108
|
одна в Киеве, вторая в Пинске, третья в Орше. На распостранение таковых в 1590 года получили они для себя у короля три привилегии: Первая из них давала им разрешение на открытия братства и основания школы для учения греческого и русского языка; Вторая для Вильни на братство и содержание школы у церкви Св. Тройцы; в которой бы учили язык греческий, латинский, польский и русский; Третий на конец для Бреста на подобное братство и основание школы у церкви С. Миколая, где бы учили по грэчески, по латыни и по русски. Типографии Бабича и Мамонича в Вильне печатали первую в 1525 г . Скорыны Апостол; Вторая же от р- 1575 в 1617 опубликовала кроме книг церковных и Зызанего прежних правил словяньскего языка — третий Устав по русски и первый его польский перевод. Из типографии в евъю вышла славянская грамматыка Мэлечуша Смотрыцкого; Там же и новый завет 1611 г . печатался. В Заблудовю Григорий Ходкевич заложил типографию 1568 г . Много монастырей имело подобные русские типографии: — как: кутэйнски монастырь под Оршей, базылианьски в Супраслю, из которого вышла по словянски книга литургическая названная Минея Общая и т. д.
Вновь созданная коллегия Сто-Яньске, хотя воздействовать такому сильному влиянию дыссыдэнтув на страны, постановило начать действия своичерез приход к образовательному направлению на Литве. В 1570 г . 8. Мая в день Сь. Станислава открыли Иезуиты найпервую школу в Вильнюсе. Через свои беспрерывные влияния на ум могущественных вас значительное число сторонников с посьродка них друг для друга сделали. Король Зигмунт Августы ласкавэм даже глазом на это собрание и на его влияния смотреть был должен, когда в последнее он годы своего правления для вновь открытой школы дарил вильнюсской коллегии свою собственную библиотеку, находящую себя на замке виленьским. За примером короля, вильнюсский капитул на намерение епископа Протасэвича в 1570 г . перенёс в иезуитский коллегюм целую библиотеку после суффрагане Альбине. Потом Лука Краснодэмбски, который около 1598 г . был мастером философии, в Ингольштаде, записал для коллегиумам большое собрание итальянских и испанских книг. Наостатэк замканцлер литовский Казимир Леон Сапеха завещанием сделанным в 1655 г . передал Иезуитам богатую свою библиотеку, находящую себя в Розовой через себя и через отца своего собранную. На подобных больших дарах окутанная, вырастала и всё обогащалась библиотека вильнюсского коллегиума. Вместе с её ростом увеличивалась видимо и сила собрания на Литве. Уже влияния Иезуитов мощно обнаруживаться начали или через обращение значительных семей дыссыдэнтцких на католическое признание или через единение ссвоей веры во всех классах народа. Краковская академия блеском просещения и уважения, каким пользовалась в стране, затемняла и парализовала тенденции Иезуитов. Чтобы опереться и этой инстытуции, которая им мешала, старались они об открытии академии в Вильнюсе и возлюбленной
108
|
się wielu możnych dygnitarzów nieprzyjaznych zasadom nauki jezuickiej, bojących się jej wpływów, sprzeciwiało temu ich przedsięwzięciu: potrafili jednak Jezuici do- kazać swego; nie upłynęło lat osiem od daty otworzenia pierwszej szkoły w Wilnie, a jużci Stefan Batory, lubo w duszy Jezuitów nie lubiący, lecz szukając ich wpływu dla zjednania sobie Rzymu, przywilejem 1578 roku dnia 7. Lipca wydanym we Lwowie akademię w Wilnie nietylko że utwierdził, lecz drugim w roku następnym 1579 Kwietnia 1. nastałym potwierdził fundusze przez biskupa Protase- wicza na katedrę teologii nadane, akademię wileńską we wszystkich swych prerogatywach z krakowską porównał. Piotr Skarga Pawęzki był pierwszym rektorem akademii wileńskiej. Jak dalece zakład ten wiarę publiczną pozyskać dla siebie umiał, przekonywa nas oczewiście to, iż w r. 1786 akademia wileńska liczyła w sobie już uczniów siedmiuset.
Nieograniczali się Jezuici na kierowaniu w nauce młodzieżą szlachecką. Pragnęli oni zawładać umysłami wszystkich stanów i w tym celu podciągnęli pod swoję władzę młodzież duchowną. Seminarium świeckie dyecezalne wileńskie oddane pod zarząd Jezuitów do 1652 r. 4. Listop. pod ich kierunkiem zostawało; w 1613 r. na prośbę biskupa żmudź. Paca i klerycy seminarium żmudzkiego pod zarząd Jezuitów przyjętemi zostali. Jakby im mało jeszcze tego, alumnat założony 1595 r. przez nuncyusza Malas- pinę, dyecezyi wileńskiej wizytatora, z dochodów wakującego podówczas biskupstwa wileńskiego na 20 Litwinów sposobiących się do stanu duchownego, pod władzę swoję zagarnęli. Wszystkie zatem stany, uczące się w Litwie, gdy przechodzą pod Władzę Jezuitów, dwaj królowie: Stefan Batory i Zygmunt III., za niemi litewscy panowie: jak Radziwiłłowie, Chodkiewiczowie, Sapiehowie — a za temi możniejsza szlachta biegną z sobą na wyścigi w powiększeniu funduszów w majątkach i kapitałach dla nauczycieli swych dzieci. Wnet wznosić się zaczęły kolłegia jezuickie w Kownie, Grodnie, Krożach, Smoleńsku, Połocku, Nieświeżu, Witebsku, Orszy, Brześciu, Pińsku, Mińsku, Mścisławiu, Dynaburgu, Mitawie, Iłukszcie, Szonbergu; znalazły się oprócz kollegiów dwa domy w Wilnie: professów i probationis, z których założono re- zydencye w Nowogródku i dwie missye w Worniach i Borysowie. Każde z tych kol- legij wnet otwierało szkołę dla młodzieży, przy których szkoły dyssydenckie, prześladowane, w tym stanie rzeczy utrzymać się nie mogły. Szkoła kalwińska w Wilnie w 1581 г., a zatem w jedenaście lat niespełna od otworzenia się jej rywalki już upadła całkiem. Tlała ona jeszcze czas niejakiś, aż ją ostatecznie zamknięto za przyczynieniem się Jezuitów po wytoczeniu owej głośnej sprawy z powodu strzelania z łuku do kościoła Śto-Michalskiego. Nieświeżska i dalsze szkoły kalwińskie całkiem upadły. Jedno tylko gimnazjum słuckie potrafiło oprzeć się potędze Jezuitów i dotąd dotrwało. Stanowi ono dzisiaj jedyną wyższą szkołę kalwińską na Litwie.
109
|
|
Себя много могущественных враждебных дыгнитажув принципам иезуитской науки, боящихся её влияний, противилось этому их предприятию: Сумели однако Иезуиты в велеть своего; Не проплыло лет восемь от даты открытия первой школы в Виль нет, а южчи Стефан Баторы, возлюбленная в душе Иезуитов не любящий, но ища их влияния для объединения себе Рима, привилегией 1578 года дня 7. Июля вы данным в Лвов академию в Вильнюсе только что укрепил, но вторым в следующем году 1 1579 Апреля. насталым подтвердил фонды через епископа Протасэ- вича на кафедральный собор теологии данное, вильнюсскую академию во всех своих прэро гатывах с краковской сравнил. Пётр Жалоба Павэнзки был первым ректором вильнюсской академии. Как далеко это предприятие публичное веру завоевать для себя умело, пшеконыва нас то очевисте, же в г . 1786 вильнюсская академия считала в себе уже учеников семьсот.
Неограничали себя Иезуиты на направлении в науке шляхетской молодёжью. Жаждали они овладеть умами всех состояний и в этой цели подтянули под своен вла дзэн духовную молодёжи. Семинар светского вильнюсского децезальнэ преданное под управление Иезуитов в 1652 г . 4. Листоп. Под их направлением оставалось; В 1613 г . по просьбе би скупа жмудь. Паца и семинаристы семинара жмудзкего под управление Иезуитов пшиентэми зо постоянные. Как им мало ещё этого, алюмнат основанный 1595 г . через нунциуша Маляс- пинэн, вильнюсской децезыи визитер, из доходы будущий свободным в то время вильнюсского епископства на 20 готовящих Литовцев собой в духовное состояние, под власть своен загребли. Все затем состояния, учащее себя в Литве, когда проходят под Вла дзэн Иезуитов, два короля: Стефан Баторы и Зигмунт ИИИ., За немые литовские пока нове: Как Радивиллове, Ходкевичове, Сапехове — а за тэми можнейша шля хта бегут друг с другом наперегонки в увеличении фундушув в имуществах и капиталах для учителей своих ребят. Вскоре повышаться начали иезуитское кольлэгя в Ко вне, Гродне, Крожах, Смоленьску, Полоцку, Несьвежу, Витэбску, Орши, Бжестю, Пиньску, Миньску, Мстиславю, Дынабургу, Митаве, Илукшче, Шонбэргу; Нашлись кроме коллегюв два дома в Вильнюсе: профэссув и пробатёнис, из которых заложили рэ- зыдэнциэ в Новогрудку и двух миссе в Ворнях и Борысове. Каждое с этих коль- легий вскоре открывало школу для он молодёжи, у которых школы дыссыдэнцке, напирает слядованэ, в этом остановится вещи удержаться не могли. Кальвинистская школа в Вильнюсе в 1581 г., А затем в одиннадцать лет почти от открытия себя её соперницы уже павшая совсем. Тлелась она ещё время неякись, пока её окончательно закрылись за пшичыненем Иезуитов после выточения того громкого дела по причине стреляет ня из дуги для костёла Сьто-Михальскего. Несьвежска и далёкий кальвинистские школы совсем павший. Одна только слуцкая гимназия сумела опереться силе Езуи тув и досюда выдержало. Составляет оно сегодня единственную высшую кальвинистскую школу на Литве.
109
|
Tymczasem Żodziszki, nie wiem już jaką drogą, dostały się na dziedzictwo niejakiego Minkiewicza, któren, zostawszy Jezuitą, Towarzystwu te dobra zapisał. OO. Jezuici, objąwszy tę fortunę, nie długo mieszkali w drewnianym tam będącym domu; zaczęli zaraz murować ów wspaniały, o trzech piętrach, z pięknym rozmiarem i w delikatne łuki i piękne zarysy ozdób upiększony klasztor, w kształt potrójnego krzyża zbudowany, którego zaledwo część mała, lecz najpiękniej położona nad urwistym brzegiem Wilij, zamieszkała przez dzisiejszych dziedziców, w tej chwili dobrze jest utrzymaną. — Dalsza część gmachu tego, bez dachu i okien stojąca, w dolnej tylko części pod zasłoną starych sklepień jest zamieszkałą; w obszernych podziemnych piwnicach i w celach, zajmowanych niegdyś przez pobożnych ojców, zachowały się mieszkania dla dwornej czeladzi i na gospodarskie składy; refektarze i inne sale obrócono na świrny dla zsypywania zboża. W wyższych piętrach zamieniony w zupełną ruinę, wszystkim smutnie się on zaleca. Wiatr, wyjący przeraźliwie, przez okna się bezkarnie przedziera; pająk tkaninę po pustych kątach swobodnie rozciągnął, a nietoperze, lęgnący się w tej ruinie, co północ swoje igrzyska tam rozpoczynają. Zwaliska te przedstawiają nam żywy obraz upadłej wielkości i potęgi, jaką w swoim czasie miało to Zgromadzenie. Każda wielkość ziemska, każda tego świata doczesna potęga w upadku swoim podobną jest do siebie: i w niej przez rozpadliny wiatr się przedziera, i tu pająk, jakby przedstawiciel smutku swoją czarną nitkę snuje, a złość i zawiść, jak złowieszcze kruki nad martwo leżącym trupem, swoją piosnkę szatańskiego wesela radośnie śpiewają.
Kaplica wewnątrz klasztoru starczyła ojcom duchownym na ich codzienną modlitwę; w większe zaś święta i uroczystoście nabożeństwo swoje odbywali w drewnianym parafialnym kościele. Szkółkę parafialną, założoną niegdyś przez Komara, podnieśli do rzędu szkoły o 71U klassach, do których nauczycieli przeznaczyli z po-
110
|
|
Жодишки тем временем, я не знаю уже каким путем, достались в наследство некоторого Минкевича, который, оставшись Иезуитом, Обществу это добро записал. ОО. Иезуиты, обнявши ту фортуну, не долго жили в деревянном доме; Начали сейчас же строить этот великолепный, о трёх этажах, с красивым размером и в нежные (плавные) своды и красивые очертания украшениями украшаемый монастырь, в форме тройного креста построенный, которого небольшая часть, но наиболее красиво расположенная над обрывистым берегом Вилии, поселилось через сегодняшних наследников, в этом времени хорошо сохраненный. — Дальняя часть этого здания, без крыши и окон стоящая, в нижней только части под укрытием старых сводов заселенная; В обширных подземных погребах и в кельях, занимаемых некогда набожными отцами, сохранились жителища для дворовой челяди и хозяйственные склады; рэфэктаже и другие залы обратили на хранилища для ссыпания зерна.
В верхних этажах приведенных в полное разрушение, всем смутне (грустно) он ухаживает. Ветер, воющий в ращелинах, через окна безнаказанно врывается; паук ткань по пустых углах свободне растянул, а летучие мыши, летающие в этих руинах, каждую полночь свои игры там начинают. Развалины те представляют нам живую картину павшего величия и силы, которую в своё время имело это Собрание. Каждая величь земная, каждая этого мира мирская сила в падении своим подобна на себя: и в ней через расщелины ветер прорывается, и сюда паук, как представитель печали свою чёрную нитку снует, а злоба и зависть, как зловещие вороны над мёртво лежащим трупом, свою песню дьявольской свадьбы радостно поёт.
Часовня в середине монастыря созывала духовных отцов на их ежедневную молитву; в большие же праздники торжественные богослужения совершали в деревянном приходском костёле. Школу приходскую, основанную некогда через Комара, повысили до уровня школы о 7ми классов, учителями в которой были сами.
110
|
śród siebie. Nie wspaniałem ani wygodnem nawet było pomieszczenie klass dla uczącej się młodzi, bo jeszcze OO. Jezuici nie mieli byli czasu pomyśleć o nowej budowie na szkołę.
Gdy instrukcya publiczna stanowiła i stanowi w każdym kraju przedmiot największego interesu, bo interesu ukształcenia nowych pokoleń, co mają z kolei zastąpić uchodzące ze świata i dalej pożytecznie służyć swemu krajowi i całej ludzkości: nie byłoby może rzeczą obojętną rzucić okiem na tę budowlę, w której młodzieży wrażano pierwsze pojęcia o nauce, gdzie ją w wierze i pobożności ćwiczono, Dla dania czytelnikom moim jak najwierniejszego wyobrażenia o tym przybytku nauki w Żodziszkach, zamieszczam tutaj dosłowny wypis z autentycznego aktu lu- stracyi Żodziszek, po wzięciu tych na skarb Rzpltej, za instrukcyą i instrumentem J. O. ks. Jmci Michała Hieronima Radziwiłła, miecznika w .ks. lit. sejmowego i generalnej konfederacyi w. ks. lit. marszałka, przez Franciszka Pozniaka, sędziego ziemskiego powiatu oszmiańskiego, Marcina Supińskiego, łowczego powiatu oszmiań- skiego, roku 1773 dnia 19. Nowembra zaczętej, a roku 1774 Februarii 26. zakończonej, udzielonej mnie przez dziedzica tego miejsca:
„Dom na szkoły drewniany, gontami kryty, od którego, idąc od miasteczka, . ganek z balasami; w nim stołowanie tarczyczne, trzecia zaś część bez stołowania; z tego ganku do sionek drzwi podwójne na zawiasach i krukach żelaznych, z rączką żelazną, z drągiem dwoma antabami przybitym, mającym szworen na wskróś uszaka przechodzący, a z podwórka blaszkę do uszaka przybitą. Od tych drzwi w prawo sionkami idąc, izba na oratorium, do których drzwi na zawiasach i krukach żelaznych z klamką i dwoma probojami; okna deskami zabite trzy; fundament do stawiania piecy z kominem wyprowadzonym; stołowanie z tarczyc, podłoga z cegieł; przeszedłszy — druga Izba na infimę, w której drzwi takoż na zawiasach i krukach żelaznych, z czterema probojami i blaszką; w niej okien szklannych dużych dwa, z dwoma szybami nadpsutemi. Ławek drewnianych sześć, katedra jedna, piec zielona z kominem wyprowadzonym, podłoga z cegieł, sufit z tarczyc; nazad idąc na drugiej stronie izba na Rhetorykę у Poezymę; w niej drzwi na zawiasach i krukach żelaznych z klamką, zaszczepką i pięcią probojami; okien szklannych trzy z dwunastu szybami nadpsutemi; katedra jedna, ławek drewnianych pięć; piec zielona z kafel z kominem wyprowadzonym, podłoga ceglana, a sufit z tarczyc; od tej przeszedłszy, po tejże stronie izba druga na Syntaxymę i Grammatykę; do niej drzwi na zawiasach i krukach żelaznych z zaszczepką i trzema probojami; okien szklannych dwa z ośmią szybami nadtłuczonemi. Ławek drewnianych pięć. Piec z kafel zielonych z kominem wyprowadzonym; podłoga z cegieł, sufit tarczyczny; we środku tych sionek sala, do której drzwi podwójne na zawiasach i krukach że-
111
|
|
Не большим и не удобным даже было помещение класса для учащейся молодежие, потому что ещё ОО. Иезуиты не имели времени помыслить о новом здании для школы.
Когда публичная инструкциа составляла и составляет в каждой стране предмет самого большого дела, потому что дела определения новых поколений, что должно затем заменить уходящее из мира и далее полезно служить своему национальные и целой людзкости: Не на эту постройку, в которой мло квашне вбивать первое понимания о науке, где её в вере и набожности упражняли,
Чтобы дать читателям моим как самого достоверного воображения об этом прибежище науки в Жодишках, помещаю здесь дословную выписку из подлинного акта люстрации Жодишек, по успеху этих на клад (приобретение, казна) Жпльтэй, для обучения и инструментом Й. О. Кн . Ймчи Михаила Иеронима Радивилла, меченоса в .Кн. литий. Сеймового и гэнэральнэй конфэдэрации в. Кн . лит. маршала, через Франчишка Позняка, судьи земного повета ошмяньскего, Марчин Супиньскего, ловчего повета ошмяньскего, года 1773 дня 19. Начатой Ноября, а года 1774 Фэбруарии 26. законьчонэй, предоставленной мне через наследника этого места:
„Дом на школы деревянный, гонтом крытый, от которого, идя от местечка, . крыльцо с балясинами; в нём столоване тарчычнэ (крыша арочкая?), третья же часть без столованя; Из этого крыльца до сеней двойные двери на петлях и железных петлях, с железной ручкой, со жердью двумя скобами прибитым, имеющим шворэнь наскрузь ушака переходящего, а из двора - пластинку к ушаку прибитую. От этих дверей направо сенями поднимаясь, помещение на оратория, в которых двери на петлях и круках железных с ручкой и двумя пробоями; Окна досками забитых три; Фундамент для установки печи с выведенной трубой; потолок щитовидный (арочный), пол из кирпичей; Прошедши — второе помещение на инфимэн, в которой двери так же на петлях и кручьях железных, с четырьмя пробоями и пластинкой; В ней окон больших шклянных два, с двумя стеклами надпсутэми. Деревянных скамеек шесть, кафедра одна, печь зелёная с комином выведенным, пол из кирпичей, потолок из арочный;
Идя на другой стороне помещение для Риторыке и Поэзии; В ней двери на петлях и кручьях железных с защелкой и пробоями; окон шклянных три из двенадцати стекол надпсутэми; кафедра одна, деревянных скамеек пять; печь зелёна из кафеля с выведенной трубой, кирпичный пол, а потолок сводчатый; от этого перейдя далее, по той же стороне помещение другое для Синтаксиса и Грамматики; к ней двери на петлях и крючьях железных с прищепом и тремя пробоями; окон стеклянных два с восемью стеклами надтлучонэми. Деревянных скамеек пять. Печь из кафеля зелёного с выведенной трубой; пол из кирпичей, потолок арочный; в середине этих сеней зал, в которой двойные двери
111
|
laznych z dwoma w uszakach krukami do zakładania drąga ze środka. “ W liczbie sprzętów szkolnych, inwentarzem zajętych, znajdujemy zapisane: „bretów parawanowych na sztyftach żelaznych sztuk in numero dziesięć i żeślów dużych dwa.“
O bibliotece szkolnej tak napisano w powyższym inwentarzu: „W bibliotece ksiąg różnych autorów podano i na weryfikacyi znaleziono sztuk in numero 582, które do wolnego używania profesorów zostawrują się. Regestr zaś tych wszystkich ksiąg cum specifica denotatione authorum sporządzony i podpisany, ad archivum jest przyłączony i lokowany."
Po wymurowaniu kollegium księża Jezuici zamyślali o budowie kościoła; — obok kollegium, ponad brzegiem Wilij, założone do tej budowy fundamenta, dotąd są jeszcze widzialnemi. Rozmiar wielki, w jakim miała stanąć ta świątynia, nie pozwolił Jezuitom z nią się śpieszyć; trzeba było czasu na zebranie siły i na zgromadzenie potrzebnego materyału, bo wszystkie kościoły jezuickie tem się jedynie odznaczały w kraju naszym, iż były wspaniale, z wielkim przepychem budowanemi. Gdy Jezuitom w Żodziszkach nie stało jeszcze potrzebnych funduszów: do ich kas- saty tego muru wyprowadzić oni nie zdołali; ślad przyszłego kościoła w samych fundamentach tylko pozostał.
Zbyteczną byłoby rzeczą mówić, iż gdy się księża Jezuici tutaj usadowili wnet poszła zawzięta wojna z kalwinami, w Żodziszkach nasiedlonemi. Wojny tej duchownej skutki były zgubne dla różnowierców. Jezuici ich tak mocno prześlado- śladowali, iż kalwini, nie mogący utrzymać się przeciw sile Towarzystwa, przymuszonymi się znaleźli w ucieczce szukać spokojnego od licznych prześladowań schronienia; niegdyś poosadzani przez Kiszczynę w Żodziszkach, powybywali swą własność, i z tego miejsca uchodzić musieli; zbor zaś ich murowany; porzucony — opustoszał.
Jezuici, oczyściwszy się od różnowierców, opuszczonego od kalwinów zboru przerobić na swój kościół nie chcieli; zamyślali oni o murowaniu kościoła na założonych już fundamentach, czego dowodem były po nich pozostałe szopy napełnione cegłami, jako to czytałem w akcie lustracyi wyżej zacytowanym; i w tej właśnie chwili, kiedy się zabierali do tego dzieła, co Litwę jeszcze jednym pięknym pomnikiem architektury wzbogacić miało, owe straszne „non sint,“ — wyrzeczone przez Klemensa XIV., położyło koniec wszystkiemu. W 1773 r. bulla ze stolicy apostolskiej wydana ogłosiła światu upadek Jezuitów; w całym kraju skassowani, i z pięknych swych Żodziszek ustąpić musieli.
Nie obojętnym dla nas zapewne szczegółem we wzmiance historycznej o Żodziszkach, będzie wiadomość o osobach składających to kollegium w chwili jego
112
|
|
на петлях и крюках железных с двумя в ушаках крюками для установки бруса в середину. “ В числе школьного оборудования, инвентарём занятых, нахожу записанное: „брэтув паравановых на штифтах железных штук нумэром десять и большие жеслюв два.“
О школьной библиотеке так написали в вышеуказанном инвентаре: „В библиотеке книг разных авторов представлено и по пересчету нашли штук ин нумэро 582, которое для свободного употребления профессоров оставленных. Реестр этих всех книг причалов спэчифица аннотация аутором составленного и подписанного, в архивы присоединён и помещён."
После постройки коллегиума ксендзы Иезуитов задумывали о строительстве костёла; — возле коллегиума, над берегом Вилии, заложили в это строение фундамент, досюда ещё видимый. Большой размер, в котором должна стать святыня, не после зволил Иезуитам с нею спешить; надо было времени на собрание силы и на подготовки нужного материала, потому что все костёлы иезуитские тэм исключительно отличались в стране нашей, что были великолепно, с большой роскошью построенными.
Когда Иезуитам в Жодишках не было нужных средств: В их ....... этой стены вывести они не сумели; след предстоящего костёла в самом фундаменте только остался.
Лишней было вещью говорить, когда ксендзы Иезуитов здесь обосновались вскоре пошла упорная война с кальвинистами, в Жодишках оседлыми (наседлёнэми). Войны этой духовной следствия были пагубные для разноноверцев. Иезуиты их так крепко преследовали, что кальвинисты, не могущего удержаться против силы Общества, вынуждены в бегстве искать спокойного от многочисленных преследований убежища; Некогда осаженные через Кишков в Жодишках, утратили свою власть, и из этого места были уходить обязанны; собор же их каменный; покинутый — опустел.
Иезуиты, очистившись от иноверцев, покинутого от кальвинистами собора переделать на свой костёл не хотели; Задумывали они о строении костёла на заложоных уже фундаментах, чего свидетельством были после них оставшиеся сараи наполненные кирпичами, как это читал в акте люстрации выше процитированным; И в этом только что момента, когда принимались за это дело, что Литву ещё одним красивым помникем архитектуры обогатить имело, те страшные „нон синт,“ — выжечонэ Клемэнса КсИВ., Положило конец всему. В 1773 г . булла из столицы апостольской объявила миру падение Иезуитов; В целой стране изганялись, и из красивых своих Жодишек уйти должны.
Не равнодушным для нас наверно подробностью в историческом упоминании о Жо дишках, будет известие о людях складывающих это коллегюм в моменте его
112
|
kassaty; i tę wypisaną z owego autentycznego aktu lustracyi z 1773 r. czytelnikom moim tutaj załączam.
„Osoby in Collegio Żodziscensi communitatem, składające.
J. X. Chodźko przy dokończeniu lustracyi na starszeństwo ab officio zesłany.
J. X. X. Przeciszewski, przeszły rektor; Ciechanowicz i Brzozowski annosi et emeriti patres.
J. X. X. Juraha, prefekt szkół i kaznodzieja niedzielny; Liselich, kaznodzieja świąteczny; Lentz, missyonarz — doskonali i przykładni swej powinności kapłani.
Professorów trzech.
J. X. X. Gotoft — Rhetoryki у Poetyki; Janowski — Syntaxymy i Gramma- tyki Leys; Infimy — klerycy. Wszyscy doskonałością uczenia szkół i tradowania do nauk sposobów są dobrze zaleceni.
Nadto J. X. Gotoft ustawnem wydawaniem pożytecznych i estymowanych exhibicyj tudzież osobnych czasów tradowaniem jeometryi; a J. X. X. Janowski fran- cuzkiego — Leys niemieckiego języka uczeniem dystyngwują się; J. X. Szwedow- ski — braciszek, zakrystyan i gospodarz kollegii.“
Po kassacie Jezuitów Żodziszki stały się własnością krajową, które to dobra Stanisław August darował generałowi artyleryi — Potockiemu; ten zaś je sprzedał Laskarysowi. Starożytny dom tych ostatnich zamieszkał w Zodziszkach; ów wspaniały klasztor pojezuicki stał się rezydencyą Laskarysów. Powiadają, iż rodzina ta świetne bardzo prowadziła w Żodziszkach życie; że owe zewnątrz wspaniałe mury, o których wnętrza obijały się tylko głosy pacierza, powtarzane codziennie przez pobożnych i nauce oddanych ojców zgromadzenia: rozlegały się krzykiem wesołej zabawy, zbierających się tutaj bezprzestannie i suto podejmowanych gości. — Nie długo wszakże trwał stan takiej świetności dla Żodziszek. Po Laskarysach dobra te rozdrobniły się, wchodząc częściami w dziedzictwa kilku mniej zamożnych rodzin.
Kościół drewrniany, pierwiastkowie przez Komara fundowany, gdy już całkiem postarzał i do upadku się nachylał; proboszcz przed 50 laty w Zodziszkach będący, niejaki X. Staniewicz, zamiast restaurowania drewnianego kościoła, mający obok plebanii spustoszałe mury byłego zboru kalwińskiego, takowe własnym staraniem odnowił i na kościół katolicki obrócił. — Zbór ten od uchodzących przed prześladowaniem kalwinów opuszczony i długi czas pustką stojący, od pół wieku na świątynię znowu obrócony, dzisiaj jest kościołem parafialnym parafii żodziskiej.
Tyle tylko uzbierać potrafiłem wiadomości o Zodziszkach, najwięcej z ustnych podań; albowiem archiwa miejscowe, gdy zgorzały przed niedawnemi czasy, zaginęło źródło piśmiennych o tem miejscu wiadomości.
113
|
|
кассаты; и эту выписанную из того подлинного акта люстрации с 1773 г . разборчивые ком моим здесь прилагаю.
„Лица в Коллегии Жодишковски комуникациён, составляющие.
Й. Кс. Ходько у окончания люстрации на старшинство официально посланный.
Й. Кс. Кс. Пшечишевски, прошлый ректор; Чеханович и Бжозовски анносиэт эмэрити патрэс.
Й. Кс. Кс. Юраха, префект школ и воскресный проповедник; Лисэлих, праздничный проповедник; Лентз, миссионер — совершенные и пример своего долга священники.
Профэссоров трое.
Й. Кс. Кс. Готофт — Риторики и Поэтики; Яновски — Синтаксис и Грамматики Леыс; Инфимы — семинаристы. Все совершенством учения школ и изложением наук способов хорошо рекомендуются.
Вдобавок Й. Кс. Готофт уставнэм выдаванием полезных и почитанных эксхибиций также отдельных времён традованем геомэтрыи; А Й. Кс. Кс. Яновски французкего — Леыс немецкого языка учением достигаются; Й. Кс. Швэдовски — братец, пономарь и распорядитель коллегии.“
После подавления Иезуитов Жодишки сделались национальной собственностью, которое это добро Станислав Август дарил генералу артылерыи — Потоцкому; этот же их продал Ляскарысови. Древний дом этих последних поселился в Жодишках; Тот вспанялы монастырь поезуицки сделался рэзыдэнцией Ляскарысов. Говорят, же эта семья очень блистательную вела в Жодишках жизнь; Что те снаружи великолепные стены, внутренности которых облекали собой только голоса молитв, повторяемые ежедневно набожными и науке преданными отцами собрания: раздавались крики весёлых балов, собирающих здесь безпрестанно и богато принимаемых гостей. — Не долго ведь длилось состояние такого великолепия для Жодишек. После Ляскарысах это добро раздробились, вступая частями в наследства нескольких менее зажиточных семей.
Костёл дрэвняны, первоначально через Комара основываный, когда уже весь постарел и в упадок пришел; приходский ксёндз 50 лет в Жодишках будущий, некий Кс. Станевич, вместо реставрирования деревянного костёла, имея возле прихода опустевшие стены бывшей кальвинистской церкви, таковое собственным старанем обновил и на католический костёл обратил. — Эта Церковь от уходящих перед преследованием кальвинистов заброшенная и долгое время пустым стоящее, от половина века на святыню снова обращенное, сегодня приходский костёл прихода жодиского.
Столько только собрать я сумел известий о Жодишках, наибольше из устных преданий; ибо местные архивы, когда сгорели перед недавними времена, пропал источник письменных о том месте сведений.
113
|
Dzisiaj Żodziszki należą do obywatela p. Konstantego Miłaczewskiego. Po skończonym nieszporze poznałem się z dziedzicami tego pięknego miejsca, którzy przyszli na brzeg, aby obejrzeć mój statek podróżny. — Poznaliśmy się wzajemnie prędko, bo z tak grzecznemi i gościnnemi ludźmi, jakiemi są dziedzice Zodziszek, łatwTo i naturalnie znajomość się zabiera. Byliśmy zaproszeni natychmiast do domu; ofiarowano nam wszelką gościnność, z której wszakże skorzystać nie mogłem, mając dużo piśmiennego zatrudnienia, które codziennie ułatwTiać nieodmiennie potrzeba było; a nigdzie się swobodniej te rzeczy nie ułatwiają jak tam, gdzie się czuje, że jest u siebie w domu. Mile wieczór przepędziłem w towarzystwie pp. Miłaczewskich: oprócz szczerej i serdecznej gościnności, oprócz miłego i łatwego przyjęcia — ubawili mnie piękną muzyką, którą oboje ci państwo posiadają w wyższym już stopniu. Po mile spędzonym wieczorze pod poważnemi sklepieniami jezuickich murów, wśród grzecznej rodziny dziedziców pięknych Żodziszek, zaproszony na jutro na obiad, pożegnałem uprzejmie gospodarstwo o północy. Strudzony całodzienną pracą i podróżą, umęczony dnia minionego przygodami, do snu, co miał na nowo pokrzepić siły moje, ochoczo się zabrałem. Zaledwom usnął na dobre, ledwo się na dzień zabierało, kiedy mnie służba moja budzi, donosząc, iż posłany z listem jakimś pilnym potrzebuje mnie go wręczyć. — Posłaniec do mnie?? zkąd? od kogo? jak można było wiedzieć gdzie się znajduję, kiedy od kilku tygodni płynący po Wilij, nie dając nikomu znaku życia, zabiłem się był w dalekie i nieznajome moim strony? — może też jakie nieszczęście, odwołujące mnie napowrót? — były to zapytania, które w drwili przebudzenia się przez myśl moją lotem błyskawicy przebiegły. Wprowadzony jakiś nieznajomy człowiek do gumniska włościańskiego, w którem zakwaterowałem, podając mnie list przy nizkim ukłonie.
— „To od księdza" — rzecze.
Był to list pisany przez księdza proboszcza w Daniszewie. — Wypadałoby może, przez uszanowanie dla stanu, zamilczeć o nim, lecz gdy on rozwiązał kwestyę mojego pojawienia się w Daniszewie, zmuszonym się widzę wypisać tutaj słowa listu, odnoszące się do kategoryi, która mnie imie bezbożnego w opinii tej wioski utwierdziła.
„W parafii daniszewskiej, pisze do mnie ks. proboszcz, jeszcze od czasów XX. Jezuitów, są tego przekonania, że gdy komu powiedzą — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus — a słyszący nie odpowie, albo inną rozmowę rozpocznie, natenczas takiego człowieka mają za czarownika albo za bardzo złego człowieka. Jeżeli dzisiaj W. Pana wzięto za Antychrysta, to nie z innej jak z tej przyczyny,u i dalej w postscriptum, przy końcu tego listu załączonym, piszący dodaje „że widać, ażeby nie zrazić naszych wyznawców pobożnych i wyszperać ich sekreta,
115
|
|
Жодишки сегодня принадлежат гражданину п. Константину Милачевскому. После оконченного нешпоже я познакомился с наследниками этого красивого места, которые пришли на берег, чтобы посмотреть моё дорожное судно. — Мы познакомились взаимно быстро, потому что из так добросердечными и гостеприимными людьми, какими были наследники Жодишек, знакомство легко и натурально завязалось. Мы были приглашены немедленно домой; пожертвовали нам всякое гостеприимство, которым я воспользоваться не мог, имея много письменной работы, которую ежедневно выполнять неизменно надо было;
А нигде свободнее эти вещи легко не делаются как там, где он чувствует себя, что у себя дома. Мило вечер прошел в обществе панов Милачевских: Кроме искреннего и сердечного гостеприимства, кроме милого и лёгкого приёма — убавили меня красивой музыкой, которую оба эти паньство владеют в высшей степени. После мило проведённом вечере под величественными сводами иезуитских стен, среди вежливой семьи наследников красивых Жодишек, приглашённый на завтра на обед, простился вежливо хозяевами о полночи.
Утомлённый ещедневной работой и путешествием, замученный прошедшего дня приключениями, ко сну, что имел заново подкрепить силы моё, охотно себя отправил. Едва хорошо уснул, едва рассвет начался, когда меня дежурные мои будят, донося, что посланец с письмом каким-то важным требует мне его вручить.
- Посыльный ко мне?? зконд? От кого? Как можно было знать где нахожусь, когда нескольких недель плывя по Вилии, не даст никому знака жизни, убился был в далёком и незнакомом моей стороны?
- Возможно тоже какое несчастье, отзывающее меня обратно? — Были это вопрос, которое в насмешке пробуждения через мысль мою полётом молнии пробежали. Вошедший какой-то незнакомый человек в крестьянском амбаре, в котором закватэ (мы были) раквартерованными, подал мне письмо у низким поклоне.
- „Это от священника" - говорит.
Было это письмо от ксендза приходского в Данюшеве. - Следовало может, через уважение для сану, замолчать о нём, но когда он развязал тайну моего появления в Данишеве, считаю необходимым выписать здесь слова письма, относящеся к катэгории, которая меня безбожное имя в мнении этой деревни утвердила.
„В приходе данишевскей, пишет мне приходский ксёндз, ещё от времён ХХ. Иезуитов, было это утбеждение, что когда кому скажут - Пусть будет восхваваленный Иисус Христос — а слышащий не ответит, или другой разговор начнёт, то тотчас такого человека принимают за колдуна или слишком очень злого человека. Если сегодня Ваша Пана взяли за Антыхрыста, то не из другой как из этой причины, и далее в постскриптум, у конца этого письма приложенного, пишущий добавляет „Что видать, чтобы не разочаровать наших набожных приверженцев и разыскать их сэкрэта,
114
|
nie trzeba odpowiadać in secula seculorum, którego nie rozumieją, a biorą za prze- drażnienie kościoła, ale takim językiem odpowiedzieć: na wieki wieków Amen; — a nie wezmą za Antychrysta."
List otrzymany odkrył mnie tajemnicę wypadku, wynikłego z wczorajszych narad włościan w Daniszewie. Żem był poczytany za śmierć jadącą — to mnie powiedziały już były kobiety w Daniszewie; lecz żem został policzony za czarownika i Antychrysta, o tem się dowiedziałem zaledwo po raz pierwszy z owego listu, otrzymanego w Żodziszkach. — Do uwierzenia nie podobną zaprawdę rzeczą jest, aby w teraźniejszym oświeconym wieku można jeszcze było spotkać się z myślą tak wsteczną; gdyby wśród wykształconego kraju, jakim jest Litwa, znalazł się był zakątek, w którym człowieka, co pracuje nad odkryciem ciekawych szczegółów ludowego u nas życia, wzięto za czarownika lub złego człowieka, a co śmieszniej jeszcze za Antychrysta. Nazwisko, podpisane na owym liście, zachowam przy sobie; ogłoszenie jego do rozwiązania wątpliwości powziętej o mnie w Daniszewie nic zgoła nie należy; z prawdziwą radością tylko powiem, iż jednego proboszcza w ciągu całej mojej podróży napotkałem, co się obojętnym okazał dla poszukiwań moich; reszta duchowieństwa, którą tak często odwiedzałem na brzegu Wilij, nauką, gorliwością dla swego powołania, współczuciem dla pracy mojej i gościnnością — wszędzie się odznaczała. Gdziem tylko wstąpił pod dach gościnny nadbrzeżnego probostwa, wszędziem zastał gotowość do pomocy naukowych przeze mnie żądanych, wszędziem znalazł serce otwarte, a w niem tę wrodzoną nam gościnność, co ostatnią szczyptę soli z wędrującym przybyszem radośnie podzieli.
IX.
Nadszedł ranek, z nim zwyczajną koleją i praca dnia tego rozpoczętą została. Całe pół dnia spędziliśmy na odpisaniu zaległościów, na ułatwieniu korespon- dencyi koniecznej. Po obiedzie u pp. Miłaczewskich puściliśmy się w dalszą drogę. Rodzina pp. Miłaczewskich, zawsze uprzejma, towarzyszyła mnie w naszej żegludze, przeprowadzając nas o mil parę do Tupalszczyzny, gdzie, zaproszony na herbatę, oglądać miałem dawny pogański litewski kamień ofiarniczy, na którym w staroży
|
Достарыңызбен бөлісу: |
