Оқулық Алматы 2005 ббк 67. 405я7

5. Еңбек қатынастары меншіктің қандай түрлеріне негізделуі 
мүмкін? 
6. Еңбек құқығының пəнін атаңыз (яғни, еңбек құқығы қандай 
қатынастарды реттейді, оларды атаңыз)? 
7. Еңбек құқығының пəнінде қай қатынастар басты, жетекші 
рөлге ие, қайсылары алдымен туындайды, қандай қатынастар 
əрқашан орын алады, қандай қатынастар қызметкердің жұмысы 
барысында туындамауы да мүмкін? 
8. Еңбек қатынастарының ерекше белгілері қандай? 
9. Құқықтың қай салалары еңбек құқығымен сабақтас болып 
табылады? Олардың ұқсастығын жəне айырмашылықтарын атаңыз. 
10. Еңбек құқығының міндеттері мен функцияларын атаңыз. 
11. Еңбек құқығының жүйесі неше бөліктен тұрады? Олардың 
əрқайсысы туралы айтыңыз. 

2 Т А Р А У 
 
ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАҒИДАЛАРЫ
 
 
Еңбек құқығының негізгі қағидаларының түсінігі жəне 
мəні. «Қағида» сөзінің өзі латын тіліндегі «principium» cөзінен 
туындаған жəне оның аудармасы «негіз, бастама» дегенді білдіреді. 
Осылай, «қағида» түсінігі басшылыққа алынатын идеяны, негізгі 
ережені, бастаманы білдіреді. Құқықтық түсініктер жүйесінде 
қағида басты түсінік болып табылады, себебі, ол бүкіл құқықтық 
жүйенің негізін құрайды жəне осы құқықтық жүйенің барлық 
қасиеттерін өзіне сіңіреді. Басқаша айтар болсақ, еңбек құқығының 
қағидалары – бұл еңбек құқығы нормаларының негізгі бастамасы. 
Еңбекті құқықтық реттеудің негізгі қағидалары – бұл 
қолданыстағы еңбек заңнамасының мəнін қысқаша көрсететін 
басты ережелер. Олар осы құқық саласының даму негізін құрайды 
жəне дамуды бағыттайды. 
Еңбек құқығының қағидалары ретінде еңбек құқығы 
нормаларының мəнін жəне мемлекеттің еңбек қатынастарын 
құқықтық реттеу саласындағы саясатының басты бағыттарын 
көрсететін, қолданыстағы заңнамада бекітілген негіздемелік 
бастамаларын (идеяларды) түсінуге болады. 
Еңбек құқығының қазіргі кездегі қағидалары еңбекті 
ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастардың қалыптасқан 
жүйесінен көрініс береді. Олар объективтік экономикалық 
заңдардың күшіне тығыз байланысты. 
Еңбек құқығының қағидалары заңнамадан көрініс табады жəне 
заңнамалық тұрғыда бекітілген, себебі, осы қасиет бұл 
қағидалардың құқықтық қағида деп аталуына негіз болады. Еңбек 
құқығының негізгі қағидалары ҚР Конституциясында жəне осы 
құқық саласының маңызды заң шығарушы актілерінде бекітілген. 
Мысалы, ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 2-бабының 1-тармағында 
республика қызметінің негіздемелік қағидалары, ал 2-бөлімде
еңбек бостандығы қағидасы бекітілген. 
Қолданыстағы заңнамаға талдау жасайтын болсақ, еңбек 
құқығының қазіргі кездегі қағидаларына келесі белгілер тəн: 
· олар экономикалық жəне саяси жағдайлармен байланысты, 
себебі, қағидалардың өзі мемлекеттік саясаттың негізінде 
анықталады; 

· олардың мазмұнына ортақтық тəн, себебі, қағидалар 
əрқашанда құқықтың бір ғана емес, бірқатар нормалар тобының 
мəнін көрсетеді; 
· мемлекеттік норматвитілікке ие, себебі, қағидаларды мемлекет 
құқық нормаларында бекітеді жəне санкциялайды, қағидалар
ортақтық пен міндеттілікке, реттеушілік сипатқа ие бастамашылық 
идеялар болып табылады; 
· олардың жиынтығы жүйе болып табылады, себебі, олар құқық 
нормасының белгілі бір құқық жүйесінің шегіндегі өзге 
нормалармен арақатынасы жағдайындағы мəнін ашады; 
· 
мақсаттылыққа 
ие, 
себебі, 
құқық 
нормаларының 
динамикадағы, қозғалыстағы, белгілі бір мəселелерді шешудегі 
мəнін көрсетеді; 
· тұрақтылыққа ие, себебі, құқық қағидалары ұзақ уақыт бойы 
əрекет етеді жəне өзінің табиғаты бойынша құқық нормаларына 
қарағанда өзгеріссіз сипатқа ие. 
Ұзақ уақыт бойы оқу əдебиеттерінде еңбек құқығы саласының 
қағидалары өте қарапайым тұрғыда түсіндірілді. Оларды, ең 
алдымен, ҚР Еңбек туралы заңдар кодексінің 2-бабының 
мазмұнымен байланыстырды, бұл бапта қызметкердің негізгі 
құқықтары мен міндеттері анықталған болатын. Алайда, 
қағидаларды еңбек құқығының бір субъектісі – қызметкердің ғана 
құқықтары мен міндеттерімен байланыстыруға болмайды. 
Қағидалардың мазмұны бұған қарағанда əлдеқайда кеңірек, себебі, 
олар өздерінің реттеушілік əсерімен еңбек құқығының барлық 
субъектілерін (қызметкерлерді, жұмыс берушілерді, еңбек 
ұжымдарын жəне олардың өкілдік органдарын) қамтиды. Бұл 
жерде ескеріп өтетін бір жайт, қағидалар субъектілердің құқықтары 
мен міндеттерін жариялап қана қоймауы тиіс, сонымен қатар, 
олардың шын мəнінде жүзеге асырылуын да қаматамасыз етуі 
қажет. 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: