 380

Alanin – 25




Turşəng – 0,01

Borium – 365

Arginin – 80




Alma – 0,4

Vanadiy – 10

Asparagin turşusu -72







Dəmir – 600

Gistidin – 10







Yod – 8

Qlisin – 5







Kobalt – 2

Qlütamin turşusu – 90







Manqan – 90

Prolin – 100







Mis – 80

Serin – 70







Molibden - 3

Tirozin – 10







Nikel – 16

Sistein – 15







Ribidium – 100

Aminturşularının cəmi - 578







Ftor – 12










Xrom - 3










Sink - 91



Цзцмцн тяркибини биляряк онун гидалыг дяйярини, йяни нязяри вя реал калорилийини щесаблайа билярик. Н.Н.Резувайевя эюря цзцмцн тяркибиндя орта щесабла 18% шякяр, 0,2% зцлали маддя, 0,5% йаь вардыр. Билдийимиз кими, 1 г карбощидрат 15,7 кЖоул, 1 г зцлали маддя 16,7 кЖоул, 1 г йаь ися 37,7 кЖоул енеръи верир. Онда 100 г цзцмцн нязяри калорилийи, йяни организмя вердийи енеръи ашаьыдакы кими щесабланыр:



. Демяли, 100 г цзцмцн нязяри калорилийи 305 кЖоулдур.

«Йейинти мящсулларынын кимйяви тяркиби» адлы мялумат китабында мейвя-эилямейвялярин тяркибиндяки гидалы маддя­лярин мянимсянилмяси ямсаллары верилир. Беля ки, мейвя-эилямейвянин тяркибиндяки шякярин 95%-и, йаьын 90%-и вя зцлалын 85%-и мянимсянилир.

Мянимсянилмя ямсаллары да нязяря алынмагла щесаб­ланан калорилик реал (щягиги) калорилик адланыр. Айры-айры гида маддяляринин нязяри калорилийини мянимсянилмя ямсалына вураг.

=.
Демяли, 100 г цзцмцн орта щесабла реал калорилийи 288,3 кЖоулдур. Реал калорилик нязяри калориликдян щямишя аздыр.

Цзцмдян тякжя тязя щалда истифадя едилмир. Ондан шяраб, ширя, цзцм гурусу вя башга йейинти мящсуллары истещсалында эениш мигйасда истифадя олунур. Цзцм истещсалынын илбяил артырылмасы имкан верир ки, ондан щазырланан мящсулларын мигдары, чешиди артырылсын, кейфиййяти ися йахшылашдырылсын. Цзцмцн халг тясяррцфаты ящямиййяти бир дя ондан ибарятдир ки, шярабчылыгда ялдя едилян туллантылардан бир чох хаммаллар алмаг мцм­кцндцр. Сон илляр цзцм жежясиндян спирт, шяраб туршусу, тохумундан йем уну вя йаь, габыг щиссядян бойа маддяси (енин маддяси), пектин маддяси, дарг вя жежядян эцбря вя с. бу кими мящсуллар ялдя едилир. Бцтцн бунлар имкан верир ки, цзцм емал едян мцяссисяляр ясас мящсулла йанашы (шяраб, ширя вя с.) бир чох ялавя хаммаллар да истещсал етсинляр. Бу ися истещсалын еффективлийининин артырылмасында ясас эюстярижилярдян биридир.


1.3. Азярбайжан Республикасынын цзцмчцлцк

зоналарынын сяжиййяси
Цзцмчцлцк Азярбайжанда чох гядим заманлардан мялумдур. Де Кандол, Н.И. Вавилов вя А.М. Негрулун мялуматларына эюря Хязяр дянизи, Гара дяниз вя Аралыг дянизи щювзяляриндя олан районлар, о жцмлядян Азярбайжанын яразиси мядяни цзцмчцлцйцн вятяни сайылыр. А.М. Негрул гейд едир ки, тяхминян 4-6 ил бундан яввял Загафгазийа, Орта Асийа вя еляжя дя Сурийа вя Мисирдя цзцм бежярилирди. Щяр бир районун юзц­нцн йерли сортлары вардыр. Азярбайжанын 200-я гядяр йерли сортлары вардыр. Йерли сортлар республиканын чай вадиляриндя, даь ятякляриндя вя даьларда чохлу мигдарда битян йабаны цзцм­лярдян ямяля эялмишдир.

