Кыргыз Республикасынын билим берүү жана илим министирлиги Жалал-Абад мамлекеттик университети
жүктеу/скачать 3.49 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гипофиз жана эпифиз бездери.
| - 65 -
Гормондор. Ички секреция бездеринин бардыгы бир же бир нече заттарды иштеп чыгарат жана канга бөлүп чыгарып турат. Бул заттарды англиялык физиологдор гормондор деп аташат. Гипофиз жана эпифиз бездери. Гипофиз бези — бул нокот сымал салмагы 0,5—0,6г га тең болуп, баш мээнин астыңкы бө- лүгүндө, баш сөөгүнүн түрк ээрчеси деп аталган бөлүгүнөн орун алган. Гипофиз үч бөлүктөн турат: алдыңкы, аралык жана арка бөлүктөр. Гипофиздин алдыңкы бөлүгү алты түргө ажырайт. Соматот- роп, адренокортикотроп, тиреотроп, гонодотроп, лактотроп, лю- теиндоочу гормондор ажыралат. Соматотроп гормону (СТГ) балдар жана өспүрүмдөрдүн өсүшүн, өнүгүшүн, организмде белоктордун синтезин башка- рат. Кээ бир себептерге байланыштуу организмде бул гормон көп иштелип чыкса, бой нормадан ашыкча өсүп кетет. Бул абалды гигантизм, мындай бою өскөн кишини гигант дешет. Эгерде бул гормон аз иштелип чыкса бойдун өсүшү акырын- дашат, мындай абалды нонизм деп аталат . Мындай кишилер- ди гипофизар эргежелдүүлүк деп аташат. Алар эргежел бол- гону менен акылы нормалдуу болот. Бойдун өсүшү токтогон чоң кишилерде самототроп гормону көп иштелип чыкса, ак- ромегалия оорусу пайда болот. Бул учурда адамдын мурду, эриндери, жаактары, тили, кол жана буттун манжаларынын көлөмү чоңоюп кетет. Адренокортикотроп гормону бөйрөк үстүндөгү бездин ишин башкарат, б.а. кортикостероид гормондорун иштелип чыгышын жөнгө салат. Тиреотроп гормону калкан безинин ишине, б.а. андан ажы- ралып чыга турган тироксин гормонунун иштеп чыгылышын башкарат. Гонадотроп гормону эркектер жана аялдардын жы- ныс бездеринин функциясын башкарат, өспүрүмдөрдө боюнун өсүү белгилерин пайда болушуна катышат. Лактотроп гормону аялдарда сүт бездеринин функциясын башкарат. Лютеиндоочу гормон кош бойлуу аялдарда түйүлдүктүн нор- малдуу өнүгүшүн башкарат. Гипофиздин аралык бөлүгүнөн интермедин гормону ажыра- лат. Ал теридеги пигменттин пайда болушун башкарат. Гипо- - 66 - физдин арка бөлүгүнөн эки гормон ажыралат (окситоцин жана вазопрессин). Окситоцин гормону кош бойлуу аялдардагы жа- тындын булчундарынын жыйрылышын күчөтүп, төрөт процес- син ыңгайлаштырат. Вазопрессин, б.а. антидиуретикалык гор- мон (АДГ) организмде суунун алмашуусун башкарат., б.а. ал бөйрөктүн ийри-буйру ором сымал түтүкчөлөрүндө биринчи- лик сийдиктин 98,5 — 99% тин кайра сорулушун (реабсорбция процесси) башкарат. Бул гормон аз иштелип чыкса, бөйрөктүн түтүкчөлөрүндө биринчилик сийдиктин канга сорулуш процес- си бузулат. Натыйжада канттуу диабет оорусу пайда болот. Бул ооруда киши көп суу ичет жана көп сийдик бөлүп чыгарат (бир суткада 5— 10 литр жана андан көп). Төмөнкү атайын белгиленүүсү керек, гипофиз организмдеги бардык ички секреция бездеринин ишин жөнгө салуучу гормон болсо да, анын функциясын борбордук нерв системасы тарабы- нан, б.а. аралык мээде жайгашкан гипоталамустан бөлүнүп чык- чуу нейрогормондор башкарат. Эпифиз. Эпифиз баш мээнин астында, орто мээ бөлүгүндө жайгашкан болуп, анын салмагы 0,2 гр. Эпифизден мелатонин гормону иштелип чыгат. Бул гормон гипофиздин аралык бөлү- гүнөн ажыралуучу интермедин гормону сыяктуу адамдын орга- низминде пигмент алмашуусун башкарууда катышат. Мындан башка эпифизден ажыралуучу гормон гипофиздин гонадотроп функциясын тормоздоп, балада мурдатан боюна жетүү процес- син акырындатат. Эпифиздин функциясы бала 7 жашка киргенге чейин күчөйүп барат, андан кийин анын иштеши акырындык менен төмөндөп, бойго жеткенде токтойт. Эгерде бул бездин функциясы мурда- рак азайса, гипофиздин гонодотроп функциясы күчөп, балада мезгилинен мурда бойго жетилүүнүн белгилери пайда болот. жүктеу/скачать 3.49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|