Дезинфекция: анықтамасы, әдістерінің сипаттамасы, дезинфектанттар

Дезинфекция: анықтамасы, әдістерінің сипаттамасы, дезинфектанттар.

Дезинфекция (француз тілінде des инфекциялык бастаманы жою, алу) микробтармен ластанған затты, оны колданганда нифекция қоздырмайтын дарежеге дейін микробтарды жоюға арналған ендеу процедурасы. Дезинфекция кезінде микробтардың көпшілігі (патогенділері) өледі, бірак споралары менкейбір резистентті вирустар тіршілікке қабілетті жағдайда калуы мүмкін Зарарсыздандыру (дезинфекция) - патогенді бактерияларды, вирустарды, риккетсияларды, санырауқұлақтарды, қоршаған ортадағы токсиндерді жою.Дезинфекциялаудың максаты көбінде микроорганизмдердін патогенді (барлығын емес) түрлерін жою.
Дезинфекцияның екі түрін ажыратады: профилактикалык жане ошақтық.
Ошақтық қортынды және күнделіктіге бөлінеді.
Күнделікті дезинфекция - ауру аяқталғанға дейін, бірақ науқас бар кезде онын бөліп жаткан қоздырғыштарын дер кезінде өңдеп отыру мақсатында, күнсайын (науқастың бөлінділерін, ыдыстарын зарарсыздандыру) жасалады.
Қортынды дезинфекцияны инфекция қоздырғышының көзін алып кеткенде (ауруханаға жатқызғанда, ауысканда, елгенде, жазылып шығып кеткенде) сол ошақта (әдетте бір рет) жасалады. Оның мақсаты - жасалып отырған күнделікті дезинфекциядан кейін ошақта тасымалдаушы факторлар ретінде қалған қоздырғыштарды жою.
Ол, қоздырғыштары қоршаған ортада төзімді инфекциялар ошақтарында жүргізіледі (оба, тырыскак, қайталама сүзек, күйдіргі, салмонеллездер, гепатит, сал, түбіркүлез, алапес және басқалары). Бұл кезде қоршаған ортада таралуы мүмкін және таратушы фактор болып табылатын объектілерді қоздырғыштардан толык зарарсыздандыруға тырысады.
Зарарсыздандырудың физикалық тәсілдері. Физикалык оңдеуге механикалык, термиялык, сәулелік әдістер жатады.
Механикалык заттар - тазалау, дымқылмен тазалау, жуу, қыру, қағу және т.б. жатады. Мысалы шансорғыштың көмегімен микробтардын 98% кетеді екен. 30 минут желдетуден кейін микробтар мекемелерде мулдем болмайды, себебі ауа тугелдей алмасады, әсіресе ауалы тамшылы жолмен берілетін аурулар кезінде тиімді болады.
Термиялық және сәулелік әдісіне жоғары және төмен температуралармен әсер ету, бактериоцидті шамдармен ендеу, радиоактивті сәулелендіру жатады. Ыстық ауалы стерилизаторларды жане баска да зертханалык, дәріханалык ыдыстарды және аспаптарды зарарсыздандырған кезде колданады. Дезинфек- циялык камераларда төсек орынды, киімдерді және басқа да заттарды дезинфекциялайды. Ыстық үтүкпен уктегенде микробтардың вегетативті формалары, биттер, кенлер өледі.
Ыстық суға (70 - 100°С) ерітілген жуғыш заттарды қосып пайдаланғанда кірді және микробтарды механикалык жолмен кетіреді (80°C 2,5 минут: 60°C 70°C 30 минут).
Кайнату стерилизацияның қиын емес түрі. Жалгыз кемшілігі қайнатқанда споралар өлмейді. Дезинфекциянын бұл түрі шприцтерді, аспаптарды, шыны және металл ыдыстарды өңдеуде кеңінен колданылады. Суға 12% натрий бикарбонатын косканда кайнаған судың дезинфекциялык эсері күшейеді және металл өнімдерін қайнатқаннан кейін таттанудан коргайды.
Күйдіру (от жалынын) ілмектерді, инелерді, пинцеттерді, пробиркаларды, спиртовканы, т.б. зарарсыздандыруга пайдаланады.
Пастеризация - 70°C - 80°С-қа дейін (30 минут) кыздыру, бактериялардың вегетативті формаларын е тіреді, 90°С-та 3 сек кыздыруга болады.
Ылғалды булы камераларда киімдерді, төсек орындарды және баска да жұмсақ заттарды ендеуге колданады.
Күн сәулесі микроорганизмдерді өлтіреді. Бірнеше сағаттан кейін фоторезистентті микробтар. және де туберкулез микобактериялары да өледі. УК сәулесін ауадағы микробтардың тұнуын төмендетуге колданады.
Тиндализация - 56°С температурада 5-6 күн күнделікті бір сағатқа жуық қыздыру, бұл кезде споралар да өледі.
21. Фармацевтикалық өнімдердегі микробтық ластаушыларымен күресу. Асептика. Антисептика. Стерилизация (зарарсыздандыру).
Дәрілік заттар, оның ішінде дәрілік шикізат дайындау кезеңдерінде және сақтау барысында микробтармен ластануы мүмкін. Өсімдіктен алынған шикізаттың ылғалдануы микроорганизмдердің көбеюін белсендіреді. Көбейген микроорганизмдер осы өсімдіктерден алынған дәрілік препараттардың фармокологиялық қасиеттерін өзгертуі мүмкін. Дәрілік препараттарға микроорганизмдер дайындау барысында қоршаған ортадан да түсуі мүмкін. Осы жағдайлардың алдын алу мақсатында дәрілік препарат дайындалу кезінде санитариялық тәртіп сақталуы, дәрілік форманың әрбір сериясын санитарлық-микробиологиялық талдау арқылы анықтайды. Парентеральды енгізуге арналған дәрі дәрмектер (көз тамшылары, майлар, үлбірлер, тб) нормативті-техникалық құжаттарға сәйкес стерильді болуы тиіс. Дәрілік заттардың стерильдігін бақылау тиогликоль ортасына сеуіп анаэробты бактерияларды; Сабуро ортасына сеуіп кандида, тб саңырауқұлақтарды анықтайды. Ал антимикробты әсері бар дәрілік заттар стерильдігін мембранды сүзгіден өткізу жолымен анықтайды. Стерильдеуді қажет етпейтін препараттарды микробиологиялық тазалыққа тексереді.
Бұл микроорганизмдермен дастанудың негізгі көзі адам бөліндісі. Осы өнімдердегі, және де басқа да жерде (медицина, тұрмыс, тағам өндірісі, т.б.) қолданылатын әртүрлі заттар мен материалдардағы микробтарды жою үшін 2 әдіс қолданылады: стерилизация және дезинфекция. Ал асептика және антисептика АІИ немесе хирургиялық инфекциялардың алдын алуда қолданылады.
Асептика- емдік, диагностикалық процедура немесе операция кезінде науқас ағзаларына, жараға жұқпа қоздырғышын түсірмеуге бағытталған шара болып табылады. Асептика негізін 1867 жылы Д. Листер қалаған. Жарамен жанасатын барлық заттарды, оның ішінде, қолғаптарды, операциялық киім, таңу материалы, инструменттерді стерильдеу, хирургтардың қолын дезинфекциялау, операциялық бөлме, үстел, арнайы киім, бетпердені өңдеу асептика болып табылады.
Антисептика- қабыну процесін жою немесе алдын алу кезінде, организмде немесе пптологиялық ошақта, жарада микробтарды жоюға бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады. Негізгі тәсілдеріне: мезаникалық, физикалық, химиялық, биологиялық тәсілдер жатады. Кей жағдайларда бұл тәсілдер кешенді түрде де қолданылады. Негізгі мақсаты инфекциялық процестің алдын алу және оны бейтараптау, антисептикпен өңдегенде инфекцияның берілу жолдарын үзу.
Стерилизация- өңдеуге жататын нысандардағы микробтарды толық жою. Негізгі мақсаты: инфекцияның берілу жолдарын үзу. Ол микиоорганизмдердің барлық түрлері мен формаларына әсер етеді. Профилактика мақсатында жүргізіледі. стерилизацияның негізгі 3 тәсілі болады: жылулық, сәулелік, химиялық.
