Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

229 
Дуйсенбаева А.О., Баймолдина Л.О. 
(Қазақстан Республикасы, Алматы қ.
Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) 
ОРТА ЖАСТАҒЫ ƏЙЕЛДЕРДІҢ СЫРТҚЫ КЕЛБЕТІНЕ ҚАНАҒАТТАНУ 
ФАКТОРЛАРЫ 
Қазіргі əлеуметтік-мəдени кеңістікте адамның сыртқы келбетіне қойылатын 
талаптардың артуы сөзсіз назардың жоғарылауын қалыптастырады, бұл фактордың адам 
өміріндегі маңыздылығын арттырады. 
Өзінің сыртқы келбетіне, сезімдеріне қанағаттанбау, жағымсыз көрініске алаңдау 
адамның жалпы өмірді теріс қабылдауына, адамның адам қызметінің əртүрлі салаларында 
табысқа жетуіне əсер етеді. 
Адамның дамуында орта жас кезеңі ерекше орын алады, дəл осы кезеңде өмір жолы 
қайта ойластырылады, қарым-қатынас жүйелері, отбасы, кəсіптік салалар жəне т.б. өзгереді. 
Орта жас кезеңді (40-тан 60 жасқа дейінгі шартты жас) зерттеуге арналған ғылыми 
зерттеулер тұрақты елеулі өзгерістер фактісін көрсетеді: қартаюдың көрінетін белгілерінің 
пайда болуы, жыныстық тартымдылықтың төмендеуі, эмоционалдық фонның өзгеруі т.б. 
Репродуктивті функциясының төмендеп бара жатқанын түсінетін əйел бұл өзгерістерге 
сезімтал болып келеді. Осы кезеңде əйел депрессияға ұшырауы мүмкін. Орта жастағы 
əйелдерде өздерінің сыртқы келбетіне қатысты жеке бұзылу ықтималдығы артады. Бұл 
сыртқы түрдегі өзгерістерді түсінуге, өзінің физикалық болмысын талдауға əкеледі [1, 288 б.]. 
Орта жастағы əйелдердің сыртқы келбетіне қанағаттануына көптеген факторлар əсер 
етеді - жеке, ситуациялық, əлеуметтік-мəдени. Əлеуметтік-психологиялық факторлар ерекше 
орын алады (бұқаралық ақпарат құралдары таратқан «сыртқы келбет пен мəңгілік жастыққа 
табыну; əйелдерді сынсыз жəне өз өніміне тəуелді тұтынушыларға айналдыратын сұлулық 
индустриясы; əлеуметтік салыстырулар, көзқарастар, құндылықтар жəне нормалар, 
стандарттар, гендерлік стереотиптер жəне т.б.) [2, 940 б.] 
Медициналық білім салаларындағы прогресс жəне күнделікті өмірде адам ағзасының 
қартаюының көрінетін белгілерінің алдын алу жəне олармен күресу үшін ғылыми 
жаңалықтарды белсенді түрде енгізу өркениеттің дамуына жəне қазіргі адамзат қоғамының 
гүлденуіне ықпал етеді. Бүгінгі тұтынушыға бағытталған қоғамда сыртқы келбетті өзгертудің 
көптеген нұсқалары бар. Эстетикалық медицина саласындағы ғылыми прогресс бет пен денені 
түрлендіретін əртүрлі жоғары тиімді, инвазивті жəне инвазивті емес процедураларды əзірлеу 
жəне енгізу қарқынын жеделдетуге мүмкіндік береді. 
Орта жастағы əйелдер өздерінің сыртқы келбетіндегі жасына байланысты теріс 
өзгерістерді түсініп, əртүрлі дəрежедегі алаңдаушылықты, көңілсіздікті жəне стрессті бастан 
кешіруі мүмкін [3, 58-68 б.]. Медициналық эстетикалық манипуляцияларды белсенді түрде 
қолданатын əйелдердің ерекше тобы бар, осылайша қартаюдың жасқа байланысты стресс 
ретінде əсерін азайтуға, өмір сүру сапасын жақсартуға, өзін-өзі бағалауды арттыруға жəне 
тұлғааралық қарым-қатынасты жақсартуға тырысады. 
ХХ ғасырдың екінші жартысында сыртқы келбет мəселесіне қызығушылықтың артуы 
шетелдік психология ғылымындағы зерттеулердің айтарлықтай өсуіне əкелді. Сыртқы 
көріністі қабылдауға негізделген пікірлердің, пайымдаулардың сан алуан категориялары 
зерттелді. Сыртқы келбеттің əртүрлі аспектілері туралы пікірлердің қалыптасуына əсер ету 
факторлары, сондай-ақ сыртқы келбетке қатысты тұлғаның көзқарасы зерттеуге алынды [2] 
Шетелдік жəне отандық зерттеушілердің көптеген еңбектері ерлерге қарағанда 
əйелдерде өздерінің сыртқы келбетіне қанағаттанбайтындығын көрсетеді [3]. Əйелдердің 
өздерінің сыртқы келбеті туралы идеялары динамикалық сипаттамаларға ие, онтогенездің 
əртүрлі кезеңдерінде көп деңгейлі факторлар мен механизмдердің əсерімен байланысты 
белгілі бір ерекшелік көрінеді. Адамның сыртқы келбеті туралы түсініктерді қалыптастыру 
процесінде жасына байланысты сезімтал кезеңдерді ажыратады [4, 256 б.]. Орташа есейген 

230 
кезең қартаюдың сыртқы белгілерінің артуына байланысты əйелдердің өздерінің сыртқы 
келбеті туралы идеяларының өзгеруіне ықпал етеді. 
Н. Шнаккенберг өз зерттеулерінде əлемдегі көптеген адамдар үшін айна «өзін-өзі жек 
көретін, өзін төмен бағалайтын жəне өзін-өзі құрметтеудің нашарлауына» айналатынын 
айтады [5]. Н. Шнакенберг өзінің «Елесті денелер, шынайы мəндер» кітабында Ұлыбритания 
тұрғындарының сыртқы келбетіне алаңдаушылық деңгейі туралы статистикалық мəліметтерді 
келтіреді. Бүкіл партиялық парламенттік топтың дене имиджі бойынша есебі [2012] 
қыздардың 5 жастан бастап сыртқы келбетіне алаңдайтыны анықталды. Сауалнамаға қатысқан 
ұлдардың 34% жəне қыздардың 49% фигурасын өзгерту үшін диетаны қолданған. 
Ұлыбританиядағы сауалнамаға қатысқан ересектердің 60% сыртқы түріне байланысты ұят 
сезімін бастан кешіретінін мойындады [5, 376 б.] 
Сыртқы көріністі қабылдау, оған деген көзқарас (қанағаттану/қанағаттанбау) 
психиканың сезім мүшелерінен алған өзіндік сананың көрінісінің салдары болып табылады. 
Шетелдік зерттеушілер адамның ойлауында өзінің сыртқы келбетінің бейнесін қалыптастыру 
жолдары мəселесін зерттей отырып, бұл мəселенің күрделілігін мойындайды[6, 42 б.]. Ал 
қазіргі уақытта мидың сыртқы көріністі физикалық нысан ретінде саналы түрде көрсетуі 
туралы ғылымда жеткілікті ақпарат жоқ. 
Отандық зерттеушілер өздерінің сыртқы келбеті туралы идеяларды зерттей отырып, 
денелік-Мен бейнесінің жетілу дəрежесін бағалау критерийлерін ұсынады: дифференциация 
жəне когнитивтік күрделілік (саналы дене сипаттамаларының əртүрлілігі); дене шекараларын 
дифференциациялау; қабылдау жəне сыртқы келбетке қанағаттану деңгейі; мəнділік жəне 
дененің функционалдық жағдайына құрметпен қарау [7, 256 б.]. 
Адамның психикалық құрылымы əлеуметтік-психологиялық, индивидуалды-тұлғалық 
ерекшеліктерімен анықталады, ол өз кезегінде сыртқы келбетке қанағаттануға əсер етеді. 
Жасы, жынысы, кəсіби ұстанымы, əлеуметтік жағдайы, өзіне деген көзқарасы, ерікті, мəдени 
жəне экологиялық аспектілері, маңызды ортамен тұлғааралық қарым-қатынастары, əлеуметтік 
салыстырулар, стереотиптер, көзқарастар жəне т.б. адамның өзіндік сыртқы келбетіне 
қанағаттануына немесе қанағаттанбауына əсер етеді [8, 375–383 б.]. 
Өз келбетіне қанағаттану немесе қанағаттанбау туралы зерттеулер қазіргі қоғамда өзекті 
болып табылады, онда шындықтан алыс физикалық сұлулық идеалдары белсенді түрде 
танымал. Өзінің сыртқы келбеті туралы түсініктердің қалыптасуы кезең-кезеңімен дамиды, 
олар көп факторлы механизмдердің əсерінен онтогенездің əртүрлі кезеңдерінде спецификалық 
белгілерге ие болады. Сыртқы көріністің қанағаттануы, маңыздылығы, құндылығы атрибуция, 
фаворитизм, стереотиптеу, галоэффект жəне т.б. сияқты процестер актуалданған кезде 
тартымды сыртқы көріністі қабылдау шеңберінде зерттеледі [9, 596 б.]. 
Зерттеушілер сыртқы келбетке байланысты алаңдаушылықтың артып келе жатқанын, 
бұл фотосурет пен бұқаралық ақпарат құралдарының дамуымен, сəн трендтерімен, PR жəне 
имиджмейкингпен, эстетикалық медицинаның əртүрлі ұсыныстарымен жəне басқа да 
əлеуметтік қысыммен байланысты екенін атап өтті. Жоғарыда аталған жəне басқа да көптеген 
құралдардың көмегімен адам өзі қалағандай көрінуге, сондай-ақ басқалардың көзқарасын 
қалыптастыруға мүмкіндік алады. Яғни, адам өзінің сыртқы келбетін қабылдауын жəне 
айналасындағы адамдардың көзіне қалай көрінетінін бақылауға тырысады. Б.Килборнның 
пікірінше, «біздің сыртқы келбетімізге тəуелділік адам қолайсыз деп санайтын барлық нəрсені 
жасыруды талап етеді: бұл біз ұятпен байланыстыратын реакция» [10, 27 б.]. Өз келбетін 
қабылдау мəселесі, оның өзін-өзі бағалаумен байланысы көбінесе ішкі жанжалдардың 
қалыптасу процесінде негізгі болып табылады. Е.Н. Колбасина өзін-өзі бағалауы төмен 
əйелдер өздерінің сыртқы келбетіне көбірек мəн беретінін, болашақ туралы алаңдаушылықты 
сезінетінін атап өтеді, олар үшін сыртқы түрдің уақыт өте келе қартаюы табиғи факт ретінде 
қабылданбайды [11, 166 б.]. 
Орта жастағы əйелдерде өзінің сыртқы келбетіне қатынасы жеке мəселе, сондай-ақ 
тұлғааралық қарым-қатынас мəселесі де болып табылады. Орташа есейген кезеңде адам 
өмірінің əртүрлі салаларында елеулі өзгерістер орын алады: соматикалық, психологиялық, 

231 
əлеуметтік. Өзінің сыртқы келбетін өзгерту (жасарту) орта жастағы əйелдерге жалпы өмірге 
қанағаттануды субъективті бағалауды арттыруға, өзіне деген көзқарасты, тұлғааралық қарым-
қатынасты жақсартуға жəне т.б. үшін қосымша мүмкіндіктер береді [12, 32 б.].
Сыртқы келбет - адамның ішкі əлемін түсіндіруге мүмкіндік беретін көлемді, мəнді 
категория. Орта жастағы əйелдерде олардың сыртқы келбетіне қатынасы (қанағаттану немесе 
қанағаттанбау) жеке жəне тұлға аралық өзара əрекеттесу мəселесі болып табылады, жалпы 
өзіне деген көзқарастың факторы болып табылады. Орта жасқа келген əйел міндетті түрде 
қартаюдың сыртқы белгілеріне тап болады. Орта жастық кезеңді бастан өткерудің көп 
факторлы сипаты жалпы өмірдің белгілі бір кезеңінде əйелдің мінез-құлқын реттеуші болып 
табылады. 
Мен тұжырымдамасының сипаттамалары (өзіне деген көзқарас, өзін-өзі құрметтеу, өзін-
өзі бағалау) сыртқы келбетке қанағаттануға əсер ететін маңызды факторлар болып табылады. 
Жасартуда белсенді əйелдердің Мен-тұжырымдамасының жағымды сипаттамалары бар. Олар 
үшін эстетикалық медициналық манипуляцияларды қолдану өзін-өзі бағалаудың 
жоғарылауымен, өзін-өзі қабылдаумен, өзін-өзі позитивті бағалаумен, өмірге қанағаттанумен 
жəне субъективті əл-ауқаттың жақсаруымен байланысты. Жасартуға белсенді қатысатын орта 
жастағы əйелдер, қартаюға қарсы процедураларға жүгінбейтін əйелдерге қарағанда өздерінің 
психикалық жəне эмоционалдық денсаулығын жоғары бағалайды [13, 164 б.]. 
Сыртқы келбетке қанағаттануға жеке тұлғаның психикалық ұйымын анықтайтын 
əлеуметтік-психологиялық факторлар (құндылықтар, көзқарастар, əлеуметтік салыстырулар, 
қарама-қарсы жыныспен қарым-қатынастар жəне т.б.) айтарлықтай əсер етеді. Сыртқы 
келбетін көрсету арқылы адам қоршаған ортаға өзінің өмірлік ұстанымын, жеке жоспарын 
жеткізеді. Беделге жəне жеке жетістіктерге бағытталған заманауи əйел сыртқы келбетіне 
қатысты мотивацияланады, бұл оның жеке, тұлғааралық жəне кəсіби табысының маңызды 
анықтаушысы болып табылады [14, 158 б.]. Əйелдердің сыртқы келбетін өзгерту туралы 
шешім қабылдауына ортаның пікірі əсер етеді. Ерлі-зайыптылардың, балалардың, ата-
аналардың, əріптестердің пікірлері ерекше маңызды. Əйелдің сыртқы келбетінің тұрақты 
өзгеруінің мүмкін болатын себептерінің арасында мыналарды атап өтуге болады: «өзіне» 
деген өз қалауы; «Жұмыс орнындағы Басқа үшін» кəсіби өзара əрекеттесуді жақсарту; 
«Басқалар үшін» қарама-қарсы жыныспен тұлғааралық қарым-қатынасты жақсарту; 
«Кəріліктен, қартайғанда болашақтан қорқу». Орта жастағы əйелдерде «идеалды» əйелдің 
өзіндік үлгісі бар. Негізгі сипаттамалар арасында тартымдылық, ол жастық. Əйелдердің 
пікірінше, қартаюға қарсы процедураларды қолдану, оларды тұрақты жəне табысты сақтайды. 
Жоғарыдағы идеологиялық ұстанымдарды қолдайтын əйелдер өз идеологиясын таратып, 
субмəдени топтарға бірігеді. Дененің қартаюы (əжімдердің, қатпарлардың пайда болуы, 
тургордың нашарлауы, терінің серпімділігі, дене конфигурациясының нашарлауы жəне т.б.) 
өздерінің сыртқы келбетін құндылықтар, тəжірибелер, мазасыз эмоционалдық күй ретінде 
қарастыратын əйелдердің ерекше тобын тудырады. Жасартуға белсенді əйелдердің көпшілігі 
бұл жағдайды стресс деп анықтайды. 
Түрлі күресу стратегияларын қолдану арқылы (зерттеу көрсеткендей, көбінесе жасаруда 
белсенді əйелдер өзін-өзі бақылауды таңдайды, əлеуметтік қолдау іздейді, мəселенің шешімін 
жоспарлайды), əйелдер стрессті тиімді жеңуге тырысады. Өз эмоцияларыңызды бақылау, 
айналаңыздағы адамдарға көмектесу, ағымдағы жағдайды жоспарлау жəне талдау стресс 
деңгейін төмендетуге көмектеседі. Қолданылатын күресу стратегиялары эстетикалық 
терапиялық процедуралардың жиілігіне жəне инвестицияланған қаржылық ресурстардың 
көлеміне айтарлықтай байланысты. Жасартуда белсенді əйелдер мінез-құлықпен күресудің 
икемділігіне ие. Қажет болса, олар бір күресу стратегиясынан екіншісіне ауыса алады. 
Икемділікпен күресу стреске төзімділікті арттырады. 
 
Əдебиет 
1. Андреева Г.М. Психология социального познания / Г.М. Андреева. - М.: Аспект-Пресс, 2000. - 288 с. 
2. Крайг Г., Бокум Д., Психология развития / Г. Крайг, Д. Бокум. – 9-е изд. СПб.: Питер, 2018. - 940 с.: - 
(Серия «Мастера психологии»). 

232 
3. Быховская И.М. Человеческая телесность как объект социокультурного анализа (история проблемы 
и методологические принципы ее анализа) / И. М. Быховская // Труды ученых ГЦОЛИФКа: 75 лет: Ежегодник. - 
М., 1993. - С. 58-68. 
4. Вигарелло Ж. Самоощущение. История восприятия тела (XVI – XX вв.) / Пер. с франц. Л.Б. 
Комиссаровой / Ж. Вигарелло. – М.: Центр гуманитарных инициатив, 2018. – 256 с. – (Серия «Книга света»). 
5. Шнаккенберг Н. Мнимые тела, подлинные сущности: Преодоление конфликтов идентичности с 
внешностью и возвращение к подлинному Я / Пер. с анг. – 2-е изд., испр. и доп. – Калининград: Phoca Books, 
2018. – 376 с. 
6. Яременко С.В. Внешность человека в культуре: автореф. дис…. д-ра филос. наук: 24.00.01 / 
Яременко Светлана Николаевна. - Ростов-на-Дону, 1997. - 42 с. 
7. Рамси, Н., Харкорт, Д. Психология внешности / Пер. с англ. – СПб.: Питер, 2009. – 256 с. ил. – (Серия 
«Мастера психологии»). 
8. Белогай К. Н. Представления о своем теле у женщин в период средней взрослости / К.Н. Белогай // 
Вестник Кемеровского государственного университета. - 2019. - Т. 21. - № 2. - С. 375–383 
9. Осьминина А.А. Что делает женщину средних лет активной в уходе за собственным внешним 
обликом? / А.А. Осьминина / Психология стресса и совладающего поведения: вызовы, ресурсы, благополучие: 
материалы V Междунар. науч. конф. Кострома, 26–28 сент. 2019 г.: в 2 т. отв. ред.: М.В. Сапоровская, Т.Л. 
Крюкова, С.А. Хазова. – Кострома: Изд-во Костром. гос. ун-та, 2019. – Т. 1. – 596 с. 
10. Килборн Б. Исчезающие люди: стыд и внешний облик / Б. Килборн. − М.: Когито-Центр, 2007. − 269 
с. 
11. Колбасина Е.Н. Взаимосвязь внешнего облика и самооценки у женщин / Е.Н. Колбасина. - 
Ставрополь, 2008. - 166 с. 
12. Бызова В.М. Психология телесности: холистический подход / В.М. Бызова. – СПб.: Скифия, 2015. – 
32 c. 
13. Капитанова Е.В. Социально-психологические факторы удовлетворенности студентов своим внешним 
обликом: дис. …канд. психол. наук: 19.00.05. / Капитанова Елена Валерьевна. - Ростов-на-Дону, 2017. – 164 с. 
14. Сластенина В.В. Взаимосвязь психологических особенностей и межличностных отношений женщин, 
прибегающих к услугам эстетической хирургии: дис. … канд. психол. наук: 19.00.05, 19.00.04 /Сластенина 
Виктория Владимировна. - Самара. 2007. – 158 с. 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: