Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы
жүктеу/скачать 5.22 Mb. Pdf көрінісі
|
| Шілдехана – сәби дүниеге келгендегі алғашқы той. Кешке жиналғандар
көңіл көтеріп, ән айтып, домбыра ойнап, қызықты думан-тойға жалғасады. Көрмдік – жаңа туған сәбиді, үйге алғаш түскен келінді көргенде берілетін сыйлық. Байғазы мен көрімдік әртүрлі ұғымдар. Байғазы-жаңа затқа, киімге берілсе, ал көрімдік – адамдар немесе жануарлар үшін беріледі. Aт қою – қазақтар бұл салтанатты рәсімге ерекше мән береді. Олар әйгілі адамдардың, палуандардың, ақын-жыраулардың, батырлардың есімдерін беруге тырысады, нәресте осы адамға ұқсасын деген ырым. Бесікке салар – халықтың қасиетті бесігі және бала үшін өте ыңғайлы ұя. Баланы бесікке бөлегеннен кейін дәстүрлі «Бесік жыры» әнімен тербетіледі. Баланы бесікке саларда ауыл-аймақтың апа-әжелері жөн-жоралғысымен, сыйлығымен келіп, баланы бесікке салады, оларға үй иесі бесікке салар деп ырымдап сыйлықбереді. Бесікке бөлегеннен кейін «Тыштырма» ырымы жасалады, онда балаларға тәттілер мен қант-кәмпит таратылады. «Оттен аластау» ежелден қазақтарда баланы бесікке жатқызар алдында немесе жас жұбайларды жаңа үйге орналастырар алдында үлкендер отпен аластап тазартқан. Тойбастар – үйлену тойының басталуы. Той әрдайым «Тойбастар» әнмен басталады. Мереке иесі міндетті түрде бірінші әнді орындаған әншіге алғыс айтып, сыйлық беруі керек. Қырқыннан шыгару – бала туылғаннан 40 күн өткен соң, жиналған әйелдер баланы жуындырып, шашы мен тырнақтарын алып, «балаң енді есейді» деген тілектерін айтады. Ал айтулы рәсімге қатысқандардың барлығын достархан жайылып, сыйлық беріліп, той жасайды. Тұсаукесер – Бұл рәсім нәресте алғашқы қадамдарын жасаған кезде жасалады. Баланың тұсауын ала жіппен кесіп, қадамына нұр бітсін, қадамың құтты болсын деп тілектер айтылып, артынан ұлан асыр той тойланады. Шашу-шашу. Өте әдемі және қуанышты рәсім. Бұл «үлкен қуанышқа, үйлену тойында жас келінге, жаңа құдаларға, Наурыз т.б. ұлттық мерекелерде тәттілер, кәмпиттер шашады. Мұны «Шашу» деп атайды. Сүндеттеу – Бала 3,5,7 жасқа толғанда сүндеттеу рәсімінен өтуі керек. Әдет-ғұрып мұсылмандарда діни болып саналады. Қазақ ата-аналары оған борыш, отбасылық мереке ретінде қарайды. Қонақтар шақырылады, сыйлықтар дайындалады, ән айтылып, күй шертіліп той тойланады. Тілашар – әрбір отбасы баласы 7 жасқа толғанда оны медресеге, мектепке берген. Бұл күн бала үшін ең маңызды күн. Мұндай күні бала әсіресе талғампаз киінеді, мектеп керек-жарақтарымен жабдықталған және тілашар той жасалады. «Бата» (ауызша бата) – әр қазақ үшін өте құнды рухани тілек. Бұл поэтикалық шығармашылықтың ерекше түрі. Бата әдетте жасы үлкен ақсақалдарға беріледі. Бата түрлері әртүрлі.Дастархан бата – қонақжайлық 328 көрсеткені үшін ризашылық білдіру. Алғыс бата – қайырымдылық, мейірімділік үшін беріледі. Бата тәрбие әдісі ретінде мейірімділік, сүйіспеншілік, адамгершілік үшін қызмет етеді. Ол үшін арнайы өлеңдер, әндер жазылады. Батаны әрдайым құрметті, қадірлі ақсақалдар береді. Қонақ – Қашан да қазақ халқы қонақжайлылығымен танымал. Олар қонақтарға ең дәмдісін сақтады. Қонақтарды 3 түрге бөледі: Арнайы қонақ – арнайы шақырылған қонақ, құдайы қонақ – кездейсоқ, жолаушы келген қонақ, қыдырма қонақ – арнайы қыдырып келген қонақ. (Оқушылар осы аталған дәстүрлерді толықтырып және ұмыт болып бара жатқан дәстүрлерді зерттеп, топтарда талдап, баяндап айтады). 6. «Ұлттық ойындар» атты келесі ауылға саяхатқа барамыз Қазақ халқының көптеген ұлттық ойындары бар. Қазіргі уақытта тәуелсіздік алғаннан кейін олар Қазақстанда қайтадан танымал бола бастады.Командаларға ата-бабаларымызға жақсы таныс болған, ұлттық қазақ ойындарының суреттері салынған ашық хаттар таратылады 1. Асық 2. Арқантартыс 3 Конверт: Көтермек 4. Қыз қуу Топтарға сахналық қойлым көрсетіліп, түсіндіру тапсырылады. Асық – қойдың немесе қошқардың тізе буынының сүйегі. Алдын ала пісірілген немесе тұтынылған қой етінен алынады. Қарапайым асық кейде әртүрлі түстермен боялған, олар мөлшері мен салмағына қарай бағаланады және түрлі атауларға ие. Сонымен қатар, әр қатысушының өз атар сақасы болуы керек. (оқушылар сахналық қойылымда асық ойнаудың ережесін көрсетеді). Арқан тарту – ойын барысында әрқайсысы 5-6 адамнан тұратын екі команда таңдалады және олардың арасындағы бір-біріне қарама-қарсы сызықтан бөлінеді. Команданың әр мүшесі ұзын арқанды мықтап ұстайды. Жүргізушінің бұйрығы бойынша олар қарсыластар командасын өз жағына тартуға тырысады. Бұл командалық күш сынасу. «Қыз қуу» - қызды қуып жету. Дәстүрге айналған ұлттық ойын. Ойын шарты бойынша атқа мінген қыз бен жігіт. Жігіт қызды қуып жетсе, бетінен сүйеді, ал жете алмаса қыз жігітті қамшымен ұрады. Қазақ биі – әр бидің шығу тарихы айтылады және оқушылардың орындалуында би билейді. 7. Келесі ауыл «Ұлттық тағамдар» ауылы Қазақтың ұлттық тағамдарымен танысады. Бүгінгі күнге дейін сақталған өткеннің керемет дәстүрлерінің бірі – жалпыадамзаттық нормаларға жататын және өркениетті қоғамның жағымды қасиеті болып табылатын қонақжайлылық. Қазақтар қонақжайлылығымен танылған. Қазақтың ұлттық асханасында халықтың жаны, оның тарихы, салт-дәстүрлері айқын көрініс тапқан. Қазақ халқының ең басты ерекшелігі қонақжайлылық. Құрметті қонақты қуана қарсы алып, ең құрметті орынға жайғастырып, үйдегі ең жақсысын берген. Бірінші кезекте қонаққа қымыз, шұбат немесе айран, содан кейін сүт немесе кілегей, 329 бауырсақ, мейіз, ірімшік, құрт қосылған шай ұсынылды. Кез-келген үстелде бидай ұнынан жасалған тағамдар болуы керек. Қазақ дастарханында әрқашан нанға құрмет көрсетілген оны жоғары бағалады. Қазақтардың түсінігіндегі нан- қасиетті тағам. Топтарға арналған тапсырма: қазақтың ұлттық тағамдарын атаңыз? Кез келген дастарханның әшекейі және қазақтардың ең сүйікті тағамы болып әрқашан асылған ет тағамы Бешбармақ (бес бармақ) саналған. Қазақтың ұлттық тағамдары халықтың мәнін, оның тарихын, мәдениеті мен дәстүрін толық көрсетеді. Ежелгі заманнан бері қонақжайлылық қазақ халқының ерекшелігі болған, үйдегі қонақтарға қарсы алып, құрметті орын берілген. Қазақтар дастарқан басында жиналған. Қазақтар арасында ең танымал тағам – бешбармақ (бес бармақ), бауырсақ. Бұл ұлттық тағамдардың басты тағамы. Бешбармақ қазақ тілінен аударғанда «бес саусақ» дегенді білдіреді, өйткені бұл тағамды қолмен жеу керек. Бешбармақ қой, жылқы немесе сиыр етінен дайындалады. Хош иісті ет жұқа иленген және сорпаға қайнатылған қамырмен дайындалады. Тамақтың соңында қымыз беріледі, содан кейін шай рәсімі жүреді. Наурыз көже – 7 немесе 11 міндетті элементтен (су, ет, тұз, май, ұн, тары күріш, бидай, жүгері және сүт, айран) тұратын дәстүрлі көктемгі көже. Бұл компоненттер бақытты, даналықты, салауаттылықты, денсаулықты, байлықты, қорғанды бейнелейді. Келесі жылы жемісті болу үшін көжені толық тауысып ішеді. Егер сіз жеті үйден Наурыз көжеден дәм татсаңыз, онда сіз үшін жыл сәтті болады деген сенім бар. Бауырсақ - әрбір қазақ отбасында міндетті тағам. Оларды шайға, тамақ алдында, қымызға, тәбетке, сорпаға береді. Бұл кішкентайлардан бастап үлкендерге дейін сүйіп жейтін, мерекелік және күнделікті тағам. Ұлттық сусындар – қымыз, шұбат, қымыран. Қымыз (бие сүті) емдік сусынының емдік қасиеті мен сергіткіш әсері бар және өкпе мен асқазан-ішек жолдары ауруларын емдеу үшін қолданылады. Шұбат сүт өнімдерінің ішінде қымыздан кейінгі аса құнды сусын болып табылады, түйе сүтінен дайындалады. 8. «Қазақ халқының салт-дәстүрін кім жақсы біледі?» Сайысы Сайыс сұрақтары: 1.Қазақтардың көшпелі тұрмысына бейімделген тұрғын үй қалай аталады? (Киіз үй) 2. кез-келген мерекеге дайындалатын қазақтардың басты ұлттық тағамы? (Бешбармақ) 3.Бие сүті қалай аталады? (Қымыз) 4.Түйе сүтінен жасалған сусын қалай аталады?(Шұбат) 5. Ерлер мен әйелдер киімінің негізгі түрі қандай болды? (Шапан) 6. «Наурыз» сөзі нені білдіреді? (Жаңа күн) 7. Наурыз көже неше компоненттен дайындалады? (7-11) 8. Қуанышты хабар үшін сыйлық қалай аталады? (Сүйінші) 9. Қазақтың ұлттық күресі? (Қазақша-күрес) 10. Спорттық интеллектуалды ойындар? (Асық, тоғызқұмалақ) 330 9. Қорытынды: Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарға бай еліміздің ұлттық құндылықтарын сақтап, дәріптеп жүруіміз керек. Біздің республикамызда басқа ұлт өкілдері тұрады, олардың өз дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары бар. Біздің елімізде халықтар арасында достық пен келісім орнаған. Шаңырақ бейнесі – бұл ортақ үйдің, Қазақстанда тұратын барлық адамдардың бейнесі. Егер шаңырақ – бұл үй, ал уықтар – халықтар болса, онда ондағы береке әрқайсымызға байланысты, өйткені біз бәріміз – Қазақстан халқымыз. Біз бір шаңырақ астында және қасиетті ұлттық дәстүрлер мен әдет- ғұрыптары бар, көпұлтты, тату ел екенімізді құрметтейміз. «Бір шаңырақ астында» биі орындалады. жүктеу/скачать 5.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|