Химиялық тәсіл - токсикалық газдарды, этилен оксидін, ОБ қоспасын және формальдегид қолдану арқылы жүргізіледі. Осы заттар алкилдеуші агент ретінде микроорганизмдердің ДНҚ, РНҚ-ын, ақуыздарын, ферменттерінің активті топтарының белсенділігін жояды. Газдармен стерильдеу арнайы камерада 18-80С температурада бумен жүргізіледі. Ауруханаларда формальдегид, тұрмыстық жағдайларды этилен тотығы және ОБ қоспасы қолданылады.
Сәулемен стерильдеу - гамма сәулелермен немесе жеделдетілген электрондар көмегімен жүргізіледі. Гамма сәуле мен жылдамдатқыш электрондардың әсерінен микробтардың жойылуы ондағы нуклеин қышқылының зақымдануымен байланысты. Сәулемен бір мезгілде заттарды көп мөлшерде өңдеуге болады.
Жылулық стерилизация микробтардың жоғары температураға сезімталдығына негізделген. Онда негізінен құрғақ ыстық пен қысымды бу қолданылады. Құрғақ ыстықпен стерилизация- ауалы стерилизаторда жүргізіледі. Ауалы стерилизатор- термометрі бар, электр желісімен қыздырылатын, тығыз жабылатын металды шкаф. 160С- та 120 мин стерилизация, 180С-та 40 мин; 200С-та 30 мин жүргізіледі. Бумен өңдеу булы стерилизаторда (автоклавта) жүргізіледі.
22. Санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдер: анықтамасы, талаптары. Дәріханаүй-жайларындағы ауаның санитарлық-микробиологиялық мониторингі.
Санитарлык микробиология- адам денсулыгына колайсыз әсер ететін коршаган ортадагы микроорганизмдерді зерттейтін медициналык микробиологияның бөлімі. Ол коршаган орта обьектілерінде патогенді, шартты - патогенді жэне санитарлык- керсеткіш микроорганизмдерді аныктайды, коршаган орта объектілерін залалсыздандыру тиімділігін бакылау тасілдерін жоне гигиеналык нормативтердін микробиологиялык керсеткіштерін жасайды.
Санитарлык корсеткіш микроорганизмдерді - қоршаған орта обьектілерінде патогенді микроорганизмдердің болу мүмкіндігін жанамалап аныктауга негізделіп колданады. Олардын аныкталуы адамдар мен жануарлар белінділерімен нысаннын ластанғандыгын делелдейді. Мысалы, ішек инфекциясы коздыргыштарынын беліну жолы ішек таякшасы тобындағы бактериялармен - ІТТБ, энтерококтармен, перфрингенс клостридиясымен бірдей. Ауа - тамшылы инфекция коздыргыштарынын беліну жолы жогаргы тыныс жолынын шырышты кабыгында туракты мекендейтін бактериялармен (коктармен) коршаган ортага (жетелгенде, тушкіргенде, сейлегенде) белінетіндігімен бірдей. Сондыктан жабык бөлмелердің ауасының санитарлық- көрсеткіш бактериясы ретінде гемолитикалык стрептококтар мен алтынды стафилококтар колданылады. Санитарлык - көрсеткіш микроорганизмдерге келесі шарттар койылады:
• Адам немесе жануар организмінде мекендеп, бөлінділерінде тұрақты анықталуы керек.
• Топырақ пен суда мекендеп, көбеймеуі керек.
• Қоршаган ортаға организмнен бөлінген соң әртурлі факторларга тезімділігі мен тіршілік ету узактыгы патогенді микробтармен бірдей немесе олардан жогары болу керек.
• Олардын касиеттері шынайы типті және женіл аныкталуы керек.
• Оларды аныктау және бір-бірінен ажырату тасілдері қарапайым, тиімді болуы керек.
• Коршаган ортада патогенді микроорганизмдерге карағанда кеп мелшерде болуы керек.
• Коршаган ортада оларга ұқсас мекендейтін микроорганизмдер болмауы керек.
• Санитарлык - микробиологиялык тажірибеде патогенді, шартты-патогенді жене санитарлык - керсеткіш микроорганизмдерден баска зерттеу материальнын (су, топырак , тагам онімдері, дері-дэрмектер жане т.б.) белгілі келеміндегі немесе мелшеріндегі жалпы микроб санын аныктау па
Ауаны микробиологиялык бақылау табиғи немесе микробтарды еріксіз кондыру (седиментациялау) әдісінін көмегімен жүргізіледі. Табиғи седиментация (Кох тәсілі бойынша) Петри табакшасындағы тыгыз коректік орта бетіне 5-10 минут бойына микробтарды шөктіру жолымен жургізіледі. Мәжбурлік седиментация арнайы кондыргы кемегімен коректік ортаға ауа сынамасын «себу» жольмен жургізіледі. (импактор, импанджлер, сүзгілер). Импакторлар-ауадан микробтарды коректік орта беткейіне мәжбүрлік шектіруге арналган кондыргылар (Кротов кондыргысы, бактериологиялык аэрозолдін сынамасын алушы, тб) Импанджерлер-ауаны NaCL изотониялык ерітіндісінен немесе суйык коректік ортадан откізетін кондыргылар.
Ауанын санитарлык-гигиеналык жагдайы келесі микробиологиялык керсеткіштермен аныкталады:
1. 1м3 ауадағы микроорганизмдердін жалпы саны - Петри табакшасында 37° С 24 сағат бойы коректік ортада өскен микроорганизмдер колонияларының саны.
2. Санитарлык керсеткіш микробтардын индексі - 1 м3 ауадағы гемолитикалык стрептококк пен
алтынды стафилококтар саны. Бул бактериялар жогаргы тыныс жолынын кальпты микрофлорасынын өкілдері жене аутамшылы жолмен берілетін патогенді микроорганизмдермен бөліну жолы ортақ болып келеді. Ауада спора тузетін бактериялардын болуы - ауанын топырак микроорганизмдерімен ластану корсеткіші, ал грамтеріс бактериялардын көрінуі- антисанитарлык жагдайдын керсеткіші болады.
Емдеу мекемелерінін ауасын багалау ушін усынылган арнайы нормативті құжаттардың мәліметтерін қолдануға болады.
23. Фармацевтикалық өндірісте консерванттарды қолдану: анықтамасы, оларға қойылатын талаптары, мысалдары.
Егер дайын препараттың өзінде микробқа қарсы белсенділік жеткіліксіз болса, онда оның құрамына микробқа қарсы консерванттар қосуға болады, бұл әсіресе су ерітінділері түріндегі дәрілік заттар үшін өте маңызды. Микробтардың ластануы науқастың инфекциясын жұқтыруы немесе дайын препараттың нашарлауы мүмкін болғандықтан, микробқа қарсы консерванттар микроорганизмдердің көбеюін болдырмауға немесе сақтау және пайдалану кезінде дайын препараттың микробтық ластануын шектеуге арналған, әсіресе бірнеше дозалы пакеттерді қолданған кезде.
Микробқа қарсытұрақтандырғыштар 2 класқа бөлінеді: антисептиктер және консерванттар
• Антисептиктер- микробтардың өсуін басатын, олардың санын төмендететін заттар. Антисептиктердің әсері консерванттарға қарағанда тиімді.
•Консерванттар-микроорганизмдердің өсуін баяулататын заттар. Консерванттар дәрілік препараттардың зарарсыздығын немесе патогенді емес препараттардың шектірұқсат етілген санын сақтауға мүмкіндікбереді.
Консерванттар — органикалық құрамдардың ыдырауына кедергі жасайтын заттар. Лабораторияда консерванттар қан сарысуларына, агарға, агарозаға, сефадекстерге, ион алмастырғыш майларға қосылады. Консерванттар ретінде натрий азид, бор қышқылы, фенол, мертиолят, тимолқолданылады.[
Консерванттар деп микробтар мен зеңдердің тіршілігі салдарынан орын алуы мүмкін дәрілердегі эсер етуші ингредиенттердің ыдырауының алдын алуға қабілеті бар заттарды айтады. Заманауи тұрғыдан қосымша заттардың аталған тобын қолдануда адам ағзасы үшін олардың қауіптілігіне қатысты гигиеналық мәселеге байланысты ерекше сақтық және мұқият назар аудару қажет. Себебі, дәрілердегі микроағзалардың тіршілігін күйзелту мақсатында пайдаланатын консерванттар протоплазматикалық улар болып саналады және аллергиялық, канцерогенді және мутагенді әсері бар.
Консерванттарға қойылатын негізгі талаптар – қауіпсіздіктің эмпирикалық факторына сәйкестігі және дәрілерді сақтау және қолдану мерзіміндегі микробтарға қарсы белсенділігі. Алайда бұл да жеткіліксіз деп саналады. Микробқа қарсы консерванттарды өндірістік тәжірибеге балама ретінде қолдануға болмайды. Микробқа қарсы консерванттар микроорганизмдердің көбеюін болдырмауға немесе дәрілік заттың сақтау және пайдалану кезінде микробтық ластануын шектеуге арналған, әсіресе көп дозалы ыдыстар қолданылған жағдайда. Микробқа қарсы консерванттар өндірістік практиканың (GMP) талаптарын алмастырмауы керек. Дайын дәрілік препараттағы консерванттың тиімді концентрациясы адамдар үшін улы дозадан төмен болуы керек. Микробқа қарсы консерванттардың тиімділігі - бұл заттың сақтау мерзімі ішінде дәрілік препараттағы микроорганизмдердің көбеюін тежеу қабілеті.
Көптеген ғалымдар консерванттарды олардың химиялық табиғатына қатысты жіктейді. Осы тұрғыдан консерванттарды үш топқа бөлуге болады:
І. Бейорганикалық қосылыстар;
ІІ. Металлорганикалық қосылыстар;
ІІІ. Органикалық қосылыстар.

24. Зарарсыздандыру құрылғыларының тиімділігін бақылау. Әдістердің сипаттамасы.

Дезинфекциялык камералардын жумысын бақылау.
1. Термиялық бақылау - өлшеуіш аспаптардың көмегімен жүргзіледі: психрометрмен булы - ауалы формалинді камералардағы ылғалдылық ережесін, манометрмен қысымды бақылап отырады.
2. Биологиялық бақылау - лабораторияларда арнаы дайындалган бактериялық тесттер колданылады, ол бәтес жоне бөз болшегін алдын ала стерильдеп, кейін тест - микроб сініртіп дайындалады (алтынды стафилококк, антракоид споралары, микобактериялардын кышкылга төзімді сапрофиті – В5).
зарарсыздандыру процесінің тиімділігі әр жүктеме кезінде биологиялық индикаторлардың көмегімен тексеріледі. Әр серия шығарылғанға дейін стерильділік үлгілердің белгілі бір санына тексеріледі.
Зарарсыздандыру индикаторлары емдік-профилактика мекемелері (ЕПМ) персоналы, санитарлық-эпидемиологиялық және дезинфекциялық қызметтердің пайдалануына арналған. Олар зарарсыздандыру жабдықтарындағы параметрлерді, Режимдерді және жағдайларды қамтамасыз етуді бақылауға көмектеседі.
Стерилизацияны бақылаудың 3 әдісі бар:
1) физикалық-зарарсыздандыру жабдығының жұмыс параметрлерін бақылау жүргізіледі;
2) Химиялық-зарарсыздандыру режимдеріне сәйкес болған кезде термоиндикатор белгісінің түсін қайтымсыз өзгертетін химиялық бір реттік индикаторлардың көмегімен;
Химиялық индикаторлар:
• сыртқы (зарарсыздандыру үшін қаптаманың сыртына желімделген);
• ішкі (қаптаманың ішіне орналастырылған).
Олар сондай-ақ бақыланатын параметрлер санына, зарарсыздандыру цикліне қарай жіктеледі. Индикаторлардың 4 класы бар. Индикатор неғұрлым көп параметрлерді басқарса, оның класы соғұрлым жоғары болады.
• 1-сынып-қаптаманың зарарсыздандырылғанын анықтауға мүмкіндік береді
• 2-сынып-процесс факторларының бірі бақыланады
• 3-сынып-екі немесе одан да көп факторлар бағаланады (мультипараметрлік индикаторлар)
• 4-сынып-зарарсыздандыру әдісінің барлық параметрлерін бір уақытта бақылайды (интеграторлар - биологиялық индикаторлардың аналог