فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ

Сукунли нун билан танвин орасидаги фарқлар.???

1. 
   Сукунли нун аслий ҳам зоида ҳам бўлиши мумкин, танвин эса фақат зоида бўлади.
   
2. 
   Сукунли нун ёзувда ҳам, лафзда ҳам собит, танвин эса фақат лафзда бўлади.
   
3. 
   Сукунли нун васлда ҳам вақфда, танвин эса фақат васлда собит бўлади.
   
4. 
   Сукунли нун исмларда, феълларда, ҳарфларда бўлади, танвин эса фақат исмларга ло -
   

Бундан нуни таъкид хафифа мустасно, у Қуръонда фақат икки жойда келади.

وَلَيَكُوناَ مِنَ ا لصَّاغِرِينَ

لَنَسْفَعاًَ بِالنَّاصِيَةِ бу нунлар, гарчи ёзувда ва вақфда йўқ бўлса ҳам, феълга туташгани учун танвин эмас, балки танвинга ўхшаш сокинли нундир.

5. Сукунли нун калиманинг ўртасида ҳам охирида ҳам келаверади, танвин эса фақат охирида келади.

Сукунли нун ва танвин учун тўрт ҳукм бор. Изҳор, идғом, иқлоб ва ихфо. Буларнинг ҳар қайсисини алоҳида кўриб чиқамиз.

1. Изҳор.

Изҳор деб нунни ўз махражидан аниқ қилиб, тўла ғунна қилмасдан талаффуз қилишни айтилади. Изҳор ҳарфлари олтита, бўғиз (ҳалқум)дан чиқадиган ҳарфлардир. Булар, ҳамза, ҳои ҳавас, айн, ҳои ҳутти, ғайн ва хоъ ҳарфлари бўлиб, шулардан бирининг олдида, сукунли нун (танвин) ҳоҳ бир калимада, ҳоҳ бошқа бошқа калималарда келса, уни изҳор қилиб ўқилади. Алломаи Ал Жамзурий ўзининг “Туҳфатул атфол” китобида бу ҳарфларни жамлаб шундай дейди:

Нунни очиқ ва равшан, комил ғуннасиз изҳор қилиб, кейин тўхтамай, сакта қилмай изҳор ҳарфларини талаффуз қилинади.

Энди мисоллар билан танишинг.

Изҳор ҳарфларининг 4 тасида нунни изҳор қилишга олимлар иттифоқ қилишган, 2 таси غ билан خ да хилоф қилишган. Шунинг учун изҳор уч хил мартабада бўлади.

1.Ҳамза билан ҳои ҳавас, 2. Айн билан ҳои ҳутти, 3. Ғайн билан хоъ мартабалари.

2.Идғом.

Идғом, бир нарсани иккинчи нарсанинг ичига киритиш маъносида бўлиб, истилоҳда сукунли ҳарфни ҳаракатли ҳарфнинг ичига киритишдир. Бунда иккала ҳарф гўё битта ташдидли ҳарфга айланади. Идғом ҳарфлари ушбу يَرْمُلُونَ калимасида жамъланган. Сукунли нун шу ҳарфлардан қайси бирига йўлиқса, уни шу ҳарфга идғом қилинади.

Идғом икки хил бўлади, ғуннали ва ғуннасиз. 1. Имоми Ҳафс қироатларида танвин ёки калиманинг охирида келган сукунли нундан кейин يَنْمُو ҳарфларидан бири кейинги сўзнинг бошида келса “ғунналик идғом” қилиш вожиб бўлади, чунки و билан ى ни ғунна қилишда ихтилоф қилинган. (Алмутафаррид. 16 бет). Бу идғомни, нун ўзи кетиб ғунналик сифати қолгани сабабли “идғоми ноқис” деб аталади. Бу ҳарфлар танвинга илҳоқ қилинган ن дан кейин келса ҳам худди шундай ғунна билан وَلَيَكُوناًَ مِنَ الصَّاغِرِينَ га ўхшаш идғом қилинади. Аммо идғом ҳарфларидан و билан ى сукунли нундан кейин битта калимада келса идғом қилинмайди, балки изҳор қилиш вожиб бўлади ва ҳалқий, шафавий,қамарий деган номлари йўқлиги учун “ изҳори мутлақ” дейилади. Бу Қуръонда фақат тўрт ўринда келади. Булар: الدُّنْيَا , بُنيَانٌ , صِنْوَانٍ ва قِنْوَانٌ калималаридир. Бу ўринларда нуннинг зоҳир қилинишига сабаб, музоафга илтибос бўлиб қолиши ёки маънолари равшан бўлмай қолишлигидир. Лекин وَالْقُرْآنِ يس билан ن وَالْقَلَمِ даги ن лар, ўзидан кейинги و га васл ҳолатда лафзий туташ бўлсада ҳукман алоҳидадир, чунки буларнинг ҳар қайсиси шулар билан бошланаётган суралар номидир, ن эса калиманинг биносидан эмас, ҳижо (алифбо) ҳарфларидандир. Шу сабаб нунни изҳор қилинади. وَالْقُرْآنِ يس , ن وَالْقَلَمِ каби.

“Шуаро” ва “Қасос” суралари аввалидаги طسم оятига келсак, Ҳафс ривоятига кўра, гарчи нун билан мим бир калимада келсада уларни идғом қилинади. Баъзи уламолар бунга, нун калимадан бир жузъ бўлганлиги учун унда тўхтаб бўлмаслигини, вақф эса калиманинг охирида бўлиши кераклигини сабаб қилиб кўрсатадилар.

Лекин бу ҳукмларнинг барчасида, ривоят эътиборга олинади. Энди мисоллар билан танишинг:

2. Танвин ёки калима охиридаги сукунли нундан кейин, иккинчи калимада, ғуннасиз идғом ҳарфлари ل ва ر дан бири келса, сукунли нун ва танвин ўша келган ҳарфга киритиб ўқилади ва буни “ғуннасиз идғом” дейилади. Аммо مَنْ رَاقٍ калимасида нунни ر га алмаштирилмайди, чунки бу ерда сакта қилиш вожиб, бу эса идғомга зиддир.

Мисоллар:

Идғом ҳарфи	Нунга мисол	Танвинга мисол
ل	أَنْ لَّنْ تَقُول	مَالًا لُّبَدًا
ر	مِنْ رَّسُولٍ	فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ

Эслатма: Ибнул Жазарий, “Тоййибатуннашр” китобида, Шуъбанинг Имоми Осимдан, ل билан ر ҳарфларида ғунналик идғом бўлиши мумкинлигини ҳам ривоят қилган, лекин ل ҳарфига идғом қилишда ن алоҳида ёзилган бўлиши керак. Юқоридаги َان لَّنْ تَقُولَ, яна ان لاَّ اَقُولَ , اَنْ لاَّ مَلْجَأَ лар каби. Аммо нун билан лом اَلَّنْ نَجْعَلَ каби қўшилиб ёзилган бўлса расмулхатни риояси учун ғунна қилинмайди.

Идғом икки хил бўлади: комил ва ноқис идғом. Идғом натижасида аввалги ҳарфнинг зоти ҳам, сифати ҳам йўқ бўлиб кетса идғоми комил дейилади, бу олимлар иттифоқи билан ل билан ر ҳарфларида бўлади.

Идғом натижасида аввалги ҳарфнинг зоти йўқолиб, унинг баъзи сифатлари қолса, буни юқорида зикр қилганимиздек идғоми ноқис дейилади ва бу қолган тўрт ҳарфда бўлади.Баъзи олимлар комил идғом тўртта, ل , ر , ن ва م ҳарфларида бўлади, чунки идғомдан ҳосил бўлган ғунна сукунли нун ва танвиннинг ғуннаси эмас, балки кейинги ҳаракатли нун ва мимнинг ғуннасидир, зеро ғунна бу иккала ҳарфга мулозим бўлган сифатдир дейдилар.

Худди мана шу райга асосан мусҳафлар забт қилинган ва сукунли нун ва танвин мазкур тўрт ҳарфга йўлиққанда уларнинг устига ташдид аломати қўйилган. Ва ى билан و ҳарфлари устига қўйилмаган.