Ас қорыту түтігі бөлімдерінің қызметтері

Ас қорыту түтігі бөлімдерінің қызметтері. 
Бөлім
Қызметі 
Ауыз қуысы 
Қоректі қабылдау, (майдалау), шылау 
Жұтқыншақ
Жұту 
Өңеш 
Жұтқыншақты 
асқазан 
мен
байланыстыру 
Асқазан
Қоректі сақтау және ақуызды ыдырату,
қорыту 
Он екі елі ішек
Қорыту, сіңіру 
Бауыр 
Майлардың эмульгациясы 
Ұйқы безі 
Крахмал, ақуыз, май қорыту 
Ащы ішек
Ас қорытудың аяқталуы, түзілген 
заттарды сіңіру 
Тоқ ішек
Суды сіңіру 
Тік ішек
Қал массасын түзу, сақтау 
Аналь тесігі
Дефекация
15 Лекция. Сыртқа шығару процестері; 
Зәр шығару жүйесі. Ағза үшін улы деп есептелетін зат алмасу нәтижесінде 
түзілетін соңғы өнімдер бүйректер бездері, өкпе, ішек арқылы сыртқа шығарылады. Соңғы 
өнімдердің 75% (мочевина, зәр қышқылы, судың, тұздардың, дәрі-дәрмектің артық 
мөлшері, қажетсіз заттар) бүйрек шығарады. Бүйректің қызметі қан тазаланып, өзінің
тұрақты құрамы мен физико-химиялык қасиеттерін сақтайды. Бүйрек бұршақ пішіндес, 
құрсақтың артқы қабырғасында, бел омыртқасының екі жағында орналасқан 
салмақтары 120-150г. жұп мүше. Бүйректің ойыс жағынан несеп тостағаншасы 
ұзындығы 30 см несеп ағарға жалғасады. Несепағар сыйымдылығы 500мл қуыққа 
жалғасады. Бүйректің сыртқы кызғьш-қоңыр түсті қыртыс қабымен капталып, 
ішкі ортасы ақшыл түсті милы затқа толы болады. Қыртыс қабатта рюмка пішіндес, әр 
қайсысы екі эпителий жасушасынан құралған капсула орналасқан. Капсулалар аралығында 
бір эпителий жасушасынан құралған канал жасушалары орналасқан. Канал жасушалары 
шумақталып ішкі майлы бөліктегі пирамидаларға жалғасады. Пирамида ішінде орналасқан 
түтікшелер бүйрек тостағаншасына жалғасады. 
Адам денесінің салмағының 1/200 бөлігі болатын бүйректен 1 минутта 1200 мл қан 
өтеді, яғни канның барлық мөлшерінің % бөлігі. Адам агзасының бар каны әрбір 4-5 
минутта түгел бүйрек арқылы өтіп тұрады, ал бір тәулікте -300 рет. Бүйректің мұндай
жұмысы қанның үнемі тазалануын қамтамасыз етеді. Несептің түзілуі екі кезеңде жүреді. 
Алғашкы несеп шумақтағы қысыммен (7О.сын.бағ.) капсуладағы қысымның (ЗО.сын.бағ.) 
айырмашылығы негізінде қан сұйықтығының сүзілу нәтижесінде түзіледі. Қанның
формалы элементтері мен ақуыз молекулалары қылтамыр қабырғасынан капсула 
мембранасынан өте алмайды. Алғашқы несептің құрамы қанның ақуызсыз плазма 
құрамына сәйкес болады. Оның құрамында сыртқа шығарылатын ыдырау өнімдерімен
қатар адам ағзасына қажетті минералды тұздар, глюкоза, гармондар, дәрумендер, 
аминқышқылдары болады. Сондықтан эпителиалды канал жасуашалары қажетті 

заттарды қайта сіңіріп (қанға тазаланған плазманы қайтарады) екінші (соңғы) несеп 
түзіледі Соңғы несеп құрамында ағзаға қажет емес заттар ғана болады. Бүйрек алькоголі 
мен ашты тамаққа сезімтал 
Бүйрек қызметінің реттелуі 
Ауторегу
ля 
ция 
(өздігі 
нен 
реттел 
уі) 
Жүйке жүйесі сопақша ми 
Гуморальдық жолмен 
Симпа 
тикалық
жүйке 
әсерінен қан
тамыр 
лары 
тараладыалғ
ашқы зәрдің
фильтра 
циясын 
азайтады 
Жүйке орталық 
қа ақпарат 
осмо-, 
ионы-
валюмо
қабылда 
ғыштар 
арқылы
афферент 
тік 
жолмен 
түседі
Гипофиз, 
бүйрек 
үсті 
бездері және
қалқанша без 
гармон 
дары 
Минералдық 
заттар 
концентрациясы
К, Со, СІ, І 
элементтері 
зәрдің
бөлінуіне
себеп 
кер болады 
Na Li Ca Ba 
элементтері 
зәрдің аз 
бөлінуіне
себеп 
кер 
Адам мен жоғары сатыдағы омыртқалы жануарлардың зәр бөлу жүйесі қос 
бүйректен және олардан шығатын зәр ағзалардан, қуықтан, зәр каналынан (арнасынан) 
тұрады. 
Бүйректің құрылысы өте күрделі. Ол сыртқы қыртыстық қабаттан және ішкі 
бозғылт заттан тұрады. Қыртыстық қабат нефрондардан құралады. Нефрон ішінде 
капилляр шумағы (Мальпиги шумағы) бар нефрон (Шумлянский-Боумен) капсуласынан 
басталады. Капсула қос қабырғалы бір қабат эпителий жасушаларынан құралған 
тостаған пішінді құрылым. Оның қабырғаларының арасында саңылау-қуыс жатады. 
Капсуланың ішкі қабырғасы капиллярлар шумағымен тығыз жанасып, сүзгіш
мембрана құрайды. Капсулаға капилляр қабырғасы арқылы каннан сүзіліп шыққан
сұйықтық- алғашқы зәр-жиналады. 
Зәр- құрамында 96% су және 4% құрғақ қалдық бар сұйық зат. Оның құрамы 
қорек сипатына, ішілген су мөлшеріне, организмнің физиологиялық күйіне, ауа райы 
мен жыл маусымына байланысты өзгеріп отырады. 
Зэрдің түсі сарғыш келеді, ол оның құрамындағы урохром және уробилин сияқты 
бояғыш заттарға байланысты. Адамда зәрдің иісі қышқыл, ал малда ол түлік түріне 
байланысты өзгереді. Жылқы зәрінің иісі өткір, шіріғен шөп иісіне ұқсас, ал сиыр зәрі шірік 
иісті, ит пен шошқа зәрінің иісі ащы жағымсыз келеді.