280
жырларына жататын бөбек, жар-жар, бет ашар, айт келін, жоқтау,
көңіл айту т.с.с. түрлерінің халық арасында жалпы орындалу
ерекшеліктеріне де сипаттама берген.
Жинақта фольклордың ұсақ жанрларына да көңіл бөлген.
Фольклордың бұл түрлерін белгілі фольклортанушы: В.В.Радлов,
Ш.Уәлиханов, Ә.Диваев, Мәшһүр Жүсіп Көпеев, Ж. Шайхулисламов
т.б. жинағандығы сөз болады. Дегенмен бұлардың жинағаны үлкен
теңіздің
бір құйылысындай дей отырып, жиналып басылған халық
әдебиетінен халықтың аузында жиналмай жүргені анағұрлым көп
екендігіне баса назар аудартады.
Жинақта одан әрі [373, 7-9
б.
] қазақ халық әдебиетінің тек ұсақ
жанрлармен ғана бітпейтіні ескертіліп, сондай-ақ ондаған сюжетті
ұзақ поэмалар бар екені діттеледі. Оларды іштей үш топқа бөледі.
Бұл жерде айтылатын нәрсе «поэма» деген терминнің қазіргі «эпос»
деген терминдік атаудың орнына жұмсалғаны.
Бұл жағдай
ғалымдардың фольклорға әдебиеттанушы тұрғысынан келгенін,
«эпос» ұғымы мен әдебиеттегі «поэма» жанры теңестіріліп қолдануы
көрінеді.
Қазан төңкерісіне дейінгі ғалымдар қазақ фольклортану
ғылымына қатысты ғылыми терминдерді қалыптастыруды қолға ала
қоймаса да , ал Қазан төңкерісінен кейінгі Кеңес үкіметі тұсындағы
фольклортанушы ғалымдар қазақ фольклорына терминдік атауларды
іздестірумен шұғылданды. Әрине- бұл ізденістің бәрі бірдей нәтижелі
болмаған. Оның үстіне қазақ филологиясында
фольклортану жеке
ғылым ретінде көп уақытқа дейін танылмады. Мұның себебі,
біріншіден, ғалымдардың арнайы фольклортанушылық білімі
болмауымен түсіндірілсе, ал бұл өз кезегінде фольклордың өзіндік
ішкі жанрлық т.б. ерекшеліктерінің ескерілмеуіне әкелді. Екіншіден,
осы себеп ғалымдардың фольклорды тек әдебиеттану тұрғысынан
ғана бағалауға, қарауға, ескеруге, талдауға т.с.с. әкелгені сөзсіз.
С.Мұқанов «әдет-ғұрып поэмалары» қатарына «Қозы Көрпеш-
Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Айман-Шолпан» жырларын т.б.
қосумен
қатар, белгілі «Бозжігіт», «Мұңлық-Зарлық» т.с. қисса-дастандарды да
кіргізген. Сондай-ақ С.Мұқанов бұрынғы кездің өзінде батырлар
жырын ғылыми тұрғыда зерттемеген күннің өзінде геройлық эпос пен
тарихи эпос түрінде екі жүйеге бөлініп келгенін айта отырып
геройлық эпостың («Едіге», «Қобыланды», «Сайын», «Тарғын»,
«Қамбар», «Ер Көкше» т.б.) нақтылы тарихпен байланысы аз, елдің
ертегі қиялынан туған деп түйіндейді. Ал, тарихи эпосты («Орақ-
Мамай», «Ер Есім», «Қабанбай», «Кенесары-Наурызбай», «Бекет»
т.б.) қазақ елінің әлеуметтік тарихының белгілі сатысында болған