Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚҰҚЫҚТЫҚПСИХОЛОГИЯ 2.1.Құқықтықәлеуметтенудегісананыңрөлі
| Бақылаусұрақтары:
1. Заң пси хо ло гиясы ның зерт теу пә ні, мақ са ты, жүйесі, әдіс те рі? 2. Пси хо ло гия ғы лы мын да ғы заң пси хо ло гиясы ның ала тын ор ны қан дай? 3. Заң пси хо ло гиясы ның құ ры лым дық жүйе сін си пат та ңыз дар. 4. Заң пси хо ло гиясы ның анық та ма сы. 5. Заң пси хо ло гиясы ның бас қа ғы лым дар мен пә на ра лық бай ла ны сын анық та ңыз. 6. Заң пси хо ло гиясы ның қа лып та суы мен да му та ри хы ның не гіз гі ке зең де- рін ата ңыз дар. 2 ҚҰҚЫҚТЫҚПСИХОЛОГИЯ 2.1.Құқықтықәлеуметтенудегісананыңрөлі Адам ның қо ғам да ғы өмі рі көп те ген жа зыл ған жә не жа- зыл ма ған заң дар ға тәуел ді. Осы заң дар ды, құ қық тық бі- лім дер мен мүм кін бо лар лық жә не тиіс ті мі нез-құлық тың шек те рін анық тайт ын та лап тар ды иге ру, қа жет ті әлеу мет- тік дағ ды лар ды бір те-бір те мең ге ру, өз құ қық та рын жә не олар ды жү зе ге асы ру тә сіл де рін тү сі ну, әр түр лі адам дар мен әлеу мет тік инс ти тут тар ара сын да ғы күр де лі өза ра қа ты- нас тар ды тү сі ну құ қық тық әлеу мет те ну үде рі сі деп ата ла ды. Тұл ға ның әлеу мет те ну үде рі сін де адам гер ші лік, құ- қық тық мә де ниет ті иге ру дің үш жо лы бар: 1) зат тық тә сіл: адам қан дай да бір іс-әре кет үдерісін- де бас қа адам дар мен өза ра әре кет те се оты рып, тиіс- ті жү ріс-тұ рыс, мі нез-құлық қал пын (шаб лон да рын) мең ге ре ді; 2) дәс түр лі тә сіл: адам дар дың әр түр лі жағ дай үс тін де гі әре кет те рін ба қы лай оты рып, мі нез-құлық тың тиіс ті тә сі лін иге ре ді; 3) ұтым ды (ра ционал ды) тә сіл: адам бас қа адам дар мен әң гі ме ле су, кі тап оқу, БАҚ ка нал да ры ар қы лы құ- қық тық құн ды лық тар, құ қық тық мі нез-құлық стан- дарт та ры ту ра лы мә лі мет ала ды. 2 23 Заң психологиясы 24 Тұл ға ның әлеу мет те нуі ин ди вид тің қа рым-қа ты нас жа сау жә- не ең бек ету ба ры сын да жү зе ге асы ры ла тын өз әлеу мет тік тә жі- ри бе сін иге ріп, қа лып тас ты ру үде рі сі де ген ді біл ді ре ді. Адам аза- мат бо лып дү ниеге кел мейді. Ол қор ша ған ор та мен ұзақ қа рым- қа ты нас жа сау нә ти же сін де аза мат қа айна ла ды. Әлеу мет те ну үде рі сі өз ішін де ке ле сі лер ді қам ти ды: бі рін ші- ден, тұл ға үшін ма ңыз ды жағ дай лар ды ба ға лаудың ал ғы шарт та- рын иге ру; екін ші ден, адам гер ші лік жә не құ қық тық не гіз дер мен ере же лер ді өзі не қа тыс сыз зер де леу; үшін ші ден, сол ере же лер ді пай да ға асы ру ды үйре ну. Әлеу мет те ну үде рі сі нің кем ші лік те рін әлеу мет те ну дің пси хо- фи зиоло гиялық не гіз де рі нен тыс, оның реф лек тор лық-эмо циялық ая сын тал да май тү сі ну мүм кін емес. Оның үс ті не пси хо ло гияда- ғы қа бы сып жат қан екі та рап ты: әлеу мет тік жә не фи зи оло гиялық жақ та рын ес тен шы ғар мауы мыз ке рек. Тұл ға бо йын да ғы әлеу- мет тік пен биоло гиялық ты тал дау осы фак тор лар дың тұл ға ның қа лып тас уына, әлеу мет тік да му үде рі сін де гі ара қа ты на сын анық- тау ды, жы ныс, жүй ке жүйесі нің ти пі мен құ ры лы мы, ауыт қу лар мен ны шан дар адам ба ла сы на туа бе рі ле тін бол ған мен, әлеу мет- тік са ла ның ба ғыт ты лық тың биоло гиялық құ ры лым ша сы на ті ке- лей не ме се жа на ма ық па лын анық тау ды көз дейді. Бейәлеу мет тік мі нез-құлық тың пси хо би оло гиялық ал ғы шарт та рын анық тау ды тұл ға ның әлеу мет тік бейім делуін де гі ағ за мен пси хи ка ның жа- ғым сыз қа сиет те рі қиын да та ды. Бұл мүл де өзін дік мақ сат емес, тек ал дын алу тә жі ри бе сі не бай ла ныс ты ма ңы зы бар, өйт ке ні бар лық, оның ішін де, тұл ға са на сы мен мі нез-құл қын да ғы ауыт- қу лар ға не гіз бо ла тын же ке фак тор лар ды да ес ке ре оты рып, ал- дын ала тәр бие леу ша ра ла рын жүр гі зу ге мүм кін дік бе ре ді. Қо ғам же ке тұл ға лар дың жа ғым сыз ор га ни ка лық сал ма ғы бар қыл мыс тық мі нез-құл қы ның ал дын алуы тиіс, бі рақ бұл жер де әлеу мет тік-тәр бие лік ал дын алу бағ дар ла ма ла ры құ қық бұ зу шы- лар дың жа ғым сыз си пат қа ие пси хо би оло гиялық ерек ше лік те рін ес ке ре оты рып құ ры луы тиіс. Г.А. Ава не сов адам мі нез-құл қын- да жа ғым сыз рөл ат қа ра тын биоло гиялық ал ғы шарт тар ды бө ліп көр се те ді: 2. Құқықтық психология 25 − кө бі не се жы ныс тық бұ зақы лық тар мен жы ныс тық қыл мыс- тар дың се бе бі не айна ла тын биоло гиялық қа жет ті лік тер дің ауыт қуы; − жүй ке жүйесі нің қоз ғыш ты ғын арт ты ра тын жүй ке-пси хи ка- лық ауру лар (пси хо па тия, нев рас те ния, т.б.). Олар ба ра бар емес реак цияға се беп ші бо ла ды жә не олар дың әре ке тін қа- лай да бір қа да ға лау ды қиын да та ды; − пси хо фи зиоло гиялық жүк те ме лер, жан жал ды жағ дай лар, қор ша ған ор та ның хи миялық құ ра мы ның өз ге руі, әр түр лі пси хо со ма ти ка лық, ал лер гия лық, ула ғыш ауру лар ға ду шар ете тін қо сым ша қыл мыс тық фак тор бо ла тын энер гия ның жа ңа түр ле рін қол да ну. Құ қық тық са на бір тұ тас қо ғам дық са на ның бір тү рі деп есеп- те лі не ді жә не ол шарт ты түр де өз бе ті мен әре кет ету қа бі ле ті не ие. Ол кез кел ген қо ғам ның ір ге сін қа лауға не гіз бо лып та бы- ла тын қо ғам дық бол мыс қа тән қи лы құ қық тық құ бы лыс тар дың жиын ты ғын біл ді ре ді (құ қық тық жүйе, құ қық тық рет теу, құ қық- тық тәр тіп жә не т.б.). Қо ғам ның эко но ми ка лық жә не өз ге зә ру лік- те рі са на сүз гі сі нен өтіп ба рып, заң ды уәж дер пі ші ні не ие бо ла ды да құ қық нор ма ла ры на ене ді. Осы лай ша, құ қық тық са на, бір жа- ғы нан, мүд де лер мен қа жет ті лік тер ара сын да ғы қа ты нас қа, екін- ші жа ғы нан, құ қық қа тәуел ді. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|