Сянайе цзцмчцлцк районлары дяниз сявиййясиндян башлайыб 1200 м-я гядяр щцндцрлцкдя йерляшир. Нахчыван МР-да цзцм биткиси дяниз сявиййясиндян 1800-2000 м щцндцрлцйя гядяр бежярилир.

Азярбайжанда цзцм биткиси цчцн ялверишли иглим шяраитинин, щямчинин мцхтялиф шагули микрозоналарда бюйцк имканларын олмасы, цзцмчцлцйцн эениш инкишафы цчцн шяраит йарадыр. Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – десерт, тцнд, сцфря вя шампан шяраблары, щабеля конйак материаллары, цзцм ширяси истещсал етмяк, йцксяк кейфиййятли сцфря цзцмц бежярмякдир.

Республиканын бцтцн тябии-игтисади зоналарында цзцмчцлцк вя шярабчылыг сянайе ящямиййятиня маликдир.



Эянжя-Газах зонасы. Республикамызын ян гядим цзцм­чцлцк районларындан бири – Газах зонасыдыр. Бу зона мцлайим исти-гуру вя мцлайим исти-йарымгуру иглими, исти йайы вя мцлайим гышы иля характеризя олунур. Орта иллик температуру 12,6 - 12,90Ж-дир. Аран йарымзонасында (дяниз сявиййясиндян 69-450 м щцндцрлцкдя) актив температурун мигдары 3800-46000Ж-дир. Йаьынтыларын мигдары ися 245 – 393 мм-я гядярдир. Даьятяйи вя орта даь йарымзонасында (дяниз сявиййясндян 600 – 1200 м щцндцрлцкдя) актив температурун мигдары 2600-37000Ж-дир, йаьынтыларын мигдары ися 346 – 525 мм-дир.

Зонанын аран йарымзонасы ачыг шабалыды, шабалыды вя чямян торпаглардан, даьятяйи вя орта даь йарымзонасы боз-гонур торпаглардан, чай вадиляри ися чямян торпаглардан ибарятдир.

Эянжя – Газах зонасынын йцксяк кейфиййятли, сахламаьа вя дашынмаьа давамлы Тябризи сцфря сортунун вятяни Эянжя шящяринин ятрафы, йцксяк мящсулдар техники сорт олан Байанширянин вятяни ися Дашкясян районунун Байан кяндинин ятраф сащяляридир. Эянжя – Газах зонасында Байанширя, Ркасители, Тябризи сортлары ян эениш йайылмышдыр. Бунлардан башга бурада Саперави, Мядряся, Аь мускат, Чящрайы мускат, Исэяндяриййя мускаты, Гарабурну , Шасла, Рислинг, Аь пино, Боз пино вя с. сортлар бежярилир.

Бу зонанын цзцмчцлцйцнцн вя шярабчылыьынын ясас истигамяти: сцфря цзцмц истещсалы, десерт, чяряз, тцнд, сцфря шяраблары, шампан вя конйак шяраб материаллары вя щямчинин, цзцм ширяси истещсал етмякдир.



Эянжя – Газах зонасынын цзцмлцкляри филлоксера зийанверижиси иля сирайятлянмишдир (филлоксера 1925-жи илдя Газах районунда тапылмышдыр). Бу зонада цзцмлцкляр щям юз кюкц цзяриндя битяндир, щям дя филлоксера зийанверижисиня давамлы жалагалтылара жалаг едилмиш тинэлярля салынмышдыр.

Ширван зонасы. Азярбайжанын ян гядим цзцмчцлцк зоналарындан бири Ширвандыр. Бу зона аран вя даьлыг йарымзоналарына бюлцнцр.

Аран йарымзонасы Кцр-араз дцзянлийинин шимал-шярг щиссясини тутур вя дяниз сявиййясиндян 5-165 м щцндцрлцкдя йерляшир. Бу йарымзона Минэячевир, Эюйчай, Аьсу, Ужар, Зярдаб, Аьдаш вя Кцрдямир районларынын яразисини ящатя едир. Бу йарымзона мяркязи сящра иглиминя малик олмагла, гуру субтропик иглими, узун мцддят давам едян исти йайы вя мцлайим гышы иля диэяр зоналардан фярглянир. Щаванын иллик орта температуру 150Ж-йя гядярдир. Актив температурун иллик мигдары 4545-46470Ж-дир. Иллик йаьынтыларын мигдары районлар цзря 220-443 мм арасында дяйишир. Ясас торпаг типи аьыр механики тяркибли ачыг-боз вя бязи йерлярдя шорлашмыш торпаглардан ибарятдир. Цзцмлцкляр суварылан торпагларда салынмышдыр. Бу зона йцк­сяк кейфиййятли техники сорт олан Ширваншащынын вятянидир (Кцрдямир району). Ширваншащы сорту йцксяк шякяр топламаг габилиййятиня маликдир. Шякярлилик бязян 32%-я гядяр чатыр. Ширваншащы сортундан «Кцрдямир» маркалы Кагор шярабы щазырланыр. Щямин шяраб олдугжа йцксяк кейфиййятя маликдир. Зонанын икинжи йерли (Эюйчай, Ужар вя Аьдаш району) сорту Аь ширядир. Бу сортдан Аь сцфря тцнд шяраблар, щямчинин конйак шяраб материаллары истещсалы цчцн истифадя едилир. Бу йарымзонанын яксяр цзцмлцкляри сон заманлара гядяр йцксяк эювдяли олмагла аьажларын цзяриня бурахылмыш (хийабан системи) иди. Бюйцк Вятян мцщарибяси илляриндя бахымсызлыг вя суйун чатмамасы цзцндян йцзлярля щектар сащядя беля цзцмлцкляр мящв олду. Щазырда бурада цзцмлцкляр шпалер системиндя бежярилир вя тянякляря чох голлу йелпик формасы верилир. Щазырда бу йарымзонада цзцм истещсалынын ясас истигамяти: десерт, сцфря тцнд шяраблар вя конйак материаллары истещсалы, щямчинин сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

Даьлыг йарымзонасы. Бюйцк Гафгазын жянуб-шярг щиссясини тутараг республикамызын сянайе цзцмчцлцйцнцн ясас зоналарындан бирини тяшкил едир. Бу йарымзонайа Шамахы, Исмайыллы вя Аьсу районларынын яразиси дахилдир. Йарымзонада сянайе цзцмлцкляри дяниз сявиййясиндян 500-900 м щцндцрлцкдя йерляшир вя 1200 м-я гядяр щцндцрлцкдя бежярилир. Йарымзонанын иглими мцлайим, исти вя гурудур, иллик орта температур 120Ж, иллик йаьынтыларын мигдары ися 493-600 мм-дир. Бу йарымзонада ясас торпаг типляри ачыг шабалыды, тцнд шабалыды, шабалыды вя аьыр эиллижяли торпаглардан ибарятдир. Бу торпаглар хейли галын вя йахшы структурлу олмасы, щабеля бюйцк рцтубят тутуму иля диэяр торпаглардан фярглянир. Цзцмлцкляр дямйя шяраитиндя бежярилир. Тянякляр шагули шпалердя бежярилир вя онлара цч-дюрд голлу йелпик формасы верилир. Даьлыг Ширван йарымзонасынын ясас сорту Мядряся олмагла цзцмлцклярин 95%-я гядярини щямин сорт тяшкил едир. Мядряся сортунун вятяни Шамахы районудур. Бу сорт халг селексийасы нятижясиндя йарадылмышдыр. Мядряся сортундан щазырланан гырмызы сцфря шяраблары ян йахшы гырмызы шяраблардан бири щесаб олунур. Мядряся сорту юз кейфиййятиня эюря мяшщур Франса сортлары олан Каберне вя Каберне Совинйон сортлары иля ейни сявиййядя дурур. Бу сортдан щямчинин, «Шамахы» маркалы десерт шяраб истещсал олунур. Даьлыг Ширван йарымзонасында гиймятли йерли сцфря сорту олан Шамахы мяряндиси дя бежярилир. Бу сорт йцксяк кейфиййятли, сахламаьа вя дашынмаьа давамлылыьы иля диэяр сортлардан фярглянир. Сон заманларда бу зонанын тясяррцфатларында салынан йени цзцмлцклярдя Мядряся сорту иля йанашы Ркасители, Байанширя, Алиготе вя Тябризи сортлары да якилир.

Тябии шяраитдян вя зонанын шагулилийиндян асылы олараг даьлыг йарымзонасы цчцн цзцмчцлцйцн вя шярабчылыьын истигамяти – гырмызы сцфря, десерт, тцнд вя шампан шяраблары, щабеля конйак материалы, цзцм ширяси вя сцфря цзцмц истещсал етмякдир.



Гарабаь – Мил зонасы. Бу зона Кцр-Араз овалыьынын жянуб-гярб щиссясиндя эениш золаг шяклиндя йерляшмишдир. Зонанын иглими мцлайим олмагла, исти иглимдян гуру континентал иглимя гядяр дяйишир. Бу зонада якинчилик анжаг суварыландыр.

Гарабаь-Мил зонасы 3 йарымзонайа бюлцнцр: 1. Жянуб даьятяйи йарымзонайа Аьдам, Тяртяр, Фцзули, Жябрайыл, Зянэилан районлары дахилдир. Дяниз сявиййясиндян 165-430 м щцндцрлцкдя йерляшир, актив температурун мигдары 4000-43000Ж, йаьмурларын орта иллик мигдары ися 345-488 мм-дир. Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – аь вя гырмызы сцфря шяраблары, щабеля десерт шяраблары, цзцм ширяси вя сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

2. Гярб – аран йарымзонайа Бярдя, Йевлах вя Аьжабяди районлары дахилдир. Дяниз сявиййясиндян 14-79 м щцндцрлцкдя йерляшир. Актив температурун мигдары 4370-46000Ж, йаьмурларын орта иллик мигдары ися 278-310 мм-дир. Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – десерт, тцнд шяраблар, цзцм ширяси вя сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

3. Шярг-аран йарымзонайа – Бейляган вя Имишли районларынын яразиси дахилдир. Дяниз сявиййясиндян 7-62 м щцндцрлцкдя йерляшир. Актив температурун мигдары 4000-45000Ж, йаьмурларын мигдары ися 240-265 мм-дир.

Цзцмчцлцйцн истигамяти – десерт шяраблар, цзцм ширяси вя йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц истещсал етмякдир. Бу зона шабалыды, субтропик-боз, чямян-боз вя шоранлашмыш боз торпаглардан ибарятдир.

Бу районларда памбыгчылыг ясас йер тутур. Сянайе цзцмчцлцйц Аьдам районунда, сон иллярдя ися Мил дцзцндя мяркязляшмишдир. Бурада Ркасители, Байанширя, Хиндогны, Ширваншащы сортларындан йцксяк кейфиййятли шяраблар щазырланыр. Аь шаны, Гара шаны, Тябризи вя Кишмиши (аь вя гырмызы) сортларындан йцксяк кейфиййятли сцфря цзцмляри алыныр. Аьдам районунда йерли Гызыл цзцм сорту йайылмышдыр. Бу сорт орта йетишяндир вя бундан сцфря цзцмц, тцнд шяраблар вя конйак шяраб материаллары щазырланыр.



Муьан – Салйан зонасы. Бу зона Сабирабад, Саатлы, Ширван, Билясувар вя Салйан районларынын яразисини ящатя едир.

Дяниз сявиййясиндян 12-75 м щцндцрлцкдя йерляшир. Иглими гуру вя истидир. Ийул айынын орта температуру 26-270Ж, максимал температуру 39-400Ж-дир. Актив температурун мигдары 4000-45000Ж, иллик орта йаьмурларын мигдары чох аздыр – 237-290 мм-дир, Муьан – Салйан зонасы шорлашмыш торпагларын эениш йайылмасы, грунт суларынын торпаг сятщиня йахын олмасы иля диэяр зоналардан фярглянир. Бурада ясас етибариля боз торпаглар, зяиф вя эцжлц шоранлашмыш боз торпаглар йайылмышлар.

Бу зонада цзцмчцлцк щялялик анжаг Салйан районунда бир гядяр йайылмышдыр.

Бурада цзцмчцлцйцн ясас истигамяти сцфря цзцмц вя десерт шяраблар истещсал етмякдир.



Даьлыг Гарабаь зонасы. Кичик Гафгазын даьлыг вя даьятяйи яразисинин мяркязи вя жянуб-шярг щиссясини ящатя едир. Зонанын иглими мцлайим истидир. Щаванын орта иллик температуру 10-130Ж, мцтляг минимум мянфи 11-150Ж-дир. Зонанын шярг щиссяси яразиси дяниз сявиййясиндян 320-725 м щцндцрлцкдя йерляшир, актив температурун мигдары 3630-40700Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 430-560 мм-дир. Бу зонанын ясас торпаг типляри боз-шабалыды, шабалыды вя тцнд шабалыды торпаглардан ибарятдир. Бу торпаглар зянэин щумуса маликдир. Цзцмлцклярин яксяриййяти дямйя шяраитиндя бежярилир.

Зонанын гярб щиссяси дяниз сявиййясиндян 400-900 м щцндцрлцкдядир. Актив температурун мигдары 3000-34000Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 500-600 мм-дир. Даьлыг Гарабаь зонасынын йерли Хиндогны сорту Азярбайжанын гырмызы техники сортларынын ян йахшыларындын бири щесаб едилир. Бу сортдан йцксяк кейфиййятли гырмызы сцфря шярабы истещсал олунур. Бундан башга бурада Байанширя сортундан йахшы аь сцфря шяраблары, щямчинин аз мигдарда десерт вя тцнд шяраблар истещсал олунур (зонанын шярг тяряфинин аран щиссясиндя).

Бу зонада цзцмчцлцйцн вя шярабчылыьын ясас истигамяти сцфря (ясасян гырмызы шяраблар) шяраблары, конйак шяраб материаллары, цзцм ширяси, аран щиссясиндя ися десерт шяраблар, щямчинин цзцм ширяси истещсал етмякдир.

Абшерон зонасы. Бу зона Абшерон йарымадасы яразисинин вя Дявячи районунун аран щиссясини ящатя едир. Дяниз сявиййясиндян 20-28 м щцндцрлцкдя йерляшир. Иглими гуру субтропикдир. Щаванын иллик орта температуру 13,5-14,70Ж, актив температурун мигдары 4160-45800Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары 180-245 мм, бурада боз, эиллижя, гумсал вя гумлу торпаглар цстцнлцк тяшкил едир.

Абшерон зонасынын чохлу йерли сортлары вардыр. Бунлардан Аь шаны вя Гара шаны щяр йердя мяшщурдур. Йерли сортлардан щямчинин Сарыэиля, Ала шаны, Гара пишрас, Хатуни вя с. эюстярмяк олар. Щазырда Абшеронда 40-а гядяр цзцм сортлары бежярилир, онлардан 10 сорт даща эениш йайылмышдыр.

Щазырда зонанын цзцмчцлцк тясяррцфатларынын ясас истигамяти сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

Губа – Хачмаз зонасы. Бу зона Бюйцк Гафгаз даьларынын шимал вя шимал-шярг щиссясиндя йерляшмишдир. Губа-Хачмаз зонасында сойуг шимал кцлякляри даща чох дахил олдуьундан буранын иглими Азярбайжанын башга районларына нисбятян даща сойуг олур. Орта иллик температуру ашаьы даь щиссясиндя (Губада дяниз сявиййясиндян 615 м щцндцрлцкдя) 100Ж-я йахын, аран щяссясиндя ися 120Ж -дир. Торпаьын типи дяниз сявиййясиндян йухары галхдыгжа дяйишир: аран щиссясинин дянизя йахын олан йерляриндя боз, туьай вя туьай-чямян, даьятяйи дцзянликдя боз, даьларын ятяйиндя шабалыды, орта даь золаьында даь-мешя гонур вя гящвяйи торпаглар йерляшмишдир. Губа-Хачмаз зонасынын аран йарымзонасы Дявячи, Хачмаз вя Гусар районларынын аран щиссясини ящатя едир. Бу йарымзона дяниз сявиййясиндян 30-300 м щцндцрлцкдя йерляшир, актив температурун мигдары 3800-40000Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 340-350 мм-дир.

Даьятяйи йарымзона Дявячи районунун даьятяйи (дямйя) щиссясини, Губа вя Гусар районларыны ящатя едир. Бу йарымзона дяниз сявиййясиндян 400-900 м щцндцрлцкдя йерляшир, актив температурун мигдары 2700-37000Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 500-700 мм-дир.

Губа-Хачмаз зонасында Азярбайжанын мцхтялиф районларындан эятирилмиш Аь шаны, Гара шаны, Тябризи, Мядряся, Даьыстан сортларындан Чящрайы Тайфи, Нимрянэ, Щцсейни вя с., йерли сортлардан ися Дявячи гызыл цзцмц, Хялмейи, Аь чилйяки, Дявячи гара цзцмц вя с. йайылмышдыр. Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – аран йарымзонада сцфря цзцмц, даьятяйи йарымзонада ися сцфря шяраблары, шампан вя конйак шяраб материаллары вя йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

Шяки – Загатала зонасы. Зона Бюйцк Гафгазын жянуб-гярб щиссясиндя йерляшир. Шяки-Загатала зонасынын гярб щиссясини Гах, Загатала вя Балакян районларынын дяниз сявиййясиндян 200-600 м щцндцрлцкдя шярг щиссясини ися Шяки, Оьуз-Гябяля районларынын дяниз сявиййясиндян 600-1000 м щцндцрлцкдя яразиляри ящатя едир. Гафгаз даь силсиляси иля шимал кцлякляриндян мцщафизя олундуьу цчцн овалыг микрозонасынын вя Алазан даьятяйи дцзянлийинин иглими мцлайим субтропик типлидир. Щцндцрлцк артдыгжа мцлайим иглим тядрижян дяйишир. Орта иллик температур даь ятяйиндя - Загаталада 12,90Ж, Шякидя 12,40Ж-дир. Актив температурун мигдары 3075-41880Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары 692-939 мм олур. Йаьмурларын мигдарына эюря бу зона Лянкярандан сонра икинжи йери тутур. Алазан вадисиндя йаьмурларын мигдары 700 мм, даьлыг щиссясиндя 1200 мм, Шякидя 701 мм, Загаталада ися 901 мм олмагла зонанын гярб щиссяси (Гах, Загатала, Балакян), Шярг щиссясиня (Шяки, Гябяля, Оьуз) нисбятян даща исти вя рцтубятлидир.

Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – сцфря шяраблары, шампан вя конйак шяраб материаллары, щямчинин тцнд шяраблар истещсал етмяк вя йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц йетишдирмякдир. Зонада техники сортлардан Ркасители, Рислинг, Байанширя, Хиндогны, Саперави вя сцфря цзцм сортларындан Тябризи вя Аь хялили сортларынын бежярилмяси мяслящят эюрцлцр.



Лянкяран зонасы. Бу зона республикамызын жянуб-шярг щиссясиндя олуб, Лянкяран, Астара, Масаллы, Йардымлы вя Лерик районларынын яразисини ящатя едир.

Бу зона Лянкяран, Йардымлы вя Лерик йарымзоналарына бюлцнцр.



Лянкяран йарымзонасы – Лянкяран, Астара вя Масаллы районларынын яразисини ящатя едяряк, дяниз сявиййясиндян 21 м ашаьы вя 200 м-я гядяр щцндцрлцкдя йерляшир. Буранын гышы мцлайим рцтубятли вя йайы исти олур. Аралыг дянизи типли субтропик иглими вардыр. Орта иллик температуру 14,1-14,30Ж-дир. Актив температурун мигдары 4360-44000Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары 1250-1292 мм-дир. Йайда йаьмурларын мигдары аз олур. Бу зонанын ясас торпаг типи подзол-сары торпаглардан ибарятдир, даьятяйи зонада боз-даь-мешя торпаглары вя сары торпаглардыр.

Лянкяран вя Астара районларына нисбятян, Масаллы району цзцм йетишдирилмяси цчцн даща перспективлидир. Лянкяранда бежярилян Изабелла сорту йерли рцтубятли иглимя даща йахшы уйьунлашмыш вя эюбяляк хястяликляриня аз тутулур. Бу йарымзонада цзцмчцлцйцн вя шярабчылыьын ясас истигамяти десерт, сцфря шяраблары, конйак шяраб материаллары, цзцм ширяси вя йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц истещсал етмякдир.



Йардымлы вя Лерик йарымзонасы – щямин районларын яразисини ящатя едяряк, дяниз сявиййясиндян 720-1100 м щцндцрлцкдя йерляшир. Орта иллик температуру (Лерикдя) 9,80Ж, актив температурун мигдары 3225-37780Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 410-588 мм-дир. Ясас торпаг типляри чох галын олмайан боз, даь-чямян вя боз-даь мешя торпагларындан ибарятдир. Бу йарымзонада цзцмлцклярин ясасян чай вадиляриндя салынмасы мяслящят эюрцлцр, чцнки бу йерлярдя торпаг гаты нисбятян галын олур. Бу йарымзонада цзцмчцлцк йерли ящямиййятя маликдир вя ясас истигамяти – сцфря шяраблары, йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц истещсал етмякдир.

Жялилабад району Кцр-Араз дцзянлийинин жянуб-шярг щиссясиндя дяниз сявиййясиндян 22-500 м щцндцрлцкдя йерляшир. Иглими овалыг (аран) щиссясиндя гуру-субтропикдир, даьятяйи орта даьлыг щиссясиндя ися мцлайим исти рцтубятлидир. Орта иллик температуру 14,20Ж, актив температурун мигдары 4000-44500Ж, орта иллик йаьмурларын мигдары ися 535 мм-дир. Аран щиссясинин дцзян йерляриндя цзцмлцкляр дямйя шяраитиндя бежярилир. Бурада йерли сорт олан Щямяшяря эениш йайылмышдыр. Бу сорт Щямяшяря чайы ятрафында битян йабаны цзцмдян халг селексийасы нятижясиндя йарадылмышдыр. Сон иллярдя бу районда цзцмчцлцк эениш инкишаф етмяйя башламыш, йени совхозлар вя цзцмчцлцк-шярабчылыг трести йарадылмышдыр. Бу йарымзонада Байанширя, Ркасители, Хиндогны вя Мядряся сортлары эениш сурятдя бежярилмяйя башланмышдыр.

Цзцмчцлцйцн ясас истигамяти – десерт, тцнд, сцфря шяраблары, конйак шяраб материалы, цзцм ширяси истещсал етмяк вя йерли истифадя цчцн сцфря цзцмц бежярмякдир. Жялилабадда сон илляр кишмиш цзцм сортлары бежярилир.

Нахчыван зонасы (Нахчыван МР). Нахчыван МР-сы Араз чайынын орта ахыны щювзясиндя йерляшяряк, Азярбайжанын жянуб-шярг щиссясини ящатя едир. Иглими сярт континентал вя гурудур. Бу зонанын цзцмлцкляри гышда торпаьа басдырылыр. Нахчыван зонасы ики йарымзонайа бюлцнцр.:

1. Аран йарымзонасы, бурайа Нахчыван вя Шярур районлары, щямчинин Жулфа вя Ордубад районларынын жянуб щиссяси дахилдир. Бу йарымзона дяниз сявиййясиндян 700-1000 м щцндцрлцкдя йерляшир. Орта иллик температуру 11,5-140Ж, актив температурун мигдары 4600-49000Ж вя иллик йаьмурларын мигдары 215-251 мм-дир. В.В.Акимсевин вя В.А.Бекарйевичин мялуматларына эюря бу йарымзонанын дяниз сявиййясиндян щцндцрлцйц 1000 м-я гядярдир (ясас торпаг типи боз торпаглардыр вя онларда щумус чох аздыр – 0,5-2%).

2. Даьятяйи вя даь йарымзонасы Шащбуз районуну, Жулфа вя Ордубад районларынын даь щиссясини ящатя едир. Бу йарымзона дяниз сявийясиндян 1000-1200 м щцндцрлцкдя йерляшир. Орта иллик температуру 90Ж олур. Актив температурун мигдары 365 мм-дир. Даьятяйи, орта даь вя даь щиссясинин торпаг типи боз-шабалыды вя гящвяйи мешя торпагларындан ибарятдир.

Нахчыванын цзцмлцкляри бюйцк сорт мцхтялифлийи иля характеризя олунур. Бурада йцксяк кейфиййятли сцфря вя кишмиши сортлары вардыр. Йерли сортлардан Арнагырна, Аьалдяря, Гараалдяря, Шяфейи, Нахчыван гара шанысы, Инякямжяйи, Щачабаш, Аь курдаш, Мяляйи сортларыны эюстярмяк олар. Бурада щямчинин Аь хялили, Аь кишмиши, Гырмызы кишмиши вя с. сортлар йайылмышдыр. Сон заманлар хейли сащялярдя Тябризи, Байанширя вя Ркасители сортлары бежярилир. Мяляйи сорту ян чох Шащбуз районунун Арынж кяндиндя йайылмышдыр. Бу сортдан йцксяк кейфиййятли гырмызы сцфря шярабы щазырланыр. Арнагырна сортунун ян йахшы тозлайыжысы Аьалдяря, Шяфейи сортунунку ися Бянди сортудур. Гурутма цчцн ян йахшы сортлар Аь кишмиши, Гырмызы кишмиши, Арнагырна, Аьалдяря вя Гараалдяря сортларыдыр.




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет