Кыргыз Республикасынын билим берүү жана илим министирлиги Жалал-Абад мамлекеттик университети
жүктеу/скачать 3.49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Фагоцитоз. Организмдин клеткалары ага түшкөн микробдор-
ду жана чочун тектүү бөлүкчөлөрдү активдүү сиңирүү процесси фигоситоз деп аталат. Грек тилинен которгондо phagos – сиңи- рүүчү же жеечү, kytos- клетка дегенди түшүндүрөт, ал эми про- цесске катышкан организмдин клеткалары фигоциттер деп ата- лат. Биринчилерден болуп И. И. Мечников фагоцитоздун жара- тылышта кеңири таралгандыгын көрсөткөн. Төмөнкү организм- де мисалы, амебаларда ал тамактануу ыкмасы болуп эсептелет. Амёбанын клеткадан сырткары тамак сиңирүү системасы бол- гондуктан, ал тамактын бөлүкчөлөрүн кармап, аны сиңирип аш кылат. Жогорку организмдерде атайын тамак сиңирүү системасы болгондуктан, фигацитоз процесси Бойдун сөзү боюнча «улуу тазалоочу механизм» болуп эсептелет. Фагоциттер организмди чоочун тектүү агенттерден, анын ичиндеги микробдордон бошо- тот; организмдеги эски клеткаларды жок кылат;эски эритроцит- терди, жабыркаган клеткаларды, ошондой эле мутацияланган клеткаларды сиңирип, аш кылат. Ошондуктан фагоцитозду ор- ганизмдин патологиялык жана физиологиялык абалына таасир этүүчү жалпы биологиялык реакция катары аныктоого болот. Фагоцитардык активдүүлүккө ар кандай клеткалар ээ. Алар организмге кеңири тараган, бирок атайын функциалдуу бирдик- түү система катары иш алпарат. Аны «ретикулоэндотелиальдык система» (РС) катары белгилешет. Фагоциттер – макрофактар - 102 - же гистиоциттер – боордун капиллярларынын лимфатикалык эндотелияларында же кан тамырларынын өзгөчө бөлүктөрүндө, өттүн синустарында жана ар кандай лимфатикалык түйүндөр- дө болушат. Кыймылдуу фагоциттер – буларга кандын жана ар түрдүү ткандардын мейкиндигинде жүргөн макрофагдар жана кандын фагоциттирлөөчү клеткалары микрофагдар кирет. Кө- бүрөөк активдүүлөрү –нейтрофилдер, азыраактары-базофилдер; эозинофилдердин ролу аз изилденген. Фагоцитоздун механизми. Фагоциттер микробдор же чоочун бөлүкчөлөргө караганда активдүү кыймылдоо аракетчилдиги- не ээ. Мындай кубулуш хемотаксис деп аталат. Эгерде фагоцит микробду карай кыймылдаса оң, ал эми микробдон тескери ка- рай жылса, терс болот. Организмде фагоцитоз бир нече стадияда же фазага ишке ашат. 1. фагоциттин обьектке карай кыймылы – оң хемотаксис; 2. обьектинин фагоцитке жабышышы-адсорбция; 3. обьектинин сиңирилиши; 4. фагоциттин ферменттери менен аны жок кылуу жана аш кылуу: Фагоцитоз аяктаган жана аягына чыкпаган болуп айырмала- нат. Аяктаган фагоцитоздун жыйынтыгы фагоциттердеги бакте- риялардын эриши (лизисине) алып келет. Ал эми аягына чыкпа- ган фагоцитоздо бактериялар фагоциттин ичинде жашоосун сак- тап калып, анда көбөйүп, анны (фагоцитти) жок кылууга чейин барат. Мисалы, гонореяда аягына чыкпаган фагоцитоз байкалат. |