және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Жалпы қынаптық қабық — Іипіса ѵа§іпа1із сошшипіз — бір- бірімен жапсарлана дәнекерленген сыртқы фиброздық және ішкі сірілі қабаттардан түрады. Фиброздық қабат — Іатіпа йЬгоза — қүрсақтың колденең шандырының, ал сірілі қабат — Іатіпа зегока — қүрсақ қуысы сірілі қабығы — қабырғалық (париетальды) ішперденің снқаптағы жалғасы болып табылады.
Өзіндік қьінаптық қабық— іипіса ѵавіпаііз ргоріит — қүрсақ қуысы сірілі қабығы іштік (висцеральды) ішперденің үмадағы бөлігі. Ол ен мен ен қосымшасын тікелей қаптап, жалпы қынапты қабықтың сірілі қабатына ауысарда ен шажырқайын — тезогсһіит — түзеді. Ол шәует жолының артқы жиегін түтасымен үма қабырғасына байланы- стырып, шап өзегіне жақындағанда жалпақ қынаптық қабықтың сірілі қабатына айналады. Ен шажырқайы өзінің төменгі бөлігімен ен қосымшасының қүйрықтарын өзара жалгастырып түрған еннің арнау- лы байламын — 1і£ашепіиш Іезііз ргоргіит — және оның жалғасы шап байламын — 1і£атепІит Іезііз іпеиіпаіе — қоршап жатады. Шап байламы енді жалпы қынаптық қабықпен байланыстырады. Енқаптың ішкі бетін астарлаған жалпы қьінаптық қабық пен еннің сыртын қаптаған өзіндік қынаптық қабықтың аралығында қынаптық қуыс — саѵит ѵа£іпа1із — орналасады. Ол шап өзегінде жатқан қынаптық өзек — сапаііз ѵаеіпаііз — арқылы қүрсақ қуысымен қатысады. Балайша айтқанда, қынаптық қуыс қүрсақ қуысының енқаптагы жалғасы болып табылады. Егер енді қүрсақ қуысында жатқан ішкі агзалар ретінде қарастырсақ жалпы қынаптық қабық ішперденің париетальды, ал өзіндік қынпатық қабық оның висцераль- ды қабаттары болып саналады. Шәует жолы (семяпровод)— сіисіиз сіеҒегепз — еннен және ён қосымшасынан шәуетті алып шығатын түтікше ағза. Оның қабырғасы кілегейлі, етті және сірілі қабықтардан түрады. Ол қынаптық қуыстағы ен қосымшасының қүйрығынан басталып енбаудың қүра- мында, оның медиальды бетімен шап өзегінің ішіндегі қынаптық өзекті бойлай қүрсақ қуысына қарай өтеді. Қүрсақ қуысында шәует жолы аттас қатпарларда— рііса сіисіиз сіеіегепііз — орналасып, жам- бас қуысына қарай дорсокаудальды багытта доға жасай көтеріледі. Жамбас қуысында ол қуықтың үстімен несеп-жыныс өзегіне қарай багытталып, өзіне көпіршікті без өзегін қабылдап, иіәуетагар өзегіи— сіисіиз е]аси1а!огіиз — түзеді. Оң және сол шәуетагар езектері несепагар өзектің басталар түсының ішкі бетіңдегі шәует төбешігіне — соііісиіия яетіһаііз — қатарласа ашылады. Шәует жолының соңгьі бөлігінің кілегейлі қабыгында көптеген бездер орналасқаңдықтан оның қабыргасы қалың болып келеді. Бүл түсты шәует жолының безді бөлігі немесе ампуласы— атриііа йисіиз <1е!егепі1із — деп атай- ды. Шап өзегінен шыққаннан бастап аяқталганга дейін оң және сол шәует жолдары қүрсақ және жамбас қуысының бүйір қабыргасынан басталган ішперденің сірілі қатпарында жатады. Бүл қатпар қуықтың дорсальды бетінде несепагар қатпарымен бірігіп, несеп-жыныс қатпарын— рііса игоёепііаііз — жасайды. Оң және сол несеп-жыныс қатпарлары шәует жолдарының аралыгында өзара қосылып кетеді. Енбау (семенной канатик)— һіпісиіиз зрегтаіісиз — ен ша- жырқайынан түзіліп, енқаптагы ен мен ен қосымшасын шап өзегі аумагына іліп түрган пішіні жалпақ қонусқа үқсас қүрылым. Кону- стың төбесі шап өзегі мен қүрсақ қуысына багытталган, ал табаны ен қосымшасымен байланысқан. Енбаудың қүрамына енге келетін қан тамырлары, жүйкелер, еннің ішкі көтергіш бүлшықеті және шәует жолы кіреді. Шап өзегі аумагында енбеудан тамырлы қатпар— рііса ѵазсиіоза — бөлініп, қүрсақ қуысының бүйір қабырғасымен дорсокра- ниальды багытта бел аумағына қарай көтеріледі. Оның қүрамында ішкі түқым артериясы, вена және жүйке тамырлары болады. Ал, шәует жолының қатпары жамбас қуысына бағытталады. Несеп-жыныстық өзек (мочеполовой канал) немесе аталық урет- ра — игеіга тазсиііпа — несеп шығару және көбею ағзалары жүйелерінің ортақ мүшесі болып табылады. Оның қуық мойнынан ба- сталатын ііикі— озііит игеіһгае іпіегпит — және жыныстық мүше ба- сына ашылатын сыртқы— озііит игеіһгае ехіегпит —тесіктері болады. Орналасу орнына қарай ол жамбастық — рагз реіѵіпа игеіһгае — және жынысты мүшелік немесе кеуекті — рагз зріпсііоза — бөліктерге бөленді. Жамбас бөлігі жамбас қуысында шат және шонданай сүйектерінің дорсальды бетінде жатады. Ол қуықтан басталып шонданай догасына дейін созылады. Одан соң жамбас бөлігі жыныстық мүшенің вент- ральды бетіндегі уретралық сайга— зиісиз игеіһгаііз — өтеді. Жамбас белігінің қуысына қосалқы жыныс бездері мен шәуетшығар өзектері ашылады. Шонданай доғасы аумағында аталық уретра өзегінің қуысы біршама жіңішкеріп, оның мойыншыгын— ізіһтиз игеіһгае — түзеді. Жыныстық мүше немесе кеуекті бөлік аталық уретраның мойын- шыгынан басталады. Ол жыныстық мүше басында уретра өсіндісін— ргосеззиз игеіһгае — жасай аяқталады. Аталық уретра ішкі кілегейлі, сыртқы етті және олардың ара- лыгында орналасқан ортаңғы кеуекті қабаттардан қүралған. Кілегейлі қабық ауыспалы эпителиймен астарланып, қатпарлы болып келеді. Шәуетағар езектерінің ашылар түсында ол қалыңдап шәует төбешігін 186 і ү іеді. Аталық уретраның кеуекті қабатының — зігаіит саѵетозит дәнекер тканьді негізі серпімді талшықтар мен бірыңғай салалы (>үлшықет клеткаларымен арқауланған дәнекер тканьді қүрайды. Жы- пыстық мүшенің сыртқы дәнекертканьді қабықтары мен олардан ағза ішіне қарай таралатын перделіктер аралықтарындағы кеуекті қуыста Іасипае игеіһгаііз — вена тамырларының қалың торы орналасады. < һ ы тамырлардың кеуекті қуыстары қанға толған кезде уретра ашы- »іып, шәуеттің кедергісіз өтуін қамтамасыз етеді. Аталық уретраның ксуекті қабаты жамбас бөлігінде нашар, ал уретра мойыншығы .іумагында жақсы жетіліп, уретра баданасын—ЬиІЬиз игеіһгаііз — і үзеді. Уретраның етті қабығы көлденеңінен орналасқан көлденең жо- лақты бүлшықет тканінен түрады. Уретраның жамбас бөлігінде етті і ;іГіықтан уретра баданасынан басталып, жыныс мүше түбіріне барып бскитін уретралық бұлшықетке— т. игеіһгаііз — айналады. Ерекшеліктері. Айғыр мен қабан уретрасының кілегейлі і лбыгында уретра бездері — ^іапсіиіа игеіһгаііз — орналасады. Урет- ііалық бүлшықет итте, текеде, айғырда уретраның жамбас бөлігін і ыртынан қайтап жатса, ал қабанда, қошқарда бүл бүлшықеттің ор- мында сіңірі ғана болады. Ол уретраның дорсальды бетінде жатады. Қосымша жыныс бездері. Бүл бездерге көпіршікше, қуықалды *әне баданалық бездер жатады. Бүлар уретраның жамбас бөлігінің кабырғасында орналасып, ездерінің өзектерімен оның қуысына ашы- іады. Қүрылысы жағынан көпіршікті-түтікшелі бездерге жатады. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|